کریم خان زند - پایگاه دانلود رایگان کتاب | دانلود کتاب

۱۲۰۹-۱۱۶۳ ه . ق
کریم خان زند ، پایه گذار سلسله زندیه محسوب می شود . اقبال جهانگشایی او ، بیش از هر چیز مدیون اعتشاشاتی بود که پس از قتل نادر در ایران سربرآورد و از سابقه دراز هفتاد یا هشتاد ساله ای برخوردار بود . وی قریب سه سال بعد از درگذشت نادر شهرتی نداشت و در میان قبیله خود ، که به دستور نادر در سال ۱۱۴۴ ه . ق . به خراسان کوچانیده شده بودند ، از حیثیت متعارفی برخوردار بود .
بی کفایتیهای آشکار بازماندگان نادر و نزاعهای برادر کشانه ای که میان آنان رخ داد ، موجب شد که کریم توشمال (پهلوان ) در کنار دو تن دیگر از بزرگان ، به نامهای علی مردان خان و ابوالفتح خان بختیاری برای آرامش مناطق غربی و مرکزی کشور به میدان آید . او پس از نشان دادن لیاقتهای مکرر ، از سوی قبیله خویش لقب خانی دریافت کرد . (۱۱۶۲ ه. ق .) بدین گونه وی توانست در پرتو تدبیر و حسن عمل و صداقت بی ریای خویش ، برحریفان مزبور و نیز آزادخان افغان که در آذربایجان ترکتازی می کرد و محمد حسن خان که در استرآباد به سرمی برد غلبه کند .کریم خان از سال ۱۱۷۹ ه .ق . به صورت مستقل بر ایران فرمان راند . روابط او با شاهرخ ( نواده نادرشاه ) نیزکه بر خراسان فرمان می راند ، خوب و مبین نوعی احترام به اولاد ولی نعمت پیشین خود بود.
حادثه مهم سالهای پایانی عمر کریم خان ، لشکر کشی به بصره بود که به سرداری برادرش ، صادق خان در سال ۱۱۸۹ ه.ق. انجام پذیرفت که متاسفانه با مرگ شاه به انتها رسید .
دوران چهارده ساله اخیر زندگانی وی را ، باید نعمتی برای مردم ایران شمرد ، چراکه توانست امنیت را در تمامی صفحات داخلی کشور و خلیج فارس برقرار کند و پس از قریب پنجاه سال ناآرامی و جنگهای مستمر ، طعم شیرین آسایش را به هموطنان خود بچشاند .
بامرگ کریم خان در سیزدهم صفر سال ۱۱۹۳ ه . ق . زکی خان ( برادر ناتنی کریم خان ) بیشتر بزرگان زند و زبدگان دربار راکشت و یاکور کرد و به بهانه پادشاهی ابوالفتح خان و محمد علی خان ( فرزندان کریم خان ) اختیار امور را در دست گرفت . پس از چندی ، صادق خان بر او شورید و از آنجا که نیز تدبیر درستی نداشت به دستور علی مردان خان کور و برکنار گردید . وی پس از سه سال حکومت ، در سال ۱۱۹۹ ه. ق. درگذشت . پس از او ، جعفرخان زند (پسر صادق خان ) فرمانروایی را به دست گرفت و در سال ۱۲۰۳ ه. ق. به دست چند تن از خانهای زندانی در شیراز کشته شد. آخرین بازمانده این دودمان ، لطفعلی خان بود که با وجود دلاوری و رشادت بسیار ، در برابر حریف کهنه کار پرتدبیری چون آقامحمدخان قاجار دوام نیاورد و پس از دستگیر شدن ، در ارگ بم به سال ۱۲۰۹ ه. ق. کشته شد و بدین ترتیب سلسله دیگری در ایران قدرت را در دست گرفت .
به طور کلی ، دوران تقریباً پنجاه ساله زندیه (۱۲۰۹-۱۱۶۰ ه. ق. ) عصر کشمکشهای داخلی بود و مدعیان خارجی را یارا و اندیشه آن نبود که به ایران تجاوز کنند . سرحدات کشور نیز از هر جهت در اختیار دودمانهای ایرانی قرارداشت . همچنین ، با تحکیم اقتدار احمدخان ابدالی ( در صفحات جداشده ازهند به وسیله نادرشاه ) می توان گفت که نفوذ عنصر ایرانی در شبه قاره هند کماکان برقراربود .
شیراز مرکز حکومت فارس است . شیراز در گذشته یکی از زیباترین ودلپذیرترین شهرهای ایران بوده است . ولی امروز چیزی از آن باقی نمانده است از آن جهت شهرت یافته که زادگاه سعدی و حافظ است و کنار قبور این دو شاعر کلبه کوچکی قراردارد که در آن مجموعه ای عالی از آثارشان گردآوری شده است . شیراز چندین بار اقامتگاه شاهان بوده کریم خان زند دربارخود را درآن جا مستقر نموده بود . کریم خان شیراز را به صورت زیبایی درآورده بود و استحکامات خوبی داشت اما آغا محمد خان بیدادگر پس از آن که شهر را تسخیر نمود آن را منهدم ساخت به طوری که اکنون وضع شهر با آنچه شعرا در وصف آن گفته اند قابل شناسایی نمی باشد .
ارگ کریم خانی
پس از به حکومت رسیدن کریمخان زند وی شهر شیراز را مقر حکومتی خود قرارداد . کریمخان به عمران و آبادانی شهر علاقه زیادی داشت . بناهای زیادی در زمان کریمخان در شیراز ساخته شده . ارگ کریمخانی مهمترین بنای مربوط به مجموعه زندیه است که رد واقع محل سکونت و مرکز حکومتی کریمخان و خاندان زند در شیراز بوده است. ارگ کریمخانی غیر از بنای کنونی ، بخشهای جنبی و بیرونی نیز داشته که از بین رفته است . چنانکه در منابع آمده است که دور تا دور ارگ را خندقی وسیع احاطه کرده بود و اینک از آن خندق هیچ اثری مشاهده نمی شود .
بخشهای جنبی و بیرونی ارگ به مرور زمان از بین رفته و در حال حاضر فقط ارگ باقی مانده است ،  ارگ کریمخانی بنایی چهارگوش به مساحت ۴ هزار متر مربع است که در زمینی به وسعت ۱۲ هزار و ۸۰۰ متر بنا شده است .
دیوارهای آجری این بنا ۱۲ متر ارتفاع دارد و در هر گوشه آن برجی برای دیده بانی به ارتفاع ۱۴ متر ساخته اند . نمای بیرونی بنا ساده بوده و تنها طرح های با آجر بر روی بدنه دیوارها و برج ها مشاهده می شود .
بر سر درب اصلی ارگ که د رجداره شرقی بنا قراردارد طرح کاشی هفت رنگ با نقشی بسیار زیبا داستان کشته شدن دیر سپید به دست پهلوان بزرگ ایرانی رستم را به تصویر کشیده است این کاشی کاری در اصل متعلق به دوره قاجار است که به ارگ افزوده شده است . حمام خصوصی پادشاه و راهرو و اتاق نگهبانی در پشت همین دیوار است .پس از عبور از یک هشتی بزرگ وارد ارگ می شویم ، در قسمت سمت راست هشتی درب دیگری وجود دارد که به حیاط خلوت راه می یابد . هشتی ارگ نسبت به هشتی دیگر خانه ها تزئینات کمتری دارد .
در سه ضلع ارگ کریم خانی یعنی ضلع شمالی ، جنوبی و غربی ساختمانهای متعددی وجود دارد در هر کدام از این اضلاع ایوان شاه نشین بزرگی با دو ستون مرتفع با ارتفاع ۸ الی ۹ متر دیده می شود و دو اتاق سه دری ساختمان شمالی برای اقامت در زمستان ، ساختمان جنوبی برای استفاده در تابستان و ساختان غربی برای استفاده چهارفصل بوده است . همچنین طبق معماری دوران زندیه حوضی چهارگوش د رجلوی هر ایوان ساخته شده است که آب آنها از آب رکناباد تأمین می شده .
اگر چه شیوه معماری زندیه بیشتر از دوره صفویه اقتباس گرفته است با اینحال در بنای ارگ کریم خانی و حتی بناهای دیگر زندیه می توان به نوعی با اسلوب ایلاتی در معماری این زمان آشنا شد . استفاده از پله های بزرگ و مرتفع که بالا رفتن از آنها به راحتی صورت نمی گیرد از جمله ویژگیهای این شیوه معماری است .
محوطه بیرون ساختمان به صورت باغی زیبا آراسته شده است در روبروی درب ورودی حوض مستطیلی شکل درازی که تا نزدیک ضلع غربی امتداد می یابد ساخته شده است . همچنین حوض بزرگی که پهن تر می باشد در روبروی ضلع غربی مشاهده می شود .
در دو طرف این حوض طویل درختان زیبایی وجودداشته که هم اکنون اثری از آنهامشاهده نمی شود و به جای آن این دو قسمت به نارنجستان کوچک و زیبا تبدیل شده است . در نزدیکی دو سمت شمالی و جنوبی نیز حوض های کوچکی وجود دارد . ازنکات جالب این حوض ها وجود فواره هایی است که آب را بدون استفاده از هیچ وسیله مکانیکی به بیرون هدایت می کرده است .
درگوشه‌ جنوبی ضلع شرقی ارگ کریمخانی حمام خصوصی کریم خان و ساکنین ارگ وجود دارد . این حمام در نهایت کوچکی با معماری پیشرفته و بسیار زیبا ساخته شده است .
برخلاف نمای ساده بیرونی که از ویژگیهای بناهای دوره کریم خان است ، ساختمانهای داخل ارگ ، اتاقها و تالارها از نمای بسیار زیبایی برخوردار بودند . دیوار و سقف اتاقها همه با نقوش اسلیمی ، گل و بوته و ترنج ومرغ و رنگهای متنوع گیاهی و معدنی و آب طلا و لاجورد تزئین شده است .
ارگ کریم خانی از انقراض سلسله زندیه تا قبل از انقلاب اسلامی دچار صدمه و آسیب زیادی شد . آقامحمد خان قاجار با داشتن کینه زیاد از سلسله زندیه دستور داد تزئینات داخلی ساختمانها با کلنگ و تیشه تراشیده شود که آثار این رفتار وقیحانه هنوز وجود دارد . در دوره قاجاریه بسیاری از آثار با ارزش این کاخ برای ساختن کاخهای پادشاهان قاجار به تهران برده شد . از جمله ستون های سنگی یکپارچه ایوانها که به جای آن ستونهای چوبی کارگذاشته شد و یا تزئینات داخل اتاقها و تالارها ، آئینه ها ، درهای زیبا و بسیاری  از وسایل دیگر که به تهران برده شد.