کشورهای اسکاندیناوی چگونه از نهاد خانواده حمایت می‌کنند؟

سوئد
سوئد معمولاً با سیاست‌های قوی حمایت از خانواده شناخته شده است و دلیل زاد و ولد بالا (در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی) را سیاست‌های حمایت از خانواده می‌دانند. سوئد اولین کشوری است که از سال ۱۹۷۴ به پدران هم اجازه مرخصی زایمان داده و حمایت از مرخصی زایمان در این کشور مرتباً در حال بازبینی و ارتقاست. جمعیت سوئد ۹ میلیون نفر است که کمتر از یک‌چهارم آن را کودکان و کمتر از یک‌پنجم آن را افراد بالاتر از ۶۵ سال تشکیل می‌دهند (آمار مربوط به سال ۲۰۰۶ است). ۱۳% از جمعیت سوئد را مهاجرین به این کشور تشکیل داده و بسیاری از کودکانی که در این کشور به دنیا می‌آیند از فرزندان مهاجران هستند.

بخش عظیمی از جمعیت سوئد ازدواج نکرده‌اند. به عنوان مثال ۵۳% از زنان و ۶۱% از مردان ۳۵ ساله در این کشور ازدواج نکرده‌اند.(۱) این به دلیل وجود زوج‌هایی است که بدون ازدواج رسمی با یکدیگر زندگی می‌کنند. نکته جالب در مورد کشور سوئد، آمار زاد و ولد در این کشور است. با این که آمار زاد و ولد در بسیاری از کشورهای اروپایی از دهه ۱۹۶۰ کاهش یافته، اما آمار فرزند‌آوری در سوئد افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته است و به عقیده بسیاری این به دلیل سیاست‌های مطلوب خانواده در این کشور است (Bernhardt, 1993).

به دلیل اقتصاد موفق دهه ۱۹۸۰، عدم وجود بیکاری، و افزایش مرخصی زایمان، آمار فرزند‌آوری در این کشور به شدت رو به افزایش یافت.

سیاست‌های حمایت از خانواده در سوئد تأکید دارد فرزند‌آوری مغایرتی با کار زنان نداشته و بسیاری از زنان پس از زایمان هم می‌توانند بدون مشکل کار خود را ادامه دهند. مهم‌ترین دلیلی که باعث شده زنان بتوانند پس از فرزند‌آوری به کار خود ادامه دهند، ارائه بیمه مرخصی زایمان و توسعه خدمات نگهداری از کودکان است. قوانینی برای حمایت از خانواده برای تمام افراد در نظر گرفته شده که به همه اجازه می‌دهد بیش از دو سال برای فرزند خود مرخصی بگیرند(۲).

سیاست‌های حمایت از خانواده برای کودک شامل این برنامه‌هاست:

۱٫    مهدکودک‌ها و مراکز نگهداری از کودکان پس از پایان ساعات مدرسه،
۲٫    بیمه والدین،
۳٫    پرداخت کمک‌هزینه برای نگهداری از کودک و سایر مزایا.

سالمندان
تعداد سالمندان در سوئد به شکل قابل ملاحظه‌ای در حال افزایش است. نسل متولدشده در این کشور پس از جنگ دوم جهانی دوران بازنشستگی خود را می‌گذرانند و به همین دلیل سوئد با افزایش جمعیت سالمند جوان (سالمندان بین ۶۵ تا ۷۹ سال) روبه‌روست. پیش‌بینی می‌شود که در دهه ۲۰۲۰ تعداد سالمندان پیر این کشور (بالای ۸۰ سال) افزایش یابد. علت افزایش جمعیت سالمندان در این کشور به دلیل کاهش مرگ و میر و افزایش میانگین سن امید به زندگی است.

سیاست دولت سوئد این است که سالمندان در این کشور بتوانند به شکل مستقل و بدون نیاز به کمک دیگران زندگی مطلوبی داشته باشند.

در زمینه خدمات اجتماعی برای سالمندان سه سطح مختلف در نظر گرفته شده است:
۱٫    دولت سوئد و پارلمان، اهداف سیاست‌های اجتماعی سالمندان را از طریق ارائه قوانین و تعیین بودجه لازم معین می‌کند،
 
۲٫    انجمن‌های محلی که وظیفه تهیه و تدراک مراقبت‌های بهداشتی و دارویی و همچنین ارائه خدمات نگهداری سالمندان را بر عهده دارد،

۳٫    290 واحد فعال در شهرداری‌ها وظیفه ارائه خدمات مراقبتی، بهداشتی، پرستاری، حمل و نقل، مسکن و غیره را به عهده دارند.

براساس آمارهای ۱۹۹۰، ۸۷% از سالمندان این کشور در شرایط و منازل استاندارد زندگی می‌کنند و از مستمری مبتنی بر حق بیمه، مستمری تضمینی، مستمری مبتنی بر درآمد، و طرح بیمه‌های تکمیلی برخوردارند. سالمندان این کشور همچنین از برنامه‌های بهداشتی درمانی، تفریحی، و ورزشی مطلوبی بهره می‌برند.

نروژ
دولت نروژ نیز مانند سایر کشورهای اسکاندیناوی از جمله دولت‌های ناظر بر رفاه عمومی به شمار می‌رود. دولت‌های محلی و مرکزی، مسئول نظارت بر مدارس، بیمارستان‌ها، مستمری بازنشستگان و خدمات اجتماعی هستند. خدمات رفاهی برای خانواده شامل خدمات درمانی، پرداخت به بیماران و ناتوانان، پرداخت مستمری، بیمه بازماندگان است.

حقوق کودکان در نروژ
براساس قوانین نروژ، دولت متعهد می‌شود تا از حقوق کودکان به درستی حمایت کند و جلوی سوءاستفاده از آنها را بگیرد. آن دسته از کودکانی که با والدین خود زندگی نمی‌کنند، باید از خدمات اضافی بهره‌مند شوند. خدمات رفاهی به شکل خاص آن مشمول کودکانی می‌شود که در شرایط پرخطر (به دلیل عدم کفایت والدین یا مشکلات دیگر) زندگی می‌کنند. براساس قانون رفاه کودک(۳) که در سال ۱۹۹۲ به تصویب رسید، این کشور دولت را موظف می‌کند تا «اطمینان حاصل نماید که کودکان و نوجوانانی که در شرایط پرخطری زندگی می‌کنند که می‌تواند به سلامت و رشد آنها آسیب برساند، کمک و توجه لازم را در زمان مناسب دریافت کنند.» همچنین باید به آنها کمک شود تا «کودکی امنی را پشت سر بگذارند».

در مواقعی دولت این حق را دارد که در صورتی تشخیص عدم صلاحیت والدین برای نگهداری از کودک، حضانت او را گرفته و به کسی دیگری واگذار کنند. گرفتن حضانت کودک از والدین نیازمند اجازه کمیته کشوری امور اجتماعی(۴) است و تنها دادگاه است که می‌تواند رأی کمیته را تغییر داده یا آن را بی‌اعتبار کند. این قانون منتقدین زیادی داشته است. برای مثال بسیار از خانواده‌های هندی که اتباعشان در نروژ زندگی می‌کنند، از دولت کشور هند خواسته‌اند تا در این مورد مداخله داشته باشند(۵).

مرخصی زایمان و مزایای والدین(۶)
در نروژ زوج‌ها ۴۷ هفته مرخصی زایمان می‌گیرند و این حق را دارند که در کار، مشاغل نیمه‌وقت را درخواست کنند و با کودکان بیمار در خانه بمانند. ۹ درصد از کودکان یک تا پنج ساله این کشور از یارانه دولتی مراقبت روزانه برای کودکان بهره می‌برند.

همچنین برای والدینی که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند، مزایایی در نظر گرفته شده که به مزایای والدین مربوط است و هدف آن تضمین درآمد برای والدینی است که صاحب فرزند شده‌اند. این قانون در اول جولای ۲۰۰۹ تغییر کرد و میزان و طول دریافت مزایا بستگی به تاریخ تولد کودک دارد.

تمام والدینی که به مدت حداقل ۶ ماه در ۱۰ ماه اخیر صاحب شغل بوده‌اند، می‌توانند از این مزایا برخوردار شوند. همچنین کسانی که دچار بیماری یا بارداری بودند نیز می‌توانند از این مزایا برخودار شوند(۷). میزان مزایای دریافتی بستگی به درآمد افراد دارد؛ با این حال وزارت کار نروژ می‌تواند به تشخیص خود این میزان را افزایش دهد.

سالمندان
تمام سالمندان در نروژ مستمری بازنشستگی دریافت می‌کنند و میزان آن بستگی به حقوق آنها دارد. همچنین شهرداری نروژ برخی خدمات (نظیر پرستاری در منزل، کمک در منزل، و خدمات انتقال به مراکز درمانی) را به برخی از افراد که واجد شرایط باشند، ارائه می‌دهد.

در مواقعی که فرد یا خانواده‌اش از عهده نگهداری از خود برنمی‌آیند، آ‌ها را به خانه سالمندان انتقال می‌دهند. حدود نیمی از افراد بالای ۹۰ سال در خانه سالمندان نگهداری می‌شوند. بخشی از هزینه نگهداری از سالمند توسط کمک‌هزینه‌هایی تأمین می‌شود که سالمند دریافت می‌کند و بخشی از آن را نیز شهرداری پرداخت می‌نماید. تقریباً ۱۰۰ هزار سالمند در نروژ از افسردگی رنج می‌برند که یا به دلیل بیماری‌های دوران سالمندی آنها و یا به دلیل احساس تنهایی و انزواست(۸).

دانمارک
در دانمارک خدمات اجتماعی و سیاست‌های مربوط به خانواده برای تمام شهروندان فراهم است و بخش عمومی موظف است تا خدمات با کیفیت مطلوبی را به شهروندان ارائه کند. در این میان افراد سالمند، کسانی که ناتوانی جسمی دارند، کودکان و بیماران؛ مورد توجه بیشتری قرار دارند. این خدمات شامل سرویس‌های گسترده نگهداری، برنامه برای گروه‌های خاص، مستمری برای سالمندان، حقوق برای مادران، کمک‌های مالی به افراد با ناتوانی خاص می‌شود.

بخش عمده‌ای از امور مربوط به سیاست‌های رفاه و خانواده در دانمارک توسط کارمندان دولتی و نه بخش خصوصی انجام می‌شود. با این حال بخشی از امور به بخش خصوصی و سازمان‌های داوطلبانه سپرده شده است. دانمارک به پنج بخش و ۹۸ دولت محلی تقسیم شده و بخش‌های محلی مسئول اراده خدمات اجتماعی هستند.

سیاست‌های حمایت از مادران و کودکان
در مجموع ۵۲ هفته مرخصی زایمان برای مادران دانمارکی در نظر گرفته شده است. مادران می‌توانند چهار هفته پیش از زایمان به مرخصی رفته و پدران نیز دو هفته پس از تولد فرزند می‌توانند از مرخصی استفاده کنند و این مدت می‌تواند تمدید شود. در مدت مرخصی، کارمندان بخش دولتی حقوق کامل خود را دریافت کرده و کارمندان بخش خصوصی حداقل حقوق را می‌گیرند که این میزان براساس نظر کارفرما قابل تغییر است (۹).

برنامه‌های حمایت از کودکان و خانواده شامل حال تمام شهروندان دانمارکی می‌شود. این برنامه‌ها شامل سرویس حمایت و نگهداری از کودکان در غالب مهدهای کودک است. تمام کودکان زیر سن مدرسه می‌توانند از مهدهای کودک استفاده کنند. ۷۰% از بچه‌های دانمارکی بین ۰-۲ سال (۹۱% از کودکان بین ۱-۲ سال) و ۹۷% از بچه‌های ۳-۵ سال از مهدکودک‌های دولتی استفاده می‌کنند. والدین، حدود ۲۵% از هزینه مهدکودک را می‌پردازند. در صورتی که کودک با خواهر یا برادر خود به مهدکودک برود، به آنها تخفیف ویژه داده می‌شود. برنامه‌های خاص و کمک‌هزینه‌های ویژه‌ای برای حمایت از کودکان معلول در نظر گرفته شده است. همچنین مادران باردار، کسانی که کودکی را به فرزندی پذیرفته‌ و یا کودکی را به دنیا آورده‌اند نیز به شکل روزانه کمک‌هزینه دریافت می‌کنند. مادران از هفته چهارم بارداری از مزایای مالی بارداری برخوردار می‌شوند.

حمایت از سالمندان
سیاست حمایت از سالمندان در دانمارک مانند سوئد، این است که سالمندان در این کشور بتوانند به شکل مستقل و بدون نیاز به کمک دیگران، زندگی مطلوبی داشته باشند. دولت دانمارک می‌خواهد تا سالمندان خودکفایی و استقلال خود را حفظ کرده و بتوانند در مورد آینده و برنامه خود مستقلاً تصمیم بگیرند. این خدمات شامل آموزش (در حوزه سلامت و بیماری)، ارائه خدمات ویژه به بیماران خاص (به‌خصوص کسانی که بیماری‌های وخیم دارند)، ارائه محلی برای سکونت سالمندان (در صورتی‌که صاحب خانه نباشند)، است.

فنلاند
تدوین برنامه‌ای برای حمایت از خانواده و سیاست‌های رفاهی آن در سال ۱۹۴۸ و با برقراری مقرری خانواده به وجود آمد. از دهه ۱۹۵۰ تا چند دهه با محوریت بیمه سلامت، بازنشستگی و درمان ادامه یافت تا این که از سال ۱۹۷۰ فنلاند سیاست‌های حمایت از خانواده را در این کشور بر مبنای حمایت از فرزندآوری و تشکیل خانواده قرار داد. اغلب این خدمات بر محور مراقبت از کودک قرار گرفته که شامل سیستم مراقبتی روزانه مطمئن به قیمت مناسب است.

از سال ۱۹۷۳ قانون مراقبت روزانه از کودکان(۱۰) به اجرا درآمده و اجرای آن به عهده شهرداری‌هاست که به موجب آن کودکان زیر سن مدرسه باید در مراکز مخصوص یا در خانه تحت مراقبت قرار گیرند. این خدمات به مرور تکمیل یافته و کودکان با گروه‌های سنی مختلف را شامل می‌شود. برای مثال علاوه بر کودکان خردسال، برای کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی مزایایی در نظر گرفته شده است. در سپتامبر ۲۰۰۵ اولین دفتر بازرسی ویژه کودکان در این کشور به وجود آمد که وظیفه آن تحکیم موقعیت و حقوق کودک است.

مزایای خانواده در فنلاند شامل مقرری عائله‌مندی، خدمات بهداشتی و مراقبت‌های روزانه است. مقرری برای کودکان که به کودکان زیر ۱۷ سال پرداخت می‌شود و بستگی به میزان تعداد فرزندان در هر خانواده دارد.

مرخصی زایمان و کمک‌هزینه مادران
مرخصی زایمان برای مادران ۱۰۵ روز و علاوه بر آن ۱۵۸ روز مشترک بین پدر و مادر محاسبه می‌شود. حمایت‌های مالی از خانواده شامل وام بارداری است که براساس آن هر زن فنلاندی می‌تواند پس از گذراندن حداقل ۱۵۴ روز از بارداری، از آن برخوردار شود (وام هم به صورت نقدی و هم غیرنقدی قابل دریافت است). معمولاً از ۳۰ روز مانده به تاریخ محاسبه‌شده زایمان، مرخصی مادران آغاز می‌شود. درطول این دوره، کمک‌هزینه مادرانه به مادران پرداخت می‌شود. این کمک‌هزینه، معمولاً به‌مدت ۴ ماه پرداخت می‌شود. چنان‌که مادر بخواهد، می‌تواند ۵۰-۳۱ روز قبل از آغاز تاریخ محاسبه‌شده برای زایمان، به مرخصی زایمان برود. کمک‌هزینه مادرانه از شروع مرخصی زایمان و در مجموع برای مدت ۴ ماه پرداخت می‌شود. کمک‌هزینه مادرانه ویژه به افراد بیکار پرداخت نشده و فقط در برخی از موارد مشخص به افراد دانشجو پرداخت می‌گردد(۱۱).

سالمندان و بیماران
علاوه بر کودکان، سالمندان و بیماران نیز تحت حمایت و نظارت شهرداری‌ها قرار دارند و بین دولت مرکزی و شهرداری‌ها در این مورد همکاری وجود دارد. وزارت سلامت و امور اجتماعی، وظیفه تأمین اجتماعی و خدمات بهداشتی و درمانی و سیاست‌ها و برنامه‌های مربوط به این حوزه را به عهده دارد.

شهرداری‌های شهرستان‌های فنلاند برای سالمندان خدماتی را برنامه‌ریزی می‌کنند تا این افراد بتوانند اوقات خود را راحت‌تر گذرانده و حتی‌الامکان زمان طولانی‌تری را در خانه خود سکونت داشته باشند. از جمله وظایف شهرداری‌ها برنامه‌ریزی و تدارک محل سکونت مناسب به همراه دریافت خدمات و سکونت حمایت‌شده به افراد نیازمند است.

مهاجرینی که به حد کافی در فنلاند سکونت داشته‌اند، همانند سایر فنلاندی‌ها و بر همان اساس و مبنا، برای کهولت سن و یا عدم توانایی انجام کار، مستمری بازنشستگی دریافت می‌کنند. طول مدت سکونت شخص در فنلاند و طول مدت اشتغال به کار او، بر روی مقدار بازنشستگی‌اش تأثیر می‌گذارد. لازمه دریافت بازنشستگی، تضمینی سکونت به‌مدت سه سال است.

مطابق با قانون فنلاند شخص معلول کسی است که به دلیل وجود معلولیت و یا بیماری، برای رسیدگی به امور روزمره زندگی خود، مدت زیادی است که دچار مشکل است. شهرداری شهرستان‌ها باید خدمات ویژه معلولین را برای افرادی که نیاز به این‌گونه خدمات دارند، برنامه‌ریزی کنند. ازجمله این خدمات ویژه، می‌توان خدمات حمل و نقل وسایل کمکی و یا مددکار شخصی را نام برد. هدف از ارائه این خدمات، کمک به شخص معلول برای شرکت در اجتماع و رفع موانع و مشکلات ناشی از معلولیت اوست.