تاريخ موسيقي_بخش1

مقدمه
آرزو داشتم هنرمندان ما برای شناساندن موسیقی به اهل ذوق و مطالعه کتاب هائی بنویسند و وظیفه‌ای را که در پرورش روح و فکر ما به عهده دارند به تمام و کمال انجام دهند اما کسانی که اطلاعی از موسیقی داشتند در پی موسیقی شناسی نرفتند و زمینه در روزهائی که ملت به آستانه تحول بزرگی رسیده بود همچنان خالی ماند.
از آنجا که هیچ پیروزی و پیشرفتی بدون مبانی فرهنگی پایدار نیست نقص معلومات هنری شکاف عمیقی در سیر تحول ما ایجاد کرده بود و در آن میان دم آشنائی به موسیقی مرا که از مردم آرزومند این کشورم نگران کرد زیرا که معتقدم که موسیقی از لازم‌ترین عوالم پرورش روحی است و همچنانکه ریاضیات در تحکیم استدلال و منطق اثر دارد موسیقی در توسعه فکر و تصور مؤثر است رنج این آرزو مرا بر آن داشت که به جای موسیقی شناسان حرفه‌ای در رشته‌هایی که فقط عنوان دوستدار دارم تحقیق کنم.

 

پیشگفتار
جای تأسف است که ملت ما سالیان دراز از توجه به هنرهای زیبا غفلت ورزید. شاید مردمی که از ترس تکفیر، نقاشی و پیکرسازی را بت‌پرستی و موسیقی را لهو و حرام دانسته‌اند بیش از این در دنیای هنر بهره نداشتند اما شگفت است که روح ایرانی در برابر دشمنان زیبائی از پا در نیامد زیرا در همان هنگام که عمال خلیفه برای کشتن ذوق شمشیر تیز می‌کردند مردان روشن‌بین و آزاده‌ای چون مسلم بن محرز-عبدالله بین مفقع- ابونصر فارابی- عمر خیام برخاستند و زمانی که ممکن بود با یک مخالفت علنی دم سرد تیغ را پشت گردن احساس کنند پرده سراپا ریای تعصب را دریدند تا زیبائی در زاد و بوم زرتشت معدوم نشود. هر شکست آغاز یک پیروزی است زیرا هیچ حادثه‌ای چون شکست نقص کار را روشن نمی‌کند و درس پیروزی نمی‌آموزد.
اگر تاریخ شرق و غرب را مقایسه کنیم ناگزیر باید بگوئیم که غفلت ششصد ساله ایران دوره قرون وسطی و امروز آغاز رنسانس ماست.
کسانیکه در گذشته ما را از سیر تمدن و فرهنگ جهانی بی‌خبر گذاشتند به کشور ما سخت زیان رسانده‌اند و تیره روزی ملت مستقیماً از جهل و نادانی آنها پیدا شده است.
میان استادان فن تنها کودکان فقیری که تار و پود قالی را بهم می‌بافند و روستائیان پاکدلی که در اثناء کارهای سخت ترانه‌های غم‌زدا می‌بودند بوظیفه خود عمل کرده‌اند و روح ملت به همت پائین‌ترین طبقات کشور زنده ماند.
ما امروز برای بنیان هنر ایران باید از هنر دنیا آگاه شویم. (ما امروز برای بنیان هنر ایران باید از هنر دنیا آگاه شویم.)
اما گمان نرود که با این مقدمه بهتر است راه خود را رها کنیم و بدنبال کار دیگران بریم زیرا تقلید ناقص و ناشیانه هنر و استعداد ما را به نیستی می‌کشاند.
و هیچ افتخاری نصیب ما نمی‌کند. شک نیست که هر سبک و کار هنری بجای تقلید می‌تواند حس انتقاد و انتقال را برانگیزد و ما از این طریق بهتر می‌توان در کار دیگران تحقیق کنیم و اصالت هنر ایران را محفوظ بداریم. در ایران هیچگاه یک مکتب هنری بهمت چند استاد بزرگ بوجود نیامد آثار گذشته ما بیش از همه نشانه سبک انفرادی است و کمتر هنرمندی می‌توان یافت که در پرورش هنرمند دیگری مؤثر بوده باشد.
ناپسندترین صفت هنرمند آنست که برای حفظ مقام از شناساندن فن خود امتناع کند و بزرگترین افتخار یک استاد آن است که شاگردش به مقامی عالی‌تر از نام او برسد.
بخل و حسد در هنر راه ندارد زیرا فقط احساسات عالیه انسان زیبائی را بوجود می‌آورد بهمین علت اکثر هنرمندان بزرگ انسان‌های بزرگی هم بوده‌اند و آثار آنها جلوه عالیترین آرزوهای انسانی شده است و هنر مقدس و هنرمند محترم است.
کسی که بعالم انسانیت خدمت کند متعلق به یک ملت و یک مذهب نیست به همه کشورهای جهان تعلق دارد انسانیت و زیبائی از هر چیز گرامی‌تر است و ما در پیشگاه هنر از هر کجا که تجلی کند سر فرود می‌آوریم. (سعدی حسنی)

فصل اول
مختصری از کلیات موسیقی
موسیقی سنفونیک
اصطلاحات:فرمها : سازهای آن
اصطلاحات موسیقی:
موزیک: تعلیمات روحی است.
نت: الفبای مخصوص موسیقی که مرکب از هفت گام است.
گام – تن – مقام یا تنالیته – مدولاسیون – نوایا ملودی – ضرب یا ریتم و ۴۳ اصطلاح دیگر در موسیقی وجود دارد.
فرمهای موسیقی:
اُپرا: نمایشی است که با آواز و بهمراهی ارکستر اجرا می‌شود. اپرا به چند دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از:
اپراسریا – اپرا بونا – اپرا کمیک – باس – سنفی و ۱۰ اپرای دیگر وجود دارد.
کنسرتو: فرمی است که برای یک یا دوساز ساخته می‌شود و بقیه ارکستر آنرا همراهی می‌کنند و شامل چهار قسمت است.
دوازده نوع دیگر از فرم موسیقی وجود دارد که در اینجا به دلایلی از توضیح درباره آنها سرباز می‌زنم.
سازهای موسیقی
به طور کلی سازهای ارکستر به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
سازهای رهی – سازهای بادی – سازهای ضربی – سازهای کلاویه.
۱-سازهای زهی شامل چهار ساز اصلی است:
ویولون – ویولا باآلتو – ویولوسنل یا ویولاداگامبا – هارپ.
۲-سازهای بادی از حیث صدا و ساختمان به دو دسته تقسیم می‌شوند:
الف:سازهای بادی چوبی  ب:سازهای بادی مسی
که بعضی از آنها عبارتند از پیلکو که از زمان بتهوفن وارد ارکستر شد.
فلوت:از اعضای اصلی ارکستر سفنیک است.
ساکسفون:یا سون یا فاگوت از بم‌تر سازهای بادی چوبی است.
ترومپت:نوعی شیپور است که بعدها یونانیان آن را با فلز ساختند.
کونه – کر – توسن – توبا از دیگر سازهای بادی هستند.
سازهای ضربی:
این دسته از سازها برای حفظ ریتم آهنگ بکار می‌رود و گاهی اوقات سازهای دیگری مانند هارپ و پیانو که سازهای مستقلی هستند در این دسته وارد می‌شوند.
از انواع طبلها:
تیمپانی:طبل بزرگ که به فرانسه آن را تمبال می‌نامند.
تامبون:طبل کوچک یا طبل نظامی.
کاستانیت و یا قاشک خشک که در رقص‌های اسپانیولی غالباً شنیده می‌شود.
سنج یا سمبال – مثلث: که یک زنگ مخصوص است.
کسیلوفون – گلکن شپیل – سلسنا – کاریون.
سازهای کلاویه:
سازهای کلاویه اصلاً جزو ارکستر نیستند ولی ساختمان آنها طوری است که در آن واحد قادر به اجرای چند نوع صدا هستند و باین جهت در همراهی با آواز یا ساز دیگری می‌توانند بجای ارکستر انجام وظیفه کنند.
سازهای کلاویه شامل دو نوع هستند:
۱-سازهای کلاویه زهی که در ساز کلاوسن و پیانو تشکیل شده.
۲-سازهای کلاویه بادی که شامل ارگ است.
سازهایی که در ارکستر سنفی وجود دارند عبارتند از:
سازهای زهی:شامل ویولونهاست.        سازهای بادی چوبی: که بعضی از آنها: دوفلوت    سه‌باسون و یک کنترباسون است.         سازهای باد مسی:که شامل:جهار ترومپت ۴ تا ۱۲کر، دوکوته، یک توبا.                سازهای ضربی:شامل:تیمپانی – طبل کوچک و بزرگ، دایره – سنج – مثلث – سلسنا – کسیلوفون.

فصل دوم
شخصیتهای موسیقی

«آدام»
آدولف آدام در سال ۱۸۰۳ متولد شد. مانند هرولد اهل آلزاس بود. مقدمات موسیقی را نزد پدرش لوئی آدام یاد گرفت که خود یک پیانیست بزرگ آنزمان و استاد کنسرواتوار بود. سپس نزد بوالدپو تحصیل موسیقی کرد.
او ۲۶ اثر موفق دارد. کارهای او در موسیقی نظامی و پیانو نیز آثاری بیادگار مانده است آدام بسال ۱۸۵۶ درگذشت.
«استاد علی‌اکبرخان»
استاد علی‌اکبرخان موسیقی‌دان بزرگ هندی ایالت جودپور و بزرگترین نوازنده سارود در هندوستان به سال ۱۹۲۲ در بنگال بدنیا آمد آموزش موسیقی را در ۵سالگی نزد پدرش دکتر علاءالدین فان مشهور کرد. او از تکنیک موسیقیدان بزرگ مغولی قرن سیزدهم تاکسن پیروی می‌کند. از آثار او می‌توان «ارگای صبح و ارگای شب» را نام برد.

«باخ»
یوهان سباستیان باخ، در ۲۱مارس ۱۶۸۵ در آیزناخ بدنیا آمد.
پدرش یوهان آمبرزیوس از نوادگان درباری و مادرش الیزابت دختر یکی از کارمندان شهرداری «اورفودت» بود.
یوهان سباستیان بیش از ده سال نداشت که پدر و مادرش فوت کردند. در سال ۱۷۰۸ به سمت سرپرست ارکستر درک ساکس رایمار انتخاب شد. در این زمان بود که بین او و لوئی مارشال ارگانیست مشهور فرانسوی قرار مسابقه گذارده شد. اما مارشال از ترس شکست روز پیش از مسابقه شهر را ترک کرد.
در سال ۱۷۲۰ پس از وفات زنش بار دوم با خواننده سوپرانو، آناما گدالناولکن ازدواج کرد. و از او ۱۴ فرزند بوجود آورد.
او نیز در سال ۱۷۵۰ فوت کرد.

«بتهوفن»
لودویک وان بتهوفن در سال ۱۷۷۰ در بن متولد شد. اجداد پدری او از هلند به آلمان آمده بودند. پدر بتهوفن در دربار کلن خواننده تنور بود ولی مردی شرابخوار و لاابالی بود و با زن بیوه یکی از مستخدمین دربار بنام «ماگرالنا» ازدواج کرد. این زن هفت فرزند آورد که فقط سه تای آنها باقی ماندند و لودویک بزرگترین فرزند او بود. پدرش از چهار سالگی او را با پیانو آشنا کرد و تا ۹ سالگی کلیه قواعدی که از موسیقی می‌دانست به او آموخت و در فن تصنیف آهنگ ذوق او را پرورش داد.
بتهوفن در بهار ۱۷۸۷ به کمک والد شتاین به وین رفت و در آنجا به حضور موستارت رسید و از او چند درس موسیقی گرفت. در سال ۱۷۹۲ هنگامیکه سپاهیان ناپلئون رود «رن» را تحت اشغال در آوردند، بتهوفن شهر خود را ترک کرد و بار دیگر به وین مراجعت کرد و چون استاد محبوبش موستارت یک سال پیش درگذشته بود نزد هایدن به تحصیل موسیقی پرداخت. ولی چون از تدریس او رضایت نداشت نزد آلبر ختسبوگ اصول کنتراپوان را فرا گرفت و بزودی در محافل اشرافی راه یافت. در سال ۱۸۱۵ بتهوفن بتدریج حس شنوایی خود را از دست داد، او علی‌رغم کری در سال ۱۸۲۳ بزرگترین آثار خود یعنی سیاسولمینس و سنفنی نهم کورال را تصنیف کرد.
آثار باارزش او:
«سونات مهتاب»، «سونات پاستوال»، «سونات آیاسیوناتا»، «سونات پاتیتک»، اورتور «خرابه‌های آتن»، بالت «آفریدگان پرمتئوس»، کنسرتوار ویولون و سنفنی سوم و پنجم و ششم و نهم می‌باشد.

«پاگانی‌نی»
نیکولو پاگانی‌نی در سال ۱۷۸۲ در ژن متولد شد وی فرزند آنتونیو از بازرگانان ژن بود. و چون از کودکی به موسیقی علاقه نشان می‌داد پدرش او را به نواختن ویولون آشنا کرد در ۹ سالگی در حضور عده‌ایی ویولون نواخت که باعث تعجب حضار گردید. در ۱۶ سالگی بجایی رسید که هیچ استادی خود را لایق نمیدانست که به او تعلیم دهد و برای دادن کنسرت به شهرهای مختلف ایتالیا رفت. در سال ۱۸۲۷ به وین رفت و بعد برای اجرای کنسرت به کشورهای مختلف اروپا در سال ۱۸۳۶ به کشور خود مراجعت کرد ولی حال مزاجی او سخت مختل بود و برای معالجه به مارسی سفر کرد در سال ۱۸۴۰ درگذشت. معروفترین اثر پاگانی‌نی آهنگهای رقص دائم – رقص شیاطین و ۱۲ سونات است.

«چایکوسکی»
پیوتر ایلیچ چایکوسکی آهنگساز بزرگ روس در سال ۱۸۴۰ در شهر تکنیسگ متولد شد. در نوامبر ۱۸۹۳ درگذشت. او مختصری از اصول موسیقی را روی یک پیانو قدیمی قرار گرفت و در ۱۰ سالگی به مدرسه حقوق رفت و در نوزده سالگی فارغ‌التحصیل شد و شغل دولتی گرفت و در سال ۱۸۶۵ به کنسرواتور «پترزبورگ» وارد شد و از آنجا فارغ‌التحصیل شد و زمانی که کنسرواتور مسکو تأسیس شد او را به استادی هارمونی پذیرفتند. شهرت چایکوسکی باعث شد که پیرزن ثروتمندی بنام نادزد افن با کمک‌های مادی خود از او حمایت کرد. در سال ۱۸۷۶ با دختر ۲۸ ساله‌ای بنام آنتونیت ایوانو ازدواج کرد و پس از یکماه از هم جدا شدند. آخرین اثر وی سنفنی پانتیک است و در سال ۱۸۹۳ به مرض وبا درگذشت.

«شوبرت»
فرانتس پیتر شوبرت موسیقی‌دان اتریشی در سال ۱۷۹۷ در نزدیکی وین متولد شد و پدرش معلم فقیری بود و تا پایان عمر زندگی مختصری داشت. او ازدواج نکرد و در سن ۳۱ سالگی یعنی در سال ۱۸۲۸ به مرض تیفوس درگذشت.

«متسارت»
ولنگانگ آمارئوس موستارت در ژانویه سال ۱۷۵۶ در سالزبوگ در اتریش بدنیا آمد پدرش آهنگساز و ویولونیست بود و فرزندان خود را از کودکی به موسیقی آشنا کرد موستارت در ۵ سالگی شروع به تصنیف آهنگ کرد استعداد خارق‌العاده او باعث شد پدرش برای معرفی او به شهرهای دیگری مسافرت کند. در سن ۶ سالگی به وین – مونیخ – دوتنبرگ – فرانکفورت – آخن – بروکسل برد. موستارت ویولون می‌زد و خواهرش پیانو می‌نواخت. در ۱۴ سالگی با پدرش به ایتالیا رفت و در میلان اپرای معروفش را بنام مهرداد پادشاه پونتو اجرا کرد که تماشاگران مکرر فریاد می‌زدند «زنده باد استاد کوچک». در سال ۱۷۸۲ با کنستاس ازدواج کرد. اپرای معروف او: عروس فیگارو – دون ژوان و سنفنی پراگ و کنسرتو پیانوی تاجگذاری. وی در سال ۱۷۹۱ در ۳۵ سالگی درگذشت.

«هایدن»
ژوزف هایدن در سال ۱۷۲۲ در شهر رورائو به دنیا آمد. نخستین آثار این نابغه بزرگ در سال ۱۷۵۳ بوسیله نوازندگان دوره گردوین اجرا شد. در سال ۱۷۵۸ به ریاست ارکستر مورتسین منصوب گردید و در نزد او نخستین سنفنی خودش را ساخت. هایدن برخلاف بتهوفن و موستارت و شوبرت آثار خود را در ناز و نعمت ساخت. از دانشگاه آکسفورد درجه دکترای افتخاری گرفت و نخستین کسی بود که ارکستر سنفنی را تشکیل داد و آهنگ خدایا فرانس امپراطور را نگهدار که این آهنگ بعدها سرود ملی اتریش و آلمان شد و در سال ۱۸۰۹ درگذشت.

«هولست»
گوستاو هولست سال ۱۸۷۴ از اعقاب سوئدی در انگلستان متولد شد. آثار برجسته‌اش سویت سیارات – غزل مرگ – حماسه مسیح بود. و در سال ۱۹۳۶ درگذشت.

رهبران ارکستر
نوازندگان و خوانندگان موسیقی کلاسیک

«استاکوفسکی»
در آوریل ۱۸۸۷ در لندن از پدری لهستانی و مادری ایرلندی متولد شد. از کودکی نواختن پیانو و ویولون را آموخت و سپس در دانشگاه آکسفورد به آموختن کمپوزسیون پرداخت در ۱۹۰۵ به آمریکا رفت و سپس در آنجا به رهبری ارکستر سنفنیک فیلادلفیا برگزیده شده و ارکستر سنفنیک فیلادلفیا را به مقام یکی از بزرگترین ارکسترهای آمریکا رسید. او نیز یکی از کاملترین مجموعه‌های آثار یوهان سباستیان باخ را انتشار داد.

«استاین بزرگ»
در سال ۱۸۹۹ در شهر کلن متولد شد. ده ساله بود که به عنوان ویولونیست خردسال خوب شهرت داشت و در ۲۵ سالگی جایزه هرلز را به چنگ آورد در تمامی دهه دوم و اوائل دهه سوم قرن حاضر بعنوان رهبر اپرا به اپراهای بزرگ راه پیدا کرد و در دهه سوم قرن حاضر توجه توسکانی‌نی بجانب او گرائید و استاین بزرگ را به دستیاری خویش در رهبر ارکستر جدید نیویورک برگزید و پس از چندی مدیریت ارکستر فیلارمونیک (برنالو) درآمد و سال ۱۹۵۲ به کوشش چارلزدبنی به مقام رهبری ارکستر سنفنی پیتسبورگ درآمد.