بازدید
اصول مدیریتاصل تشویق و تنبیه در مدیریت علوی
مکانیزم ساختاری که هر سازمانی برای برانگیختن یا قدردانی از کارکنانش ایجاد مینماید ، سیستم پاداش (Reward System ) نامیده میشود . در این سیستم که در اکثر سازمانهای بزرگ امروزی وجود دارد ، عملکرد هر فرد مشخص گردیده و مورد ارزیابی دقیق قرار میگیرد و سپس در صورت رشد و پیشرفت مورد تشویق و تقدیر قرار میگیرد . پاداشهای عمده در بیشتر سازمانها ، جبران خدمات ، ترفیع ، ارتقاء ، مزایا ، پاداش مالی و یا گرفتن پست و مقام میباشد که هر یک از این پاداشها ، میتواند بر روی نگرشها ، رفتارها و انگیزههای افراد تأثیر بگذارد . اصولاً اگر مدیر بخواهد بر مبنای اصل انصاف و عدالت حرکت کند ، نمیتواند به عملکرد همه کارکنان به طور یکسان بنگرد و تلاشها و کوششهای برخی کارکنان مبدع و خلاق و احیاناً سستیها و کمکاریهای برخی دیگر را نادیده بگیرد .
خداوند متعال نیز در کتاب ارزشمند قران ، بارها به این نکته اشاره فرموده است که خوب و بد یکسان نیستند و باید بین آنها تفاوت قائل شد . از جمله در آیات زیر :
ـ بگو ای پیامبر ، آیا کور و بینا با هم مساویند ؟
ـ بگو ای محمد ، پلید و پاکیزه یکسان نیستند ؟
ـ اصحاب جهنم و اصحاب بهشت یکسان نیستند ؟
ـ خداوند مجاهدان را بر نشستگان برتری داده است .
ـ آیا تاریکیها و روشنایی را مساوی میدانی ؟
ـ آیا کسانی که میدانند با کسانی که نمیدانند ، برابرند؟
چنانچه ملاحظه میشود ، خداوند در این آیات ،یک نوع مرز بندی بین افراد شایسته و افراد ناشایست ایجاد نموده است و آنان را از یکدیگر متمایز ساخته است .
امام علی (ع) نیز این نکته دقیق مدیریتی و تربیتی را در دستورالعمل معروف خود به مالک اشتر گنجانده و میفرماید : « ای مالک ، هرگز نباید نیکوکار و بدکار در نزد تو یکسان باشند که همانا چنین حرکتی ، نیکوکاران را در نیکی کردن ، بی رغبت و تبهکاران را به بدکاری وا میدارد . بلکه با هر کدام از آنان ، متناسب با آنچه انجام دادهاند ، برخورد نما »
از این رهنمود ارزشمند امام ، چند نکته مهم مدیریتی به دست میآید :
۱- تشویق و تنبیه ، لازمه مدیریت و زمامداری است .
۲- تفاوت گذاشتن در مدیریت اصل است اما تبعیض قائل شدن ممنوع .
۳- ترک تشویق و تنبیه سبب بی رغبتی نیکوکاران(کارکنان کوشا و مُجِدّ) و جسور شدن بدکاران(کارکنان سست و کم کار)میگردد .
۴- در اثر ترک تنبیه و تشویق ، کارکنان به سستی و کاهلی گرایش مییابند .
۵- تشویق و تنبیه باید متناسب با عمل انجام شده باشد .
در این مورد ، حضرت در جای دیگری میفرمایند: « خطاکار را متناسب با جرمی که انجام داده ، مجازات کن نه آن سان که از حد بگذرد».
از سوی دیگر ، انسان فطرتاً طالب جلب توجه و احترام است و نیاز به قدرشناسی از سوی دیگران دارد و این اصل طلایی مدیریت که :
« هر رفتاری تشویق و پاداش به دنبال داشته باشد ، تثبیت میگردد » نیز ناظر به همین ویژگی انسان است . لذا خداوند پیامبران را با سلاح تبشیر و انذار برانگیخت و خود نیز در آیات متعددی در قران به توصیف نعمتهای معنوی و مادی بهشت و مجازاتها و عذابهای جهنم پرداخته است تا تشویقی باشد برای حرکت انسانها به سوی نیکیها و اعمال صالح و پرهیز و دوری از بدیها و زشتیها .
ائمه معصومین سلام ا… علیهم اجمعین نیز همواره در اداره جامعه از این دو اصل مهم بهره بردهاند و از سلاح تبشیر و انذار به خوبی استفاده نمودهاند که نمونه بارز آن را میتوان در دستورات و فرامین امام علی (ع) به والیان و فرمانروایان بلاد اسلامی جستجو کرد .
امام علی (ع) به مالک توصیه میکند : « با تشویق و قدرشناسی ، خود را با افراد درستکار مرتبط کن خدمات صادقانه آنها را به ربان بیاور و صریحاً قدردانی نما ، زیرا تحسین و حقشناسی ، افراد شجاع را در نیکوکاری برمیانگیزد و افراد تنبل را به خواست خداوند به تحرک وا میدارد ».
در جای دیگر در همین نامه خطاب به مالک میفرماید : « و اگر یکی از کارگزارانت ، دست به خیانت آلود و گزارش بازرسان تو نیز آن را تأیید کرد ، بدان اکتفا کن و بی درنگ خیانتکار را کیفر ده و از کارش بازخواست کن ، سپس او را به خواری کشان و داغ خیانت بر پیشانی او زن وحلقه ننگ و بد نامی بر گردنش آویز».
چنانچه ملاحظه میگردد ، امام همانگونه که به تشویق کارگزاران و عوامل ساعی توجه و عنایت دارد به توبیخ و تنبیه عوامل خاطی و خائن نیز مُصّر است و آن را به شدت تأکید میکند .
روزی به امام خبر دادند که شریح قاضی ، خانهای به هشتاد دینار خریده است . امام به سرعت او را احضار نموده و خطاب به وی فرمود: « به من خبر دادند که خانهای به هشتاد دینار خریدهای سندی برای آن نوشتهای و گواهانی آن را امضاء کردهاند . ای شریح ، به زودی کسی به سراغت میآید که به نوشتهات نگاه نمیکند و از گواهانت نمیپرسد تا تو را از آن خانه بیرون کرده و تنها به قبر بسپارد . ای شریح، اندیشه کن که آن خانه را با مال دیگران یا پول حرام نخریده باشی که آن گاه خانه دنیا و آخرت را از دست دادهای.اما اگر هنگام خرید خانه ، نزد من آمده بودی ، برای تو سندی مینوشتم که دیگر برای خرید آن به درهمی یا بیشتر ، رغبت نمیکردی . آن سند را چنین مینوشتم : این خانهای است که بندهای خوار آن را از مردهای آماده کوچ خریده است ، خانهای از سرای غرور که در محله نابود شوندگان و کوچه هلاک شدگان قرار دارد ».
اصول و ضوابط تشویق و تنبیه از زبان امام علی ( ع )
۱- تشویق و توبیخ باید متناسب با عملکرد فرد باشد .
امام در این باره میفرماید : « خطاکار را متناسب با جرمی که انجام داده ، مجازات کن ».
2- در تشویق و توبیخ باید اعتدال را رعایت کرد .
امام میفرماید : « زیادهروی در ملامت و سرزنش ، آتش لجاجت را شعلهور میکند ».
3- تشویق و توبیخ باید به موقع انجام گیرد .
امام (ع) به محض رسیدن اخبار از سوی بازرسان خویش ، فرمان تشویق یا توبیخ را صادر مینمود .
۴- تشویق و توبیخ باید هماهنگ با معیارهای ارزشی و کاری باشد .
امام در این باره میفرماید : « اگر کارمند تو نافرمانی خدا را کرد ، او را تنبیه کن ولی اگر از شخص تو ( در امور شخصی و غیر اداری ) نافرمانی کرد ، او را ببخش ».
5- تشویق و توبیخ باید عامل رشد و پیشرفت باشد نه وسیله انحطاط یا غرضورزیهای شخصی .
خداوند در قران خطاب به پیامبر اکرم (ص) میفرماید : « از اموال آنها صدقه دریافت کن تا بدینوسیله پاک شوند و زمینه رشد و پاکیزگی در آنها فراهم آید و بر آنها درود فرست و دعا کن زیرا دعای تو موجب آرامش خاطر آنهاست و خداوند شنوا و داناست ».
چنانچه ملاحظه میگردد در این آیه خداوند به پیامبرش دستور داده که هر گاه مسلمانی برای پرداخت زکات به تو مراجعه نمود ، تو بعد از دریافت زکات ، او را تشویق کن ( در حق او دعا کن ) زیرا این تشویق تو مایه آرامش خاطر اوست .
تاثیر سیستم تشویق و تنبیه در روشهای مدیریتی سازمان ها
در سیستم تشویق و تنبیه تنها جنبه مادی قضیه مطرح نیست تشویق به معنی شوق آفرینی مطرح ا ست که مدیر با ایجاد الگوی مناسب سازمان را هدایت می کند و در درجه اول این الگو را در خور پیاده می کند تشویق باعث می شود سطح رشد افراد بالا رفته و به مدیر امکان می دهد که سبک رهبری خود را از صدور دستور العمل به دستور کمتر و حمایت بیشتر ( تفویض اختیارات ) تغییر دهد تنبیه عکس این جریان است تنبیه عملکرد ضعیف را متوقف نموده و ممکن است به این معنی باشد که مدیر به تدریج باید از دستور کم و حمایت کم به حمایت بیشتر با دستور العمل بیشتر بازگشت نماید البته در این بین از انگیزه های مادی و تاثیر مثبت آن بر میزان بهره وری کارکنان غافل بود بالا بردن بهای کالاها از قدرت خرید مردم کم کرده و بر معیشت مردم تاثیر سوئی می گذارد و همین موضوع در کاهش انگیزش و تترل بهره وری مشهود است این موضوع یکی از علل شغل دوم کارمندان بخش دولتی است که به نوبه خود موجب نزول کیفیت ضرورت به شمار می آید .
حضرت امیرالمومنین علیهالسلام در خطبههای خود بارها این مسئله را خاطر نشان ساخته و به مدیران خود تذکرات به جایی داده که چنین نگرشی در آن عصر و زمان که هنوز فرهنگ مدیریتی به صورت علمی مطرح نبوده، یک نکته برجسته و جستاری شگفت مینماید، آن حضرت در نامه ۵۳ خطاب به دولتمردان خود میفرماید: و اصل فی حسن الثناء علیهم و تعدیدما ابلی ذوو البلاء منهم.
با تشویق کارمندانت، ارتباطت را با آنها برقرار کن و خدمات صادقانه آنان را به زبان بیاور (صریحاً از آنها قدردانی نما،) زیرا تشویق، مردان شجاع را در راه نیکوکاری به هیجان میآورد و مسامحهکاران را به فعالیت و حرکت وامیدارد۰۰۰۲
در این روایت بسیار زیبا چند نکته اساسی از تشویق کارکنان استنباط میگردد که میتوان آنها را جزء همان راهبردهای اساسی در تشویق به شمار آورد:
۱- تشویق کارکنان نوعی ارتباط با کارکنان است.
۲- تشویق را باید آشکار را انجام داد.
۳- تشویق بهترین راهکار تهییج کارکنان برای ادامه فعالیتهاست.
آیه شریفه نیز دقیقاً بر این مطلب تاکید دارد: لئن شکرتم لازیدنکم.۳ اگر قدردانی کنید، خداوند آن نعمت را افزون میسازد.
منابع :
1) سوره انعام – آیه ۵۰ .
۳) سوره حشر – آیه ۲۰ .
۴) سوره نساء – آیه ۹۵ .
۵) سوره رعد – آیه ۱۶ .
۶) سوره زمر – آیه ۹ .
۷) نهج البلاغه – نامه ۵۳ .
۸)نهج البلاغه – نامه ۵۳ .
۹) سوره بقره – آیه ۲۱۳ .
۱۰) نهج البلاغه – نامه ۵۳ .
۱۱) همان منبع .
۱۲) نهج البلاغه – نامه ۳ – ترجمه محمد دشتی .
۱۳) نهج البلاغه – نامه ۴۳ – ترجمه محمد دشتی .
۱۴) نهج البلاغه – نامه ۵۳ – ترجمه فیض .
۱۵) تحف العقول – ص ۸۴ .
۱۶) غرر الحکم و درر الکلم – ص ۲۰۵ .
۱۷) سوره توبه – آیه ۱۰۳ .
18) سوره مائده – آیه ۱۰۰ .
-
اگر مدیر هستید این مهارت ها را بیاموزید
اگر مدیر هستید این مهارت ها را بیاموزید ۴٫۵۰/۵ (۹۰٫۰۰%) ۲ امتیازs تجربهٔ کار بلندمدت با بخش مدیریت شرکتها نشان میدهد مدیران تصمیمهایی میگیرند که بر عملکرد مالی شرکتشان اثر میگذارد: از برنامهریزی برای عملیات گوناگون، استخدام و اخراج پرسنل گرفته تا آمادهسازی بودجه، […]
مهارت های مذاکره را بیاموزیم/ شما هر روزه بر سر بسیاری از مسائل مذاکره میکنید؛ از مسائل کوچکی مثل اینکه چه کسی زبالهها را به بیرون ببرد تا مسائل بزرگی مانند حقوق مورد نظرتان در شغل جدیدی که قبول میکنید.
تجربه های شکست ۱۲ کارآفرین بزرگ/ تجربه های شکست ۱۲ کارآفرین بزرگ/ فرقی نمیکند مشغول شروع کار بزرگی هستید یا هنوز کارتان را کوچک نگه داشتهاید؛ مسیر دشوار است و دانش بهسختی بهدست میآید. بخش مهمی از موفقیت در انجام کار، این است که […]
درباره ویژگیهای مدیر وبسایت های حرفه ای چه میدانید ؟/ درباره ویژگیهای مدیر وبسایت های حرفه ای چه میدانید ؟/ بعضی از مدیران سایتها یا دغدغه پشتیبانی از کاربران ندارند و یا در تعامل با مردم خجالتی هستند. دلیلش آن است که اغلب مدیران […]
اصول مدیریت دولتی مقدمه ظهورسازمانهای اجتماعی وگسترش روزافزون انها یکی از خصیصه های بارز تمدن بشری است . وبه این ترتیب وبا توجه به عوامل گوناگون مکانی و زمانی و ویژگیها و نیازهای خاص هر جامعه هر روز بر تکامل و توسعه این سازمانها […]
تحقیق در عملیات (پژوهش عملیاتی ) : ابزار بهره وری نحوه ایجاد بهبود بهره وری واقعی نوشته لئوپرینگل خلاصه مطالب کانون اصلی توجه OA برای مدیریت عبارتند از تعیین مراحلی که می توان به واسطه آنها به بهبود بهره وری دست یافت . تحقیق […]
به نکات زیر توجه کنید