حج (4)

اسرار و معارف حج
آداب ورود به شهر مکه و مسجد الحرام
۱-    برای ورود به شهر مکه مستحب است غسل کند و با حال تواضع وارد شهر شود.
۲-    برای ورود به مسجد الحرام مستحب است غسل کند.
۳-    مستحب است با پای برهنه و با حالت سکینه و وقار وارد شود.
مستحبات و اعمال مکه مکرمه:
۱-    نماز ها ی واجب را رد مسجد الحرام بجا آورد.
۲-    ذکر خدا را بسیار بگوید، و حالت تذکر وتنبه را د رخود حفظ نماید.
۳-    قرآن را ختم نماید، تا نمیرد مگر این که جا یخود را در بهشت دیده، و حضرت رسول(ص)راببیند.
۴-    بسیار به کعبه معظمه نگاه کند، که موجب آمرزش گناهان می شود.
۵-    به هر ندازه گه بتواند برای خود و پدر و مادر و خویشاوندان طواف مستحبی انجام می دهد، و اگربتواند به تعداد ایام سال طواف نماید ثواب بسیار دارد.
۶-    از آب زمزم بنوشد.
۷-    طواف وداع انجام دهد.
…….

کعبه باطن
بدان که خدای متعال د رظاهر، کعبه ای بنا کرده که از سنگ و گل است و در باطن کعبه ای ساخته که از جان و دل است؛ آن کعبه، ساخته ابراهیم خلیل است و این کعبه بنا کرده رب جلیل است و آن کعبه منظور نظر مؤمنان است و این کعبه، نظر گاه خداوند رحمان است. آن کعبه، حجاز است و این کعبه راز است. آن کعبه اصناف خلایق است و این کعبه عطای حضرت خالق است. آنجا چاه زمزم است و اینجا آه دمادم است. حضرت محمد مصطفی(ص) آن کعبه را از اصنام پاک کرد، تواین کعبه را از بتان هوای وهوس پاک گردان                                 خواجه عبداله انصاری
اسرار عمره
حج تنها منا سک نیست. بلکه سیر و سلوک باطنی و طی منازل روحانی است. هر یک از منازل و مشاهده، رازهای عرفانی، اخلاقی،و تربیتی و ارشادی در بردارد و همین هاست که به حج معنا و روح می بخشد و دگرگونی اخلاقی و معنوی بر زائر پدید می آورد. شایسته است این اسرار و رموز، مورد توجه زائران قرار گیرد هر چند ا ین وادی بسیار گسترده است  اما در این مختصر، تنها به ترجمۀ روایتی که مصباح الشریعه ا زامام صادق(ع)نقل کرده است با توضیح کوتاه می پردازیم و تفصیل بحث را به مجالی دیگر موکول می کنیم:
•    قبل از عزیمت- آمادگی و انقطاع
امام صادق(ع) با اشاره به این مرحله؛ یعنی آمادگی و انقطاع، می فرماید: «هر گاه ارادۀ حج کردی، قبل از عزیمت، قلب خویش را از مشاغل و موانع تهی ساز و برای خدای بزرگ خالص گردان. همۀ امورات را به آفریدگارت واگذار و در تمام حرکات و سکنات به او توکل نما وتسلیم حکم و قضا و د ر ا لهی باش. دنیا و راحت و خلق را رها ساز و در ادای حقوق واجب مردم بکوش. بر زاد و راحله ات و یاران  و همسفران و قدرت و ثروت و جوانی ات تکیه مکن. چه، بیم آن است که اینها دشمن و بال تو گردند تا معلوم شود که برای او برای هیچ کس تون و چاره ای جز در پناه خداوند متعال و توفیق اونیست و بدانگونه آمادگی پیدا کن که گویی امید باز گشت نداری.»
نکتۀ اساسی سخن امام توجه به روح حج است. حج یعنی قصد، زائر قصد خدا می کند نه چیز دیگر که هر چه جز او قصد کند شرک است. آن که با ما سر سودا سپرد نیست لایق که دگر جا نگرد هست آیین دوبینیز هوس قبلۀ عشق یکی باشد و بس نیست، قرب معنوی، شأنی و عرفانی است و این مستلزم فنای در حق و رهایی از قید خودی است.
قرب نی بالا و پستی جستن است
قرب حق از قید هست یرستن ا ست .
هر چند یان بنده و خدا حائلی وجود ندارد اما تقرب بعد اوعقبه ها دارد دطی منازل را می طلبد:
بعد مسافت اگر چه در ره او نیست
تا سر کویش هزار مرحله با شد
نی ز ملک جو نشان و نی فلک پوی
راه بسویش نفوس کامله باشد.
شرط تقرب به خدا، بیداری، تفکر، تذکر، مراقبه، محاسبه و مجاهده است تا نفس کامل شود و با کمال مطلق سنخیت پیدا کند. حج سفر از «خلق الی الحق» است یعنی خلق را پشت سر افکندن. خانه، خانواده، تجارت و مال، عنوان و مقام و همه تعلقات را رها کردن و حتی ازخود و جوانی و توان  جسمانی و روحی قطع نظر کردن و عجب و کبر و شهوت و غضب را زیر پا نهادن. چون قصد خدا کرده ای، باید ابراهیم وار ا ززن و فرزند و ما لو جان بگذری تا ابراهیمی شو یو چون اسماعیل در کویر انقطاع، پای در زمین بسایی تا از زمزم فیض و عرفان سیراب گردی و چون هاجر آسیمه سر و برهنه پای در سنگلاخ حیرت وانقطاع از این سود بدان سوی، اشگبار و بی قرار، دوان دوان راه پویی و به خدا التجا کنی تا فیض رحمانی چاره سازت شود و در دامن مهرش جای گیرد.
باری این سفرف شبیه سفر آخرت است و احرام بر گرفتن رمز لباس آخرت پوشیدن. و بدینسان باید از عهدۀ حقوق خلق و خالق بد رآیی که شاید مجالی دیگر نبا شد.
حج وفود و ورود به محضر خداست- هرچند همۀ عالم محضر خداست- اما حج میعاد است برای عاشقان کویش و شیفتگان وصلش.
امام علی بن موسی الرضا(ع) می فرماید: «علیه الحج الوفادۀ الی اللّه عز و جل » ای زائر گرامی! توجه داشته باش به کجا می روی، و عظمت صاحبخانه را بیاد آور و این افتخاری را که به تو داده است شاکر باش و ادب را در حضور رب العالمین نگهدار.
•    احرام
نخستین واجب ا زمناسک حج و عمره محرم شدن در میقات است که به طور معمول یا غسل مستحبی انجام می شود و بیرون شدن ا زلباس معمولی یعنی لباس تشخص و تعین ملی و نشان دار، و پوشیدن دو قطعه پارچۀ سادۀ بی نام و نشان با نیت و تلبیه، مانند همۀ زائران. این صورت احرام است، اما راز معنوی و باطن آن را زا امام صادق (ع) بشنویم:
« آنگاه با آب توجه خالصانه ا زگناهان غسل کن و جامۀ صدق و صفا بپوش و ازآنچه مانع ذکر خداوند بزرگ است و تو را ا ز طاعت او محجوب می گرداند، احرام بند.»
امام دراین سخن اشاره می فرماید که غسل تنها شستشوی تن و احرام فقط پوشیدن جامۀ مخصوص نیست که این آسان است، بلکه راز معنوی غسل، پیرایش درون و تصفیۀ قلب و روان از گناهانی استکه نفس را تیره می سازد و حجاب چهرۀ جان می شود و این به توبۀ خالص و انابه به خدا و پشیمانی ا زمعاصی و تصمیم بر ترک گناه د رآینده محقق می شود و ریاضت و مجاهده می خواهد.
ز منجلاب هوس گر وبرون نهی قدمی
نزول در حرم کبریا وانی کرد
اگر به آب ریاضت برآوری غسلی
همه کدورت دل را صفا توانی کرد
اگر زهستی خود بگذری یقین می دان
که عرش و فرش و فلک زیر پا توانی کرد
و زائر در این لحظه ها باید صدق و صفا و خضوع و خشوع را در درون تمرین کند. و چون احرام به مثابۀ تکبیره الاحرام در نماز است، مانند نماز گزار باید از همه چیز رخ بر تابد و تنها متوجه خدا شود و آنچه بر اوحرام است را مرتکب نشود و خانۀ دل را که حریم خلوت اوست، از اغیار تهی گرداند.
•    تلبیه
احرام با تلبیه محق می شود:«لبیک اللهم لبیک، لبیک لا شریک یک لبیک، ان الحمد والنعمۀ لک و الملک، لا شریک لک لبیک »
امام صادق (ع) می فرماید:
«لبیک بگو، بدین معنا که خداوند بزرگ را در دعوتی که فرموده است اجابت نموده و با صفا و اخلاص و بدون غل و غش پاسخ دهی و به رشته او چنگ زنی.»
کسی که خدا را نه تنها به زبان بل با تمام وجود و درون و برون پاسخ داده، در همه چیز و همه حال تسلیم حق تعالی خواهد بود و حلال و حرام خدا را تسلیم خواهد گشت و رشتۀ استوار ایمان را از دست خواهد داد و هر گاه محرم این خانه و همراز با صاحبخانه شد سروش حق را به گوش جان خواهد شنید و به گفتۀ حافظ:
تا نگردی آشنا زین پرده راز نشنوی
گوش نامحرم نباشد جا ی پیغام و سروش
زارئ گرامی! می دانی که امامان و اولیای خدا د راین لحظه ها چه حالت زین العابدین (ع)آنگاه که می خواست تلبیه بگوید؛ هنگام لبیک گفتن بدنش میلرزید و زبانش می رفت؛ و اشک می ریخت. پرسیدند: این چه حالتی است؟ فرمود: می ترسم خداوندبگوید: «لا لبیک» یعنی:نه، واقعاً تو پاسخ نداده ای. ا زاین نکته ها درس بگیریم و حالت یک زائر واقعی را پیدا کنیم.
•    طواف
کعبه ان سنگ نشانی است که ره گم نشود حاجی احرام دگر بند ببین یار کجاست.
هفت شوط طواف برگرد کعبه، دومین واجب از مناسک عمره و یکی  از مناسک های حج است اما حقیقت طواف همسویی است با جهان هستی ا زملک تا ملوک و بر محور وحید همچون پرگار گردیدن و حیات و ممات و ناسک و عبا دات را برای خدا خالص کردن و هماهنگ شدن با فرشتگان خدا مه لحظه ای ا زاطاعات حق غافل و فارغ نیستند.
امام صادق(ع) می فرماید:
«همانگونه که با دیگرزائران د رطواف کعبه ایبا قلب خود همپای فرشتگان که پیرامون عرش د رطوافند،طواف کن.» و زائر با ا لهام از این راز معنوی از فرش به عرش و از ملک به سوی ملکوت روی می نهاد و همراه با فرشتگان دائره ای را که نقطهآغاز و پایانش خداست می پیماید تا فرشته ی خوی شود و صفات حیوانی از وجودش رخت بر بندد. این طواف به قلب است که قبله گاهش جز در دل نیست. چنانکه در حدیث قدسی آمده است:
«آسمان و زمین گنجایش مرا ندارد اما دل بندۀ مؤمن من ظرفیت مرا دارد.»
و امام صادق (ع) د ربخش دیگری ا زحدیث با اشاره به طواف واتلام حجر می فرماید:
«به نشانۀ تعلیم صاحبخانه و معرفت جلال و سلطنت او برهنه پای، خانه را زیارت کن و حجرالا سود را با رمز رضا و تسلیم و خضوع استلام(لمس) نما.»
پس ای زائر گرامی! ا زاین تشریف و تکریمی که خدا برای تو قائل شده، غافل مشو و خود را برای چنین لحظه هایی آماده ساز.
به آب توبه ا ززمزم وضو کن
به چشم دل به صاحب خانه رو کن
مواظب باش اینجا کوی یار است
ز شوقش جان و دل ها بی قراراست
چو پروانه به گرد شمع جانان
به گاه طواف بگذر از سر و جان
بخواه از قاضی الحاجات حاجات
برون آور ز دل دست مناجات
در این جا مناسب است ا زمناجات امام سجاد(ع) در طواف کعبه یاد کنیم.طاوس یمانی گوید: شبی برگرد خانه کعبه طواف می کردم،حضرت زین العابدین (ع) را در حال طواف دیدم و آنگه که پردۀ خانه را گرفته بود و این اشعار را می خواند:
«ا یکسی که دعای بیچارگان را در تاریکی شب اجابت می کنی. ای آن که پریشانی و مصیبت و درمندی میکنی.» «مهمانهایت پیرامون خانه ات خفته اند و تنها توئی، ا یخداوند قیوم که به خواب نمی روی.» «ای پروردگار تو را م یخوانم چنان که فرمان داده ای، پس به حق خانه و حرم ب رگریه هایم ترحم کن.» «اگر به عفو تو گنهکارامید گذشت نداشته باشد، پس ارزانی می دارد.»
•    صفا و مروه
زائر پس از طواف و نماز طواف، به کوه صفا می رود و از آنجا تا مروه را سعی می کند و باز به صفا بر می گردد تا هفت شوط و سعی را به مروه به پایان برد.پیمودن صفا و مروه تأسی به هاجر است آنگاه که تنها و سر گردان و تشنه کام د رطلب آب بود تا جرعه آبی بیابد و کودک تشنه اش رازا مرگ برهاند و چون در مانده و بیچاره شد یا نومیدی برگشت و جوشیدن آب زمزم را مشاهده کرد. توقف بر صفا و خواندن دعا مستحب است. امام صادق(ع) با توجه به واژۀ«صفا»، به تصفیۀ روح اشاره فرموده که در کلام حضرتش می خوانیم: «با توقف بر صفا، روح و ضمیرت را برای دیدار خدا د رقیامت تصفیه کن و با رسیدن به مروه، مروت و جوانمردی را برای خداوند پیش گیر و صفات بد خویش را اصلاح کن و بر شرایط حج ود و عهدی که با خداوند بسته ای وبدان گردن نهاده ای، تا قیامتثابت و استوار باش.»
امام در اینجا به زودودن آئینۀ جان ا زگرد و غبار معاصی برای لقاءاللّه در قیامت توصیه فرموده و به مروت و جوانمردی در پایبندی به عهد و میثاق الهی در موره هشدار داده اند د این روح حاکم بر حج است که در هر یکاز اعمال به چشم می خورد. همچنین به هروله اشاره فرمود وآن را رمزی از گریختن از معاصی دانسته اند و زیر پا نهادن غرور و قدرت که آدمی را زا خدا غافل می سازد؛

تاریخ مکه
تاریخ مکه
مدت زمانی پس از آدم، خانۀ کعبه جندان محل توجه نبوده تا آن حضرت براهیم(ع) بار دیگر آن را تجدید بنا کرد. در این صورت، د رنگاه تاریخی قرآن تاریخ مکه و کعبه با تاریخ قدمت انسان بر کرۀ خاکی برابری می کند. آنچه قرآن مجید بدان تصریح کرده،آن است که کعبه به دست ابراهیم(ع) باز سازی شد. در عین حال، قرآن این دیدگاه را نفی نمی کند که زمانی دراز پیش از آن، این خانه وجود داشته و سپس تخریب شده است.
در آیه ی ۲۸ سوره ی حج و آیات ۳۵ تا ۳۷ سوره ی ابراهیم نیز از پیوند کعبه با ابراهیم (ع) سخن به میان آمده است. ابراهیم(ع) پس از بنای کعبه ا زخداوند خواست تا این مکان را حرم امن خود قرار داد دهد. خداوند هم دعای و یرا اجابت فرمود. همین امنیت و حرمت بود که طی قرن ها، مکه را از تجاوز قبایل بدوی حفظ کرد و آن را شهری امن و به تعبیر «البلد الامین» و «البلد الحرام» قرار داد.
چرا ابراهیم به مکه آمد؟ ابراهیم(ع) به دنبال مشکلی که با همسرش ساره بر سر ازدواج با هاجر و تولد اسماعیل پیدا کرد، همراه هاجر و فرزندش، به مکه آمد و آن مادر و فرزند جاه زمزم پدید آمد و اسماعیل (ع) و مادر وی هاجر امید زندگی یافتند، همانجا، د رکنار ساکنانی که د راطراف بودند و یا پدید آمدن آب به این سوی آمدند، به زندگی خود ادامه دادند. در واقع،همه ی ما جرا تقدیری خاصی بود که می بایست به احیای دین ابراهیمی د راین سرزمین بینجامد. وقتی اسماعیل(ع) بار دیگر به مکه آمد. د راین زمان، آنها با کمک یکدیگر خانۀ کعبه را تجدید بنا کرند.
به دنبال ساخته شدن خانه خدا، عرب های قبیله ی «جُرهُم» که در آن نواحی زندگی می کردند و اسماعیل ا زمیان آنان همسری اختیار کرده بود، به توحید و خدا پرستی گرویدند و پس از آن مرا سم حج هر سا له برگزار می شد. به مرور این فرهنگ میان سایر اعراب جزیره العرب نیز گسترش یافت.
ساختمان کعبه که به دست ابراهیم(ع) بنا شد، بر اساس برخی نقل ها، حدود۳۲/۴متر ارتفاع داشته و دیوار شرقی آن ۲۴ متر،دیوار غربی ۱۰/۲۳ متر، دیوار شمالی۵/۱۶ متر و دیوار جنوبی۱۵ متر بوده است. د رآن زمان خانهی کعبه سقفی نداشت ودیواره های آن از سنگ بنا شده بود.
قبیله ای است که اسماعیل(ع) د رمیان آنان بو، «جُرهُم » نا داشت که بعد ها از میان رفت و نشان آن د رتاریخ گم شد. د ردورۀ تسلط جرهم بر مکه بود که مردم موحد و خداپرست این ناحیه؛ پس ازسال ها که عقاید توحیدی داشتندف بت پرست شدند. آنان به پیروی یکی ز بزرگان خود با نام «عمر بن لُحیّ»، بتی را که وی از شام به مکه آورد و نامش هُبل بود، پرستیدند. آنها ر عین حال، به کعبه و خدای کعبه (ربّ البیت) نیز معتقد بودند. به مرور، بر تعداد بت ها افزوده شد تا آنجا که د رزمان ظهور اسلام، بنا بر اظهار برخی منابع، نزدیک به ۳۶۰ بت د راطراف و درون کعبه قرار داشت. این افزون بر بت هایی بود که مردم د رخانه های خود نگه می داشتند.
قریش در مکه
«قُصیّ بن کلاب»، داماد رئیس قبیله س «خُزانه» بود. او توانست پس از مرگ پدر هسرش، با استفاده از خاندان های متفرق قریش و با کمک آنها که در اطراف مکه زندگی می کردند، بر مکه تسلط یابد. قصی د رابادی مکه کوشید و دارالندوه را برای مشاوره رؤسا و بر جستگان و جهل ساله های قریشی پدید آورد و سروسامانی به مکه داد . وی ادارۀ امور مکه را به عنوان: پرچمداری، پرده داری کعبه ، سقایت حجاج، سفارت، و …… تقسیم کرد و هر قسمت را به یکی ا زخانواده های قریش سپرد. نوشته اند که اودربازسازی کعبه نیز تلاش هایی داشته است. د رروزگار پیش از قصیف اطراف کعبه تا فاصله زیادی از سکنه خالی بود؛اما قصی آنها را در نزدیکی کعبه آورد و تنها به اندازۀ طوافف محدوده ای را باقی گذاشت.
پس از قصی ،فرزندان وی«عبد مناف» و «عبدا لدار» و بعد از آن نیز «هاشم» فرزند «عبد مناف» و «عبدالمطلب» فرزند«هاشم» در مکه نفوذ داشتند. در زمان هاشم بود که مکه به مرکز تجاری مهم تبدیل شد و قریش به کار تجارت در بلاد دور دست پرداخت.
ابرهه و مکه
قبایل عرب طی قرن ها با فرهنگ توحیدی ابراهیمی خو کرده و از گوشه و کنار جزیره العرب برای زیارت کعبه به این شهر می آمدند و در ضمن در انجا به تجارت نیز می پرداختند. برخی از اعراب، به دلایلی که چندان مشخص نیست، به تدریج کعبه هایی در دیار خود ساختند و رنج آمدن به کعبه را زا خود برداشتند. شمار این کعبه ها را بالغ بر ده دانسته اند که البته چندان مورد توجه نبوده است. زمانیکه «ابرهه حبشی» از آن سوی دریای سرخ به این سوی آمد و بر یمن تسلط یافت، تصمیم گرفت آیین مسیح را بر این مناطق مسلط سازد.از این رو کلیسایی بنا کرد و مصمم شد تا مردم عرب را از زیارت کعبه باز دارد و وادار کند تا به کلیسای او بروند. شاید بتوان گفت او در پی توسعه ی مسیحیت بوده و وقتی با مقاموت عرب ها روبرو شد، تصمیم گرفت تا به مکه حمله کند و کعبه را ویران سازد. این واقعه در سال تولد رسولخدا(ص) که به «عام الفیل» شهرت یافته، رخ داده است.
بنای کعبه به دست قریش
کعبه همواره مقدس بود و اعراب برگرد آن طواف می کردند و به پرستش بت های خود م یپرداختند. زمانی که رسول خدا(ص) سی و پنج سال داشت،  سیل ا زمعامله مکه به سمت مسجد ا لحرام جاری شد و کعبه گرفتند. آنان شرط کردند که در بازسازی کعبه جز از مال حلال، بهره نگیرند؛ و چون مال حلالی که به دست می آمد، برای ین کار کافی نبود! هر طایفه ای از قریش، ساختن گوشه ای از آن را بر عهده گرفت و بدین سال ساختمان کعبه سامان یافت. ارتفاع کعبه در این بنا تا۶۴/۸ متر رسید. سقفی نیز برای آن قرار داده شد که رنگ آمیزی و تصاویری از ابراهیم و مریم مقدس در حلی که عیسی (ع) را در بغل داشت! تزین شده بود. حدود چهار یا پنج سال پیش از بازسازی کعبه، امر مؤمنان(ع) درکعبه متولد شد. در این باره نقل های تاریخی و شواهد ادبی و شعری فراوانی وجود دارد که جای تردید برای محققان باقی نمی گذارد. این شرافتی بود بریا امام علی(ع) و مادرش فاطمه بنت اسد که رسول خدا(ص) او را چونان مادرش دوست می داشت؛ چرا که به هر روی، رسول خدا(ص) بخشی از دوران طفولیتش را در خانه ی «ابوطالب» سپری کرد. مشهورا ست محلی که یوار کعبه شکافته شد و فاطمه ی بنت اسد از آنجا به درون کعبه رفت، در سمت رکن یمانی قراردارد. از آنجایی که چندین بار پس از آن کعبه باز سازی شده، طبعاً نمی توان اثر و نشانی ا زچنان شکافی به دست آورد.
مکه و مسجد ا لحرام
مسجد و الحرام
نام مسجد گرداگرد خانۀ کعبه است. این مسجد یکی از قدیمی ترین و معروف ترین مساجد د رتاریخ اسلام به شمار می رود و یک یاز مسجد هایی است که رسول اکرم(ص) فرموده است باید به سوی آن کوچ کرد. تاریخ نشان می دهد تا پس از رحلت رسول خدا(ص) هم، مردم خانه های خود را نزدیک به خانۀ کعبه می ساختند و بدین ترتیب فضای مسجد را می گرفتند. عمر آنان را ازاین کا رباز داشت و گفت: کعبه خانۀ خداست و هر خانه فضای خارجی می خواهد این فضا پیش از شما بوده و شما بدان درآمده اید. آنگاه خانه هایی را خرید و به مسجد اضافه کرد. خانۀ کسانی را هم که حاضر به فروش نشدند ویران کرد و بهای آن را برای صاحبان خانه نگاه داشت، تا سرانجام به گرفتن آن راضی شدند. عُمّر برای مسجد دیواری ساخت به طوری یک قامت، که بر سر آن دیوار چراغها را می گذاشتند. سپس عثمان خانه های دیگر را به بهای گران خرید و به مسجد افزود. کسانی راکه نمی خواستند خانه های خود را بفروشند نکوهش کرد و به زندان انداخت و به آنان گفت:
«شما ا زمدارای من سوء استفاده می کنید». گویند عثمان نخستین کسی بود که برای مسجد رواق ساخت. در دولت امویان عبد الملک پسر مروان و فرزند عبد الملک، ولید که به ایجاد ساختمان علاقه ای بسیار داشت در ترمیم، وسعت و زیبایی مسجد کوشیدند، و به دستور عبد الملک دیوا رمسجد را بالاتر بردند. در دولت عباسیان نیز چند تن از خلفا، مسجد الحرام را وسیع تر کردند و د رزیبایی آن کوشیدند. به خصوص مهدی عباسی که در سال ۱۶۰ هجری به مکه رفت و خانه های بسیاری را خرید و به مسجد اضافه کرد. اوکوشید که د راین نوسازی، خانۀ کعبه در وسط مسجد قرار گیرد.
پس از تأسیس حکومت عربستان سعودی در دورۀ «ملک عبدا لعزیز» و «ملک فیصل» تغییرات مهمی در مسجد الحرام صورت گرفت. دولت عربستان سعودی با هزینه های د رحدود هشتصد میلیون ریال (سعودی) مساحت مسجد را از بیست و هفت هزار به یکصدو هشتاد هزار متر مربع رسانید. در این نوسازی بر درهای مسجد نیز تعدادی افزودند و اکنون مسجد دارای شصت و دو در بزرگ و کوچک است. سه در اصلی و بزرگ به نام های: «باب وملک عبد العزیز»، «باب العمره» ، «باب السلام» معروف ا ست. بر ه ریک از این سه در، دو مناره به ارتفاع ۹۲ متر با قاعده ای به ابعاد ۷*۷ متر قرار دارد و بر بالای هر مناره هلالی به ارتفاع ۶/۵ متر از برنز طلا کاری قرار دارد. هفتمین مناره مسجد بر «باب الصفا» است. درکنارآن سقفی دارای قبه است که قطر بیرونی آن ۳۵ متر است و بر این قبه نیز هلالی برنزی طلا کاری شده، قرار دارد. گرداگرد مسجد، رواق دوطبقه است و مسجد با وسعت فعلی، گنجایش پانصد هزار نماز گزار دارد. در سال های اخیر به تدریج قسمتی دیگر از محوطه خارج مسجد را ضمیمۀ مسجد کرده اند. 
خانه کعبه
«خداوند، خانۀ کعبه، بیت الحرام ر قوام کار مردمان گردانید.» «کعبه»، «بیت اللّه الحرام»، «بیت عتیق»، «بیت اللّه»، «خانۀ خدا»، دومین قبله ی مسلمانان ساختمان چهار گوشه و مسقفی است دردا خل مسجد ا لحرام . نمای ظاهری خانه از سنگ سبز مایل به خاکستری است که از کوه های مکه آورده اند. خانۀ کعبه در  تمام مدت سال با پرده ی سیاه که حاشیه ای فوقانی آن قلاب دوزی شده پوشیده است. بنای خانه کعبه بر روی پایه ای از سنگ مرمر به ارتفاع ۲۵ سانتی متر است و آن پایه را «شاذَروان» می گویند. ساختمان مربع شکل خانه کعبه با زاویه های آن، چنان است که بتواند فشار بادهای سخت را بشکند و خانه را از آسیب نگه دارد. بلندی خانه کعبه تقریباً ۱۵ متر است. ضلع غربی (که میزاب در آن قرار دارد) دوازده متر و پانزده سانتی متر است و ضلع شرقی پانزده متر و نود و دو سانتی متر و طول ضلعی جنوبی ده متر و بیست و پنج سانتی متر است.
در خانه بر ضلع شرقی قرار دارد و بلنی آن از زمین دو متر است. برای ورود به خانه، باید از نردبان استفاده شود. در خانه کعبه در تمام مدت سا ل بسته بوده است، مگر هنگامی که بخواهند داخل خانه را شست و شو کنند. (این مراسم دراین سا لها معمولاً در روز هفتم ذوالحجه بر گزار می گردد.) و یا شخصیت های بزرگ اسلام یرا به زیارت درون خانه مشرف سازند. اما در سال های پیش، گاه خادمان کعبه در مقابل دریافت پول از زائران، رخصت می داده اند تا به درون خانه بروند.

رکن ها
اگر خط هایی از مرکز کعبه به چهار گوشه آن امتداد دهیم، این خطوط د رامتداد خهت های چهارگانه اصلی قرار می گیرد، و این گوشه ها رکن نام دارد. هر یک از چهار ضلع خانه یا چهار رکن آن به نامی موسوم است. رکن شمالی را «عراقی»، رکن غربی را «شامی»، رکن جنوبی را «یمانی» و رکن شرقی را «حجر الا سود» می نامند چون حجر الاسود در آن واقع شده. درون خانهکعبه مربع شکل و مسقف است. و کف خانه با سنگ مرمر سفید و سیاه فرش شده، در وسط آن واقع شده. دروسط آن سه ستون از چوب عود قرار دارد که بسیار گرانبهاست و گویند از عهد «عبدالله بن زیبر» همچنان باقی است. سف و دیوار خانه از پرده های حریر سرخ چوشیدهشده است. این سقف در دوره«سلطان عثمانی» به سال ۹۵۹ تعمیر شده . پرده ها را «سلطان عبدالعزیز» از پادشاهان عثمانی در آنجا آویخته است. بر دیواره های درونی خانه لوحه هایی نصب شده که نام تعمیر کنندگان و با هدیه کنندگان زیور ها در آنجا ثبت شده است.
حجر الاسود
معروف است که «حجر الاسود» سنگی بهشتی است کع همراه حضرت آدم به زمین فرود آمد و در رکن شرقی به ارتفاع یک متر و نیم اززمین قرار گرفته است و آن سنگی است سیله مایل به سرخی، بیضی شکل به قطر سی سانتی متر که در آن نقطه های قرمز دیده می شود و در پوششی از نقره است و علامت شکستگی دارد، علت این شکستگی آسیب هایی است که درطول زمان براین سنگ مقدس وارد آمده است. نخستین آسیبی که تاریخ اسلام آن را نشان می دهد ضربه هایی است که به وسیله منجنیق، هنگام محاصره «حجاج بن یوسف ثقفی» بدان رسید. دیگر شکستگی های آن از فتنه، «قرامطه»است. در این فتنه «قرمطیان» بر مکه تاختند مردم آن را کشتند. به خانه کعبه بی حرمتی کردند و «حجر الاسود» را با خود به  بحرین بردند. «حجر الاسود» مدت بیست و دو سال در بحرین قرار داشت و سپس در سال ۳۲۹ هجری قمری نخست به کوفه و سپس به مکه منتقل شد و روز سه شنبه دهم ذوالحجه همان سال در محل خود نصب گرد ید.
میزاب
ناودان یا میزاب، بر بام خانه بین رکن شمالی و غربی و بر فراز جایی است که به نام « حجر اسماعیل» است. گویند این ناودان را نخست«حجاج بن یوسف» نهاد تا باران بر بام خانه جمع نشوند، سپس «ولید بن عبد الملک» آن را تبدیل به طلا کرد به سال ۴۵۵  هجری قمری «بنو الطیب»آن را به یمن بردند که حاکم یمن آن را خرید و به مکه برگرداند. در سال نهصد و پنجاه و نه هجری قمری «سلطان سلیمانی قانونی»، میزاب را از نقره سا خت و به سال ۱۰۲۱ سلطان احمد آن را به ناودانی از نقره منش به طلا و مینا و لاجورد تبدیل کرد. در سال ۱۲۷۳ «سلطان عبدالمجید» میزابی از طلا برای خانه کعبه فرستاد که هم اکنون باقی است.
حجر اسماعیل
محدوده ای است مه با سنگ چین های نیم دایره به ارتفاع۳۱/۱ مشخص شده و زیر ناودان طلا قرار دارد. «حجر اسماعیل» خانه حضرت اسماعیل(ع) و محل دفن او و مادر بزرگوارش حضرت هاجر است. نماز خواندن و نیایش درآن محدوده بسیار سفارش شده است.
حطیم
درباره محدوده «حطیم »اختلاف است . بیشر اهل سنت به مقابل دیواری که «حجراسماعیل» نامیده می شود حطیم می گویند ولی شیعیان «حطیم» را میان «حجر الاسود» و «مقام ابراهیم»می دانند. به فرموده ی امام رضا (ع) مقدس ترین و متبرک ترین قسمت مسجد الحرام است زیرا تعداد بسیاری از انبیاء درآن قسمت مدفونند.
ملتزم
قسمتی از کعبه را در یک سوی آن «حجر الا سود» و در سوی دیگرش«باب کعبه »قرار دارد«ملتزم»می نامند، چون حاجیان همیشه«ملتزم» آن قسمت هستند یعنی: درآن قسمت می ایستد و به در و دیوار خانه خدا می چسبند و دعا می خوانند.
مستجار
قسمتی از خانه خدا که پشت دیوار کعبه نزدیک رکن یمانی و به موازات در کعبه واقع شده است. «مستجار» نام دارد. جار به معنی پناه بردن به همجوار و به صورت کلی تر پناه بردن است زمانی که خانه کعبه دو در داشت، در دیگر آن در کنار «مستجار»بود که مسدودشد. همین قسمت محل ورود «فاطمه بنت ا سد»در کعبه برای ئلادت امام علی(ع) بوده است.
مطاف و مقام ابراهیم
آن مقدار از زمین سنگ فرش که گرداگرد خانه کعبه است و فقها فاصله آن را از دیوار خانه تا بیست و شش ذراع و نیم دانسته اند و طواف باید د راین مساحت انجام گیرد، «مطاف» نام دارد. میان این جایگاه خانه کعبه بنایی با قبه ای کوچک دیده می شود که «مقام ابراهیم»نام دارد. و آن  سنگی است که جای پایی د رآن دیده می شود. این جای پا منسوب به حضرت ابراهیم (ع) است.
پوشش خانه
بر وری چهار دیوار خانه کعبه پوششی سیاه افکنده شده است که «»پرده کعبه» است. این پوش تا پایین خانه می رسد و در آنجا با حلقه هایی به «شاذروان» بسته می شود. ولی در موسم حج به خصوص روزهای نزدیک به تعویض پرده، اندک اندک آن را بالا می برند و بر می چینند و به جای آن، پرده سفیدی می اندازند و پس از مراسم حج، پرده نو را برآن می پوشانند. پوشش کعبه نیز تاریخی کهن دارد. چنانکه نوشته شده این پرده از پارچه ا ی سیاه بافته می شود (کژسطبر) و رد حاشیه فوقانی آن آیه هایی از قرآن کریم که درباره خانه کعبه است قلاب دوزی می شود.
دارارقم
این همان منزلی است که پیامبر (ص) و نخستین دسته های نومسلمانان در آغاز اسلام پنهانی در آنجا جمع می شدند و خدا را عبادت می کردند. «دارارقم» نزدیک کوه «صفا» بوده است، بیرون از مسجد. سپس درآنجا  کتاب خانه ای ساختند این کتاب خانه به سال۱۳۹۵ هجری قمری ویران شد و اکنون جزو میدان است.
شغب ابی طالب
محّل زندگی بنی هاشم در مکه، جایی است که مشرکان مکه پیامبرو اصحاب او را در آنجا محاصره کردند و مردم را از دیدار و معامله با آنان منع نموده و برای محکم کاری، نامه ای نوشتند و آن را بر دیوار خانه کعبه آویختند. این محاصره دو یا سه سال طول کشید تا به قدرت خدا موریانه ای آن نامه را خورد و جز کلمه «باسمک اللهم» که بر بالای آن نوشته بودند چیزی باقی نگذاشت. «ابوطالب» به نزد قریشیان رفت و گفت:برادر زاده ام چنین خبری می دهد اگر راست باشد. محاصره را بکشنید و اگر دروغ باشد او را به شما خواهم سپرد. چون بررسی کردند جنان دیدند که رسول خدا(ص) خبر داده بود. قریش محاصره را شکستند.
قبرستان ابوطالب
محوطه وسیعی است که در کنار پل «حجون» قرار دارد و اکنون گورستان مردم مکه است ، که خود تاریخی کهن دارد.شخصیت هایی همچون حضرت «ابوطالب»،«خدیجه»،«عبد مناف»، دو تن از فرزندان رسول خدا به نام «قاسم» و «طاهر» و بسیاری از صحابه و شیعیان در این قبرستان مدفونند .
عرفات
صحرای وسیعی است با مساحت حدود ۱۸ کیلومتر مربع در شرق مکه ، اندکی متمایل به جنوب ، در فاصله بیست و یک کیلومتری ، بر سر راه «طائف». هر حاجی باید از ظهر روز نهم ذی الحجه تا غروب شرعی آن روز در این صحرا باشد . امام صادق (ع) می فرماید : «جبرئیل در ظهر عرفه به ابراهیم گفت : ای ابراهیم به گناهان خود اعتراف کن و مناسک را بشناس . از این جهت که جبرئیل به آن حضرت گفت «اعتراف»، آنجا را عرفات نامیده اند . »
در جهت شمالی این دشت ، کوهی است که «جبل الرحمه» نام دارد .

مشعر الحرام
«مشعر» یا «مزد لفه» جایی است که حاجیان پس از بیرون شدن از غرفات بدانجا میروند وتا طلوع آفتاب درآن می مانند «مشعر» میان دو تنگنای «عرفه» از یک سو و«محشر» از سوی دیگر است ، آن را «مزد لفه» گویند چون جایی است که در رفتن بدان هجوم می آورند. و به هم نزدیک می شوند یا آنکه در شب بدانجا می روند . محدوده «مزد لفه» از منتهای «عرفه» تا وادی «محشر» است .
منا
دره ای است به عرض تقریبا پانصد متر و طول سه کیلومترو نیم (از جمره عقبه تا وادی محشر) . حاجیان باید  از طلوع خورشید روز دهم تا ظهر روزدوازدهم در آنجا بمانند . رمی جمرات و قربانی در این مکان انجام می گیرد . امام رضا (ع) فرمودند : پس از قبولی ابراهیم در آزمون الهی ، جبرئیل به حضرت ابراهیم گفت: «تمن علی ربک ما شئت» یعنی : هرچه از خدا می خواهی آرزو کن .
ابراهیم (ع) از خداوند خواست به جای ذبح فرزندش قوچی را بفرستد تا به عنوان فدیه اسماعیل آن راذبح کند و خداوند آرزوی او را برآورد کرد .
جمرات
جمع «جمره» به معنی توده ای از سنگ است . جمره های سه گانه ، در منا و نزدیک به مکه اند که عبارتند از : جمره اولی ، وسطی و جمره عقبه . «جمره اولی» نزدیک مسجد «خیف» است و «جمره وسطی » بین جمره اولی و «جمره عقبه» قرار دارد .
حاجیان مکلفند روز عید قربان به «جمره عقبه» هفت سنگ بیندازد . و در روز های یازدهم و دوازدهم نیز به هر یک از سه جمره هفت سنگ بزنند .
امام صادق (ع) فرمودند: علت رمی جمرات آن است که شیطان در محل جمره بر ابراهیم ظاهر شد . جبرئیل از ابراهیم خواست تا هفت سنگ بر او بزند و با زدن هر سنگ تکبیر بگوید. ابراهیم چنین کرد و این سنت شد .
مسجد ها
در داخل شدن شهر مکه و اطراف آم مسحد هایی است که قدمت تاریخی و شهرت اسلامی دارد چون «مسجد خفیف» ، «مسجد نمره» ، «مسجد جن» و «مسجد تنعیم».
مسجد خیف
«خیف» به محلی گویندکه از شدت کوهستانی بودن آن کاسته شده اما هنوز به صورت دشت در نیامده . دامنه «کوه صفائح» چنین وضعیتی دارد و «مسجد خیف» در آنجا ساخته شده است . نام «مسجد خیف » در دعای مشهور «سمات» که در عصر جمعه خوانده می شود آمده است . مسجد خیف در سمت جنوبی و بر جانب چپ کسی که از سوی عرفات آید واقع است . این مسجد در تاریخ اسلام شهرتی بسزا دارد . گویند : رسول اکرم (ص) در حجه الوداع خیمه خود را در این مکان زده است . و در جای که محراب مسجد است پنج نماز را از نماز ظهر تا نماز صبح ادا کرده است . بسیاری از پیامبران نیز در این مکان نماز خوانده اند .
مسجد نمره
مسجدی است بزرگ در ابتدای عرفات ، نزدیک «جبل الرحمه» که . آن را «مسجد عرنه» و «مسجد عرفه» و «جامع ابراهیم» نیز نامند. مسجدی بزرگ است برگرداگرد آن رواق هاست . این مسجد نیز از مسجدهایی است که آثار بنای امیران و پادشاهان ترک و مصر در آن دیده می شود . این مسجد قدمت تاریخی ندارد .
مسجد جن
این مسجد در پایین کوه «حجون» به سمت حرم حدود ۵۰ متر پس از «پل حجون» و در حاشیه قبرستان ابوطالب است . گویند سبب نام یافتن این مسجد به «مسجد جن» از آنجاست که جنیان با پیامبر بیعت کردند و سوره «جن» در این مکان بر پیغمبر نازل شد .
مسجد تنعیم
در ورودی مکه از راه مدینه منطقه ای وجود دارد به نام «نعمان» که میان دو کوه «ناعم» و «نعیم» وجود دارد . این منطقه حدود ۱۰ کیلومتر با مسجد فا صله دارد . این مسجد از مکان هایی است که معمولا حجاج برای عمره به آنجا رفته و در آنجا محرم می شوند .
نشانه قبولی حج
امامان- علیهم السلام- از رسول خدا- صلی الله علیه و آله و سلم- نقل کرده اند که فرمودند: اگر کسی به زیارت خانه خدا و حج موفق شد و بازگشت و انسان صالحی شد و دست و پای او به سوی گناه نرفت این نشانه قبولی حج او است و امّا اگر بعد از زیارت خانه خدا، باز تن به تباهی و گناه داد و نشانه آن است که حجّ او مردود است.
این نکته می تواند به نوبه خود بیانگر سر حجّ باشد. زیرا اسرار عبادت های ما در قیامت ظهور می کند که آن روز، روز ظهور باطن است و در آن روز هر انسانی می فهمد که عمل او مقبول است یا مردود.نه تنها نتیجه را، که دلیل سرّ ردّ یا قبول را هم مشاهده می کند. چون قیامت روز ظهور حق و فاش گردیدن اسرار است. «یوم تبلی السرائر».
حال اگر کسی در دنیا توانست به مرحله ای برسد که نظیر قیامت بفهمد حجش مورد قبول واقع شده یا خیر. اوبه گوشه ای از اسرار حج رسیده است. قهراً سبب قبول یا ردّ آن را هم بررسی می کند. امیدواریم که خداوند حجی مقبول و سعی ای مشکور به همه عنایت فرماید و از خزانه غیب اش لطف بیکرانش را به ما جاری نماید و به حق صاحب خانه همگان را به زیارت خانه صاحب خانه موفق و مأجور بدارد.
نگاه به کعبه
حضرت علی (ع) می فرماید:
«هر گاه برای حج خانه خدا رفتید، به کعبه بسیار بنگرید، زیرا خدا را صد و بیست رحمت در کنار خانه خویش است: شصت رحمت برای طواف کنندگان، چهل رحمت رای نماز گزاران و بیست رحمت برای نگاه کنندگان.»                                      (وسایل الشیعه،ج ۱۳،ص ۲۶۴)
امام صادق (ع) می فرماید:
«کمترین پداش برای نگاه به کعبه آن است که خداوند برای هر نگاه، حسنه می بخشد و گناهی می زداید و درجه ای بر مقامش می افزاید.»              (المحا سن،ج ۱، ص ۱۴۵)
پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
نگاه به کعبه از روی عشق عبادت است و خطا ها را کاملاً ازمیان می برد.
                                (المحا سن،ج۱،ص۱۴۵)
امام صادق (ع) می فرماید:
«هر کس به کعبه بنگرد، پیوسته بریا او حسنه نوشته می شود و گناه از او محو می گردد تا آنگاه که نگاهش را زا کعبه بر گیرد.»                               (کافی، ج۴، ص ۲۴۰)
از امام صادق (ع) پرسیدند: چرا کعبه را کبعه نامیده ند؟
فرومود: برای این که مکعب و مربع است.
سؤال شد: چرا مربع؟
فرمود: برای این که در مقابل بیت المعمور (در آسمان ها ) قرار گرفته و آن مربع است.
سؤال شد : چرا بیت المعمور مربع است؟
فرمود: برای این که در برابر عرش قرار گرفته است.
سؤال شد: چرا عرش مربع است؟
فرمود برای این که کلماتی که اسلام بر آنها استوار است چهار کلمه است و آنها ستون های عرش اند: سبحان الله- الحمد الله- لا اله الا الله- الله اکبر .  (علل الشرایع، ج۲،ص۳۹۸)
امام صادق (ع) فرمود:
چون موسی (ع) حج گزارد، جبرئیل بر او نازل شد. موسی به او گفت: کسی که با نیت خاص و خرجی پاک و حلال این خانه را زیارت کند پاداشش چیست؟ جبرئیل به سوی خدا بازگشت. خداوند وحی کرد که بگو» او را در ملکوت اعلی، با پیامبران، صدیقان، شهیدان و صالحان همراه می کنیم و اینان چه رفیقان و همراهان نیکند. 
(الحج و العمره فی الکتاب والسنه، ص ۱۵۱)
از پیامبر(ص) نقل شده است که فرمود:
«در چهار مورد درهای آسمان گشوده می شود و دعا مستجاب می گردد…. یکی هنگام دیدن کعبه است. »                                              (السنن الکبری، ج ۳، ص ۵۰۲)
آموختیم در هر طوافی حاجی با اشاره به «حجر الاسود»عهد خیش را با مقام ولایت استوار می کند.
در مکتب مکه
چه، بشر در مسیر پر فراز و نشیب حیات خود، با مخاطرات و عقبه هایی روبرو می شود که بی حضور معلمی راهبر، نجات از آن میان میسر نیست.
تنها در سفر «حج» است که حاجی نه تنها در این سفر از نعمات گسترده در زمین وحی بر خوردار می شود بلکه با حضور در میقات و طواف خانه متذکر به عهده و میثاق می شود که خداوند آن را مایه دوام و بقای اعمالش ساخته است. میثاقی درباره ولایت انسان کامل و حجت خدا در عرصه ی زمین که تنها واسط فیظ و حافظ جهان و عامل پایدار ماندنش است.
معلمان حج
دانستین که حج، منعکس کننده مقام معلمان بزرگ عالم بشریت است. نمی توان بار اقامت در سرزمین وحی افکند اما، از شناخت معلمان بزرگ تاریخ، جایگاه و نقشی که در زمان حیاتشان و پس از رحلتشان ایفا کردند غفلت جست. شاید اگر یک وجه از حج تاریخ و درک تاریخی نهفته در لابه لای رخدادها و حوادث باشد شناخت معلملن بزرگ تاریخ بشریت وحه دیگر آن است. این دو وجه در این سفر به صورتی در هم تنبیده شده، خود را نشان می دهد. اولین معلم آدم(ع) سر سلسله انبیاء، مبدأ جریانی شد که چونان رودی آرام در پهنه تاریخ حیات بشر به راه افتاد و فارغ میان دیگر، جریانات با جریان حقیقی شد. حکایت گسیل انبیاء حکایت نیاز آدمی به معلم است. معلمانی که متعلم مدرسه داعی بزرگ و نشیب حیات خود، با مخاطرات و عقبه هایی روبرو می شود که بی حضور معلمی راهبر، از آن میان میسر نیست.
شناخت
حج آنگاه معنی خویش را باز می یابد که زائر با میثاق آغاز کند یعنی: رجعت به هویت فراموش شده از طریق تذکر تاریخی و حج آن زمان با آینده حاجی پیوند می خورد که عاملی برای استمرار حیات حقیقی او در عرصه هستی شود. زیرا حاجی تنها در قتی حج از زندان صورت ها خارج می شودو در می یابد که: با دریافت سنت ها و شناخت هاقانون مندی ها پای به پای نمونه ها و الگوها می توان جایگاه خویش را در یابد. مصادق عینی کفر و حقیقت زمانش را بشنا سد و پی ببرد که او و دیگر همد ینانش در کجای  این مسیر طولانی قرار گرفته اند. در می یابد که در کجا و چگونه آن عهد تجدید کرد و مهیای عروج شد. زیرا به حقیقت حج موجب تقویت دین و نشانه اسلام است که خداوند آن را در میان مسلمین قرار داده و به انجام آن امر فرموده است.
هویت یابی
زائر در می یابد که هیچ حلقه مفقودهای وجود ندارد. همه اجزا سر جای خویش قرار گرفته اند و او با مشاهده «جده» در وقت دیدار به حقیقت از مادر خویش جویای پدرمی شود و همه اصل و تباری که دا در هوایش می تپد. سالک طریق حج به پشت سر می نگرد و اصل و خلقت و همه هویتی که می تواند او را از یان تعلیق نافرجام خلاصی دهد او در می یابد که همه سفر حرکت در جاده ای است که زائر را با خود و حقیقتش رودررو می سازد و به همه اعمال و مناسکش معنی می دهد.
به سوی حق
دانستیم که داستان میثاق و رجعت به حق داستان انسان است و داستان همراه شدن با همه سنت های لایتغیر هستی، همه قانون مندی ویژه ای که عالم و آدم را در بستری طبیعی و ساده به سوی حق می خواند که «انا الله و انا الیه راجعون».
عهد با ولایت
آموختیم در هر اطرافی حاجی با اشاره به «حجر الاسود» عهد خویش را با مقام ولایت استوار می کند و میثاق فراموش شده را به یاد می آورند چنان که در عرفات با حضور امام حاضر و ولی عصر خود روی به آسمان می کند تا دیگر بار پذیرفته درگاه خدا شود.
                                                  گزیده، بخت خاک، شفیعی سروستانی
در حسرتی دوباره
به منزل که می آیی اثاث ها را جمع و جور می کنی برای رفتن.از مکه تا مدینه حدود۴۳۰ کیلومتری راه است. وقت خروج از مکه همه گریه می کنند. و راستی چه سخت است دل کندن از سرزمین خدا، چه سخت است بخواهی درآستانه وداع، اندوه خویش را به دوش کشی، اینجاست که می گویی: مرا ببخش که مهمان سزاواری نبودم. مرا ببخش که که در کوچه کلمات وحی، راه آسمان را نیافتم. مرا ببخش که دربارش یکریز اجابت، زلال نشدم. ئمرا ببخش که جان در چشمه شوق نشُستم. حکایت حضور تو را هیچ گاه فراموش نمی کنم و با اندوهی عمیق، بدرودت می گویم.
بدرود…..آه.
امان از غریبی
طواف وداع به جا می آوری و می اندیشی که ای کاش این طواف تا ابد ادامه داشت. اما هر قدم، تو را به لحظه واپسین نزدیکتر می کند. هفتمین دورو آخرین بار. پس به نماز می ایستی و دستهای نیازت در آستانه وداع بر آستانش بلند می شود، نجوا می کند: «الهی من دلداه هوای توام، پس دلی را که شوق زیارت حرم تو تطهیرش کرد از معاصی دور بدار و حجاب از آن برگیر تا هیچ جز تو نبیند».
ان شاء ا…..
تا دست هیچکس  نرسد تا ابد به من
 می خواستم که گم بشموم در حصار تو
حجی که نرفتم
علامه محمد تقی جعفری
سالیان درازی بود که عشق حج، دیوانه ام کرده بود. هر سال با خودم می گفتم آیا من هم می توانم به حج مشرف شوم؟
ولی با این وضع مالی چگونه می توانم ؟ بالاخره انتظار به سر آمد و یک نفر از ثرتمندان تهرانبه من مراجعه کرد و گفت: «مادرمان فوت کرده و ورثه تصمیم گرفته ایم شما امسال به نیابت از مادرمان به مکه بروید ؛ با مبلغ شش هزار تومان» و در آن وقت، شش هزار تومان قیمت یک خانه در تهران بود.
مانده بودم چه کنم؛ از طرفی عشق به حج و این پول هنگفتی که خیلی بیشتر از پول مورد نیاز برای حج بود و از طرفی هم چون نمی دلنستم این پول از کجا آمده ، نمی خواستم با آن به حج بروم. برای همین علی رغم عشقی که به این سفر داشتم و این که آرزوی چندین ساله ام در حال تحقق بود، جواب رد دادم و قبول نکردم.
چند روزی گذشت؛ دوباره آن آقا مراجعه کرد و این بار مبلغ ۱۲ هزار تومان را پیشنهاد کرد. با این پول خیلی از مشکلاتم حل می شد و به آرزویم می رسیدم .
جدالی بین عشق و عقل ایجاد شده بود؛ اما باز عقل بر عشق پیروز شد و جواب رد دادم. دوباره چند روز بعد همان مرد با پیشنهاد ۲۰ هزار تومان به من مراجعه کرد؛ یعنی مبلغی که می توانستم با آن چند حج بروم و هر چه از وسایل رفاهی لازم داشتم در تهران خریداری کنم؛ اما مجدداً جواب من منفی بود و این بار دیگر کسی سراغم نیامد. آن سال به حج مشرف نشدم؛ اما در عوض چشمه های زیادی از حکمت به رویم گشوده شد که نه دیده بودم و نه چشیده بودم.
به یاد روی تو
زان یار د لنوازیشکری است با شکایت
گر نکته دان عشقی خوش بشنو این حکایت
بی مزد بود و منّت هر خدمتی که کردم
یارب مباد کس را مخدوم بی عنایت
رندان تشنه لب را جامی نمی دهد کس
گویی ولی شناسانرفتند از این ولایت
هر چند بردی آبم روی ازدرت نتابم
جور از جیب خوشتر کز مدعی حمایت
در زلف چون کمندش ای دل مپیچ کآنجا
سرها بریده بینی بی جرم و بی جنایت
چشمت به غمزه ما را خون خورد و می پسندی
جانا روا نباشد خونریز را حمایت
در این شب سیاهم گم گشت راه مقصود
از گوشه ای برون آی ای کوکب هدایت
از هر طرف که رفتم جز وحشتن نیفزود
زنهار ازاین بیابان وین راه بی نهایت
این راه را نهایت صورت کجا توان بست
کش صد هزار منزل پیش است در بدایت
ای آفتاب خوبان می جوشد اندرونم
یک ساعتم بگنجان در سایه عنایت
عشقت رسد به فریاد ور خود بسان حافظ
قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت
و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا
مسلمانان جهان با هم برادرند
حجه الاسلام والمسلمین قرائتی
ایام حج و عمره، بهترین فرصت و زمینه مناسب برای تماس با مسلمانان جهان می باشد و لازم است نکاتی را در این خصوص مورد توجه قرار دهیم:
۱-    رابطه ی با آنان برادرانه باشد تا خیال نکنند؛ مورد تحقیر قرار گرفته اند و یا اینکه ما خود را مرشد و مربی آنان می دانیم .
۲-    رابطه ی ما منصفانه باشد تا فکر نکنند؛ شما عقیده ای را بر آنان تحمیل می کنید.
۳-    رابطه ی ما رابطه ی آگاهانه باشد. باید بدانیم که رد اولین برخورد، از کجا شروع کنیم و مسئله اصلی چیست و ازگفت و گو و بحث های غیر ضروری پرهیز نمائیم. زیرا وقت، کم و مطلب زیاد است و مهمتر از این، مسئله متوجه کردن مسلمین به قرآن است.
۴-    در ارتباط با مسلمانان باید ابتدا نقاط مشترک بیان شود که ما در اسلام و در کتاب و در معاد، نبوت، نماز، قبله، حج، روزه،جهادو …… مشترک هستیم، چنین بیانی طرف را به ما نزدیک می کند.
۵-    باید بیشترین تکیه ما روی قرآن باشد که مورد اتفاق و قبول همه مسلمین است و اگر حرفی داریم ، باید با اتکا به منبع وحی و استناد به قرآن کریم مطرح کنیم.
۶-    باید سعی کنیم که از ساعات فراغت افراد استفاده کنیم.اگر شخصی مشغول نماز یا قرآن یا دعاست، مزاحم او نشویم، زیرا تماس های نسنجیده به جای جذب، دفع می کند.
۷-    مدت تماس باید چند لحظه و دقیقه بیشتر نباشد و اگر او اظهار تمایل کرد، سخن خود را ادامه دهیم. برای شر.ع تماس ، باید نوعی محبت و احترام از ما ببینند.
۸-    بررسی گرفتاری های مسلمانان جهان و برطرف کردن مشکلات آنان که حضور و شرکت در منافع بزرگ حج که در قرآن آمده است به همین منظور است.
۹-    یکی از وظائف حجاج ایرانی رفع تهمت هائی است که در طول سال، تمام رسانه های بیگانه به ملت عزیز ما می زنند.در سمینار جهانی ائمه جمعه ، بعضی از مهمانان خارجی ،با خود نا ن خشک و چراغ قوه آورده بودند و می گفتند: تبلیغات کشور ما چنین وانمود می کرد که در ایران نه نان است و نه برق و جنازه ها کنار خیابان افتاده و ……..
۱۰-روش تبلیغ ما باید دعوت به سوی قرآن باشد، با نرمی و گرمی و محبت باشد. احیاناً اگر از وضع بعضی از مسلمانان انتقاد شد ، در صدد توجیه نابجا نباشیم. گاهی می گویند که شما هنگام نماز در بازارهستید و در جماعت شرکت نمی کنید، شما رد فلان جا چه می کردید، چنان چه نقطه ضعفی از ما گرفتند، آن را بپذیریم.
در حدیث می خوانیم که رسول خدا (ص) به امیر المؤمنین(ع) فرمود: «یا علی لأن یهدی الله بک رجلا خیر لک ممّا طلعت علیه الشّمس» یا علی، به خدا سوگند، اگر خداوند یک نفر را، توسط تو هدایت کند، برای تو از آنچه خورشید بر آن می تابد، بهتر است.
البته نظر ما این نیست که بگوییم، ما هدایت شده و دیگران گمراهند، بلکه هدف، نشان دادن راه حق و افشاگری خبرهای دروغ و تهمت ها و معرفی دوستان واقعی و دشمنان اسلام و مسلمین است.
۱۱-نسبت به مقدسات دیگران مؤدب باشیم. قرآن می فرماید: حتی نسبت به معبود بت پرستان، زخم زبان و ناسزا نکوئید، زیرا عواطف آنان جریحه دار می شود و آنها هم نسبت به خداوند متعال، جرأت توهین پیدا می کنند.
۱۲- در نام بردن افراد، کمال ادب را از خود نشان بدهیم. قرآن می فرماید: «لا تنابزوا با لألقاب» نام دیگران را سبک نبرید».                سوره حجرات آیه ۱۱
۱۳- در بحث ها، روی افراد تکیه نکنید، بلکه معیار ها را بگویید، مثلاً بگویید، قرآن می فرماید:«از مسرف، مفسد و بد سابقه و جاهل، پیروی نکنید».
۱۴- مسئله اصلی که نجات مسلمین از شرّ ابر قدرتها است، فراموش نشود و تحت الشعاع بحث های تاریخی که دیرتر به نتیجه می رسد، قرار نگیرد.
۱۵- رد اعمال فقهی سعی کنیم، کاری که سبب تفرقه و تشتت است، انجام ندهیم و همانگونه که امام بزرگوارمان فرموده است،رفتارمان باید هماهنگ با آنان باشد. لازم است بخشی از سخنان امام- قدس سره- را در این باره نقل کنیم؛ «اگر اول ماه ذی الحجه نزد علمای اهل سنت ثابت شد و حکم به اول ماه را صادر کردند، باید حجاج شیعه، از آنان پیروی نمایند و همچنین هر روزی را که سایر مسلمین برای برای انجام اعمال حج، به بیابان عرفات می روند، آنها نیز بروند و تخلف ننمایند و حج آنها صحیح است. خارج شدن از مسجد الحرام یا مسجد مدینه به هنگام شروع نماز جماعت بخوانند. در مسجدالحرام و مسجد رسول الله (ص)، مهر گذاشتن و سجده کردن بر آن حرام است و نماز اشکال دارد. لازم است برادران ایمانی در نماز اهل سنت حاضر شوند و از تشکیل نماز جماعت در منازل و گذاشتن بلندگوهای مخالف رویه، اجتناب نماید».
۱۶- در برخورد با مسلمانان سایر کشور ها در گفت و گو با مهمانان خدا، باید شرایط محیط آنان را در نظر گرفت و توع امت قهرمان و شجاع ایران را نباید از آنان داشت .
نامه وارده
پدیده سوغات و خروج سرمایه از کشور
آیا می دانید برآوردهای سالهای گذشته گواه این است که ا فزون بر هزینه های جاری و ضروری برای حج، هر ایرانی به طور متوسط یک و نیم میلیون تومان صرف خرید سوغات در ایام حج می کند؟!
یک محاسبه سر انگشتی گواه این است اگر هر زائر ایرانی یک میایون و پانصد هزار تومان برای سوغات هزینه کند، در مجموع صد هزار زائر ایرانی مبلغی قریب به ۱۵ یلیارد تومان سرمایه پولی به خارج کشور منتقل می کنند و به همین میزان، کشور از این سرمایه محروم می شود.
آیا می دانید با فرض اشتغا ل زائی دویست هزار تومان برای هرفرد بیکار، می توان با مبلغ فوق هفت صد و پنجاه هزار ایرانی بیکار را مشغول به کار کرد؟ با فرض میل نهایی به مصرف برابر ۴=          می شود؛ یعنی با محاسبه موجی که با به جریان انداختن این سرمایه در اقتصاد کشور پدید می آید، به میزان شش هزار میلیارد تومان، سالانه تغییر در درآمد ملی کشور پدید می آید. آیا رقم کمی است؟! راستی چرا ما تن به چنین زیان عظیمی می دهیم. حال به رقم فوق، سوغات عمره گذاران را نیز اضافه کنید چه رقمی بدست می آید؟ به راستی نمی شود از این زیان جلوگیری کرد؟ آیا نمی شود هدیه پیامبر گونه به آب زمزم اکتفا کرد؟ آیا نمی شود به قدریخرمای مدینه و آب زمزم به عنوان تبرک اکتفا کرد؟ مگر در سفر عتبات عالیات کربلا و نجف یک مهر و تسبیح مرسوم نیست. چه مشکلی پدید آمده است. آیا پاسخ های من و تو حاجی عزیز برای پرسش های فوق مورد رضایت امام زمان(عج) می باشد؟