بزهکاری

نگاه به مسائل اجتماعی(Social Problem ) وانحرافات ، از روزنه خرده فرهنگها، به ویژه در جامعه ما،  میتواند بدیع و تازه باشد. گسترش فزاینده ارتباطات در دهه های اخیر وتحولات روزافزون و پیچیده ساختارهای اجتما عی ،ایجاب می کند بررسیهای جامعه شناختی با دید گاههای تازهای تبیین گردند. سرعت و گستر دگی تغییرات در دهه های اخیر ، مسائل ومشکلاتی را در زمینه های فرهنگی پدید آورده که نظرگاههای سنتی قادر به همپیمائی با این تغییرات نیست.
همزمان با این تحولات، گستره شناخت مشترک میان افراد، خانواده ها و گروه های مختلف کاهش یافته و بروز و ظهور خرده فرهنگهایی را پدید آورده است.
شاید مهمترین ویژگی قرن حاضر،‌ پیوستگی پدیده های بومی با یکدیگر و با پدیده های جهانی باشد، که شکل گیری تنوع گسترده ای از خرده فرهنگ ها بارزترین خصوصیت آن است. این خرده فرهنگها در چهارچوب نمادی مشترک و در عرصه های جدید انتقال فرهنگی، در سراسر جهان اشاعه یافته است.
تحولات پیش آمده درنیمه دوم قرن بیستم وسه عنصر رایانه(کامپیوتر)، ماهواره و دیجیتالی کردن فناوریها(تکنولوژی) و دسترسی آسان به رسانه ها، وضعیتی را پدید آورده که گروهها می توانند به راحتی فرهنگ خود را در سطح وسیع ملی و حتی منطقه ای و جهانی منتشر سازند. خرده فرهنگها، مرزهای محله ای، قومی و قبیله ای را درنوردیده و مرزهای جدید فرامکان مطرح نموده است. به قول“ماسینی”                 (   massini,P ) تداخل فرهنگی از حد قومیت بالاتر رفته و به حوزه حرفه و اجتماعات مجازی الکترونیک، نیز راه یافته است. درهند، گذشته از چهل تکه های فرهنگی، که از دورانهای پیشین برگرفته شده، امروز قلمروهای فرهنگی جدید و نیز حوزه های روبه رشد اجتماعات الکترونیکی، هندوستان را پرکرده است( ماسینی،۱۳۷۶ :۱۱۲). مصادیق چنین خرده فرهنگهایی در دهه های ۶۰و۸۰ درقالب رفتارهای خاص نوجوانان و جوانان و گروههای موسیقی غربی در آمریکا، رواج گسترده ای داشت.
این خرده فرهنگها به نظام نمادین خاص و ارزشها و هنجارهایی برمی گرددکه عمدتا از فرهنگهای بیگانه و وارداتی منشاگرفته و مشخصه ها و ویژگیهای آنها راعموما نظام حاکم در جوامع غربی تشکیل می دهد. فقدان تعمیم ارزشی فرهنگهای اصیل و بومی و  کاهش وفاق و همدلی اجتماعی، باعث شده تا این خرده فرهنگها به عکس العملی در برابر فرهنگ حاکم بدل شده و به شکلهای خرده فرهنگهای معارض و ستیزه جو در جامعه، مطرح شوند. اساسا چارچوب ارزشی در سطح نظام فرهنگی، باید آنچنان کلی، تجریدی و تعمیمی و درعین حال متعالی گرددکه بتواند به عنوان مرجع پوششی برای تمام خرده فرهنگهای متفاوت موجود در جامعه، عمل نماید. به عبارت دیگر،‌ تمام خرده فرهنگهای گوناگون بتوانندغایات ارزشی وآرمانی خود را، چه در بعد عاطفی وچه دربعد شناختی، چنین چارچوبی ببینند.
در سالهای بعد از انقلاب، در مواجهه با اشاعه فرهنگهای معارض، ما نتوانستیم چنین چارچوب ارزشی را در سطح جامعه فراگیر نماییم و لذا حاشیه نشینی فرهنگی، بویژه در مورد جوانان و نوجوانان، در جامعه ما مطرح شد. اساسا وقتی که عواملی موجب می شود تا یک روش زندگی نتواند انتظاراتی را که به وجود آورده است، تامین نماید، افراد وادارمی شوندتا راههای امیدوارکننده تری راجستجوکنند.              (  (Thompson, 1990, 4 به همین ترتیب اگر یک نظام فرهنگی قادر به تامین نیازهای افراد نباشد، آنها در پی ابداع عناصر فرهنگی جدید و یا پذیرفتن عناصر فرهنگهای دیگر بر می آیند، تا نیازهای اساسی خود را تامین کنند و این فرایند منجر به دگرگونی فرهنگی می شود.
بنابراین، هرچه میزان ناتوانی یک نظام فرهنگی در تامین نیازهای مردم جامعه بیشتر باشد، زمینه مساعد تری را برای پذیرفتن عناصر، اجزاء و مجموعه های فرهنگی فرهنگ بیگانه فراهم می کند. اگر چه مشکلات و مسائلی چون“منکرات” و “مفاسد اجتماعی” ریشه در انحرافات اخلاقی تاریخ بشردارد، اما در سالهای اخیر تا حد زیادی تبلور چنین خرده فرهنگهای معارض و پیامد حاشیه نشینی های فرهنگی است.
این خرده فرهنگها در مرزهای نامرئی و فرامکان جا داشته و عمدتا توسط وسایلی ارتباطی، رسانه های جمعی، ابزارهای تولید فرهنگی و فرآورده های آنها و با بهره گیری ا زفناوریهای (تکنولوژیهای) پیشرفته و جاذبه های بالای اشاعه می یابند. با این اوصاف، پرداختن به مقوله منکرات از زاویه خرده فرهنگها می تواند شیوه مناسبی برای تبیین و بررسی موضوع باشد.
در هرحال،  لزوم دیدگاهی تازه به انحرافات بویژه منکرات و اهمیت طرح موضوع در جامعه امروز ایران، انگیزه ای برای پرداختن به چنین موضوعی شده است.
انتخاب این موضوع با دو مشکل اساسی روبه روبود:۱) در بخش نظری، کمبود منابع معتبر در زبان فارسی د رزمینه بحث خرده فرهنگ می باشد، که به نظرمی رسد         درخصوص این مقوله مطالعه قابل توجهی انجام نشده و یا موفق به پیدا کردن آن نشدیم.
۲) در بخش میدانی کار، جمع آوری اطلاعات و دسترسی به نمونه آماری با مشکلات زیاد همراه بود. از طرف دستگیر شدگان حاضر به مصاحبه نبودندو از طرف دیگر در مصاحبه های خود( به منظورتکمیل پرسشنامه) به سوگیری (    Bias) در برابر سئوالات می پرداختند یا منکر جرم خود بودند( به دلیل قبح موضوع) که باحضور مستمر و مصاحبه های متعدد و متوالی و حذف موارد ناقص، تاحدودی روایی و اعتبار تحقیق حفظ شد.
امید است نتایج حاصل از پژوهش در این کتاب بتواند مقدمه ای برای شناختن دقیق و علمی وضعیت موجود فرهنگی بویژه خرده فرهنگهای معارض در جامعه شود تا ابعاد تازه ای ا زمقوله انحرافات ومنکرات مورد بررسی وکنکاش قرار گیرد.
(شیخاوندی :۱۳۷۹،۱۸و۱۷).

بزهکاری:
اقدام به عملی که برخلاف موازین مقررات وقوانین و معیارهای ارزش فرهنگی هرجامعه باشد.
در آن جامعه بزهکاری یا جرم تلقی می گرددوکسانی که مرتکب چنین اعمال خلاف می گردند مجرم یا بزهکار نامیده می شوند.(آسیب شناسی اجتماعی، فرجاد، ۱۳۷۵، نشر کوکب، ص ۱۶۹)
بزهکاری را ازلحاظ مطالعات اجتماعی و ازنقطه نظر عرف وقانون برچسب نوع کاری که انجام می دهند میتوان برسه گونه زیر تقسیم کرد:
الف. بزهکاری برعلیه اشخاص عادی جامعه که زندگی عادی بر اساس فرهنگ و قانون برای خود انتخاب کرده اند.
ب‌.    برعلیه دارائی و مالکیت دیگران.
ت‌.    بزهکاری برعلیه نظم عمومی و سلامت افراد جامعه(آسیب شناسی اجتماعی، فرجاد، ۱۳۷۵، نشرکوچک، ص ۱۷۰)
بزهکاری د راصطلاح روانشناسی:
معمولا نوجوانان خلافکار و مجرم را دریک ردیف نام می بردند و شاید هم آن باشد که اولاً: نوجوان چون هنوز به سن قانونی نرسیده است مجازات بزهکاری او در ردیف یک خلاف تلقی می گردد.ثانیاً: بیم آن می رود که خلاف او عواقب وخیمی در برداشته و احتمال بزهکاری د رپیش باشد. خلاف در نوجوانان از عدم رضایت انضباط سرچشمه گرفته و خلافکار نسبت به مقررات بی اعتنا است.
معلمین می توانند برای رفع خلافکاریها و بی انضباطی نوجوانان اعمال زیر را انجام دهند:
۱٫    تشویق و تحسین و تکیه کردن به شخصیت نوجوانان به جای سرزنش و توبیخ و تمسخر او.
۲٫    سپردن یک نوع مسئولیت به نوجوان بی انظباط وصرف انرژی او برای انجام کارهای مدرسه ای.
۳٫    صبر و حوصله به خرج دادن و نرنجیدن از عمل شاگرد بی انضباط و تظاهر به اینکه از این عمل بدش نمی آید.(رفتارشناسی جوانان، شادروان، ۱۳۷۶، انتشار ایستا مسمی، ص۱۷)
خانم و آقای کرو معتقدند که سه گروه جوانان بزهکار وجود دارند:
۱٫    در جوانان سالم و معمولی که هیچگونه نقص تربیتی یا جسمی نداشته بسیار مؤدب و خوش رفتار نیز می باشند، منتها گاهی دریک موقعیت خاص قرارمی گیرند و دست به بزهکاری می زنند.
۲٫    نوجوانانی که در اثر سخت گیریهای و الدین و یا ناامنی های خانوادگی دچار ناراحتی و اختلاف عاطفی گردیده و برای تسکین خاطر و انتقام از والدین به بزهکاری دست می زنند.
۳٫    بزهکاری که دچار انحرافات روانی هستند و از لحاظ تعلیم و تربیت در سطح هوشی پیشرفته نبوده و به هیچ وجه پای بند وجدان و اخلاق نمی باشند.
به طور کلی بزه به هر صورت که باشد بزهکار دچار عدم تمرکز حواس و حافظه و تزلزل شخصیت گردیده است که نه تنها عواقب آن متوجه خود شخص می گردد و بلکه برای خانواده و اجتماع نیز مضر می باشد. (رفتار شناسی جوانان، شادروان، ۱۳۷۶، انتشارات مسمی، ص ۲۱)
انحرافات اجتماعی:
به منظور بقا و استمرار حیات هر جامعه، باید هنجارها و ارزشهای آن جامعه توسط اعضاء محترم شمرده شوند، اما در همه جوامع انسانی، برخی از افراد، پاره ای از ارزشها و هنجارها را رعایت نمی کنند. جامعه، افرادی را که هنجارها را متابعت کرده“همنوا” وکسانی را که هنجارها را نقض می کنند. “ناهمنوا” می داند. ازمیان اشخاص نابهنجار کسی که رفتار نابهنجارش زودگذر نبوده و دیرگاهی دوام آورد، “کجرو” یا “منحرف” و رفتار او کجروی اجتماعی یا انحراف اجتماعی خوانده می شود.(آل برن، ۱۳۵۶ :۲۵۳)
در همه گروهها درجه اهمیت هنجارها و رعایت آن توسط اعضاء یکسان نیست. برخی از هنجارها چون شیوه های قومی (  Folk Ways ) از اهمیت کمتری برخوردار بوده و عدم رعایت آن، مجازاتی را در برنداشته و یا در صورت مجازات، میزان آن ضعیف خواهد بود. د رطرف دیگر قوانین، که در جامعه وضع شده درصورتی که مراعات نگردد، فرد خاطی با مجازات شدید رو به رو خواهد شد. با وجود شدت و ضعف در اهمیت هنجارها و رعایت آن توسط افراد، موضوع مهم دیگر، موقعیت عمل می باشد که شدت و ضعف مجازات را تعیین می کند. به عنوان مثال، سربازی که در موقعیت جنگ و صلح از انجام خدمت سرباز می زند، مجازاتهای مختلفی برای او تعیین می گردد. همچنین ویژگیهای فردی و اجتماعی کنشگر از معیارهای مهم درباره انحراف خواهد بود؛ به عنوان مثال جامعه در مواجه با بعضی ازکجرویها با ملاطفت برخورد می نماید. پایگاه اجتماعی خاطی نیز غالبا به عنوان عامل مهم درنظر گرفته می شود.
مصونیتهای متفاوتی که برای سفرا، وزرا، نمایندگان مجلس وبرخی اشخاص دیگر وجود دارد، مؤید این امر است.
(لذا تلقی از انحراف بعنوان پدیده ای اجتماعی و مصداقی امری نسبی محسوب می گرددـ اگر چه درجوهر دارای قبح ذاتی است ـ مردمان نه بطور تمام و کمال برطبق تمامی هنجارها عمل می کنند و نه کاملا حالت منحرف دارند. یک فرد کاملا منحرف به دشواری می تواند حتی برای مدت طولانی زنده باقی بماند. منحرفان خیلی مشخص و نشان دار مانند جنایتکاران و یا منحرفان جنسی هم از نظر اموری مانند لباس پوشیدن، عادات غذایی، تفریحات و بسیاری دیگری از فعالیتهای روزمره ممکن است حالتی عادی وکاملا هنجار داشته باشند. از طرف دیگر، اکثر افراد کاملا عادی هم ممکن است گاهی رفتاری انحرافی داشته باشند. درحقیقت انحراف تابعی از فرهنگ و منبعث از آن است. از این رو، با تنوع فرهنگها، معیارهای انحراف نیز تفاوت می یابد. بدینسان عملی معین می تواند درجامعه ای عادی و حتی پسندیده به حساب آید، درحالی که همان عمل در فرهنگ دیگر نادرست، ناپسندیده و حتی جرم شناخته شود. همین طور، دریک فرهنگ درزمانی خاص به جهاتی یک عمل معین، عادی است، درحالی که همان عمل در زمانی دیگر انحراف تلقی می شود.(فلور، ۱۳۷۰۰،۱۹۷)
گی روشه، جامعه شناس فرانسه زبان، معتقد است بین دو اصطلاح انحراف و کجروی تفاوت وجود دارد. او با بیان اینکه هرگاه نمونه هایی که درجامعه وجود دارند به صورت رسمی و آمرانه خواهان همنوایی نباشند ولی یک نمونه بیش از نمونه های دیگر در جامعه وجود داشته باشد، معتقد است که درصورتی عنوان انحراف به خود می گیرند که نمونه های دیگری که از فراوانی کمتری برخوردارند، توسط افراد انتخاب ومورد عمل قرار گیرند.
وی دربیان تفاوت بین انحراف وکجروی می گوید: “ انحراف عبارت است از حق انتخابی که اعضای یک جامعه بین مدلهای مجاز دارند وکجروی انتخاب مدلهایی است که یا درمورد آنچه که مجاز است می باشندو یاخارج از(همان : ۶۸)  اما جامعه شناسان فارسی زبان تفاوتی بین منحرف وکجروقایل نشده اند؛ به طوری که     برخی   (Deviant)   رابه معنای کجرو و برخی آن را به معنای منحرف دانسته اند.   (گی روشه، ۶۷۰۱۳۶۷)
کوئن معتقد است: انحراف هرگونه رفتاری است که با انتظارات جامعه منطبق و سازگار نباشند. انحراف دوری جستن و فرار از هنجارهاست و گاهی رخ می دهد که فرد یا گروهی معیارهای جامعه را رعایت نمی کنند.نمونه های انحراف در فرهنگ ما، قتل عمد، تجاوز به عنف، دزدی، ناراحتی روانی جنون آمیز، بزهکاری جوانان، همجنس بازی، اعتیاد، فحشاو امثال آن است.(کوئن، ۱۳۷۰،۲۱۵)
             
 جدول شماره (۱) توزیع فراوانی منحرفان برحسب سن در ایران
ردیف    گروه سنی    تعداد    درصد
۱    کمتراز ۲۰سال    23    0/22
۲    30-21    55    2/50
۳    40-31    18    6/16
۴    50-41    9    4/8
۵    بیشتر از ۵۰سال    2    8/1
۶    جمع    108    100

توضیح جدول شماره (۱)
بیشترین دستگیرشدگان در رابطه با جرایم منکراتی در سنین بین ۲۰تا ۳۰سال قراردارند و اگر جمع سایر گروهها سنی راکه دردوران جوان و نوجوان قراردارند به آن اضافه کنیم، تقریبا می توان گفت: قریب به اتفاق منحرفان منکراتی اقشار جوان و نوجوان جامعه به شمار می روند که جای تامل دارد.
    جدول شماره (۲) توزیع فراوانی منحرفان برحسب شغل                      
ردیف    نوع شغل    تعداد    درصد
۱    کارمند    12    1/11
۲    کارگر    9    3/8
۳    آزاد    19    6/17
۴    محصل یا دانشجو    42    0/39
۵    بیکار    26    0/24
۶    جمع    108    100
توضیح جدول شماره (۲)
این جدول نشان می دهد شغل ۳۹ درصد دستگیر شدگان محصل یا دانشجو می باشد، گستردگی وجود خرده فرهنگهای معارض در بین دانش آموزان، دانشجویان و تحصیل کرده ها نشان می دهد نظام آموزش و پرورش ما در بهنجار کردن افراد و درونی کردن فرهنگ حاکم در آنها نقشی ندارد و تنها وظیفه انتقال برخی دانسته ها و معلومات را انجام می دهد.
۲۴ درصد از منحرفان نیز بیکار بودند که بخش زیادی از این تعداد تحصیلات دبیرستانی خود را به پایان رسانیده (دیپلم و بیکار) ودر جست و جوی شغل هستند. می توان گفت بیکاری از مقوله هایی است که زمینه های مساعدی را برای بروز انحرافات فراهم می سازد.
از آنجایی که بیشترین گروه منکراتی ها را جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند که درحال تحصیل بوده یا چند وقت دیگر فارغ التحصیل می شوند، لذا تامین فرصتهای شغلی مناسب وکافی، آنها را به تبعیت از فرهنگ حاکم و عدم گرایش به انحرافات سوق خواهد داد.

جدول شماره (۳) توزیع منحرفان به تفکیک                                                     
متغیر    فراوانی    تهران    شهرستان    جمع
محل تولد    تعداد
درصد    72
۷/۶۶    36
۳/۳۳    108
۱۰۰
محل
سکونت    تعداد
درصد    101
۵/۹۳    7
۵/۶    108
۱۰۰

توضیح جدول شماره (۳):
این جدول نشان می دهد که محل تولد و سکونت منکراتی ها بیشتر تهران می باشد و با توجه به اینکه درکلان شهر تهران نظارت اجتماعی و نهادهای سنتی ضعیف تر عمل می کنند، امکان شکل گیری خرده فرهنگهای معارض در بین جوانان و نوجوانان بیشتر وجود دارد. همچنین به دلیل فعالیت گسترده وسایل ارتباط جمعی و کمرنگ شدن مرزهای محله ای ، طبقه ای و فامیلی در این شهر، امکان بروز مرزهایی براساس خرده فرهنگهای معارض و تعلق گروهی به گروههای مرجع بیشتر است؛ و لذا احساس تعلق آنها و مخالفت با فرهنگ حاکم باشدت بیشتری به چشم می خورد.
براساس این جدول، محل سکونت حدود۹۴درصد ومحل تولد بیش از ۶۶درصد منکراتی ها، تهران بوده است.

   جدول شماره(۴) توزیع فراوانی منحرفان برحسب میزان تحصیلات                       
ردیف    میزان تحصیلات    تعداد    درصد
۱    محصل    22    0/22
۲    زیر دیپلم    52    2/50
۳    دیپلم و فوق دیپلم     18    6/16
۴    لیسانس و دانشجو    9    4/8
۵    کارشناسی ارشد و دکترا    1    8/1
۶    بی سواد    7    1/6
۷    جمع     108    100

توضیح جدول شماره(۴):
این جدول نشان می دهد ۲۲درصد دستگیر شدگان منکراتی، دانش آموزو درحال درس خواندن هستند. این موضوع گرایش دانش آموزان را به خرده فرهنگهای معارض نشان می دهد، که باید این مقوله در برنامه ریزیها بیشتر مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. ۵۰درصد نیز دارای مدرک زیر دیپلم و۶/۱۶ درصد دارای دیپلم و فوق دیپلم و۲/۱۰ درصدنیز دانشجو، لیسانس و بالاتر از آن بوده اند.
۱/۶ درصد از منحرفان نیز بی سواد بوده اند.
براساس یافته های این جدول می توان گفت: نظام آموزشی و پرورش ما نقش منفعل در بهنجار کردن افراددارد؛ هرچند که آموزش و پرورش فعالیت واحدی را شامل می شودکه هدف آن، ایجاد تغییرات مناسب و مطلوب در ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری دانش آموز است، لیکن ایجاد نگرشها و رفتارهای درونی شده نهادی به نحو چشمگیری از انتقال صرف ونظری مجموعه ای از دانسته ها قابل تفکیک و تشخیص است. بدین لحاظ است که مسامحتا به انتقال نظری مطالب، بدون توجه به تغییرات رفتاری و عاطفی، آموزش وبه ایجاد نگرش های جدیدوشکل گیری شخصیت، که منشا رفتارهای بهنجار ومطلوب است، پرورش گفته می شود.(سیخاوندی، ۱۳۷۹،۱۵۹)
مبانی جرم شناسی، تایید دکتر مهدی کی نیا، ۱۳۷۶
چاپ: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
صفحه ۱۴۴
تاثیر جنس دربزهکاری:
شکی نیست که درهر جامعه تعداد مردان بزهکار به مراتب بیش از زنان تبهکار آن جامعه است. نگاهی به جمعیت زندانیان مرد وزن درکشورهای مختلف مؤید این حقیقت است که اختلاف بسیار فاحش بین تعداد مردان وشماره زنانیکه تحت تعقیب کیفری قرارگرفته ومحکومیت جزائی یافته اند وجود دارد.
صحیح است که بین جرائم مردان و زنان اختلاف فاحش کسی وجود دارد ولی این بی تناسبی برحسب سنین، ادوار، وطبع جرائم تغییر می یابد.
از یک سو، اختلاف باسن زنان تغییر می کند. بدون اینکه بتوان وجود یک رابطه مستقیم بین این تغییرات و شماره سالها را ثابت نمود. مثلا مقایسه سال ۱۹۵۹و۱۹۵۸ بی قاعدگی این تغییرات راروشن می کند.
در نزد جوانان، نسبت دختران کمتر از ۱۳سال نسبت به کلیه اشخاص کمتر از ۱۳سال که درسال ۱۹۵۸محاکمه شده اند. ۹ درصد ودرسال ۱۹۵۹این نسبت به ۴/۰درصد رسیده ولی در سال ۱۹۶۷ به ۷/۷ درصد تنزل یافته.
نسبت دختران ۱۶تا۱۸سال درسال۱۹۵۸، ۳/۱۲ درصد ودرسال۱۹۵۹، ۹/۱۰ درصد ودرسال ۱۹۶۷، برابر ۹ درصد بوده است.
نسبت دختران ۱۶تا۱۸ ساله درسال۱۹۵۸، برابر  2/10درصدو درسال۱۹۵۹، برابر ۳/۸ درصد ودرسال ۱۹۶۷، نیز برابر ۳/۸ درصد بوده است. درسال ۱۹۵۹درمیان زنان کبیر برای سنین مختلف نسبتهای زیر برقرار بود.
۱۸تا ۲۱ساله،   8  درصد کل محرومان این سنین
۲۱تا ۲۵ساله، ۹/۸ درصد کل محرومان این سنین
۲۵تا ۳۰ساله، ۸/۷ درصد کل محرومان این سنین
۳۰تا ۳۵ساله، ۹/۹ درصد کل محرومان این سنین
۳۵تا۴۰ساله، ۳/۱۲ درصد کل محرومان این سنین
۴۰تا۴۵ساله، ۷/۱۳ درصد کل محرومان این سنین
۴۵تا۵۰ساله، ۹/۱۳ درصد کل محرومان این سنین
۵۰تا۵۵ساله، ۳/۱۴ درصد کل محرومان این سنین
۵۵تا۶۰ساله، ۳/۱۴ درصد کل محرومان این سنین
برای سنین از ۶۰سال به بالا ۹/۱۸ درصد کل محرومان این سنین.
برطبق آمار انگلستان درسال ۱۹۴۷اختلاف بین۸تا۱۰سالگی به طور تصاعدی تا۴۰سالگی تنزل می یابد و ازآن پس تغییر نمی یابد. شدیدترین اختلافها مربوط به نوجوانان بالغ است و ضعیف ترین اختلافها مربوط به ۴۰تا۴۵سالگی است.
همچنین تعداد مردان بزهکار در این سنین ۶مرتبه بیشتر از زنان تبهکار است و اختلاف نسبت پس از آن با افزایش سن تغییر می شودو در ۴۰تا۴۵سالگی تعداد مردان بزهکار به۲۴برابر زنان بزهکار می رسد.
دراتازونی تعداد پسرانیکه بین سنین ۱۵تا۱۷سالگی به زندان یاکانون اصلاح اعزام می شوند، ۱۳مرتبه بیشتر از دختران بزهکار هم سن و سال خود هستند و این نسبت برای مردان ۶۰تا۶۴ساله به ۲۶برابر زنان محکوم می رسد.
آمارهای مربوط به زمان جنگ نشان می دهد که تبهکاری زنان به هنگام جنگ قوس صعودی افزایش رامی پیماید.
نسبت بزهکاری زنان و مردان، برحسب اماکن تغییر می یابد و از کشوری به کشور دیگر در تغییر است. با مقایسه آمارهای ملی، اختلاف نسبتهای بین ژاپن و اتازونی بسیار فاحش است و همچنین اختلاف نسبتها بین ایتالیا و بلژیک نیز چشمگیر است. این تفاوتها ناشی از آن است که آمارهای جنائی اولا درهمه کشورها به طور یکسان تنظیم نمی شود.
ثانیاّ عملی درکشور جرم است ممکن است درکشور دیگرتحت عنوان جنایت محسوب شود یا اینکه در کشوری دیگر جرم نباشد. خلاصه طرز تعقیب ماموران، قضاوت دادرسان همگی در دگرگونی تنظیم چهره جنائی مؤثرند. درقانون جزائی اطریش، کیفر زنان با محارم درماه۱۳۱پیش بینی شده است ولیکن پدری که بادختر ۱۵ساله خود روابط نامشروع پیدا کرد به جای اینکه مشمول ماده ۱۳۱شناخته شود برطبق مواد ۱۲۶و۱۲۷ که شدیدتر از مجازات ماده ۱۳۱ می باشد محکوم می گردد در نتیجه آمار جنائی آن کشور از تعداد جرائمه زنان با محارم کم کرده و برتعداد جرم ازاله بکارت افزوده است.
برخی از جرائم اصولا زنانی است: سقط جنین، بچه کشی و بعضی جرائم اصولا مردانه است ازآن جمله جنایات خشونت آمیز و جرائم حرفه ای که مستلزم نیروی بدنی فوق العاده است.
افزایش بزهکاری درمیان نوجوانان وجوانان
پارک های بزرگ، دزدان کوچک
نوجوان ۱۶ساله ای که به دلیل بی خانمانی به دزدی روی آورده بود، برای بار دوم دستگیر و به فهرست سارقان سابقه دار پیوست. خانواده او پیش از این او را طرد کرده بودند، واکنون هم که خود به دلیل متارکه، به دوخانواده تبدیل شده اند، دیگر امکان پذیرش او را ندارند. پدر او به دلیل ناسازگاری با نامادری به خانه راه نمی دهد، ومادر درخانه ناپدری برای اوجایی ندارد. حالا مانده است پارک های بزرگ تهران که پذیرای کوچکی مانند اوست.
سالانه ۴۰۰هزار جوان بین ۱۵تا۳۰ساله وارد زندانهای کشور می شوند. ۴۰درصد این تعداد یعنی یکصدو ۶۰هزار نفر کسانی هستند که زیر سن بلوغ، عملی مجرمانه را مرتکب شده اند. این درحالیست که تعداد زندانیان کشوردر مجموع ۱۳۰هزارنفر است. مجرمان کوچک می آیند و می روند.
زندگی آنان تغییر نمی کند. به دنیای جرم و بزهکاری باز می گردند؛ و دوباره به اعمال غیر قانونی روی می آورند. مجرم کوچک کم کم بزرگ می شود و پرونده سوابق او در اداره آگاهی و پلیس به راحتی پر برگ تر.
هشتم اردیبهشت سال ۸۳جوانان ۱۰۰دقیقه فرصت یافتند تا با رئیس جمهور خاتمی سخن بگویند. سامان گنجی شهردار کانون اصلاح و تربیت به نمایندگی از جوانان بزهکار کانون، گفت: من و امثال من که خواسته یا ناخواسته مرتکب اشتباهاتی شده ایم و بهترین روزهای عمرمان به هدر می رود، بعد از آزادی از کانون نیاز به حمایت داریم.
گنجی دعوت هم بندانش برای بازدید رئیس جمهور از کانون را به اطلاع او رساند و ازخاتمی خواست که از بزهکارانی که آزاد می شوند، حمایت شود و آنها در جامعه به حال خود رها نشوند.
سامان گنجی از بودن درکنار دیگر هم نسلان و طرح خواسته هایش به شوق آمده بود و اشک در چشم داشت، اما سخنان او درمیان خواسته های دیگران که آمده بودند تاخاتمی را به خاطر سکوت و مماشات محکوم کنند گم شد.
هنوز هم حمایتی درکار نیست. ۶۰درصد جوانانی که پس از دوره محکومیت ازکانون به جامعه بر می گردند دوباره مرتکب جرم می شوند.
به عقیده اغلب جامعه شناسان، بزه ارتکابی از سوی نوجوان بازتابی از شرایط اجتماعی و خانوادگی است. خانواده های نابسامان با والدین معتاد و جدا از هم بزرگترین محفل تربیت اینگونه نوجوانان است. دکتر مجید ابهری، آسیب شناس و استاد دانشگاه، معتقد است؛ بسیاری از کودکان ونوجوانان از سوی والدین به دام بزهکاری کشیده می شوند. او می گوید: اینگونه والدین از فقر فرهنگی و اقتصادی رنج می برند. این خانواده ها، خانواده های بدون صلاحیت نامیده می شوند، معمولا یا بزهکار یا معتاد هستند و از فرزندان خود استفاده ابزاری می کنند. این مسئله در خانواده های پر جمعیت بیشتر مشاهده می شود. استفاده ابزاری از فرزندان انواع مختلفی دارد: وادار کردن کودکان به تکدی گری، اجاره دادن آنها برای گدایی، استفاده برای توزیع مواد مخدرو.. این اعمال دربین خانواده هایی مهاجرت و حاشیه نشین، بیشتر دیده می شود.
مسعود عالی پور دادیار مجتمع اطفال، آماری بسیار پر اهمیت را منتشر کرده است. به گفته او ۸۰درصد جوانانی که جرم سنگین مرتکب و مجرم واقعی محسوب می شوند، حاصل خانواده های نابسامان هستند. فرزندان طلاق، ازدواج های دوم و یا خانواده هایی که مشاجره پدر ومادر در آنها رایج است. عالی پور می گوید: علاوه بر اینکه درگیری و جدایی والدین می تواند عاملی برای بزهکاری جوانان باشد، تفاوت طرز تفکر والدین و جوانان نیز از عوامل فراری شدن جوانان از خانه و بزهکارشدن آنان است. فرار وبزهکاری نوجوانان، همچنین درمیان خانواده هایی که فاقد روابط قوی هستند، نیز بیشتر مشاهده شده است.
بر اساس یک پژوهش اینگونه مشکلات بین خانواده هایی که بیش از ۳فرزند دارند یا گرفتار اعتیاد هستند بیشتر دیده می شود. این خانواده ها که بسترهای فکری و روحی مستعد برای بزهکاری هستند، نیروهای لازم برای باندهای کیف قاپی، جیب بری و … را تامین می کنند.
در برخی موارد این جرایم به تا سطح جنایات پیشروی می کنند. “نیما” نوجوان ۱۵ساله در این باره نمونه ای است. او با همدستی یک جوان دیگر، خودروهای مسافر کش را به صورت مسلحانه سرقت می کرد. براساس قانون، سرقت مسلحانه ازمصادیق مفسد فی الارض است و می تواند مجازات اعدام را در پی داشته باشد.
محمد ابراهیم شمس، حقوقدان و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباره نوجوانانی که جرایمی از این دست مرتکب می شوند، می گوید: آنچه که مادر قانون مجازات اسلامی داریم، و به عنوان یک امر مسلم پذیرفته شده این است که کودکان مسئولیت کیفری ندارند، بنابراین تنبیه و مجازات آنها نیز چندان نتیجه بخش نیست. اما اگر قوانین را به سمت کودکان حمایت از کودکان بزهکارو اصلاح آ‎نان هدایت کنیم و جنبه نمایشی به آن ندهیم، تاثیرات مثبتی به دنبال خواهد داشت.
اغلب نوجوانانی که درکانون اصلاح و تربیت به سرمی برند، خواهان زندگی سالمی هستند، اما مدعی اندشرایط پس از آزادی از زندان آنان را به سوی ارتکاب جرم دوباره سوق می دهد. آنان پس از آزادی باید به خانواده ها وجامعه ای برگردند که برخلاف آنان مدتی را درکانون اصلاح و تربیت نگذرانده وتغییری نکرده است. از سوی دیگر برخی از جرم شناسان معتقدند خود کانون می تواند جایگاهی برای رسمیت یافتن و عادی شدن جرم برای بزهکارجوان باشد.
جوانان بزهکار درکنار یکدیگر بسیاری از ناآموخته ها را می آموزند.
از این روست که برخی قضات و وکلای دادگستری درتلاش هستند که از فرستادن نوجوانان به کانون به نوعی جلوگیری کنند. احمد مظفری مشهورترین قاضی دادگاه اطفال در ایران است. او که با وجود مخالفت های فراوان، شیوه تازه ای را برای صدور حکم در پرونده های متهمان کوچک آغاز کرده است، به روش های دیگری به جای مجازات های مرسوم اعتقاد دارد. او معتقد است: مجازات اولین راه ممکن نیست شاید ساده ترین راه باشد. رئیس شعبه ۱۱۸۴ دادگاه اطفال می گوید: مجازات های جایگزین را ما از سال ۱۳۷۸ شروع کردیم. صدور این احکام در نتیجه تقلید از قوانین کشورهای دیگر نبود، بلکه نیاز روز جامعه بود. مانیاز به یک نگرش تازه درصدور احکام و برخورد با مجرمان داشتیم.
او می گوید: من به دلیل شغلم درکانون اصلاح و تربیت مدام درگیر مسائل بچه ها بودم و با آنها رابطه نزدیک داشتم، درنتیجه مشکلات آنها را بهتر درک می کردم. گاه درکانون بچه هایی را می دیدم که ۲یا۳ بار رفته و برگشته بودند. این شد که فکر کردم کاری کنیم که دست کم اگر رفتند دیگر برنگردند. از طرفی می دیدیم سواد آموزی یا حرفه آموزی درکانون وجود دارد ولی گاه بچه ها پس از گذراندن ۳دوره نهضت هنوز بی سوادند، زیرا این برنامه ها اجباری نبود، درحالی که مافکر کردیم این برنامه ها خودشان می توانند مبنای حکم قرار گیرند. وقتی این احکام ها را صادر کردیم دیدیم خانواده ها هجوم آوردند که به بچه های ما همچنین احکامی بدهید. ما درعمل به این نکات رسیدیم وخیلی هم موفق بودیم. البته معمولا یک جو عمومی مقاومت درباره پدیده های نوآورانه وجود دارد که گاه مشکلاتی را به همراه دارد. مثلا بعضی قضات این مجازات ها را قانونی نمی دانستند.
شیوه های سنتی ناکارآمد، غالب در سیستم قضایی و ندامتگاهی است. محمد ابراهیم شمس، حقوقدان در این باره می گوید: درایران برخورد با کودکان بزهکار قانون مدونی وجود ندارد، درحالیکه تدوین قانون مجزایی برای اطفال بزهکار ضرورری است.
مجید ابهری معتقد است نهاد های متولی باید به گونه ای از کودکان درقبال خانواده های نامناسب حمایت کنند. این آسیب شناس و استاد دانشگاه می گوید: یکی از وظایف نهاد های متولی این است که با جمع آوری کودکانی که به مشاغل کاذب اشتغال دارند یا درگروه های بزهکاری عضو هستند، خانواده آنها راشناسایی و از طریق قانون، حضانت والدینشان را لغو کنند و آنان را تحت سرپرستی دولت قرار دهند. در این صورت است که می توان به آینده این نوجوانان نسبتا امیدوار بود. چرا که ۶۰درصد بزهکاران نوجوان و جوان،فرزند خانواده های فاقد صلاحیت و ۷۰درصد دختران فراری فرزند خانواده های متشنج یا فرزندان طلاق هستند. ایجاد مرکز مراقبت از نوجوانانی که بعداز اتمام مجازات از کانون های اصلاح و تربیت خارج می شوند یکی از بهترین روش های بازپروری نوجوانان و جوانان بزهکاراست. چرا که براساس تجربه پژوهشی، اینگونه افراد اگر بعد از اتمام دوران تحمل مجازات در جامعه رها شوند جذب باندهای بزهکاری می شوند و مشکلات جدی تری را درجامعه ایجاد می کنند.
تجربه نشان داده نهادهای موازی موجود برای حذف این گونه معضلات راهکارهای اجرایی ندارند. یک نوجوان را نمی توان برای همیشه تحت حمایت قرار داد. کمبود بودجه نیز ازگلایه های همیشگی است. استفاده از روشهایی که درسایر کشورهای دنیا نتیجه بخش بوده اند راشاید بتوان بهترین راه چاره دانست. به عنوان مثال در دوره ریاست جمهوری کلینتون، طرح “ایجاد امکانات برای نوجوانان و جوانان محروم” درسال ۱۹۸۸میلادی با بودجه ای برابر ۵۵۰میلیون دلار به مدت ۵سال، به تصویب رسید. اجرای این طرح پس از تصویب، به سازمان ها وشرکت های غیر دولتی واگذار شد. شرکت های غیر انتفاعی که در امر آموزش، کامپیوتر وجوانان مشغول به کاربودن، چنانچه خدمات خود را به جماعت بی بضاعت شهری تسری می دادند این امکان را داشتند تابخشی از بودجه مصوب طرح را دریافت کنند.
درشهر واشنگتن، شش شرکت داوطلب همکاری شدند. این شرکتها، به جوانان بین سنین ۱۴تا۲۱خدماتی از قبیل کمک برای اخذ دیپلم، آموزش حرفه ای دررشته های سلمانی، تعمیر اتومبیل، جوشکاری و لوله کشی، نجاری و علوم کامپیوتری راعرضه کردند. جوانانی که درحال ولگردی یا دردادگاه های جزایی مخصوص نوجوانان شناسایی و عضوگیری می شدند، درمقابل روزانه۱۰دلار هزینه ایاب و ذهاب وقول مساعدت دادگاه برای چشم پوشی ازجرایمشان سرکلاس حاضر می شوندو پس از طی دوره های لازم برای اخذ دیپلم و فراگیری حرفه مورد علاقه شان از سرنوشت غم انگیز پیشین نجات می یابند. طبق گزارش های رسیده این طرح با موفقیت در ایالات متحده اجراشده، اما متاسفانه اجرای چنین طرحهایی در ایران با معضلات جانبی از جمله رانت خواری های رایج در خصوصی سازی مواجه است.