شرکت صنایع مس ایران

گذشته مس در ایران
اشیاء مسی و آلیاژهای به دست آمده در نقاط مختلف ایران و همچنین آثار کوره‌های قدیمی و ابتدایی ذوب مس حاکی از آشنایی ایرانیان قدیم به صنعت استخراج و ذوب است.
اکتشافات باستان شناسی نشان می دهد که در ایران از هزاره پنجم قبل از میلاد استفاده از معادن رونق نسبی داشته است. اشیای مفرغی، مس، زری، و سیمی به دست آمده از هزاره‌های بعد، گویای پیشرفت بهره‌برداری و ذوب فلزات است. بعد از ظهور اسلام، خصوصاً در دوره سلجوقیان و صفویان کار بهره‌برداری از معادن و صنعت ذوب فلزات شکوفا بوده است.

شرکت ملّی صنایع مس ایران
در تاریخ تیرماه ۱۳۵۱ هجری، شمسی، شرکتی به نام «شرکت سهامی معادن سرچشمه کرمان» بر اساس قانون، تشکیل گردید. این شرکت در سال ۱۳۵۵ به «شرکت ملی صنایع مس ایران» که در بر گیرنده کلیه فعالیت های معادن مس کشور بوده تغییر نام داد. از اهم وظایف این شرکت استخراج، بهره‌برداری از معادن مس کشور، تولید محصولات پرعیار سنگ مس و فلز مس و کلیه محصولات فرعی وابسته، توزیع و فروش محصولات است.
شرکت ملی صنایع مس ایران در حال حاضر از معدن مس سرچشمه بهره برداری می‌کند.

معادن مس سرچشمه
این معدن در ۱۶۰ کیلومتری جنوب غرب کرمان و ۵۰ کیلومتری جنوب رفسنجان قرار دارد. ارتفاع این ناحیه از سطح دریا به طور متوسط حدود ۲۶۰۰  متر و بلندترین نقطه آن بیش از ۳۰۰۰ متر است. کانسارهای سرچشمه در قسمت مرکزی سلسله جبال زاگرس قرار گرفته و متشکل از سنگهای چین خورده گسله، سنگهای رسوبی و مواد آتشفشانی اوائل دوران سوم است. ذخیره کل معدن بالغ بر یک میلیارد و دویست میلیون تن سنگ سولفوری با عیار متوسط ۷/۰% مس است.
عملیلات بهره برداری
عملیات بهره برداری شامل استخراج، تغلیظ، ذوب، پالایش و ریخته گری می‌باشد.

معدن
پس از ایجاد انفجار در معدن، کامیونهای بزرگ معدنی با ظرفیت ۱۲۰ تن توسط بیلهای الکتریکی با ظرفیت ۲۰ و ۳۰ تنی بارگیری شده و با توجه به نوع سنگ به محل مناسب منتقل می‌گردد میزان سنگ سولفاری منتقل شده به سنگ شکن اولیه طبق طرح ۴۱۱۶۷تن خشک در روز با عیار ۱۷/۱% (در حال حاضر عیار حدود ۱%) می باشد که پس از خردایش با ابعاد زیر ۸ اینچ در انبار درشت با ظرفیت ۵۱۰۰۰ تن ذخیره می‌گردد.

تغلیظ
این کارخانه شامل سنگ شکنهای ثانویه و ثالثیه ،‌ پرعیارکنی، مولیبدن، فیلتر و خشک کن و کارخانه پخت آهک است.
سنگ شکنهای ثانویه ثالثیه:‌ سنگ سولفوری با ابعاد زیر ۸ اینچ از طریق خوراک دهندگان زنجیری زیر انبار درشت به سمت سنگ شکنهای مخروطی ثانویه و ثالثیه هدایت و پس از خردایش با ابعاد ۸۰% زیر نیم اینچ در انبار با ظرفیت ۴۰۰۰۰ تن ذخیره می‌گردد.
کارخانه مولیبدن:‌کنسانتره مس و مولیبدن پس از آبگیری در تیکنرهای مس – مولیبدن وارد کارخانه مولیبدن می‌گردد. در این مرحله پس از فلوتاسیون و آسیاب مجدد، کانی مولیبدنیت از کانی مس جدا می‌گردد و بصورت کنسانتره مولیبدنت درآمده و پس از خشک شدن بشکه گیری می شود. کنسانتره مس جدا شده از مولیبدنیت نیز بصورت دوغاب به تیکنرهای مس تحویل شده که پس از فیلتر و خشک کردن به انبار کنسانتره و یا در محل آماده سازی خوراک کوره‌های ریورب تحویل می‌شود محصول این کارخانه روزانه ۱۰ تن کنسانتره مولیبدنیت با عیار ۵۴% مولیبدن است.
کارخانه پخت آهک: در این واحد سنگ آهک وارد کوره پخت شده و سپس آهک پخته شده در آسیاب گلوله‌ای بصورت دوغاب در می‌آید. شیر آهک تهیه شده در این واحد مورد استفاده واحد پرعیارکنی به منظور کنترل قلیائیت دوغاب است.

ذوب
این واحد شامل انبار کنسانتره، سیستم آماده سازی خوراک کوره‌های ریورب، دیگهای بخار، کوره های مبدل،‌کوره‌های آند و چرخ ریخته گری است. کنسانتره محصول کارخانه پرعیار کنی به همراه کمک ذوب، مات گرفته شده توسط پاتیلهای ۲/۹ مترمکعبی به کوره‌های مبدل منتقل می‌گردد. سرباره حاصل از کوره مبدل به کوره ریورب منتقل شده و مس بلیستر نیز به کوره‌های آند انتقال می‌یابد.
کوره آند و چرخ ریخته گری: مس بلیستر تولیدی پس از عملیات به مس آندی تبدیل شده و ریخته‌گری می‌گردد. وزن هر آند ۳۳۰ کیلوگرم با عیار مس حدود ۷/۹۹% و ظرفیت تولیدی این واحد سالانه ۱۴۵۰۰۰ تن مس حدود آندی است.
پالایشگاه و ریخته گریها
پالایشگاه شامل سالن الکترولیز، واحد نیکل سولفات، واحد تصفیه لجن و واحد فلزات گرانبها است. ظرفیت سالن الکترولیز ۱۵۸۰۰۰ تن کاند مسی با خلوص ۹۹/۹۹% در سال است. پخشی از ناخالصی آند مصرفی بعنوان لجن آندی پس از تصفیه، طلا و نقره آن در واحد فلزات گرانبها با انجام دو پروسه ذوب و الترولیز استحصال می‌گردد.
ریخته گریها شامل ریخته گری پیوسته است. در ریخته گری پیوسته مفتول مسی ۸ میلیمتری تولید می‌گردد که ظرفیت آن با دو شیفت کاری ۱۰۷۰۰۰ تن در سال است و در ریخته‌گری نیمه پیوسته شمش مسی به ابعاد ۷/۱۲×66×730 سانتیمتر و بیلت به قطر ۲۵ سانتیمتر و طول ۷۲۰ سانتیمتر تولید می‌شود.

کارخانه لیچینگ
سنگهای اکسیده مس که حاصل روباز نمودن معدن و استخراج رگه های اکسیده همراه سولفوره می‌باشند. در تأسیسات پیرو متالوژی قابل استحصال نبوده و به ناچار در طی سالیان متمادی بهره برداری از معدن مجتمع مس سرچشمه، انباشته شده که میزان ذخیره این سنگها حدود ۲۷ میلیون تن و عیار متوسط ۶۲/. درصد می‌باشد.
این موضوع شرکت ملی صنایع مس ایران را بر آن داشت تا ضمن کسب تکنولوژی جدید زمینه انتقال آن را به کشور فراهم آورد. بنابراین، روشهای مختلف انحلال مس مورد بررسی قرار گرفت و نهایتاً روش انحلال تپه‌ای مناسب تشخیص داده شده و با توجه به ذخیره سنگها و عیار آن،‌ ظرفیت طرح ۱۳۰۰۰ تن ورق مس کاتد در سال تعیین گردید.
این طرح بوسیله کارشناسان و تکنیسن های متخصص و متعهد ایرانی طی مدّت ۳ سال به بهره‌برداری رسید و در تاریخ تیرماه ۷۶ کارخانه لیچینگ افتتاح شد و عملاً کار خود را آغاز نمود. لازم به ذکر است که طرح لیچینگ سولفورهای کم عیار مس به روش باکتری لیچینگ جزو سیاست‌های آتی شرکت مس می باشد.
واحد لیچینگ از سه بخش عمده تشکیل گردیده است.
۱-    واحد انحلال تپه‌ای
۲-    واحد استخراج با حلال آلی
۳-    واحد احیای الکتریکی مس
مسایل زیست محیطی
از آنجا تولید در این روش در دمای پایین (۴۰درجه سانتی‌گراد) صورت می‌گیرد این کارخانه فاقد آلاینده گازی می‌باشد. در واحد انحلال نیز با نصب لایه غیر قابل نفوذ و سیستم های نشان دهنده نشتی محلول، از نفوذ محلول اسید به لایه زیرزمین جلوگیری می‌گردد. کلیه محلول ها نیز در مدار بسته قرار دارند، در نتیجه این اقدامات،‌آلودگی کارخانه تقریباً به صفر می‌رسد.

امور مهندسی
این امور یکی از بخشهای عمده مجتمع است که طیف وسیعی از مسئولیت ها رابه عهده دارد.
امور مهندسی شامل: قسمت طراحی و برنامه ریزی، بازرسی فنی، مهندسی سازه و معاونتهای انرژی شامل: نیروگاه حرارتی، نیروگاه دیزلی، نیروگاه گازی، تعمیرات مرکزی برق، تعمیرات مرکزی برق، تعمیرات و نگهداری دیزلی، نیروگاه گازی، تعمیرات مرکزی برق، تعمیرات و نگهداری ابزار دقیق و مخابرات است. حوزه معاونت مکانیک شامل: تأسیسات آبرسانی، کارگاههای ساخت، تعمیرات مرکزی مکانیک وتعمیرات ویژه است.
بطور کلی این امور ضمن تأمین آب و انرژی، پشتیبانی خط تولید، تأمین قطعات ضروری، تعمیر و نگهداری تجهیزات مجتمع و ارائه خدمات بازرسی فنی در طرحهای گسترش و یا طرحهای جایگزینی و برنامه ریزی و کنترل اجرای پروژه‌های خود کفایی نیز نقش اساسی ایفا می‌کند. ضمناً آب مورد نیاز کارخانه پرعیار کنی از منابع آب برگشتی و آب صنعتی مجتمع تأمین می‌گردد. سد رسوبگیر جهت جداسازی آب از باطله های کارخانه تغلیظ قادر به ذخیره ۲/۲۴۲ میلیون مترمکعب رسوب است.
امور تحقیقات و مطالعات
امور تحقیقات و مطالعات مجتمع مس سرچشمه فعالیت خود را در سال ۱۳۶۴ آغاز نمود. توسعه، رفع موانع و بهینه سازی عوامل مؤثر در تولید مس و افزایش بهره‌وری می‌باشد.
به دلیل گستردگی فعالیتهای تحقیقاتی، این امور انجام پروژه‌هایی در قالب قرارداد یا پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری دارد.
عمده فعالیتهای این امور در زمینه‌های چهارگانه: معدن و فرآوری مواد، پیرومتالورژی و کانی شناسی می‌باشد.
از جمله امکانات و تجهیزات این امور پایلت کانه‌آرائی، پایلت پالایش و کوره‌های حرارتی آزمایشگاهی، میکروسکوپ پلاریزان، دستگاه XRD  و … می باشد.

امور آموزش و تجهیز نیروی انسانی
امور آموزش و تجهیز نیروی انسانی، همزمان با شروع فعالیت صنعت مس در کشور با بهره‌برداری از محل جدید مرکز آموزشی در زمینی به مساحت ۳۹۰۰۰ متر مربع با سطح زیربنای ۱۰۰۰۰۰ مترمربع فعالیت های خود را در زمینه های متنوع آموزشی، شناسایی نیازها و اجرای دوره‌های آموزشی با بهره‌گیری از توان علمی و عملی متخصصین در سطوح مختلف آغاز نموده‌است. این مرکز دارای آزمایشگاهها و کارگاههای برق و ابزار دقیق، مکانیک و هیدرولیک، متالوژی و شیمی، معدن و کانه آرایی، کامپیوتر، زبان و ایمنی مجهز به مدرنترین تجهیزات آموزشی می‌باشد.
زمینه‌های فعالیت این امور مشتمل است بر:
الف:‌فعالیتهای آموزشی:
–    برنامه های آموزشی کوتاه مدت(دوره‌های ضمن خدمت)
–    سمینارهای آموزشی
–    بازدید از مراکز علمی-صنعتی
–    اعزام کارکنان جهت دوره‌های آموزشی کوتاه و میان مدت به داخل و خارج کشور
–    آموزش های بلند مدت
ب: خدمات آموزشی:
–    تهیه و تدوین منابع و متون آموزشی
–    تجهیز، توسعه و مکانیزاسیون کتابخانه و مراکز اسناد شرکت
–    استفاده از بانکهای اطلاعاتی داخلی و خارجی با استفاده از اینترنت
–    ایجاد شبکه اطلاع رسانی مس بر پایه اینترنت از بانکهای اطلاعاتی موجود.
–    ایجاد سرویس پست الکترونیکی جهت استفاده کارشناسان شرکت.
امور خدمات مدیریتی
این امور مشتمل بر واحدهای کنترل کیفیت، آزمایشگاه مرکزی، مرکز دیسپاچینگ، دفتر حقوقی و دفتر حسابرسی داخلی است. هدف از تشکیل این امور بررسی و مطالعه برنامه‌های تنظیم شده تولیدی و غیرتولیدی و نهایتاً و تدوین جامع آماری و تحلیلی مدیریتی می‌باشد.
این امور در خط تولید با هماهنگی مسئولین ذی ربط، برنامه کمی و کیفی سالانه تولید را پیش بینی می‌نماید و بر اساس این برنامه ضمن انجام نمونه برداری از کلیه مراحل مختلف تولید، مواد اولیه، محصولات نهایی و… با انجام آزمایش بر روی نمونه‌های تهیه شده توسط دستگاههای مجهز و پیشرفته آزمایشگاهی، پس از تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر تولید، نتایج را بصورت گزارشات جامع مدیریتی تهیه و ارائه می‌کند.

برنامه‌های در دست اقدام و طرح‌های توسعه

 معدن مس سونگون
این معدن در ۷۵ کیلومتری شمال غرب شهرستان اهر واقع شده و ذخیره قطعی آن ۷۰۰ میلیون تن و ذخیره احتمالی آن ۷/۱ میلیاردتن با عیار ۷/۰ درصد مس و ۲۵۰ گرم در تن مولیبدن برآورده گردیده است. هدف این طرح تولید ۳۵۰ هزار تن کنسانتره مس با عیار مس ۲۶ تا ۲۷ درصد در سال است که در مرحله اول، ۱۷۰۰ هزار تن کنسانتره مس در سال تولید خواهد شد.

مجتمع مس میدوک
این مجتمع که در فاصله ۴۲ کیلومتری شمال شرقی شهربابک قرار گرفته، شامل دو واحد معدن و تغلیظ است، ذخیره کل معدن مس میدوک ۱۴۵ میلیون تن سنگ با عیار متوسط ۸۴/۰ درصد برآورده شده و هدف آن فرآوری ۵ میلیون تن سنگ مس با عیار یک درصد برای تولید سالانه ۱۵۰ هزار تن کنسانتره مس ۳۰ درصد به مدت ۲۰ سال می‌باشد.

کارخانه ذوب خاتون آباد
احداث کارخانه ذوب به ظرفیت تولید ۸۰هزار تن مس بلیستر با خلوص ۴/۹۹ درصد در منطقه خاتون آباد شهر بابک پیش بینی شده است.
در این طرح، علاوه بر تولیدمس، تولید ۳۰۰هزارتن اسید سولفوریک در سال بعنوان محصول جانبی مد نظر قرار گرفته است.
طرح توسعه معدن
در وضعیت موجود حداکثر ۳۰ درصد از کل ذخیره کانسار سرچشمه (۳۶۰میلیون تن از میلیون تن) قابل استخراج است.
با اجرای طرح توسعه معدن ظرفیت قابل برداشت معدن از حدود ۲۲۰ میلیون تن سنگ معدن با عیار یک درصد به حدود ۷۴۰ میلیون تن با عیار۷۸/۰ درصد، و ظرفیت استخراج روزانه سنگ معدن از حدود ۴۰ هزار تن به حدود ۸۰ هزار تن می‌رسد. همچنین عمر مفید معدن از ۱۵ سال به ۲۷ سال افزایش می‌یابد.

طرح توسعه ذوب
با اجرای توسعه معدن و تغلیظ، میزان سنگ سولفوری مصرف شده کارخانه تغلیظ از ۰۰۰/۸۲۰/۱۴ تن در سال به ۰۰۰/۷۲۹/۲۶ تن افزایش می‌یابد. این افزایش طی دو مرحله ۵/۲ ساله انجام می‌گیرد. هدف این طرح، افزایش ظرفیت تولید به میزان ۱۸۲هزار تن کنسانتره مس و ۱۶۲۰ تن کنسانتره مولیبدن می‌باشد.

طرح توسعه پالایشگاه
طرح توسعه پالایشگاه به منظور انجام اصلاحات اساسی برای افزایش تولید واحد پالایشگاه مجتمع مس سرچشمه از ۱۳۸ هزار تن مس کاتد به حدود ۲۰۰ هزار تن در سال با کاربرد فن آوری جدید و استفاده از کاتدهای فولاد ضد زنگ و هماهنگی با تکنولوژی موجود در مجتمع مس سرچشمه صورت می‌گیرد.
احداث کارخانه اسید سولفوریک
به منظور جذب مقادیری از گازهایSO2 خروجی دودکش مجتمع مس سرچشمه و کاهش آلودگی محیط زیست و تولید اسید سولفوریک صنعتی مورد نیاز کارخانه لیچیگ، کارخانه‌ای با ظرفیت تولید۱۰۰ هزار تن اسید سولفوریک در سال(با غلظت حدود ۵/۹۸ درصد) احداث خواهد شد.

شهر مسکونی کارکنان مجتمع مس سرچشمه
به منظور ایجاد تسهیلات، شهرکی با ۲۵۰۰ واحد مسکونی با تجهیزات کامل و ۱۵۰ دستگاه کاروان مسکونی با تجهیزات مناسب در نظر گرفته شده است. این شهرک دارای امکانات آموزشی از دوره‌الحسنه‌، فروشگاههای تعاونی سپه، هتل، سالن سینما، پمپ بنزین، ترمینال حمل و نقل، کارگاههای تعمیراتی، سالنهای وزرشی، شهربازی، انجمن اسلامی، و دفترتبلیغات اسلامی است.