روانشناسی فرافکنی و خود شناسی/فرافکنی چیست؟

در فرافکنی ما فقط آنچه را که خودمان هستیم در دیگران می بینیم. برای مثال: اگر خشم را در خود انکار کنید، افراد تندخو را جلب می کنید چون احساس خشم سرکوب شده سبب می شود تندخویی اطرافیان را ببینید یا نسبت به افراد تندخو واکنش های بسیار شدیدی از خود نشان دهید، چون فکر می کنید شما فرد خشمگینی نیستید و هیچ گونه خشمی در درون تان نیست. اگر از تکبر کسی می رنجید شاید به آن دلیل است که تکبر را در وجود خود نمی پذیرید و آن را انکار می کنید. البته به این معنا نیست که ما نسبت به ویژگی های منفی در خود یا دیگران بی تفاوت باشیم. طبیعی است که ویژگی های منفی مانند حسد، تکبر، پرخاشگری، رقابت جویی خصمانه و مانند آن، واکنش های منفی در ما برمی انگیزد اما اگر این ویژگی ها در خودمان باشد و از آن بی خبر باشیم، مطمئنا واکنش های منفی ما بسیار شدیدتر از کسانی خواهد بود که نسبت به این ویژگی های منفی وجود خود، آگاهی دارند.

● علت استفاده از فرافکنی

فرافکنی یکی از مکانیسم های دفاعی ناخودآگاه علیه اضطراب محسوب می شود. در این معنی خواسته ها و انگیزه های غیرقابل پذیرش که با شناخت آنها در «خود»، ممکن است موجب ناراحتی شود، به دیگران نسبت داده می شود.

با این وسیله دفاعی، فرد می کوشد تا تمایلات نامناسب و ناپسند خویش را به دیگران نسبت دهد و در نتیجه خود را عاری از هرگونه عیب و نقص بداند و خود را از احساس گناه برهاند. با این وسیله دفاعی، فرد در مورد دیگران با مقیاس خویش قضاوت می کند. مثلا فرد خسیس دیگران را متهم به خسیس بودن می کند. انتقاد و سرزنش مداوم از دیگران و نسبت دادن صفات و خصوصیاتی به افراد دیگر، غالبا ناشی از وجود این کیفیات در فرد نسبت دهنده است. این گونه فرافکنی، اساسا نوعی دلیل تراشی است. پسری که در حال دعوا و کتک کاری با دیگری است، معمولا او را برای شروع دعوا مورد سرزنش قرار می دهد.

هرچند فرافکنی بسیار متداول بوده و بی شک در کاهش دادن تنش ها در فرد ناراحت و ناکام موثر است، اما استفاده مداوم از آن برای فرد، خنثی می شود؛ زیرا در درجه نخست هیچ گونه کمکی به حل مشکل اساسی فرد نمی کند و در درجه دوم، استفاده مداوم از این وسیله دفاعی ممکن است فرد را در اوهام و تخیلات فرو برده و نهایتا با عدم شناخت مساله، راهکاری اشتباه برای حل آن اتخاذ کند.

از سوی دیگر معمولا رنجش ما از دیگران به سبب جنبه های حل نشده خودمان است. بنابراین، بیشتر اوقات مطالبی را که به عنوان قضاوت یا راهنمایی به دیگران می گوییم، در واقع به «خودمان» می گوییم. ما نقطه ضعف های خود را به دیگران نسبت می دهیم و مطالبی را به دیگران می گوییم که در درون خود ماست.

هنگامی که درباره دیگران پیش داوری می کنیم، در حقیقت درباره خود پیشداوری کرده ایم. به علاوه، در بسیاری از موارد توصیه هایی که به دیگران می کنیم، نشانه این است که خودمان به آن توصیه ها نیاز داریم و بخشی از درون ما تشنه این توصیه هاست و آن را می طلبد. خصلت های فرافکنی شده به دیگران خصلت هایی است که در سایه ما به سر می برند و سایه آن بخشی از روان است که در اعماق خودآگاهی یا بین آگاهی و ناخودآگاهی قرار دارد تا هنگامی که وجود برخی جنبه ها را در خود انکار می کنید، به این افسانه تداوم می بخشید که سایرین ویژگی هایی دارند که شما ندارید. هنگامی که کسی را تحسین می کنید، این فرصت را پیدا می کنید که یکی از جنبه های خود و او را پیدا کنید.

● فرافکنی مثبت و منفی

علاوه بر فرافکنی های منفی باید به فرافکنی های مثبت نیز توجه کنیم، آنها نیز یادآور جنبه هایی در ما هستند. اگر شجاعت یک قهرمان را تحسین می کنید، به این دلیل است که میزان شجاعتی را که می توانید در زندگی ابراز کنید، در او می بینید. بیشتر افراد عظمت خود را فرافکنی می کنند و اگر شما عظمتی را مشاهده می کنید، در واقع عظمت خودتان را می بینید. چشمان تان را ببندید و به این نکته بیندیشید، اگر عظمت فرد دیگری را تحسین می کنید، آنچه می بینید، عظمت خودتان است و اگر آن را نداشتید، نمی توانستید آن را در دیگری تشخیص دهید. شاید شما به شیوه ای متفاوت این ویژگی را نشان می دهید. بنابراین، می توان گفت وقتی به کسی عشق می ورزید، در واقع به دلیل خصلت هایی است که آن فرد دارد و این خصلت ها، جایی در تاریک خانه وجود شما پنهان شده اند. کافی است چشمان تان را باز کنید و به خود بنگرید. البته چون نمی توانیم خودمان را بنگریم، به آینه ای نیاز داریم. شما آینه من هستید و دیگران آینه شما. بزرگان دین به ما گفته اند که مومن آینه مومن است. مطمئنا چیزهایی که در خودتان دوست دارید یا ندارید، در دیگران می بینید. با شناسایی و در آغوش کشیدن این جنبه های خود، می توانید با خود و دیگران ارتباط بهتری برقرار کنید.

اکنون بهتر است چند تمرین ساده اما مستمر را انجام دهیم:

اگر متوجه شدید که نسبت به رفتار دیگران واکنش شدیدی از خود نشان می دهید، می توانید از خود بپرسید خب، درست است که فرد الف رفتارهای نامناسبی دارد، ولی چرا من باید تا این اندازه نسبت به او حساسیت نشان دهم و از او متنفر باشم. پس حتما اشکالی در من وجود دارد که تا این اندازه حساس هستم و از طرفی اگر دیگران را افرادی در حال رشد ببینید، به جای نشان دادن واکنش های منفی شدید با آنها مدارا خواهید کرد و با خود خواهید گفت رفتارهای نامناسب آنها از تاریخچه زندگی آنها بر می خیزد و اگر زندگی فرصت های مناسبی در اختیار آنان قرار دهد، مطمئنا اصلاح خواهند شد.

به مدت یک هفته خود را زیر نظر بگیریم، اگر از کسانی رنجیده ایم، دلایل رنجش و رفتاری که باعث این رنجش شده را یادداشت کنیم. سپس برگذشته خود مرور کنیم آیا تاکنون این رفتارها یا ویژگی های منفی در ما دیده شده است یا خیر؟

نظر خود را درباره نزدیکان، دوستان، افراد خانواده و همکاران بنویسیم و در صورت امکان از آنها نیز نظرخواهی کرده یا لااقل قبل از قضاوت قطعی کمی به افشای واقعیت فرصت دهیم تا حقیقت روشن شود.

برای بهتر شدن زندگی، به دیگران چه توصیه ای می کنیم؟ فهرستی از پندارها – قضاوت ها و توصیه هایی که به دیگران می کنیم، تهیه کنیم. آیا تمام تصورات و قضاوت هایمان نسبت به دیگران صحیح هستند؟ آیا این توصیه ها برای خودمان مناسب نیستند؟ شاید این توصیه ها برای ما نیز مفید باشند. پس کافی است به توصیه هایی که به دیگران می کنیم، ابتدا خود عمل کنیم تا به نتیجه مثبت فرافکنی دست یابیم.