اعتیاد - صفحه 2 از 3 - پایگاه دانلود رایگان کتاب | دانلود کتاب

تلفن همراه من چندان پیشرفته نیست، هیچ بازی هم ندارد اما تلفن رفیقم ، پیشرفته لمسی دارد با یک عالم بازی. یکی از بازی های تلفنش ، تماشای دنیا از دید یک روح است که با سرعت زیاد در هوایی مه گرفته در حال عبور است. فقط در صورتی می‌برید که روح بتواند بدون آن که به سنگ قبری یا درختی بخورد، با سرعتی ترسناک، به مقصد برسد.

نه ! اشتباه نکنید ! موضوع این یادداشت درباره بازی کردن و تلفن همراه و رفیقم نیست. حرفم درباره اعتیاد است اما آن بازی خاص را بهانه کردم که یادتان بیندازم بیشتر ما، در دنیای اعتیاد ، وضعیتی شبیه همان روح سرگردان را داریم، دنیای اعتیاد مه آلود است ، پر از « نمی دانم » و « باورهای غلطی» که هر از گاه غافلگیرمان می کنند و خیلی ها را هم فرستاده است ته چاه اعتیاد.

در تمدنهای گذشته
 درمطالعه تاریخچه استعمال افیون دیده می شود که بشر افیون را از سالهای نخستین تاریخ می شناخته و به نوعی استعمال می کرده است . به طور کلی کشت تریاک دیرینه ای دارد . حمر Homer  نخستین کسی است که در نوشته های خود به گل خشخاش اشاره کرده و آن را جزء گلهای زینتی باغهای روم در هشتصد سال قبل از میلاد مسیح به شمار آورده است . سومریان و گشودیان از کهن ترین اقدامی بودند که با سواد افیونی آشنائی داشتند . از این رو می بینیم که در خط و زبان سومریان کلمه تریاک به کار رفته است و نوشته هائی که از تمدن نخستین سومریان باقی است تائید می کند که در تمدن آنان ، نه تنها افیون شناخته شده بود و استعمال می گردید ، بلکه برای آن نامی نهادند ( گیاه لذت ، گیاه شادی آور ) که امروز هم آن را داراست .
همچنین پزشکان آشوری صد سال پیش از میلاد مسیح به خواص دارویی تریاک پی برده بودند .
نوشته های قدیمی ثابت می کند که استعمال افیون در سراسر ادوار ظهور و سقوط امپراتوری های بابل ، مصر ، یونان و روم متداول است . یافته های تاریخی بازگو
می کند که مصریان حدوداً از پانصد سال قبل از میلاد مسیح و اروپائیان دست کم چهار هزار سال قبل کوکنار و خشخاش را می شناختند .
تاریخچه کشت و استعمال تریاک در ایران :
مطالعات و شواهد موجود ، نشان می دهد که مصرف تریاک به منزله دارویی مسکن و اثر بخش در ایران نتیجه تحقیقات دو پزشک ایرانی ابوعلی سینا و کلیمه فخررازی بوده است . آنان در شمار نخستین پزشکانی بوده اند که در قرن دهم میلادی به گونه ای همه جاذبه خواص تریاک را شناختند و برای پیشبرد هدفهای پزشکی در طب ، مواد افیونی و  استعمال آنان را به عنوان پادزهر مورد استفاده قرار دادند و این ماده را به جهانیان شناساندند . ولی به اثر سوء آن بر بدن نیز آگاه بودند .
به طور کلی استعمال تریاک در ایران را برخی ره آورد حمله اعراب یا چنگیز به ایران
 می دانند و دسته ای معتقدند که سپاه نادر شاه به هنگام اقامت خود در هندوستان تریاک کشی را از هندیها فرا گرفته ، با خود به ارمغان آوردند .
ولی آنچه مسلم است در زمان صفویه استعمال تریاک بیشتر به منظور تعدیل اضطراب خاطر بزرگان و درباریان و رجال علی مقام و خوشگذرانی و تفریح معمول شد . در قرن ۱۵ هجری ، شاه طهماسب صفوی خط مصرف مواد افیونی را جدی تلقی می کند و دستور می دهد تا تریاک موجود در دربار را معدوم نمایند .
در زمان شاه عباس ظاهراً باید مصرف این ماده توسعه بیشتری پیدا کرده باشد ، زیرا می گویند شربت کوکنار که همان جوشانده خشخاش است ، بسیار رایج بوده است به طوری که شاه عباس دوم ضرورت مبارزه با آن را دریافته ، برای جلوگیری از مصرف آن و جمع کردن بساط افیون ، ناگزیر از صدور فرمانها و حکمهای مؤکدی می شود .

 در این مورد سیاح فرانسوی ، شارون در سیاحت نامه خود چنین توضیح می دهد که
( مصرف این دارو ، تریاک ، در حقیقت نتیجه یک تکامل عمومی است که به زحمت از ۱۰ نفر یکی را می توان یافت که به این عادت شوم آلوده نشده باشد ) و تاورنیه سیاح دیگر فرانسوی درسفرنامه خود از شروع خوردن شربت کوکنار و بنگ در دوران صفویه خبر داده است .
هر چند در یادداشتهای این دو سیاح اغراقهایی وجود دارد ولی آنچه مسلم است در زمان صفویان خوردن حب تریاک و نوشیدن شربت کوکنار ( که همان جوشانده خشخشاش است ) به ویژه در اصفهان بسیار متداول بوده است ولی از دود کردن تریاک در این دوره اطلاعی در دست نیست و با  باز شدن پای  اروپائیان به ایران تریاک دراین سرزمین رواج یافت و بسیاری از شاهزادگان دربار و صاحب منصبان لشکری و کشوری را به دام انداخت .
چنانکه ملاحظه می شود همراه با رشد استعمار در جامعه های در حال رشد ، کشت خشخاش و اعتیاد به تریاک در روستاهای ایران متداول گشت و خرید و فروش آن معمول شد . چون انگلیسیها تریاک ایران را خوب می خریدند ، کشاورزان دست از زراعت گندم کشیدند و قسمت زیادی از اراضی گندم خیز را به کشت خشخاش و اعتیاد تخصیص دادند ، به طوری که تریاک به صورت یکی از مهمترین اجناس صادراتی ایران درآمد . قانونهای تحریر تریاک ( ۱۳۲۹ ) و انحصار تریاک و مجازات ارتکاب قاچاق مواد افیونی و تولید و توزیع غیرقانونی ( ۱۳۰۷ ) هر چند ظاهراً در جهت کاهش مصرف این ماده و مبارزه با آن دفع گردیده بود ولی عملاً مردم را به تریاک کشی  دعوت و تشویق می نمود .
 در این دوره دستگاه حکومتی تریاک را فقط به عنوان یک منبع درآمد برای دولت در نظر می گرفت و با دریافت سوخته حق الزحمه هم می داد ! در سال ۱۳۲۰ این انحصار و کنترل محدود هم از بین رفت و در سالهای جنگ جهانی دوم و بعد از قاچاق مواد افیونی و اعتیاد آن رواج بیشتری پیدا کرد . در سال ۱۳۳۴  قانون منبع کشت خشخاش و جلوگیری از مصرف غیر طبی تریاک از تصویب مجلس گذشت و وزارت بهداری را مسئول مسئله معتادان قرار داد . در سال ۱۳۴۸ دولت قانون منبع کشت خشخاش را لغو کرده و به جای آن قانون کشت محدود خشخاش و سهمیه کوپن تریاک را مطرح کرد .
بررسی علل و عوارض فردی خانوادگی و اجتماعی اعتیاد :
قرنهاست که انسان به دلیل مختلف مواد مخدر مصرف کرده است چون اولین بار در سال ۱۸۰۴ مورفین در طب برای رهایی از درد عملیات جراحی و دردهای بعد از عمل مورد استفاده قرار گرفته و به دلیل لذتی که بعد از تزریق و مصرف مرفین به بیمار دست می دهد به خارج از بیمارستان راه پیدا نموده و مورد استفاده قرار گرفته است و در این انتقال ، بیمارستان برای استفاده مادی نقش داشته است .
هروئین نیز در سال ۱۸۹۸ برای اولین بار به صورت کود سفید رنگ مورد استفاده قرار گرفت و متاسفانه به علت اثرات روحی آن در آغاز به مصرف کنندگان دست می دهد ، ممکن است احساس لذت ببرند ، و کم کم به وابستگی جسمی و روانی معتاد منتهی       می گردد . چون کاربرد و مصرف داروهای مخدر برای لذات روحی و شادمانی زاید الوصف و همچنین شدید و طولانی کردن لذت جسمی و تاخیر در ارضای جنسی و شهوت در موقع مقاربت استفاده می شود .
افراد زیادی به آن گرایش پیدا نموده ، معتاد می شوند ولی متاسفانه پس از مدتی مصرف ،  لذت فوق به صورت احتیاج جنسی و روانی در می آید .

واکنشهای اجتماعی در برابر اعتیاد :
معمولاً واکنش اجتماعی مردم در مورد مصرف مواد مخدر در طول قرون متفاوت است . متاسفانه باید به این حقیقت تلخ اعتراف کرد که اعتیاد را بیشتر یک مسئله شخصی و فردی می دانند نه اجتماعی ، در حالی که برعکس است و بیشتر مسئله و مشکل اجتماعی است نه شخصی و فردی .
متاسفانه در ایران در گوشه و کنار شهر و روستا هر کس دردی داشته باشد حتی هرقدر مزمن باشد به وسیله مردم پزشک نما فوراً تریاک تجویز می شود . بدون این که بفهمند چه تاثیر نامطلوبی دارد و عوارض جسمی آن چیست و حتی بی توجه به این که رهایی از درد موقتی است و برای رهایی همیشگی از آن به صورت مصرف روزانه درمی آید و شخص را معتاد می کند .
در ایران مصرف تریاک مدتها عادی و رایج بود . حتی اغلب خانواده ها مقداری تریاک را با آب حل می کردند و به کودکان خود می خوراندند تا شب راحت بخوابند به حدی که کودکان نیز به آن مواد نیاز پیدا کرده و معتاد می شدند و حتی مدتی هم خرید و فروش آن کاملا آزاد بود و مجازاتی نداشت و این خود یکی از عوامل رواج مصرف دارو می شد تا این که در ایران و حتی آمریکا قوانینی وضع و تصویب شد تا جلوی مصرف این مواد را بگیرند . در امریکا و اخیراً در ایران فقط با تجویز پزشک قابل خرید و مصرف است .
واکنش اخیر مردم در برابر معتاد آن است که آنان معتقدند ، افراد معتاد با استفاده از این مواد روح و فکر افراد دیگر اجتماع را خراب می کنند و علاوه بر ازبین بردن تدریجی خود ، باعث بیماری افراد دیگر اجتماع می گردند .
در ایران هم چنین برای تولید کنندگان شدیدترین مجازات ، حتی مجازات مرگ و برای مصرف کنندگان زندانهای طولانی به مورد اجرا در می آید . ولی مسئله مهم این است که با توجه به شدیدترین مجازات برای تولید و مصرف مواد مخدر هر ساله بر تعداد معتادان افزوده می شود و جامعه هر روز با فقر نیروی انسانی کارآمد و سازنده بیشتر مواجه می شود .

شناخت شخصیت و طرز رفتار معتادان :
معتادان از گروههای مختلف اجتماعی و اقتصادی هستند . چون هم افراد مرفه و هم افراد فقیر معتاد می شوند وهم افراد بیکار ، هم آنانی که پایگاه اجتماعی خوبی ندارند معتاد می شوند و هم آنانی که موقعیت اجتماعی جالبی دارند  . بنابر این در این گونه مواقع افراد از هر طبقه اجتماعی و اقتصادی ممکن است معتاد شوند ، حتی میمون در آزمایشگاه معتاد می شوند . افراد معتاد یعنی کسانی که به این بیماری اجتماعی مبتلا شده اند اغلب به ارتکاب جرم می پردازند ، چون برای تمین مواد مورد نیاز خود ، به پول احتیاج دارند و این پول را باید اغلب از راه نامشروع تامین کنند و به همین علت به ارتکاب جرم می پردازند .
به هیچ کس و هیچ چیز وفادار نیستند و تنها سعی آنان به دست آوردن مواد مورد نیازشان است . از هر طریقی و به هر شکلی که امکان پذیر باشد . بیشتر لذت طلب وخشن  هستند و از اطرافیان توقع زیادی دارند . از لحاظ عاطفی در برابر هیچ کس و هیچ چیز مسئولیت احساس نمی کنند و همیشه همه مردم به ویژه اطرافیان خود را مسئول رفتار خویش می دانند ، همواره یک نوع مکانیسم دفاعی در برابر دیگران دارند و همیشه در حال اعتراض هستند .

انواع مواد مخدر و اثرات جسمی و روانی آنها :
معتاد کسی است که عادت به مصرف دارو دارد و در نتیجه مصرف که نیاز جسمی و روانی است اخلاق عمومی ، سلامت و رفاه خود ، خانواده و اجتماعش را به خطر می اندازد . یا به عبارت دیگر ، اعتیاد را می توان یک مسمومیت مزمن دانست که برای مشخص و هم برای خانواده و جامعه اش مضر است و انواع آن به شرح زیر است :
۱ ـ تریاک : یکی از قدیمی ترین مواد مخدری است که در اغلب جامعه ها ، بویژه کشورهای آسیایی و آفریقایی بوسیله افراد مسن مصرف می شود .
۲ ـ مرفین : که از تریاک گرفته می شود و به دو صورت مایع و پودر مصرف می گردد در جامعه های صنعتی مصرفش توسط جوانان زیاد است .
۳ ـ هروئین : معمولاً از طریق ترکیبات شیمیایی ساخته می شود و اثرش سه برابر موفین است .
۴ ـ کوکائین : که از گیاه مصنوعی گرفته می شود و اغلب در بیهوشی موضعی مصرف پزشکی دارد . اثرات جسمی آن کم است در حالیکه از نظر روانی اثراتش از هوئین بیشتر است . پس از مصرف به معتاد احساس ضعف زاید الوصف دست داده و شادی آفرین می شود .   لذت جنسی را تشدید می کند و به همین دلیل معتادان سعی می کنند مصرف آن را بیشتر کنند ،ولی ممکن  است حالت توهم زا و اغفال کننده به معتاد دست دهد . کسانی که با این دارو معتاد می شوند معمولاً سارسیم جنسی پیدا می کنند و به همین دلیل خطرناکند .
۵ ـ ال ـ اس ـ دی :
اعتیاد جسمانی ندارد ولی اثرات مغزی و روانی دارد به همین دلیل زیانبخش است و اعتیاد روانی می آورد . در آمریکا بیشتر از سایر کشورها رایج است .
۶ـ آنتامین ها :
که محرکند و اعتیاد آور و اغلب به وسیله پزشکان به بیماران تجویز می گرددو چون سیستم مرکز عصبی را تحریک می کند بیشتر به وسیله رانندگان بیابانی و کارگران شب کار و دانشجویان مصرف می شود . بدن در برابر مصرف آنها مقاوم می شود و به همین دلیل معتاد ناگزیر خواهد شد از آنها بیشتر مصرف کند . 

۷ ـ ماری جونا و حشیش :
هر دو از گیاه خود روشاهدانه گرفته می شوند و اعتیاد جهانی ندارد ولی اعتیاد روانی می آورند و به همین جهت مضرند و اثرات مغزی ناگواری دارند ، اغلب به صورت سیگار مصرف می شوند . حالات ناشی ازمصرف آنها عبارتند از : خواب آرامش بخش ، تشدید احساس ، خنده های بی مورد ، طولانی و لذت بخش بودن زمان و مکان معمولاً وقتی تاثیردارو تمام می شود به معتاد حالت بدی دست می دهد و امکان ارتکاب به جرم زیاد می شود و یا حداقل او را به مصرف مخدر قوی تر مانند مورفین وادار می کند به همین دلیل باید گفت اینها هم اعتیاد آورند .
۸ ـ والیوم و لیبریوم :
اگر به مقدار زیاد و به مدت طولانی مصرف شوند اعتیاد آورند و متاسفانه امروزه در جوامع صنعتی به صورت خلال مشکلات درآمده اند .
۹ ـ متادون :
داروی مخدر دیگری است که در جنگ جهانی دوم در آلمان رواج یافت . مدتها معتادان به هروئین نیز متادون ‌مصرف می کردند . افراد حرفه ای ، روزی سه بار مصرف می کنند . مهم ترین ضرر متادون این است که معتادان با گذشت زمان مصرف آنرا زیاد کنند تا بتوانند تعادل خود را حفظ کنند و به همین دلیل وابستگی جسمی و روانی دارد و به علت نیاز به مصرف هر چه بیشتر آن مسائل و مشکلات زیادی ایجاد می کند .ولی گاهی اوقات مصرف درمانی دارد و پزشکان از آن ، مقدار معینی برای ترک اعتیاد استفاده می کنند . به طور کلی مواد مخدر تو هم زا و اغفال کننده مانند ماری چوانا ، حشیش ، کوکائین ، وال ـ اس ـ دی اثرات جسمی آنها مشخص است . ولی اثرات شیمیایی آنها بر روی مغز انکار ناپذیر است و چون پس از مصرف حالتی لذت بخش به آنان دست می دهد سعی می کنند از این گونه مواد بیشتر مصرف کنند . معتاد به هر جا می رود تا دارو به دست آورد و خود را از پریشانی و اضطراب و ناراحتی برهاند ، پس از مصرف به فاصله نیم ساعت به حالت عادی بر می گردد  و وابستگی به داروهای مخدر فقط برای رهایی از ناراحتی ها است و به همین دلیل  این وابستگی برای معتاد و جامعه عوارض و مشکلاتی ایجاد می کند ، زیرا تعادل بدن فقط به مصرف آن بستگی دارد و اعتیاد دائمی ایجاد می کند و ترک آن کار دشواری می گردد .

۱ـ عوامل اجتماعی موثر درایجاد اعتیاد
می توان گفت اعتیاد عبارت از مسمومیت مزمن که برای افراد و جامعه مضر است . بنابر این باید به علت و چگونگی گرایش به اعتیاد توجه کرد و آن رابه عنوان یک مشکل اجتماعی که از شرایط نامساعد و اقتصادی و اجتماعی ناشی می شود مورد توجه قرار داد . علتهای زیر در گرایش و ایجاد اعتیاد موثر است :
۱ ـ عوامل فردی :
معمولاً مصرف دارو و تاثیر آن بر روی سلسله اعصاب معتادان به دو صورت متفاوت تاثیر می گذارد :
الف ـ اگر مصرف دارو برای انسان مثبت باشد ، یعنی شخصی از مصرف دارو احساس لذت جسمی و روحی ببرد برای کسب لذت مجدد سعی می کند روزهای دیگر به هر طریق و از هر راه مقداری مواد مخدر به دست آورد تا مصرف کند .
ب ـ اگر واکنش منفی باشد ممکن است با مصرف اولین بار حالش به هم خورده و دیگر به قصد تجربه مصرف مجدد نیفتد و هیچوقت به دنبالش نرود .متاسفانه درصد این گونه افراد با این ویژگیهای جسمی خیلی کم است .
۲ ـ کنجکاوی : عده ای که در مجالس دوستانه و یا مجالس میهمانی که از این گونه مواد مخدر مصرف می کنند حضور دارند و مصرف دیگران حس کنجکاوی آنان را تحریک نموده و تصمیم به تجربه می گیرند و متاسفانه پاداش اولین مصرف در اغلب مردم مثبت است وهمین کنجکاوی کم کم آنان را به مصرف دارو معتاد می کند .
۳ ـ تمتع : چون پس از مصرف دارو احساس لذت و شعف و حالتهای شادی بخش به فرد دست می دهد که در مواقع عادی چنین حالتهایی برایش پیش نمی آید ، بنابر این سعی می کند هر طور شده روز دیگر نیز برای کسب چنین حالتی خود را به دارو برساند و پس از چند بار مصرف مکرر ، شخص معتاد می گردد .
۴ ـ مسائل و مشکلات روانی و فردی : علت دیگری برای کشش به طرف دارو هست که افراد فکر می کنند با مصرف دارو گرفتاریهای فردی آنان به دست فراموشی سپرده می شود و چون دارو اثر تخریری دارد اغلب تا مدتی آنان را نسبت به مسائل و مشکلات بی تفاوت می کنند و همین فرار از زیر بار مشکلات فردی ، عامل عمده ای برای کشش به طرف مواد مخدر است .

بیماری اعتیاد؛خلأ معنوی
  گفت وگو        
‌ با آقای فروهر. ت ـ ۲۹ بهمن ۱۳۸۱
 فروهر. ت, متولد ۱۳۲۳ در کهریزک ـ شهرری
۱ـ قدیمی‌ترین عضو (۱۷ سال) و یکی از بنیان‌گذاران انجمن‌های ۱۲ قدمی در ایران (AA-NA) . این انجمن‌ها از ۷۳/۱/۳۱ بنیان‌گذاری و اکنون با بیش از ۱۰هزار عضو در پانصدگروه در ۵۵ شهر کشور مشغول پیام‌رسانی  به معتادان می‌باشند.
۲ـ مددکار معتادان و مشاور اعتیاد CHEMICAL DEPENDENCY SPECIALIST
از MISSION COLLAGE LOS ANGLES
۳ـ مترجم کتاب‌های الکلی‌های گمنام(AA)   و  معتادان گمنام (NA)
۴ـ نویسنده کتاب‌های تولّد دوباره و عطش برای آزادی
۵ـ طراح روش بهبودی مدل اجتماعی معتادان در ایران (تولّد دوباره) ـ سم‌زدایی بدون دارو و بازپروری ارزان‌قیمت معتادان به‌صورت صحرایی
۶ـ مدیرعامل و رئیس‌ هیئت‌مدیره مؤسسه خیریه تولّد دوباره
   در حال حاضر در شش کانون تولّد دوباره در تهران و یک کانون در قم, هر ماهه ۲۱۰ معتاد (۲۵۲۰ نفر در سال) در دوره‌های یک ماهه, با هزینه بیست و یک هزارتومان جهت خوراک (برنامه بهبودی رایگان است و بابت آن وجهی دریافت نمی‌شود) به‌صورت صحرابی در پارک‌های ملّی بستری و سپس جهت تداوم بهبودی به انجمن معتادان گمنام معرفی می‌شوند.
   این طرح به‌عنوان یک طرح ملّی به‌زودی به مسئولین مربوطه ارائه خواهد شد.
 
سپاسگزاریم از این‌که با همه گرفتاری‌های اجتماعی و وضعیت مزاجی خودتان به نشریه چشم‌انداز ایران و خوانندگان آن وقت دادید. آنچه که در درجه اول ما را به اینجا کشاند, اصل ?امیدواری? در ?انجمن معتادان گمنام? است, ملاحظه کردیم که وقتی یک معتاد به انجمن شما ملحق می‌شود, شما از نجات یک انسان خوشحال می‌شوید, چنانچه کار انبیا نیز نجات انسان‌هاست. در چنین شرایط یأس‌آلودی که همه می‌گویند نمی‌شود با اعتیاد مبارزه کرد و آنها را نجات داد,‌ ?انجمن معتادان گمنام? با عشق و امید, این حرکت را آغاز کرده است.
   قرآن جوهر ایمان را امید می‌داند و جوهر کفر را یأس می‌شناسد,‌ امیدواری شما,‌ ما را هم متحول کرد و اکنون ‌آمده‌ایم تا از دانش تجربی شما که هم یک تجربه جهانی و هم یک تجربه بومی شده در ایران است, استفاده کنیم. ما نیز امیدواریم که گامی در راستای رهایی از این بلای خانمانسوز که در خانواده‌ها فراگیر شده است, برداریم. هر چند نسبت به اعتیاد جوانان خیلی نگران هستیم, ولی راهی هم جز ?شناخت پدیده?, ?امیدواری?, ?صبر?, ?زمانبندی? و ?دست‌گیری از داوطلبانِ ترک? وجود ندارد. ما راه شما را باور کرده‌ایم وچون دیدیم نشریه چشم‌انداز ایران تا حدی در میان قطب‌های سیاسی, فرهنگی و صاحبنظران جامعه جاافتاده است, به این نتیجه رسیدیم که شاید این قطب‌ها که هرکدام زیرمجموعه‌ای دارند, در نخستین مراحل اعتیاد, نحوه برخورد با آن را بگویند و حتی پیشگیری کنند, چرا که امید است ?اعتماد? زیرمجموعه‌ها به این قطب‌های فرهنگی, اجتماعی و سیاسی باعث حرف‌شنوی گشته و مؤثر واقع شود.
 از شما متشکرم از این‌که به این موضوع مهم و مسئله اجتماعی توجه دارید. با این‌که خودتان شخصاً اعتیاد را تجربه نکرده‌اید, ولی به نظر می‌رسد که با درد آ‌شنا هستید. من معمولاً به‌عنوان ?معتاد در حال بهبودی? و ?مشاور و مددکار? در زمینه اعتیاد صحبت می‌‌کنم. درواقع سنگینی صحبت‌ها و تجربه‌های من برمی‌گردد به دوران مصرف موادمخدر,‌ زندگی معتادگونه و تولد دوباره‌ام. درواقع تجربیات من در این سه دوران به دانش من به‌عنوان یک مددکار و مشاور اعتیاد می‌چربد, اما به هر حال در زمینه اعتیاد به مباحث علمی هم علاقه‌مند هستم و به بعضی از تئوری‌هایی که در حال حاضر پذیرفته و تأیید شده است مراجعه مستمر دارم. من از واژه درمان برای اعتیاد پرهیز می‌کنم, چرا که به نظر اکثریت قریب به اتفاق دست‌اندرکاران اعتیاد, بهبودی از بیماری اعتیاد و همچنین از دیدگاه انجمن ما ـ به‌عنوان خرده‌فرهنگی که در سراسر دنیا حضور داریم ـ اعتیاد  غیرقابل درمان است. گرچه اعتیاد علاجی ندارد, امّا قابل تدبیر است و می‌توان با وجود ?بیماری اعتیاد? که یک بیماری ?مزمن?, ?پیش‌رونده?, ?لاعلاج?, ?کشنده? و ?غیرقابل برگشت? است, زندگی کرد. ما سال‌هاست که با وجود داشتن این بیماری به زندگی موفق و مثمرثمرمان ادامه می‌دهیم.
شمــا و انجمنتان برای بیمـاری اعتیـاد پنج ویـژگی قائل هستید: ۱ـ کُشنده ۲‌ـ مزمن ۳ـ پیش‌رونده
 4ـ غیرقابل برگشت و ۵ـ علاج‌ناپذیر آیا همین پنج ویژگی است و ویژگی ششمی ندارد؟
خیر, خیلی چیزها را می‌شود اضافه کرد, ولی همین پنج تعریف, این بیماری را از بیماری‌های دیگر مجزا می‌کند و مسئله برخورد با آن را به‌صورت مشخصی برای ما تعیین و معرفی می‌کند.
شما ضمن برشمردن این پنج ویژگی, قبول کردید که اعتیاد یک نوع بیماری است, در حالی که در گذشته و شاید هم‌اکنون به‌عنوان جرمی مطرح بوده است که باید با آن مبارزه کرد. پس تعریف شما از اعتیاد, نسبت به دیگر تعاریف یک مزیّت نسبی دارد.
درواقع هنوز در کشوری مثل آمریکا هم این تعریف کاملاً مشخص نشده است. گرچه اعتیاد به‌عنوان بیماری مطرح می‌شود, اما اگر یک معتاد مبتلا به بیماری اعتیاد در کشور آمریکا به خاطر بیماری اعتیاد مرتکب جرمی بشود,‌ او را مجرم می‌شناسند. به‌عنوان نمونه فرضاً معتادی برای تهیه موادمخدر دزدی کند یا اگر فردی که مبتلا به بیماری الکلیزم است, در اثر رانندگی در حالت مستی, کسی را بکشد, از نگاه قانون مجرم شناخته می‌شود و به خاطر بیماری‌‌اش تخفیفی به او داده نمی‌شود. این در حالی است که اگر یک بیمار روانی کسی را بکشد, تنها به‌عنوان یک بیمار روانی با او برخورد می‌کنند و از مجازات معاف خواهد بود. ممکن است او را به تیمارستان ببرند و سال‌ها  در آنجا زندگی کند, اما او را به‌ زندان نمی‌برند. همچنین معتادی که در اثر ابتلا به بیماری اعتیاد, انواع و اقسام جرم را مرتکب می‌شود, بایستی مسئولیت جرم‌هایی را که مرتکب می‌شود,‌ بپذیرد و عقوبت آن را هم تحمل نماید. این گُنگی حتی در قوانین کشور آمریکا هم وجود دارد و هنوز مسئولان قوه قضاییه آمریکا و پزشکان متخصص در مورد تعریفی که بتواند برای هر دو طرف قابل قبول باشد, به توافق نرسیده‌اند. من شخصاً در آمریکا به‌عنوان معتاد دستگیر شدم. در ایران هم مانند آمریکا چنین قانونی وجود دارد که اعتیاد جرم است و معتاد مجرم شناخته می‌شود, اما اعتیاد در این دو کشور به‌عنوان بیماری نیز تعریف شده و در حال حاضر برای برخورد با آن راه‌های مختلفی پیشنهاد شده است. در ایران, مدت کوتاهی است که برخورد با مسئله اعتیاد و راه‌های رهایی از آن جدی گرفته شده است. بعد از سال‌ها دوری از وطن, دو روز پس از ورود من به ایران یعنی سی و یکم فروردین ۱۳۷۳ با کمک سازمان بهزیستی و چند نفر از دوستان همیار و همراه که در خارج از کشور با پدیده بهبودی و رهایی از بیماری اعتیاد آشنا شده بودند, ?گروه‌‌های خودیاری دوازده‌قدمی? را در مرکز بازپروری قرچک ورامین که مرکز بازپروری تهران بود دایر کردیم. درآن زمان یکی از مسئولان اداره بهزیستی به ما گفت: ?ما برای شما هنوز فکر درستی نکرده‌ایم و عده‌ای معتقدند که شما مجرم‌اید و امکان ترک برای شما وجود ندارد و باید امثال شما را گذاشت سینه‌کش دیوار و در عین حال کسانی هم هستند که می‌گویند شما بیمارید و ما هنوز نمی‌دانیم که به کدام یک از این دو دسته توجه کنیم و گرایش پیدا کنیم. حالا شما بیایید کارتان را شروع کنید, ببینیم چه می‌شود.? ایشان یعنی همین شخصی که این حرف را زد, اکنون در زمره نزدیک‌ترین و صمیمی‌ترین دوستان ماست. حدود نُه‌سال است که از حضور ما در ایران و تشکیل انجمن‌های دوازده‌قدمی می‌گذرد.
   بدین‌سان ?بهبودی? در ایران هم تجربه شد. آغاز این تجربه در امریکا در سال ۱۹۳۵, یعنی حدود شصت و هشت سال پیش بود. ما هم نزدیک نُه‌سال است که دست‌اندرکار این تجربه گرانبها هستیم. امیدی که در ما می‌بینید, امید سابقه‌داری است و ما می‌دانیم که از بیماری اعتیاد می‌توان رها شد, آن را متوقف و مهار کرد, اگرچه علاج‌پذیر نیست. یکی از مشخصه‌های اصلی اعتیاد این است که معتاد اختیار مصرف موادمخدر و تعیین نوع موادمخدر را از دست می‌دهد. اگر اعتیاد علاج‌پذیر باشد, مفهومش این است که ما می‌توانیم اختیار یا قدرت انتخاب معتادی را که اختیار و کنترل مصرف‌کردن یا مصرف‌نکردن موادمخدر را ندارد, به او برگردانیم. به عبارت دیگر اگر ما بتوانیم این اختیار را به او بدهیم یعنی این‌که علاجش کرده‌ایم. اما هنوز, هم در تجربه جهانی و هم در تجربه بومی خودمان نتوانسته‌ایم این کار را بکنیم. یعنی معتادی نیست که حتی سال‌ها پس از بهبودی ادعا کند که توانسته است اختیار در نوع مصرف مواد و میزان آن را بازیابد. با توجه به علاج‌ناپذیربودن اعتیاد, راهی که ما برای خلاصی و رهایی از آن پیدا کرده‌ایم, راه‌حل ?معنوی? است. بیماری اعتیاد از دیدگاه ما, یک بیماری معنوی, احساسی ـ عاطفی, فکری و روحی است.
ممکن است در این زمینه, بیشتر توضیح دهید؟
 از لحاظ روحانی, مشکل من و هزاران معتاد در حال بهبودی دیگر که داستان‌هایشان را شنیده‌ام, این بوده است که از اول زندگی رابطه درست و صحیحی با خالقمان پیدا نکرده‌ایم. یعنی ریشه و پایه ما برای ورود به این دنیا, سست‌بنیاد و متزلزل بوده است. چند روز پیش فکر می‌کردم که چرا کشور افغانستان با این که مرکز تولید موادمخدر است, اما معتادان کمی دارد. جمع‌بندی من ـ درست یا غلط ـ این است که اینها هنوز سنتی هستند. از لحاظ مذهبی اعتقاداتشان بسیار قوی است و هنوز آلودگی‌های دنیوی و زندگی ماشینی, مخصوصاً فشارهای زندگی ماشینی اینها را درگیر نکرده است. درنتیجه نیازی به استفاده یا سوءاستفاده از موادمخدر ندارند.
گفته می‌شود در خود ایران هم همین‌طور بوده است. مثلاً زمان دکترمصدق در روستاها تریاک به‌وفور موجود بود و بخش عمده‌ای از درآمد دهقانان از فروش تریاک به دولت بود, مگر این‌که کسی دل‌درد مراق می‌گرفت یا مریضی مشابه آن که به‌عنوان آرام‌بخش از تریاک استفاده می‌شد.
من متولد سال ۱۳۲۳ هستم. هفده‌ساله بودم که هروئینی شدم (سال ۱۳۴۰). یادم هست که در آن زمان تعداد معتادان انگشت‌شمار بود. از آنجا که من الگوی مثبتی نداشتم تا او را انتخاب کنم و به او تأسی جویم, بنابراین الگوهای منفی را انتخاب کردم. چند نفری در تهران بودند که بچه‌های پولدار بودند, بچه‌هایی که ماشین‌های شیک داشتند و در اجتماع از معروفیت و محبوبیت برخوردار بودند و من خیلی دلم می‌خواست شبیه اینها باشم. نمی‌توانستم ماشین‌های گران‌قیمتی را که آنها داشتند تهیه کنم, نمی‌توانستم پدرومادرهای بانفوذ و خانه‌های آن‌چنانی داشته باشم, ولی فکر کردم مثل اینها هروئینی که می‌توانم بشوم و همین اتفاق هم افتاد. آن اوایل یادم هست که به هروئینی بودن تظاهر می‌کردم و اینها هم بازمی‌گردد به همان تعریف اولیه‌ای که ما از بیماری اعتیاد کردیم که یک بیماری تمام‌عیار معنوی و روحی است. کسی که از خالق و آفریدگار خودش دور باشد و ارتباطی با او نداشته باشد, نمی‌تواند دارای هویت و امنیت درستی هم باشد. ریشه احساس امنیت برمی‌گردد به داشتن رابطه با خالق و بعد هم خانواده, که معمولاً اگر زندگی معتادان را ـ مثل زندگی خود من ـ بررسی کنیم, می‌بینیم که ما از لحاظ اعتقادی, از لحاظ باورهای ریشه‌ای, سست و متزلزل بوده‌ایم؛ البته شاید تظاهراتی می‌کردیم. حتی تظاهرات عرفانی, اما ریشه‌ای نبوده و باوری در متن آن نبوده که ما را حمایت کند, با خانواده‌مان هم همین‌طور. ممکن است خیلی از ما, در خانواده‌های مرفّه به‌دنیا آمده باشیم. من اوایل فکر می‌‌کردم شاید علت اعتیاد ?فقر? باشد. البته فقر هم می‌تواند یک عامل باشد, ولی معتادان زیادی را می‌بینیم که واقعاً مرفّه بودند, معتادانی را می‌بینیم که خانواده‌‌هایشان حتی بیش از حد به اینها توجه کردند, درنتیجه نمی‌توانیم بگوییم که از بی‌توجهی خانواده بوده است. بی‌سوادی را هم نمی‌توان عامل اعتیاد دانست. درصد بسیار بالایی از کسانی‌که ما با آنها سروکار داریم, دارای تحصیلات عالیه هستند. در میان دوستان خودمان پزشکان زیادی داریم که بیماری اعتیاد در آنها هست و رو به بهبودی‌اند و افراد دیگری هم که مهندس یا فوق‌لیسانس هستند و اعتیاد همه‌چیز را از آنها گرفته و حتی کارایی آنها و توان این‌که بتوانند از این تحصیلات عالیه بهره‌برداری کنند,‌از بین رفته است. یکی از دوستان پزشک ما, چنان کارایی‌اش را از دست داده بود که  این اواخر در میدان سیداسماعیل (خیابان سیدمصطفی خمینی) کنار خیابان بساط می‌کرد و اجناس دست دوم خریدوفروش می‌کرد. به این ترتیب نمی‌توان هیچ‌کدام از این عواملی را که ما فکر می‌کردیم عوامل اولیه اعتیادند,‌ عامل اصلی به‌حساب آورد و به آنها رجوع کرد. عامل اصلی از دیدگاه و جمع‌بندی من, بعد از تجربه بیست و پنج سال اعتیاد فعال و هفده‌سال بهبودی, این است که منشأ اعتیاد ریشه‌ در نداشتن رابطه درست با خالق و نداشتن ارتباط صمیمی و عاشقانه با خانواده درجه یک, معمولاً پدرومادر و بعد ورود به اجتماع با عدم‌امنیت و هویت است. چنین فردی کاندیدای خوبی است, برای این‌که هرنوع سوءاستفاده‌ای از او بشود. حتی کسانی که این ضعف را در مردم تشخیص می‌دهند, قادرند از آن ضعف سوءاستفاده بکنند. کسانی در تاریخ بودند که چنین دانشی را در مورد مردم داشتند و از آنها سوء‌استفاده می‌‌کردند. مثلاً اگر به سال‌های جنگ جهانی دوم و حتی قبل از آن بازگردیم و تشکیل دولت هیتلر و نازیسم در آلمان را بررسی کنیم, می‌بینیم که ریشه‌های بی‌اعتقادی سبب شد که یک‌نفر بتواند حتی از یک ملّت سوء‌استفاده کند. اعتیاد آنها به چیز دیگری بود, به قدرت بود, به نظامی‌گری و میل به سلطه‌گری‌ بود. معتادانی مانند من هم به موادمخدر رجوع می‌کنند و بازیچه موادمخدر قرار می‌گیرند.

نقش شخصیت در اعتیاد          
شخصیت:
به دنبال تربیت خانواده این شخصیت کودک است که اینده او را می سازد اگر ترسو، خجالتی، سرخورده و بدون اعتماد به نفس باشد احتمال گرایش او به اعتیاد نیز بیشتر خواهد بود.
در دسترس بودن مواد- فقر – بیکاری- عدم اطلاع رسانی جامع و کامل و باورهای نادرست اجتماعی- ضعف فرهنگ مشاوره می تواند احتمال گرایش نوجوان را به اعتیاد تشدید کند.
نوجوانان و جوانان ممکن است به مصرف مواد مخدر بپردازند چون: از اثرات فوری که بلافاصله پس از مصرف مواد حاصل می گردد، لذت می برند. مصرف مواد در کنار دوستان و بودن در جمع ایشان نوعی تفریح است. هیچ مشغولیت، کار و یا سرگرمی دیگری ندارد و مواد مخدر به سهولت در دسترس او قرار گیرد. کنجکاو است و دوست دارد هر چیز جدیدی را بخصوص اگر احساس خطر و هیجان داشته باشد تجربه کند. زمینه های اختلاف با پدر و مادر یا مسئولین مدرسه و مسلمان در او هست و با رفتارهایی مثل سیگار کشیدن و یا مصرف مواد مخدر، به نوعی لجبازی یا سرکشی در مقابل والدین یا مدرسه را نشان می دهد. مصرف سیگار یا مواد را نشانه رشد یافتگی می داند در حالی که این حکایت از عدم تکامل شخصیتی در او دارد.
هدف مواد یا سیگار به عنوان سنت یا خرده فرهنگ در گروهی خاصی مطرح استو او دوست دارد عضو این گروه باشد پس برای پذیرفته شدن و ماندن در آن جمع این رفتار را تقلید می نماید. در واقع او به دنبال یافتن هویت و شخصیت وارد اینگونه اجتماعات می گرددو این هویت و پرستیژ کاذب را به قیمت اعتیاد می خرد. این کار را برای فراراز مشکلات  و بحرانهای موجود انجام می دهدو اینگونه می پندارد که مصرف مواد مخدر و سرخوشی ناشی از آن می تواند راهی برای فرار کردن مشکلات خانوادگی، عاطفی، تحصیلی و … باشد . فشارها و بیماریهای روانی: ارتباط میان برخی بیماری های روانی  و اعتیاد مشخص شاده است: به طور مثال فردی که از بیماری افسردگی شدید رنج می برد یا شخصی که رفتار ضد اجتماعی دارد، در معرض خطر اعتیاد است بنابراین با تشخیص به موقع فشارهای روحی بیماریهای روانی و درمان آنها نمی توان احتمال آلودگی به مواد را کاهش داد.
___________________
پدر و مادرها حتماً بخوانند- جمعیت آفتاب- مشهد- ۸۲- ص۱۰ و ۱۱ و ۱۲ و ۱۵٫
 
 اعتیاد و مواد مخدر در نوجوانان          
تمامی والدین، حداقل از ۷ تجربه مهلک که می توانند زندگی فرزندشان را به مخاطره اندازد وحشت دارند. این تجربه های  هراس آور عبارتند از :
۱- قربانی خشونت شدن        2-  صدمات اتفاقی        3- شکست تحصیلی
۴-فعالیت های غیر قانونی            5- پیشامدهای ناگوار جنسی   
۶- نا امیدی منجر به خود کشی        7- سر و کار پیدا کردن با مواد مخدر و الکل
آرزوهای ما به تنهایی نمی تواند جلوی خطرات ناشی از مصرف مخدر را بگیرد امروزه چه بپذیریم و چه نپذیریم، مصرف الکل و مواد مخدر بخش از عادت اجتماعی گروهی از جوامع ما را           تشکیل می دهد.
این مواد در تارو پود فرهنگ برخی ریشه دوانده و در زندگی روزمره ای بسیاری از افراد نقشی فعال ایفا می کنند.
در جوامع بسیار ثروتمند و یا بسیار فقیر، یعنی در جایی که به دلیل کسالت ناشی از ثروت بسیار و یا افسردگی ناشی از فقر بسیار تنها چیزی که جوانان را ارضاء می کند مصرف مواد مخدر است.  شاید تنها راه منطقی افزایش تعداد گزینه های گوناگون برای جوانان است. فرصت های اجتماعی معنوی، تفریحی، هنری، تحصیلی، خدماتی و شغلی می توانند، جایگزینهای سالمی برای سرگرمی های پوش ناشی از مصرف مواد مخدر باشد.
بهترین شیوه برای مراقبت از جوانان این است که والدین آنها را با اسفاده از راه های زیر، آماده برخورد با مشکلات مورد بحث کنیم.
–  روبه روشدن با این تهدیداجتماعی و نه این کار آن   
– آگاه کردن فرزندانشان در زمینه خطرات ناشی از مصرف مواد و ارائه توصیه های ایمنی لازم در صورت مصرف مواد مخدر – آگاهی شخصی برای تشخیص علائم و انجام واکنش های لازم به هنگامی که مصرف مواد به فرزندانشان آسیب می زند و زندگی خانوادگی را از هم می پاشد.
– بکار گرفتن شیوه های پیشگیری لازم برای آماده سازی فرزند در زمینه برخورداری از زندگی مناسب و مستقل و عاری از وابستگی به مواد مخدر و الکل.
– ارائه شیوه های پذیرش و برخورد بامشکلات احساسی و عاطفی و جلوگیری از تأثیر سوء آنها در زندگی جوانان.
رفتار فرزند، بازتاب مستقیم رفتار والدین است و تشخیص کافی بودن  میزان مراقبت های والدین، از طریق موقعیت ها و شکست های فرزندهای آنها صورت می پذیرد و به این ترتیب، شکست فرزند به معنای عدم مراقبت های لازم از سوی والدین تعبیر می شود و مراقبت های    نا کافی والدین سبب مشکلات  و بدرفتاری های فرزندان به شمار می رود. والدین، فقط به میزان محدودی بر مسیر زندگی و رفتارهای فرزندشان تأثیر دارند. سه مسئله عمده ی زیر را که والدین هیچ کنترلی بر آن ها ندارند در نظر بگیرید:
۱- ویژگی های ذاتی فرزندشان آنها ذاتاً به دنبال خطر می روند.
۲- شرایط بیرونی و اجتماعی که فرزندشان باید با آنها مواجه شود . (دوستی که امتحان کردن سیگار را پیشنهاد می کند.)
۳- انتخاب های فرزند (پیوستن به دوستانش برای تجربه کشیدن حشیش)

اعتیاد چیست؟
اعتیاد را به عادت کردن خود گرفتن، خوگر شدن، و خود را وقف عادتی نکوهیده کردن معنی کرده اند. به عبارت دیگر، ابتلای اسارات آمیز به ماده مخدر که از نظر جسمی یا اجتماعی زیان آور شمرده شود اعتیاد نام دارد.
اصطلاح اعتیاد به سهولت قابل تعریف نیست، اما عواقب آن به صورتهای مختلف نظیر کم شدن تحمل و وابستگی بدنی هویدا می شود.
در طب جدید به جای کلمه اعتیاد، وابستگی به دارو به کار می رود که دارای همان مفهوم ولی دقیق تر و صحیح تر است. مفهوم این کلمه آن است که انسان بر اثر کار برد نوعی ماده شیمیایی از نظر جسمی و روانی به آن وابستگی پیدا می کند، به طوری که بر اثر دستیابی و مصرف دارو، احساس آرامش و لذت به او دست می دهد؛ در حالی که نرسیدن دارو به خماری، دردهای جسمانی و احساس ناراحتی و عدم تامین دچار می شود(فدائی و سجادیه، ۱۳۶۵: ۱۹).

معتاد کیست؟
معتاد کسی است که در اثر مصرف مکرر و مداوم، متکی به مواد مخدر یا دارو شده باشد، یا به عبارت دیگر قربانی هر نوع وابستگی دارویی یا روانی به مواد مخدر معتاد شناخته مس شود. (برژره،  1368:5) از نظر آسیب شناسی هر دارویی که پس از مصرف چنان تغییراتی را در انسان به وجود آورد که از نظر اجتماعی قابل قبول و پذیرش نباشد و اجتماع نسبت به آن حساسیت یا واکنش نشان دهد، آن دارو مخدر است و کسی که چنین موادی را مصرف می کند معتاد شناخته می شود.

تاریخچه اعتیاد در ایران
در مورد چگونگی ورود تریاک به ایران نظریات گوناگون و متفاوتی وجود دارد گروهی از تاریخ دانان ورود تریاک به ایران را یادگار یورش اعراب دانسته اند عده ای دیگر از مورخان نیز لشگریان مغول را عامل گسترش این چنین موادی در ایران پنداشته اند . آنچه بدیهی است ایرانیان خیلی بیشتر از حمله چنگیز با افیون و موارد استعمالش آشنایی داشته اند چنانچه دو پزشک ایرانی یعنی ابو علی سینا و رازی از نخستین دانشمندانی هستند که به مصرف مواد افیونی در طب گسترش بخشیدند .
با آنکه برخب از پادشاهان صفوی چون شاه طهماسب و شاه عباس به شدت با گسترش تریاک مبارزه کردند ولی از آنجایی که این دوران همزمان با رشد استعمارگران غربی بود سعی شد که از اعتیاد علیه جوامع در حال رشد بهره برداری شود به گونه ای که کشت خشخاش در روستاهای ایران متداول گشت و خرید و فروش آن معمول شد.
کشت خشخاش تا سال ۱۳۳۴ادامه داشت و از آن سال به بعد ممنوع اعلام شد و اداره نظارت بر مواد مخدر به وجود آمد که ظاهرا برنامه های زیر را دنبال میکرد:
۱- جلوگیری از کشت خشخاش
۲- مبارزه با قاچاقچیان مواد افیونی و مخدر به همت مقامات قانونی
۳- مبارزه با اعتیاد و مداوای معتادان به افیون و مواد مخدر .

پدیده اعتیاد به مواد مخدر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه ۱۳۵۷ نیز به خاطر فراهم آمدن بعضی از شرایط مساعد از جمله جنگ بین ایران و عراق تحریم اقتصادی ، افزایش ، بیکاری ، گرانی و تورم و سایر مشکلات اجتماعی نیز به اوج خود رسید و آمار معتادان به طرز سرسام آوری رو به فزونی نهاد . ۲سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی یعنی در سال ۱۳۵۹ لایحه قانونی تشدید مجازات و اقدامات تامینی و درمانی برای مداوا و اشتغال به کار معتادان در ۲۵ ماده به تصویب رسید .
عوامل زمینه ساز مستعد کننده اعتیاد
اعتیاد یک بیماری زیست شناختی، روانشناختی و اجتماعی است عوامل متعددی در اتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد موثر هستند که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شوند. عوامل موثر بر فرد، محیط فرد و کلیه علل و عوامل درهم بافته ای هستند که بر یکدیگر تاثیر می گذارند. درک کلیه علل و عوامل زمینه ای موجب می شود تا روند پیشگیری، شناسایی، درمان و پیگیری به طور هدفمند طرح ریزی شود.
بنابراین، آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد کننده در مقابل آن از دو جهت ضرورت دارد:
۱- شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامهای پیشگیرانه لازم برای آنان؛
۲- انتخاب نوع درمان و اقدامهای خدماتی، حمایتی و مشاوره ای لازم برای معتادان.

عوامل مخاطره آمیز
عوامل مخاطره آمیز مصرف مواد شامل عوامل فردی، عوامل بین فردی و محیطی و عوامل اجتماعی است.
عوامل مخاطره آمیز فردی
□ دوره نوجوانی
□ استعداد ارثی
□ صفات شخصیتی:
● صفات ضد اجتماعی
● پرخاشگری
● اعتماد به نفس پایین
□ اختلالهای روانی:
● افسردگی اساسی
● فوبی
□ نگرش مثبت به مواد
□ موقعیتهای مخاطره آمیز:
● ترک تحصیل
● بی سرپرستی
□ تاثیر مثبت مواد بر فرد
در اینجا به شرح هر یک از عوامل فوق می پردازیم:
دوره نوجوانی
مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد دوره نوجوانی است. نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی و کسب هویت فردی و اجتماعی است. در این دوره، میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج می رسد و نوجوان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را زیر سوال می برد و سعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید خود دارد. مجموعه این عوامل، علاوه بر حس کنجکاوی و نیاز به تحرک، تنوع و هیجان، فرد را مستعد مصرف مواد می نماید.
ژنتیک
شواهد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الکل و مواد وجود دارد. تاثیر مستقیم عوامل ژنتیکی عمدتاً از طریق اثرات فارماکوکینتیک و فارکودینامیک مواد در بدن می باشد که تعیین کننده تاثیر ماده بر فرد است. برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژنتیکی هستند مانند برخی اختلالهای شخصیتی و روانی و عملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالهای یادگیری.
صفات شخصیتی
عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط دارند. از این میان، برخی از صفات بیشتر پیش بینی کننده احتمال اعتیاد هستند و به طور کلی فردی را تصویر می کنند که با ارزشها یا ساختارهای اجتماعی مانند خانواده، مدرسه و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق، کنترل یا ابراز احساسهای دردناکی مثل احساس گناه، خشم و اضطراب بر نمی آید. این صفات عبارتند از: عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج، مقاومت در مقابل منابع قدرت، نیاز شدید، احساس فقدان کنترل بر زندگی خود، اعتماد به نفس پایین، فقدان مهارت در برابر پیشنهادهای خلاف دیگران، فقدان مهارتهای اجتماعی و انطباقی. از آنجا که اولین مصرف مواد، معمولاً از محیطهای اجتماعی شروع می شود هر قدر فرد قدرت تصمیم گیری و مهارت ارتباطی بیشتری داشته باشد، بهتر می تواند در مقابل فشار همسالان مقاومت کند.
اختلالهای روانی
در حدود ۷۰ درصد موارد، همراه با اعتیاد اختلالهای دیگر روانپزشکی نیز وجود دارد. شایع ترین تشخیصها عبارتند از: افسردگی اساسی، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، فوبی، دیس تایمی، اختلال وسواسی- جبری، اختلال پانیک، مانیا، اسکیزوفرنی.
نگرش مثبت به مواد
افرادی که نگرشها و باورهای مثبت و یا خنثی به مواد مخدر دارند، احتمال مصرف و اعتیادشان بیش از کسانی است که نگرشهای منفی دارند. این نگرشهای مثبت معمولاً عبارتند از: کسب بزرگی و تشخص، رفع دردهای جسمی و خستگی، کسب آرامش روانی، توانایی مصرف مواد بدون ابتلا به اعتیاد.
موقعیتهای مخاطره آمیز فردی
بعضی از نوجوانان و جوانان در موقعیتها یا شرایطی قرار دارند که آنان را در معرض خطر مصرف مواد قرار می دهد. مهمترین این موقعیتها عبارتند از: در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران کودکی و نوجوانی، ترک تحصیل، بی سرپرستی یا بی خانمانی، فرار از خانه، معلولیت جسمی، ابتلا به بیماریها یا دردهای مزمن. حوادثی مانند از دست دادن نزدیکان یا بلایای طبیعی ناگهانی نیز ممکن است منجر به واکنشهای حاد روانی شوند. در این حالت فرد برای کاهش درد و رنج و انطباق با آن از مواد استفاده می کند.
تاثیر مواد بر فرد
این متغیر وقتی وارد عمل می شود که ماده حداقل یک بار مصرف شده باشد. چگونگی تاثیر یک ماده بر فرد، تابع خواص ذاتی ماده مصرفی و تعامل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف کننده است. تاثیر مواد بر فرد مصرف کننده، به میزان قابل توجهی، به مشخصات او بستگی دارد. این مشخصات عبارتند از: شرایط جسمی فرد، انتظار فرد از مواد، تجربیات قبلی تاثیر مواد و مواد دیگری که هم زمان مصرف شده اند. مواد مختلف نیز تاثیرهای متفاوتی بر وضعیت فیزیولوژیک و روانی فرد دارند، مثلاً: هروئین و کوکائین سرخوشی شدید، الکل آرامش و نیکوتین مختصری هشیاری و آرامش ایجاد می کند.
عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی
□ عوامل مربوط به خانواده:
● غفلت از فرزندان
● وجود الگوی نامناسب در خانواده
● خانواده آشفته
□ عوامل مربوط به دوستان:
● دوستان مصرف کننده مواد
□ عوامل مربوط به مدرسه:
● فقدان محدودیت
● فقدان حمایت
□ عوامل مربوط به محل سکونت:
● شیوع خشونت و اعمال خلاف

عوامل مربوط به خانواده
خانواده اولین مکان رشد شخصیت، باورها و الگوهای رفتاری فرد است. خانواده علاوه بر اینکه، محل حفظ و رشد افراد و کمک به حل استرس و پاتولوژی است، منبعی برای تنش، شکل و اختلال نیز می باشد. نا آگاهی والدین، ارتباط ضعیف والدین و کودک، فقدان انضباط در خانواده، خانواده متشنج یا آشفته و از هم گسیخته، احتمال ارتکاب به انواع بزهکاریها مانند سوء مصرف مواد را افزایش می دهد. همچنین والدینی که مصرف کننده مواد هستند باعث می شوند فرزندان با الگوبرداری از رفتار آنان مصرف مواد را یک رفتار بهنجار تلقی و رفتار مشابهی پیشه کنند.
تاثیر دوستان
تقریباً در ۶۰ درصد موارد، اولین مصرف مواد به دنبال تعارف دوستان رخ می دهد. ارتباط و دوستی با همسالان مبتلا به سوء مصرف مواد، عامل مستعد کننده قوی برای ابتلای نوجوانان به اعتیاد است. مصرف کنندگان مواد، برای گرفتن تایید رفتار خود از دوستان، سعی می کنند آنان را وادار به همراهی با خود نمایند. گروه«همسالان» به خصوص، در شروع شروع مصرف سیگار و حشیش بسیار موثر هستند. بعضی از دوستیها، صرفاً حول محور مصرف مواد شکل می گیرد. نوجوانان به تعلق به یک گروه نیازمندند و اغلب پیوستن به گروههایی که مواد مصرف می کنند، بسیار آسان است. هر چند پیوند فرد با خانواده، مدرسه و اجتماعات سالم کمتر باشد، احتمال پیوند او با این قبیل گروهها بیشتر می شود.
عوامل مربوط به مدرسه
از آنجا که مدرسه بعد از خانواده، مهم ترین نهاد آموزشی و تربیتی است، می تواند از راههایی زیر زمینه ساز مصرف مواد در نوجوانان باشد:
بی توجهی به مصرف مواد و فقدان محدودیت یا مقررات جدی منع مصرف در مدرسه، استرسهای شدید تحصیلی و محیطی، فقدان حمایت معلمان و مسئولان از نیازهای عاطفی و روانی به خصوص به هنگام بروز مشکلات و طرد شدن از طرف آنان.
عوامل مربوط به محل سکونت
عوامل متعددی در محیط مسکونی می تواند موجب گرایش افراد به مصرف مواد شود: فقدان ارزشهای مذهبی و اخلاقی، شیوع خشونت و اعمال خلاف، وفور مشاغل کاذب، آشفتگی و ضعف همبستگی بین افراد محل و حاشیه نشینی از جمله این عوامل هستند.
عوامل مخاطره آمیز اجتماعی
□ فقدان قوانین و مقررات جدی ضد مواد مخدر
□ بازار مواد
□ مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی
□ کمبود فعالیتهای جایگزین
□ کمبود امکانات حمایتی، مشاوره ای و درمانی
□ توسعه صنعتی، محرومیت اجتماعی- اقتصادی
مشخصات فردی و عوامل محیطی بخشی از علل اعتیاد هستند و بخش دیگر را بازارهای بین المللی مواد و عوامل اجتماعی- اقتصادی حاکم بر جامعه تشکیل می دهند. این عوامل عبارتند از:
قوانین
فقدان قوانین جدی منع تولید، خرید و فروش، حمل و مصرف مواد، موجب وفور و ارزانی آن می شود.
بازار مواد
میزان مصرف مواد، با قیمت آن نسبت معکوس دارد. هر چه قیمت مواد کاهش یابد، تعداد افرادی که بتوانند آن را تهیه کنند افزایش می یابد. همچنین سهل الوصول بودن مواد به تعداد مصرف کنندگان آن می افزاید.