ادامه کم خونی

کمبود آهن یک مشکل متداول در موادمغذی است که بیش از ۲ میلیارد نفر یا بیشتر از یک سوم جمعیت جهان ، با آن درگیرند. نوزادان ، کودکان در سنین بلوغ و خانمها از زمان کودکی بزرگترین گروه در معرض خطر کمبود آهن هستند.
در دختران جوان و زنان بزرگسال ، رژیم غذایی کم آهن ، استفاده از غذاهای مانع جذب آهن ، قاعدگی (خونریزی ماهیانه) و مصرف بسیاری از داروها امکان ابتلا به آنومی فقر آهن را بالا می برد.
چطور قوه ادراک تحت تاثیر آهن و روی قرار می گیرد؟
کمبود آهن هم به طور مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم بر رفتار و قوای درک انسان تاثیرگذار است.
اثر مستقیم آن زمانی است که کمبود آهن به طور مستقیم بر سنتز
میلین که پوشاننده سلولهای عصبی است یا بر نوروترانسمیترها که در واقع نقش آنها در انتقال پیامهای عصبی بوضوح روشن است و همین طور در تولید دوپامین که در واقع نوعی کاتکول آمین است تاثیر بگذارد.
تغییرات به وجود آمده بر اثر کمبود آهن قادر به ایجاد اختلال در روند تکمیل و بالغ شدن سیستم اعصاب خواهد بود.
به طور غیرمستقیم کمبود آهن می تواند باعث ایجاد رفتارهای عصبی و کاهش درک به وسیله کاهش قدرت تمایز در مغز و ممانعت از تولید حسهای گوناگون تاثیرگذار و در نتیجه باعث کاهش در توان یادگیری و کاهش توان مغز در جمع آوری اطلاعات بشود.
نقش روی در گستردگی درک و فهم کمبود روی غیرمتداول نیست. کمبودهای شدید روی ، نسبتا نادر است ؛ اما کمبود خفیف روی یکی از مشکلات مردم جهان است ، که ایران را هم شامل می شود.
تشخیص کلینیکی کمبود خفیف روی ، دشوار است ولی با یک تاریخچه غذایی قابل بررسی است و حتی ممکن است در یک جمعیت با تغذیه کافی نیز ظهور کند.
چه چیز سبب کمبود روی می شود؟ فرآیندهای فیزیولوژیکال مثل افزایش رشد احتیاج به روی دارند؛ بنابراین نوجوانان و خانمهای باردار بیشتر ممکن است در محدوده خطر ابتلا به کمبود روی باشند.
بررسی های Data بر این دلالت دارد که بسیاری از نوزادان ، کودکان و خانمهای جوان و بزرگسالان ، روی کمتری در مقایسه با مقدار توصیه شده مصرف می کنند.
در حقیقت دسترسی زیستی به روی ، همان دریافت غذاهای حاوی روی است که شامل غذاهایی با منابع حیوانی و گیاهی است ؛ برای مثال فیتات موجود در غلات و بنشن دسترسی زیستی به روی را محدود می کند، همچنین کمبود دسترسی به غذاهایی که حاوی مقدار خوبی روی هستند مثل گوشت قرمز می تواند از عوامل کمبود روی باشد.
کم‏ خونی در کودکان
کم‏خونی در واقع کاهش میزان هموگلوبین خون است که در نتیجه کمبود گلبولهای قرمز یا کمبود هموگلوبین در سلولهای قرمز خونی و یا هر دو علت روی می‏دهد. کم‏خونی انواع مختلف دارد که کم‏خونی ناشی از کمبود آهن Iron deficiency anaemia. متداول‏ترین نوع آن است. این نوع کم‏خونی به دلیل کاهش آهن در بدن اتفاق می‏افتد. هر گونه کمبود در مواد مغذی نظیر ویتامین ۱۲B نیز باعث این بیماری می‏گردد.
کم‏خونی ناشی از کمبود آهن، عمده‏ترین کاستی تغذیه‏ای در جهان است و عموما بین زنان در سنین بچه‏زایی، سالخوردگان و کودکان متداول است.
اخیرا، تلاشهایی برای جلوگیری از کم‏خونی در زنان صورت گرفته، اما این تلاشها بیشتر بر روی کودکان سنین ۶ ماه تا ۲ سال متمرکز است. زیرا کم‏خونی شدید در کودکان باعث ظهور علایم زیر می‏گردد:
کندذهنی و کاهش قابلیت یادگیری
رخوت و سستی
افزایش آمادگی در مقابل عفونتها
علل
کمبود آهن در بدن ممکن است به سبب عوامل زیر باشد:
داشتن رژیم غذایی نامناسب
جذب آهن ناکافی
عفونتهای قارچی نظیر مالاریا و عفونتهای انگلی (مالاریا اصلی‏ترین علت کم‏خونی ناشی از کمبود آهن است).
نامناسب بودن رژیم غذایی
در کودکان نیاز به آهن نسبت به جثه‏شان زیاد است، زیرا به سرعت رشد می‏کنند. (نوزادان تقریبا به اندازه مردان نیاز به آهن دارند.) از بدو تولد نیاز به آهن وجود دارد. شیر مادر این نیاز را تا حدود ۶ ماهگی تأمین می‏کند. اما پس از آن آهن باید از طریق رژیم غذایی تأمین گردد. متأسفانه آهن در بسیاری از غذاهای دارای حبوبات وجود دارد که به خوبی جذب بدن نمی‏شوند. دو نوع آهن در غذاها وجود دارد:
آهن خون Haem iron تنها در غذاهایی یافت می‏شود که حاوی خون و ماهیچه هستند. این غذاها جذب نسبتا خوبی دارند اما معمولاً گران‏قیمت می‏باشند.
آهن بدون خون Non _ haem iron که در شیر و غذاهای گیاهی وجود دارند. این غذاها به خوبی جذب نمی‏شوند و بسیاری از مواد در رژیم غذایی وجود دارند که جذب این نوع آهن را کاهش می‏دهند.
تشخیص
مهمترین علامت کم‏خونی ناشی از کمبود آهن رنگ‏پریدگی است. کودکان کم‏خون اغلب بی‏حال، ضعیف، تندمزاج بوده و اشتهای بسیار کمی دارند، اگر چه این علایم ممکن است از خیلی چیزهای دیگر ناشی شود. تنها روش مشخص برای تشخیص کم‏خونی، اندازه‏گیری میزان هموگلوبین است.
درمان
درمان کم‏خونی ناشی از کمبود آهن، استفاده از آهن است. حداقل ۲ هفته طول می‏کشد تا کم‏خونی درمان گردد. در مورد کم‏خونیهای شدید این زمان طولانی‏تر است.
مقدار مصرف آهن باید متعادل باشد زیرا مصرف بیش از حد آن کشنده است. هرگز نباید آهن را به بدن تزریق کرد مگر در موارد خاصی که این عمل انجام می‏شود.
رهنمودهای غذایی
از حدود ۴ تا ۶ ماهگی، خوراندن آهن همچنین شیر به کودک ضروری است. به کودکان باید غذاهای سرشار از آهن و ویتامینC نظیر میوه‏ها خورانده شود که به جذب آهن کمک می‏کند. فرآیندهای غذایی نظیر تخمیر و جوانه زدن نیز باعث جذب آهن حبوبات می‏گردد.
رهنمودهای سازمان بهداشت
جهانی در مورد کم‏خونی
سن هموگلوبین زیر:
g/l

۶ ماه تا ۴ سال۱۱۰
۵ تا ۱۱ سال۱۱۵
۱۲ تا ۱۴ سال۱۲۰
منابع غذایی غنی از آهن
آهن خون ـ به خوبی جذب می‏شود
گوشت و فرآورده‏های گوشتی
امعاء و احشاء نظیر جگر و قلوه
مرغ
ماهی
آهن بدون خون ـ جذب خوبی ندارد
حبوبات
مغزها (پسته، بادام، …)
سبزیجات برگدار
زرده تخم‏مرغ (اما سفیده تخم‏مرغ جذب را کاهش می‏دهد.)
غذاهای مقوی (نظیر غلات کودکان)
شیر ـ به خوبی جذب می‏شوند.
توجه: برای افزایش میزان جذب آهن
بدون خون، به کودک غذاهای سرشار از ویتامین C(مرکبات و سبزیجات) بخورانید و در ساعات غذا خوردن از دادن قهوه و چای به وی خودداری کنید.
تاثیر روی بر قوه درک
مکانیسم تاثیر روی بر توسعه فهم و ادراک و بروز رفتارها کاملا مشخص نیست. با وجود این روی برای بلوغ مغز بسیار ضروری است.
تاثیر بسیاری از واکنش هایی که روی ، واسطه ای برای انجام آنهاست بر عملکردهای مغزی شناسایی شده است و مطمئنا نورون های هیپوتالاموس غنی از روی هستند. در حدود ۸-۱۰ درصد روی درون نورون ها به وسیله وزیکول ها انتقال داده می شوند و می تواند با نورون های دیگر مبادله شود.
ثابت شده است در کمبود روی ، محرکهای الکتریکی از هیپوتالاموس با سرعت کمتر از حد نرمال انتقال داده می شوند. روی نقش مهمی را در توسعه سیستم عصبی مرکزی دوران جنینی و پس از تولد بازی می کند.
کمبود روی در بزرگسالان
اطلاعات اندکی درباره نقش روی در عملکرد یادگیری میانسالان در دسترس است. کمبود متوسط روی عملکرد اعصاب مثل حافظه کوتاه مدت بصری را مختل می کند بر اساس اطلاعات به دست آمده از حیوانات آزمایشگاهی ، کمبود متوسط روی مادر، هم می تواند بر عملکرد هوشی مادر هم بر تکامل هوش نوزادش تاثیر بگذارد.
مطالعات نشان می دهد عملکرد هوشی افراد ۶۵-۹۰ ساله در اسپانیا تحت تاثیر دریافت روی بوده است. اوایل دهه ۱۹۸۰برنت چنین فرضیه داد که کمبود روی می تواند مرتبط با آلزایمر باشد و مقدار پایین روی در خون و بافت مغزی در بیماران آلزایمری منتهی شد به این نظر که روی ممکن است در حافظه نقش داشته باشد.
براساس مطالعه ای که روی ۶بیمار آلزایمری انجام شد متوجه شدند مکمل یاری با ۱۵ میلی گرم روی در روز به مدت یک سال کم هوشی را در ۴ بیمار بهبود بخشید.
کمبود آهن مهم ترین عامل کم هوشی کودکان
بر اساس تحقیقات انجام شده، ضریب هوشی کودک (IQ) از زمان حاملگی مادر تا سن ۲ یا حداکثر ۳ سالگی شکل می گیرد و در این میان تغذیه صحیح مادر قبل از حاملگی و ادامه آن در طی باروری و نیز، تغذیه صحیح کودک تا ۲ سالگی در افزایش ضریب هوشی کودک مؤثر است.
    دکتر «جان ونسان» محقق و متخصص روانپزشکی در دانشکده علوم اجتماعی آریزونا، ضمن اعلام این مطلب می گوید: فقر آهن ۹ درجه، محرومیت از شیر مادر ۸ درجه و تولد با وزن کم ۵ درجه، از ضریب هوشی کودک را کاهش می دهد که علت همه این موارد، تلفیقی است از چگونگی تغذیه مادر و کودک؛ مثلاً عدم توجه مادر به توصیه های غذایی در دوران بارداری منجر به تولد نوزاد با وزن کم خواهد شد.
تأثیر کمبود آهن بر حافظه انسان 
کمبود «آهن» و «روی» در بدن انسان به ویژه در زنان و در دوران نوجوانی سبب کم حافظگی و کاهش میزان منطقی بودن آنان می شود. زنانی که دارای کمبود آهن و روی بوده اند، با مصرف یک قرص ۲۰میلی گرمی آهن و یا روی در روز، توانسته اند در آزمون هوش ۲۰ درصد بیشتر از زنانی که کمبود آهن و روی داشته اند، امتیاز به دست آورند. نوع و روش تغذیه ای اثر مستقیمی در قوه حافظه و منطق انسان داراست.
 علائم کمبود آهن در بدن چه هستند؟ 
آهن قسمتی از هموگلوبین است. هموگلوبین مولکول پروتئین در سلول‌های قرمز خون است که به اکسیژن متصل شده و آن را به تمام نقاط بدن حمل می‌کند. زمانی که رژیم غذائی حاوی میزان کمی آهن باشد، بدن قادر به تولید هموگلوبین نخواهد بود و در نتیجه سلول‌های بدن دچار کمبود اکسیژن می‌شوند. این اختلال آنمی نام دارد و علائم آن بی‌قراری، خستگی، ضعف در تمرکز، نازک شدن ناخن‌ها و افزایش عفونت است.
منابع غنی آهن در گوشت، تخم‌مرغ، سبزیجات سبز پررنگ و حبوبات هستند. لازم به تذکر است که جذب آهن با مصرف ویتامین C در بدن افزایش پیدا می‌کند.
علل کمبود آهن گذشته از تأثیر رژیم غذایی 
▪ دفع مزمن خون از بدن به علت وجود اولسرها، بواسیر و یا دیگر امراض.
▪ جذب ضعیف آهن به خاطر کاهش ترشح اسید معده.
▪ استفاده از داروهای ضد اسید که می‏تواند باعث کاهش جذب آهن شود.
▪ استفاده از داروهایی که باعث دفع خون از بدن می‏شوند. مثل داروهای ضد انعقاد، آسپرین و داروهای ضد آرتروز.
▪ ورزش شدید و طولانی مدت می‏تواند باعث از بین رفتن مقداری از گلبولهای قرمز خون و در نتیجه کاهش آهن شود.
 
کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن در سنین مدرسه و دوران بلوغ
کم خونی فقر آهن
کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن در سنین بلوغ کاهش سرعت رشد ضریب هوشی، قدرت یادگیری و کاهش ظرفیت کاری را به
دنبال دارد.
وزارت بهداشت در گزارشی تغییرات رفتاری مثل خستگی و بی تفاوتی،افزایشابتلا به بیماریها،افزایش غیبت از مدرسه، افزایش شیوع و شدت کم خونی فقر آهن در دوران بارداری و به دنبال آن افزایش مرگ و میر مادران و افزایش و تولد نوزادان کم وزن و نارس را از دیگر عوارض فقر آهن اعلام کرد. بنا به این گزارش، مصرف قرص آهن و غنی سازی مواد غذایی در پیشگیری از کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن مؤثرست.
کمبود آهن و کم خونی فقر آهن چیست؟
اگر برای ساختن گلبول های قرمز خون ، آهن به مقدار کافی در دسترس نباشد، ابتدا فرد از ذخایر آهن بدن خود استفاده می کند، سپس در صورت ادامه کمبود ذخایر آهن بدن کاهش می یابد . اگر کمبود آهن ادامه پیدا کند ذخایر آهن بدن تخلیه می شود و کم خونی فقر آهن بروز می کند. آهن اساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون است. البته علاوه بر آهن موادمغذی دیگر هم مثل اسید فولیک، ویتامین B6 ، ویتامین B12، ویتامین C، و پر.تئین برای خونسازی لازم است که باید از طریق رژیم غذایی روزانه تامین شود.
عوارض ناشی از کم خونی فقر آهن در کودکان سنین مدرسه و نوجوانان:
آهن کافی برای حفظ سلامت ، رشد مطلوب و فراهم ساختن زمینه مناسب برای یادگیری در دوران تحصیل ضروری است. اگرچه کمبود آهن می تواند در تمام مراحل زندگی سبب کاهش قدرت ادراک و یادگیری گردد ولی اثرات نامطلوب کم خونی در دوران شیرخوارگی و در اوایل کودکی غیر قابل جبران است.کم خونی فقر آهن در کودکان زیر ۲ سال و کودکان سنین مدرسه با تاخیر رشد خفیف همراه است و درمان کم خونی موجب افزایش سرعت رشد در کودکان کم خونن ممکن است به علت نقش کلی آهن در واکنش های حیاتی بدن ، رابطه آن با سیستم ایمنی و یا تاخیر آن بر اشتها باشد.
کم خونی فقر آهن در سنین مدرسه موجب کاهش قدرت یادگیری میشود. ضریب هوشی این کودکان ۵ تا ۱۰ امتیاز کمتر از حد طبیعی بر آورد شده است. همچنین در این کودکان میزان ابتلا به بیماریهای عفونی بیشتر است زیرا سیستم ایمنی آنان قادر به مبارزه با عوامل بیماریزا نیست. کودکان و دانش آموزانی که دچار کم خونی فقر آهن هستند همیشه احساس خستگی و ضعف می کنند. این افراد اغلب از ورزش و فعالیتهای بدنی دوری میکنند و یا در هنگام ورزش خیلی زود خسته می شوند. در این افراد تغییرات رفتاری به صورت بی حوصلگی و بی تفاوتی مشاهده می شود. کم خونی فقر آهن به علت تاثیر بر قدرت یادگیری و کاهش آن ، افت تحصیلی دانش آموزان را باعث می شود.
علل ایجاد کم خونی فقر آهن در دوران مدرسه و بلوغ
در سنین مدرسه بدن به دلیل رشد به آهن بیشتری نیاز دارد و مصرف ناکافی منابع غذائی حاوی آهن در این دوران منجر به کمبود آهن می شود . در دوران بلوغ به دلیل جهش رشد نیاز دختران و پسران نوجوان به آهن بیشتر از دوران قبل است و در صورتی که از منابع غذائی حاوی آهن در برنامه غذائی روزانه مصرف نشود نوجوان به سرعت در معرض خطر کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن قرار می گیرد. در دوران بلوغ ، دختران علاوه بر جهش رشد و در نتیجه نیاز بیشتر به آهن ، به علت عادت ماهیانه و از دست دادن خون نسبت به کم خونی فقر آهن بسیار حساس تر و آسیب پذیرتر هستند و به این دلیل کم خونی فقر آهن در در دختران نوجوان در مقایسه با پسران نوجوان شیوع بالاتری دارد.امروزه بخش چشمگیرى از جمعیت جهان دچار کمبود مواد معدنى و ویتامین هایى هستند که آنها را مجموعاً ریزمغذى مى نامند.این مواد در مقادیر بسیار اندک نقش مهمى در بقاى تکامل جسمى و ذهنى، سلامت عمومى و به طور کلى کیفیت زندگى تمامى افراد ایفا مى کند.
آهن، ویتامین A و ید سه عضو خانواده ریزمغذى ها هستند که به ویژه در چند دهه اخیر بیش از سایر ریزمغذى ها توجه محافل علمى را به خود جلب کرده است.براساس اطلاعات موجود کمبود ویتامین A، ید و کم خونى ناشى از فقر آهن در تمامى دنیا از شیوع بسیار بالایى برخوردار است.
کم خونى ناشى از کمبود آهن یکى از مشکلات عمده بهداشت عمومى است تا جایى که تاثیر فراوانى بر روى تکامل جسمانى، رفتارى، روانى و بازده کارى افراد مى گذارد.کمبود آهن زمانى رخ مى دهد که آهن جذب شده کمتر از حد نیاز طبیعى بدن باشد و این مسئله ممکن است ناشى از مصرف ناکافى آهن، افزایش نیاز به آهن یا از دست دادن خون به طور مزمن باشد. کمبود آهن شایع ترین علت کم خونى است و مى تواند با کمبود فولات به ویژه در دوران باردارى همراه باشد.شیرخواران و کودکان در سنین قبل از مدرسه، نوجوانان و زنان در سن بارورى به ویژه زنان باردار آسیب پذیرترین افراد نسبت به وقوع کم خونى ناشى از کمبود آهن هستند. البته در جایى که مصرف غذاى ناکافى یا آلودگى هاى انگلى شایع باشد، مردان نیز آسیب پذیر هستند.
براساس گزارش سازمان بهداشت جهانى (WHO) کودکان کم سن و سال و زنان باردار به ترتیب ۴۳ و ۵۱ درصد تاثیرپذیرترین گروه هستند.شیوع کم خونى در میان کودکان سنین مدرسه ۳۷ درصد، زنان غیرباردار ۳۵ درصد و مردان بالغ ۱۸ درصد است.کم خونى عموماً با علائمى نظیر رنگ پریدگى پوست، خستگى، تنگى نفس و بى اشتهایى همراه است.کم خونى در زنان و دختران به دلیل خونریزى هاى دوران باردارى و ماهیانه، در کودکان نارس با وزن کم و سالمندان به علت مشکلات دندانى و گوارشى و عدم مصرف غذاهاى مناسب بیشتر از بقیه افراد جامعه دیده مى شود.کم خونى عوارضى نیز با خود به همراه مى آورد که در زنان باردار و کودکان زیر ۹ سال بیشتر خود را بروز مى کند.
عوارض کم خونى ناشى از فقر آهن در بزرگسالان، کاهش فعالیت بدنى و خستگى زودرس و در زنان باردار ضعف و ناتوانى بدنى، افزایش خطر مرگ ومیر به هنگام زایمان و افزایش خطر تولد نوزاد نارس و کم وزن و یا احتمال سقط جنین است.
کم خونى در کودکان منجر به اختلال در تکامل گفتارى و حرکتى و کاهش میزان یادگیرى و گاهاً افت تحصیلى مى شود.کم خونى همچنین میزان مقاومت بدن در برابر عفونت ها را پایین مى آورد، به طورى که میزان ابتلا به بیمارى هاى عفونى در مبتلایان به کم خونى فقر آهن بیشتر از سایرین دیده مى شود.
استفاده از غذاى کافى و متنوع ساده ترین و مستقیم ترین روش براى رساندن آهن مورد نیاز به بدن است.
کمبود آهن در زنان باردار و احتمال سقط جنین
کمبود آهن در زنان باردار احتمال سقط جنین را افزایش می دهد به گفته متخصصان تغذیه کمبود اهن در زنان باردار باعث افزایش سقط جنین، افزایش خطر مرگ و میر مادران هنگام زایمان می شود. دکتر سیدضیاالدین مظهری متخصص تغذیه در گفتگو با باشگاه خبرنگاران در این باره افزود: یکی از شایعترین انواع کم خونی ناشی از فقرآهن است اگر برای ساخت گلبول های قرمز خون آهن به مقدار کافی در دسترس بدن نباشد، بدن از ذخایر آهن خوداستفاده می کند و زمانی که کمبود آهن ادامه پیدا کند و ذخایر آهن بدن هم تمام شود کم خونی ناشی از فقر آهن بوجود می آید. وی ادامه داد: از عوامل کم خونی می توان به کمبود آهن در رژیم غذایی روزانه، ابتلا به آلودگی های انگلی و بیماری های عفونی، عادات نامناسب غذایی مثل خوردن چای ۱ تا ۲ ساعت قبل و بعد از غذا و کمبود آهن مورد نیاز در دوران حساس زندگی به خصوص دوران کودکی و بارداری اشاره کرد. وی تصریح کرد: علائم این کم خونی شامل رنگ پریدگی ، زبان و مخاط داخل دهان و چشم، سرگیجه و سردرد، خستگی و کسل بودن و حالت تهوع است. کمبود آهن در زنان باردار باعث ضعف، افزایش خطر مرگ و میر مادران هنگام زایمان و افزایش سقط جنین و تولد نوزاد مرده می شود. این متخصص تغذیه ادامه داد: استفاده از مواد غذایی حاوی آهن مثل گوشت، میگو، ماهی،‌زرده تخم مرغ، حبوبات، غلات، شیر در برنامه غذایی روزانه استفاده از انواع خشکبار مثل توت، کشمش، برگه آلو، انجیرخشک، پرهیز از نان های سفید و نان های حاوی جوش شیرین و استفاده از مواد دارای ویتامین ث یا میوه های ترش مثل مرکبات همراه با مواد غذایی حاوی آهن می تواند از کم خونی ناشی از فقرآهن جلوگیری کند.