اهمیت رنگهای گیاهی
مسلم است که رنگ آمیزی در میان مردم فلات ایران سابقه دیرینه دارد، هر چند که از نقطه آغاز بی خبریم و قادر نیستیم به دقت نخستین جماعتی را که در این فلات به کار رنگ آمیزی پرداختند مشخص کنیم.
    اما می توان گفت اقوام اولیه در برخورد با گیاهانی که دارای مواد و مایعات رنگین بوده اند توانسته اند وسایل خاصی از لوازم زندگی را رنگ آمیزی کنند. به علاوه، با توجه به مدارک باستان شناسی و مردم شناسی در خودآرایی نیز این رنگها را به کار می برده اند. این مردمان تن و روی مردگان خود را نیز با رنگ زینت می بخشیدند تا آنان را هر چه با شکوهتر به جهان دیگر روانه کنند و این رسم دیرزمانی پیش، تا هزاره سوم ق.م.، در ایران، خاصه در نواحی « سیلک » کاشان، معمول بود.
    بدیهی است که رغبت خاص جماعات بدوی به رنگ آمیزی لوازم زندگی و همچنین خودآرایی، آنان را به تلاش برای بدست آوردن مواد رنگین برانگیخته است، ولی مشخص نیست چه مدت طول کشید تا برخورد تصادفی با ماده رنگین گیاهی و طبیعی به شناخت رنگها و استفاده مداوم از آنها منتهی شود.
با گذشت زمان و رسیدن به عصر حاضر پای رنگهای شیمیایی به ایران بازشد و این تجربه نخستین بار با استفاده از رنگهای جوهری و گروهی از رنگهای اسیدی قوی، که در برابر نور و شستشو دوام زیادی ندارند، به کار گرفته شد و در نتیجه برای همگان این باور پدید آمد که کیفیت رنگهای گیاهی از رنگهای شیمیایی بهتر و مناسب تر است، هر چند که تهیه رنگهای گیاهی دشوارتر است.
بنابراین، بسیاری از صاحب نظران و دست اندرکاران فرش بر این باورند که رنگهای شیمیایی دارای ثبات خوبی در برابر نور و شستشو و سایش نیستند، در صورتی که رنگهای طبیعی و گیاهی از این ثبات برخوردارند.

 

 
کاربرد رنگهای گیاهی در هنرهای دستی ایران
سیلان وقفه ناپذیر رنگ در هنر ایران در ابعاد گوناگونی جلوه گر می شود. طراوت و شفافیت رنگ و تنوع و غنای رنگ آمیزی بیش از هر ویژگی دیگر از مشخصات هنر ایران است.
نساجی و قالی بافی از جمله هنرهایی هستند که توانگری و تنوع رنگ در هنر ایران به بارزترین نحو و به شیوه های گونه گون به نمایش می گذارند. در این دو رشته از صنایع دستی روش رنگرزی به طور کلی یکسان است، اما از برخی جنبه ها تفاوتهایی نیز در آن به چشم می خورد.
ما در اینجا، از لحاظ رنگرزی، الیاف را به دو دسته منسوجات و زیراندازها تقسیم می کنیم. جز در مواردی خاص، معمولاً الیاف ظریفتر برای تهیه منسوجات بکار می روند و الیاف با تاب بیشتر برای تهیه زیداندازهایی که به شیوه های گره بافی، پودمانی و پودپیچی تولید می شوند. برای رنگرزی الیافی که دارای تاب بیشتر هستند دقت بیشتری لازم است.
الف- منسوجات
منسوجات ایرانی شامل نمونه های زیر است:
زری بافی: بافت پارچه های ظریف ابریشمی با استفاده از الیاف تابیده شده با طلا و نقره.
مخمل: نوعی پارچه پرزدار ابریشمین.
گلابتون: یکی از انواع مخمل ایرانی است که شهرت جهانی دارد و دارای نقوشی است که با الیاف تابیده شده با طلا و نقره بافته می شود. کاشان از دیرباز به بافت این نوع مخمل شهرت داشته است. از انواع دیگر آن نوعی مخمل برجسته است که به همین نام شناخته می شود. احتمالاً مخمل برجسته مایه الهام بافت قالی برجسته بوده است.
ترمه: نوعی پارچه ظریف پشمی با نقوش بسیار زیبای رنگین. این پارچه ظریف گاهی با الیاف ابریشم نیز بافته می شد. در حال حاضر ترمه ماشینی که با الیاف ویسکوز بافته می شود جای ترمه دستی قدیمی را گرفته است.
دارایی: از پارچه هایی که به شیوه گره رنگی است و رنگرزی الیاف آن به روش سرد انجام می گیرد.
انواع سوزندوزیهایی که برای دوختن بر روی پارچه ها از الیاف رنگین استفاده می کنند در همین دسته قرار می گیرند.
ب- زیراندازها
همچنانکه گفته شد برای تهیه زیراندازها از الیافی استفاده می شود که دارای تاب بیشتری هستند. انواع زیراندازها عبارتنداز: فرش، گبه، جاجیم، گلیم، جوال، خورجین.
برخی از اجناسی که بیشتر مورد استفاد، عشایر و چادرنشینان است در این دسته قرار می گیرند، از جمله: سفره، رختخواب پیچ، روزینی و بافته هایی که برای تزیین اشیایی مانند نمکدان یا قاشقدان یا چارپایانی چون اسب و شتر به کار می روند، مانند چنته و جل.
رنگرزی الیاف انواع منسوجات و زیراندازها، به استثنای دارایی، اغلب به شیوه گرم انجام می گیرد. اما به طور کلی هدف آن است که رنگ در الیاف نبافته رسوخ کند و به اصطلاح به « خورد لیف » برود، ولو آنکه در حمام سرد قرار گیرد.

 
دلایل اقتصادی استفاده از رنگهای گیاهی
استفاده از رنگهای گیاهی نتایج اقتصادی و اجتماعی متعددی در پی خواهد داشت که مهمترین آنها عبارتند از:
۱٫    توسعه و احیای زمینهای بایر و کشت گیاهانی که مصارف صنعتی دارند:
پهنه اقلیی ایران، که به عبارتی به سرزمین چهارفصل موسوم است، و گوناگونی طبیعت و آب و هوا زمینه ای را پدید آورده است که گونه های مختلفی از گیاهان می توانند در آن رشد و نمو یابند. پشتوانه دانش استفاده از مواد طبیعی، به عبارت دیگر گنجینه های اطلاعات در زمینه مصارف گوناگون دارویی، خوراکی  صنعتی گیاهان از منابع ارزشمند دیگری است که می تواند امکان بهره مندی ما را از نعمتهای طبیعی این سرزمین پهناور گسترش دهد. ولی متأسفانه همچنان که در فصلهای گذشته اشاره شد روشهای غلط و بکارگیری مواد نامرغوب و سودجویی سوداگران عرصه را برای استفاده از مواد طبیعی تنگ کرد. اما با برنامه ریزی صحیح و اتخاذ سیاست توسعه پایدار، بر مبنای شناخت عمیق امکانات و ظرفیتهای موجود جامعه، می توان در درازمدت به احیای زمینهای بایر پرداخت و کاشت گیاهان پرارزش صنعتی را، که اکنون در معرض نابودی قرار گرفته اند، ترویج کرد و گسترش داد.
۲٫    ایجاد اشتغال:
در جامعه ایران به علت رشد جمعیت و فراوانی نیروی جوان می توان، با اتخاذ روشهای اصولی، از این نیروی فعال در احیای زمینهای بایر و یا کشت گیاهان صنعتی بهره مند شد. تولید و برنامه ریزی به نیروی فعال و کارآمد نیازمند است و سیاستگذاران می توانند با ترویج و تشویق کشت گیاهان صنعتی عرصه ای برای اشتغال جوانان فراهم آورند.
۳٫    جلوگیری از آلودگیهای ناشی از کاربرد مواد شیمیایی:
گسترش کشت گیاهان صنعتی، علاوه بر مزایای افزایش فضای سبز و کاهش آلودگی هوا، در کاستن از مصرف مواد شیمیایی آلاینده نیز به نحوی مستقیم مؤثر است و می تواند به عامل مهمی در حفظ سلامت محیط زیست مبدل شود. از نظر بهداشت فردی نیز کار با مواد طبیعی از بروز بیماریهای پوستی و تنفسی ناشی از مواد شیمیایی پیشگیری می کند و خطر سرطان زایی را به حداقل می رساند.
۴٫    صرفه جویی ارزی و ارزش صادراتی:
فرش و سایر دستبافتهای ایرانی، بعد از نفت مهمترین اقلام صادراتی کشور ما را تشکیل می دهند. از این رو، گسترش تولید مواد اولیه آنها در داخل کشور، با توجه به کیفیت مرغوب رنگهای طبیعی، از یک سو می تواند از خروج ارز برای تهیه رنگهای شیمیایی تا حدود زیادی بکاهد، و از سوی دیگر بازار جهانی فرش ایرانی را دوباره پررونق کند.
    استفاده از طرحها و رنگهای اصیل ایرانی عامل مهمی برای حذف رقبایی است که با تقلید از هنر و صنعت فرش ایران عرصه را بر تولیدکنندگان کشور ما تنگ کرده اند.

چند نمونه گیاهان رنگزا بدون مازوج
روناس                                 Rubia-tinctorum
گیاه علفی، پایا.
        گل: گل آذین گرزن، واحد ۵ کاسبرگ سبز، ۵ گلبرگ زرد.
        میوه: آبدار- سیاه رنگ، کرک دار، میوه آن به اندازه خردل است.
        برگ: سبز رنگ ساده با لبه صاف؛ اگر برگ را بین دستها مالش دهیم دست به
        رنگ قرمز تند مایل به سیاه در می آید.
مشخصات ریشه: ریشه از نوع راست ساده است. ریشه این گیاه در نواحی شن زار تا عمق یک متری خاک فرو می رود. در رنگرزی با روناس مهمترین عامل میزان عمر ریشه است. رنگهای قرمز شاداب و متمایل به سرخ از ریشه های چهار و پنج ساله آن به دست می آید و ریشه های هفت ساله رنگهای لاکی و ارغوانی و ریشه های سه ساله نارنجی تیره پدید می آورد. جنس روناس نیز در رنگ آن عامل مؤثری است. از ریشه گونه هایی که در مناطق سردسیری می رویند، لاکی پرمایه تری نسبت به گونه های مناطق معتدل و گرمسیر به دست می آید. به همین علت است که رنگ لاکی به دست آمده از روناس آذربایجان و خراسان که مناطق سردسیری هستند با رنگهای بدست آمده از روناس کرمان و فارس، که مناطق گرمسیری محسوب می شوند، تفاوت بارزی دارد.
       موسم گل: اواخر بهار.
انتشار جغرافیایی: اراک، دماوند، تبریز، دیلمان، آذربایجان، کرمان، مازندران، یزد و بلوچستان.

نیل- شمل                                Indigofera- tinctoria
بوته ای شکل- دوساله با ساقه چوبی.
        گل: گل آذین خوشه ای و به رنگ سفید- صورتی و ارغوانی- هر گل دارای ۵
 کاسبرگ.
        میوه: مانند تخم فلفل سبز است.

انسان-وبه تبع او اثر هنری-موجودیت نمی یابد،مگر انکه قالب وروحی داشته باشد۰قالب و روح دو وجه منفک یاهمراه و ترکیبی نیستند ،بلکه وجوهی محشور و عجیبند که هیچ کدام بدون دیگری موجودیت و معنا نمی یابد۰نه هر فالبی محمل هر روحی است و نه هر روحی تاب نشستن برهر قالبی رادارد۰این دو تنها با یکدیگر موجودیت می یابند و رشد می کنند و مرتبت وجودی می یابند۰
در هنر معماری ، اثر و روح حاکم بر جایجای آن از یکدیگر منفک نیستند و نمی توانند که باشند۰نمی توان فضایی را تخیل نمود ؛بدون انکه صورت و شمایلی برایش قائل گشت و به همین منوال نمی توان صورت و شمایلی تصور نمود و مصالح ان را در نظر نداشت ۰روح فراخ در همنشینی با قالب تنگ ،همچون انیسش خرد وحقیر می گردد یا قالب شکسته بر می دارد۰قالی فراخ نیز ذیل روح خرد شده ، ویران می شود۰ این دو تنها با رشد متناسب و همپای یکدیگر ،کاراو زیبنده می گردند۰
هر عنصر یا واحد معماری در همان بدو پیدایی ، متحد با مصالح و پیکره ،معرفتی را نیز هویدا و اشکار می گرداند که به واسطه این معرفت است که آن پیکره ادراک می شود۰هرچند که مصالح بنایی عامل ایستایی و برپا شدن هر اثر معماری است اما معرفت حاکم بر ان است که حافظ و نگارنده کلیت و گاه حتی جزئیات اثر خواهد بود و گرنه متروک خواهد ماند و ایستایی اش نیز دیری نخواهد پایید و رو به ویرانی خواهد گذاشت۰
نقش و رنگ ،نقش پویایی در معماری دارند۰ هنرمند در سطوح رنگارنگ کاشی که به نحوی مانع حضور و قرب به جهت جاذبه خاص است-نمایش عالم ملکوت و مثال را ، که عاری از خصوصیات زمان و مکان و فضای طبیعی است، می بیند۰
پیشگفتار:
در هنر و معماری ایرانی با دو پدیده شکل و محتوا-یا عینیت و ذهنیت-و در یک کلام قالب و روح مواجهیم۰این مقولات در بر گیرنده هر سه جنبه از هنر معماری، یعنی جایگاه اثر در شهر یا معماری شهری ، طراحی خود را بنا یا حجم اثر ، و در نهایت هنرهای وابسته به معماری که شامل مواردی چون رنگ و نقشی محوری در انچه که معماری ایرانی نامیده می شود دارد، اما در دوره های پسین، این شیوه یا مهجور گشته یا نقشی حاشیه یی یافته است ۰ حال انکه چنین ظرفیتی را دارد که فضاسازی کند و بدون اینکه ترکیب احجام نا متجانس ضرورت یابد، فضاهای دلخواه را ایجاد نماید۰
نقش و رنگ که مبنا و اساس کاشی کاری می باشند؛ چنانکه زاینده دنیایی از رموز و اسرار عمیق اند و رنگ که مبین حالات روحانی و نفسانی ادمی در عالم ملکوت است وازصدها سال پیش مزین مساجد و مقابر و ۰۰۰ بوده و در هر دوره سیر تحولی ویژه خود را داشته است؛ در عصر حاضر به انزال و انزوار روی کرده است و توجه شایانی به ان نمی شود و کاشی کاری ، امروزه به صورت ماشینی انجام می گردد و روح هنر امروز ، تجلی گاه روحیات عالی هنرمند نیست۰
رنگ ها ، رنگ باخته اند و نقش ها مانند ستاره های درخشان اسمان بر صفحه کاشی کاری نمی درخشند۰ باشد که بدرخشند۰
این روزها بسیاری از رنگ ها از دایره کلمات انسان دی حذف شده اند۰ کسی حالا اسمشان را زبان نمی اورد۰ کودکان این دوره نمی دانند بید مشکی چه رنگی است۰ زرین ، لعل، مینایی ، ازرق ، گلگون ، و کهربایی هم به گوش نا اشنا هستند۰ودر حال انقراض ۰
محمدکاظمی ،نویسنده و پژوهشگر می نویسد: از نظر عرفا مسائل غیر مادی یا معنوی نیز رنگین بوده اند ۰ ما بر  خلاف گذشتگان رنگ های مادی را هم از یاد می بریم۰ حال انکه انان معتقدبه رنگ هایی برای معنویات و نادیدنی ها هستند۰ رنگی برای دوست، رنگی برای صلاح و رنگی برای خدا۰
ایه ۱۳۸سوره بقره می فرماید: ” این رنگ خداست و چه رنگی بهتر از رنگ خداست؟ و ما پرستندگان اوییم” ۰
فصل اول
رنگ
رنگها هر یک بنا بر ممیزات خویش متضمن معنایی سمبولیک هستند۰ حالات روحانی و نفسانی ادمی و نحوه تحقیق وجود موجودات و اموردر عالم  همواره بابیان سمبولیک در ساخت هنر توام بوده است۰ در سمبولیسم طبیعی ، رنگها بسیار ساده در کار می ایند ، چنانکه سبز و سفیدو ابی و بی رنگ مظاهر تازگی ، پاکی ، اسمان و بی تعلقی است۰ اما در هنر دینی و اساطیری حد مظهریت رنگها از این فراتر می رود۰ فی المثل در فرهنگ اسلامی سمبولیسم سبز متضمن عالیترین معانی عرفانی است و به این صورت بالاخص در اطراف نام حضرت خضر(ع)تجلی می کند .خضرسبز پوش جاوید است.
رنگ سبز سمبولیسم جاودانگی و نیکویی است که صورتش از عالم طبیعت و محسوس اخذ شده ،اما معنایش از عالم معانی و نامحسوس .
درعین حال خشم و غضب و جنگ و جهاد نیزبا زبان خون ظاهر شده است و شیاطین و دیو سیرتان در لباسی قرمزرنگ در نظر امده اند. علی رغم ایت تلقی ثا نوی رنگ سرخ از حیث زیبایی بسیار به هم نزدیکند .بدیسان نوعی سمبولیسم دوگانه از رنگ سرخ القا شده است که درمورد رنگ سیاه صدق می کند .
نظام سه رنگه
سه در حد عدد ، و در حد مثلثدر هندسه  ، بازتابی از مفهوم بنیادی روح ، نفس ، و جسم است که تمامی افرینش را می سازد۰ اگر از سوی دیگر در حد سیرهای سه گانه روح در نظر گرفته شود، یاداور اعمال نزول، وبسیط عرضی است که به ترتیب نمایشگر صفات انفعالی ، فاعلی ، و خنثی هستند( پیکره ۶۶ )
سفید غایت یکپارچگی همه رنگها است، پاک و بی الایش ۰ در حالت نا مظهر خویش ، رنگ نور محض است پیش از تجزیه و پیش از انکه یکی خود بسیار گردد۰ نور ، که از حالت نمادین سفید تلقی می شود ، از خورشید نازل می شود و نماد توحید است ۰
همچنانکه رنگ با سپیدی اشکار می گردد ، با سیاهی پوشیده می ماند ؛ ” پوشیده از روشنی بسیارش” سیاه ، ” شبی روشن میان روز تاریک  ” است ، چنانکه از خلال این سیاهی تابناک است که می توان وجوه پنهان حقتعالی را یافت ۰ این دریافت از طریق سیاهی مردمک چشم حاصل می شود که ، در حد مرکز چشم ، رمزا” حجاب بینش درونی و بیرونی ، هردو است۰ سیاه فنای خویشن است۰
نظام چهار رنگه
چهار در حد عدد ، و در حد مربع درهندسه ، بازتابی از نقش بندی تصویری نفس کل است که به گونه ی صفات فاعلی طبیعت ( گرم ، سرد ، تر ، خشک) و کیفیات انفعالی ماده (اتش ، اب ، هواو خاک) ظاهر گشته است۰ ( جدول ۲) چهار ربع روز ، تربیعات قمر ، چهار فصل ، و بهره های چهارگانه ی زندگانی این جهانی ادمی بازتاب های ثانوی این نظام اند ( پیکره ی ۶۷)۰
رنگ های اولیه سرخ ، زرد ، سبز، و ابی به چشم می ایند ۰ این چهار رنگ با چهار عنصر اصلی ( ” ارکان اربعه ” ) همخوانی دارند۰ طبیعت ،عامل فاعلی در قبال ماده ، دائر کننده ی خلقت دنیوی ست و نواخت های ظاهر و باطن تمامی هستی راتعین می بخشد ۰ ادمی از طریق نظام چهار رنگه همخوانی های محسوسی با جنبه های گونه گون این نیروی جبلی طبیعت برقرار می کند که پیوسته در طلب حالت تعالی متماثل با حالت ازلی انتظام  خود است۰
سرخ تداعی با اتش دارد ، نمایشگر صفات طبیعی و جفت گرمی و خشکی است ۰خود مبین روح حیوانی است-فاعلی، انبساطی ، انعقادی ۰ از لحاظ زمانی ، همان بامداد ، بهار ، و کودکی است۰ سبز مکمل سرخ است ، نمایشگر صفات متضاد سردی و رطوبت است ۰ سبز نماینده ی اب است و نفس مطمئنه ، با صفاتی انفعالی ، انقباضی ، و انحلالی ۰ از لحاظ زمانی همان شامگاه ، خزان ، و پختگی ست۰ زرد هواست ، گرم و تر ۰ صفتی فکورانه ، فاعلی ، انبساطی ، وانحلالی دارد۰
ابی نماینده خاک است،سرد و خشک، ابی نشانه ی نفس اماره است ،با صفاتی انفعالی ،انقباضی، و انعقادی، ضمن انکه نمایشگر پایان دوره هاست ،زیرا که شب است، زمستان است ،و پیری۰سیرهای نزولی و عروجی این رنگها ،چون در حد حرکتی از طریق چهار ربع یک دایره در نظر گرفته شوند، خود دایره ئی تمام و کمال ترسیم می کنند؛ پایان یک دوره هیچ نیست جز نشانه ی اغاز دور ه ئی
دیگر۰
سبز در اسلام برین هر چهار رنگ به شمار می رود چرا که متضمن ان سه رنگ دیگر هم هست۰زرد وابی رویهم آمیزه ئی متعادل از سبز به دست می دهند که سرخی ،پسدید آنست۰سبز با دو ساحت فطری اش که گذشته یا ازلیت (ابی)و آینده یا ابدیت (زرد)باشد،و با ضدش،زمان حال سرخ فام ،نشانه ی امید ،باروری ،وجاودانگی ست۰
هماهنگی رنگهای همجوار
رنگهای همساز ،یارنگهائی که در دایره ای رنگ کنار هم هستند ،معمولا”در طبیعت یافت می شوند۰رنگین کمان مقیاسی از سرخ تا به نارنجی و آبی تابه بنفش دارد۰رنگهای پائیزی رنگ سرخ را از خلال نارنجی ،زرد،طلایی،قهوئی ،و ار غوانی در جه بندی می کند۰برگهای در ختان با سبز زرد گونه ،سبز ،سبز ابی گونه درجه بندی می شود ۰بیشتر رنگها از حیث سایه-روشن با رنگهای همجوار درجه بندی می شوند۰
رنگهای همساز بر تاثیرات رنگی تاکید دارد،همچنانکه در تمام موارد رنگ ساده ی اصلی یا فرعی به پیشگرمی دو همسایه ی واسط،که نمایشگر منش اصلی انند،تشدید می شود۰
هماهمنگی رنگهای ناهمساز
تضاد همزمان رنگهای ناهمساز (مخالف)روی دایره ی رنگ در طبیعت نیز به همان فراوانی رنگهای موافق و همساز رخ می نماید۰این تضاد یا تخالف به شدت هر رنگ می افزایدو،به اتکا‌ی پدیده های پسدید، به هر کدام درخشش ،وضوح ،و باروری می بخشد۰
گلهای بنفشه که بیشتر مرکز زرد فام دارند؛ بالهای مرغ نیلی که با تلا لو های مخالفتاب ،نارنجی زرد گونه می زند؛و صحنه ی یک غروب نارنجی بر اسمان بحری سیر هیچ نیستند جز نمو نه ئی چند استفاده عالی طبیعت از تضاد هماهنگ رنگها (پیکره ی ۷۰)
با رنگهای مکمله یا ناهمساز ،یک رنگ کرم (اغلب به مساحتهای کوچک)را می توان بر مساحتهای بزرگی از رنگهای سرد نشاند و بدینسان برای در هم شکستن کیفیتی انفعالی کیفیتی مثبت بر انگیخت ۰ترتیب ناهمساز ها ،البته ،نه محدود به دایره ی رنگ بلکه شاید به بر جسته ترین نحوی در دو رنگ مکمل سیاه و سفید جلوه گر است ۰
هفت رنگ
سنتا” مجمو عه ی هفت رنگ به مفهوم کلی رنگ نافذ است ۰سفید ،سیاه ،و سندل فام،در حد گروه سه رنگه ی اول ،مکملسرخ ،زرد،سبز،و آبی اند که در حد چهار رنگه ی دوم تلقی می شوند۰اینها رویهم ،به تعداد،گروهبندی  عالی هفت رنگ را نشان می دهند۰این مشخصه ی عددی اساس درک نظام سنتی رنگ است۰
رنگ سفید:
سفیدی حتی “در بسیاری از اشیا ی طبیعی نیز به نحو صفا بخشی زیبایی را تعالی می بخشد ،چنان که در مورد مرمر و مروارید و گل یاس چنین است-بعضی از ملت های مختلف به طریقی در این رنگ نوعی قداست و تاثیر گذاری تشخیص داده اند ۰در فلسفه حیات و رمزهای مردمان ، این رنگ نشانه بسیاری چیز های موثر و بزرگ بوده است همچون عصمت نو عروسان وبرکت پیری ۰یا مثل تقدس آتش سپید زبانه کشیده نزد زرتشتیان ،ولباس رو حانیان زرتشتی ،که نشانه ای است از همان احساس احترام و حرمت ،ونیز پاکی دور از دسترسی که برای روحانیت و مقام آن تصور  شده است۰در بسیاری از نقاط عالم ،سفیدی در پوستی که بر گردن قضاوت می افکنند ،حاکی از عظمت نمادین و عدالت در داوری است۰هم چنین این رنگ در بسیاری از فر هنگ های ملل ،خبر آور نوعی شادی و بشارت نیز شده است۰چنان که در میان رومیان ،سنگ سفید نشانه روز  خوش بود۰
البته همه این معانی و رموز رنگ سفید و خصایص آیینی آن ،که به حالت خواسته یا نا خواسته در ذهن معماران اثار اسلامی ودر هیئت و جامه درونی و گاه بیرونی این بناها (به خصوص در مناطق کویری)متجلی می گردد،علی رغم گوناگونی نظرات و تشتت اعتقاداتی که این رنگ در فر هنگ های قبلی داشته ،در مسجد اسلامی ،شکل واحدی و توحیدی به خود می گیرد،از اعتقادات و معانی بومی فراتر رفته و در جهت بیان حالات قدسی و ان روح عبادتگر و نیایشگری قرار می گیرد که دیده بر نقطه ای واحد و نوری متجلی از منبع فیاض وحدانیت دارد۰
رنگ سفید،هم چنان که “پر معنی ترین رمز پدیده های روحانی است ،عامل تشدید در تمامی چیز هایی نیز هست که برای بشر از همه چیز پر مهابت تر ،وحشتناک تر و حتی تر ساننده تر هستند۰
رنگ سیاه:
رنگ سیاه در عرف عام با تیرگی و پریشانی روزگار و فلاکت و بدبختی قریت است۰اما حضور آن در آداب ور سوم مختلف حکایت از معنی دو گانه آن می کند۰لباس برخی روحانیون مسلمان و مسیحی  و لباستیره کاهنان  بابلی که قبایی به شکل ماهی سیاه بود از معانی مثبت آن حکایت می کند۰در محافل اشرافی قدیم رنگ سیاه رنگ رسمی لباسها بوده است۰خلعت سیاه از این زمره است
سیاه پوشی در برخی اقوام معنایی قریب به معتقدات اسلامی در باره سبز پوشی خضر دارد۰
در ادبیات و عرفان اسلامی رنگ سیاه نشانه تعالی است۰چنانکه آب حیات در ظلمات به دست می اید و مقام شب قدر نشانه تعالی شب از روز است۰
سندل فام خاکی ست، رنگ زمین:”تهی از رنگ” ۰
سندل فام ،از جنبه ی نمادین ،همان آدمی ست به اجمال ،زمین است به تفصیل،جسم نزد صنعتگر ،سطح خنثی نز دهندسه دان،و کف از برای مهندس ومعمار۰
آمیزش بصری رنگها:
رنگها از کیفیاتی واجد بعد بر خوردارند۰رنگهای کرم از قبیل سرخ ،نارنجی وزرد فاعلی و پیشتاز ،رنگهای سرد از قبیل سبز ،آبی و بنفش انفعالی اندو پسنشین۰با این اصل ،سلسله هائی از تراز های اولیه ،ثانویه و ثالثه ،وابسته به پس زمینه ،الگوها و روشنی ها یا تلالو حاصل می اید۰
پس زمینه ،سنتا”به رنگی واحد یا به رنگهای همساز متمرکز به رنگ آبی که همجوار با سبز-آبیها یا آبی-بنفش هایند،گرایش دارند۰تراز های ثانویه ،در حالی که سوی ناظر پیش می آیند و گاهی اوقات مرکب از الگوهای بسیارند،نمایشگر رنگهای مکمله ی پسزمینه هایشان هستند۰تسلط عمده –یرنگ زرد ویژگی این تراز است،اما الگوهای ثانویه ی فیروزه ئی هم رایج اند۰در مورد اخر،اما،تاکید اصلی همیشه روی تراز های نارنجی زرد گونه است۰
روشنه های شکو فه های سفید وزرد روشن یا دیگر نقشمایه ها ویژگی بخش تراز ثالثه اند که به ناظر از همه نزدیک تر می نماید۰این روشنه ها لاجرم به پسنشین ترین نظامالگو های ثانویه تعلق می گیرند و بدینسان عمق بصری با توازنی پدید می اورند۰