بگذاريم حيوانات زندگي كنند

امسال که باران رحمت الهی دشت و دمن را در سرزمین ما سیراب کرده است، با فراوانی گل و گیاه و پوشش گیاهی موقعیت مطلوبی برای زندگی جانوران و حیات وحش به ویژه پرندگان فراهم شده است. طبیعی است که شکارچیان به معنی واقعی کلمه، حداقل در این فصل از روی آوری به شکار اجتناب می ورزند، این رسمی است که از هزاران سال پیش برجامانده و شکار حیوانات در فصل بهار ممنوع بوده است، گواینکه وضعیت اسف انگیز حیات وحش در کشور ما به گونه ای است که در اصل شکار باید تجدیدنظر اساسی شود. اما بخشی از نگرانی ها متوجه تفنگ بدستان جوان و نوجوان است که با تفنگ های بادی، پرندگان را هدف قرار می دهند. این برعهده خانواده هاست که در این فصل خرمی طبیعت و تجدید حیات، از خریدن تفنگ به عنوان اسباب بازی برای فرزندان خود، اجتناب ورزند و به هرطریق بکوشند که آنان را از اذیت و آزار حیوانات برحذر دارند. از صدا و سیما نیز توقع داریم که برنامه هایی را به این موضوع اختصاص دهد تا فرهنگ مراقبت از زندگی حیات وحش که زندگی و محیط زیست ما نیزوابسته به آنهاست،رواج یابد.

برای صرفه جویی و حفظ محیط زیست

     

ظرف سی سال گذشته خیلی ها از جمله خود من در این گیر و دار جنگ و انقلاب، به هر دلیل حاضر نشدند تکه ای نان، لیوانی آب و یا برگی کاغذ را دور بیاندازند. به هر صورت انسانها را می توان آموزش داد و به عبارت دیگر روشی جایگزین روش قبلی در آنها ایجاد نمود.
خوشبختانه ملت ما آماده اند، در زمینه های گوناگون صرفه جویی و حفظ محیط زیست همکاری داشته باشند. نگارنده حدود ۱۵ سال قبل به شهرداری مراجعه نمودم و در مورد موادی که بازیافت آنها به سادگی ممکن است صحبت کردم. تأکید بر این بود که رسانه ها (خصوصاً تلویزیون) در این مورد می توانند نقش بیشتری داشته باشند. خوب حالا تا حدی کارهایی صورت گرفته ولی آیا بهتر نیست برای جمع آوری زباله ها برنامه ریزی کنیم مثلاً جمعه ها را اختصاص به جمع آوری زباله های قابل بازیافت دهیم و هفته را به تفکیک به جمع آوری نوعی از زباله از قبیل شیشه و فلز، مواد پلاستیک، کاغذ و مقوا و … اختصاص دهیم.
به این ترتیب علاوه بر کمک به حفظ محیط زیست، به اقتصاد کشور هم کمک خواهد شد.
برای پیشرفت و مثبت بودن کار چه بهتر که رسانه ها بویژه صدا و سیما بخشی از برنامه های خود را به این موضوع اختصاص دهند. تجارب شهرداری ها و پیشنهادها و ابتکارات مردم به اجرای چنین طرحی بیش از پیش کمک خواهد کرد.

ابیانه، رودهای رنگ خانه های رؤیا
ابیانه را آیا در خواب دیده ام؟ اجتماع آن همه زیبایی و شگفتی در یک جا باورنکردنی به نظر می رسد. بی تردید، ابیانه روستایی منحصر به فرد است که هریک از کوچه های بی بن بست در آن ما را به فضایی زیباتر و شاعرانه تر می برد. گرچه نمای بیرونی خانه ها جالب و چشم نواز است اما نوع طراحی و ساخت داخلی آنها حیرت انگیز و عجیب و پررمز و راز می نماید.
قرمز همیشه نماد عشق و دلدادگی بوده و ابیانه بی شک با نهایت عشق و دلدادگی ساخته شده و رنگ قرمز جادویی بر تن دیوارهای خانه ها وکوچه ها ما را خواهی نخواهی شیفته و مجذوب می کند. در ابیانه دوست دارید تک تک درها را باز کنید زیرا که رازی دلپذیر در پشت هر در چوبی در انتظار شماست و دوست دارید به تمامی پنجره های مشبک دست بکشید تا بتوانید رؤیای شیرین خود را باور کنید.
رودی از رنگهای شاد و زنده بر چین چین دامن زنان در کوچه های ابیانه جاری است. کوچه هایی که مردانی نیرومند و مغرور گاه گاه از آنها گذر می کنند. با وجود تمام این زیبائیها جوان ها و همه آنها که می توانسته اند ابیانه را ترک کرده اند، درست به همان دلایلی که روستائیان بسیار دیگری هم زادگاهشان را ترک کرده اند. پیرمردان و پیرزنان و آنها که مانده اند، جایی برای رفتن نداشته اند. مبادا که ابیانه روزی از رفت و آمد زنانی با روسری های پرگل خالی باشد و هیچ مردی با شلوار سیاه و براق و گشاد در آفتاب میدانش ننشسته باشد. مبادا با حسرت و دریغ به گذشته نگاه کنیم و از خود بپرسیم که آیا ابیانه را در خواب دیده ایم؟
ابیانه، یادگاری عزیز و نازنین از روزگاری سپری گشته و فراموش شده است. با او و مردمانش مهربان تر باشیم.

نقش آفت کش های شیمیایی در کاهش جمعیت پرندگان

دارای مصارف زیادی هستند. هرچند اکثر آفت کش ها در دزهای بالا برای پرندگان شکاری کشنده هستند اما تنها یک گروه از آنها که آفت کشهای ارگانو کلره نامیده می شوند باعث کاهش جمعیت پرندگان در نواحی وسیعی از جهان شده است.
این ترکیبات شامل د.د.ت و سیکلودینها مانند آلدرین، دیلدرین و هیتاکلر هستند
در مقاله این شماره که از فصلنامه زیست محیطی موج سبز، برگزیده ایم نقش  آفت کش های شیمیایی در کاهش جمعیت پرندگان بررسی شده است.
آفت کش های شیمیایی علاوه بر سمی بودن، دارای ۳ ویژگی مهم دیگر می باشند که به اثر گذاری آنها بر پرندگان شکاری و دیگر گونه های حیات وحش صحه می گذارد.
۱- این ترکیبات بسیار پایدار هستند به طوری که برای چندین سال می توانند کم و بیش بدون تغییر باقی بمانند.
۲- آنها به سرعت در چربی حل می شوند. به این معنی که می توانند در بدن جانوران تجمع یافته و از شکار به شکارچی منتقل شوند و به طور تصاعدی در زنجیره غذایی تغلیظ یابند. پرندگان شکاری که تقریباً در بالای زنجیره غذایی قرار گرفته اند مستعد تجمع مقدار زیادی از این مواد هستند.
۳- در مراحلی که میزان کشندگی سم پایین است مثلاً فقط چند واحد در هر میلیون، بعضی ارگانو کلره ها تولید مثل برخی گونه ها را مختل می سازد. آنها همچنین از طریق بدن پرندگان مهاجر، حشرات، باد و جریان آب جابه جا می شوند و بنابراین می توانند به نواحی دور نیز دسترسی یابند.
در سال ۱۹۶۰ از این ترکیبات شیمیایی به قدری زیاد استفاده شد که هیچ یک از گونه های بزرگ پرندگان که در اروپا و آمریکای شمالی بررسی شدند از بقایای ارگانوکلره ها در امان نمانده بودند. هر چند بیشترین غلظت در پرندگان شکاری یافت شد. اثر این مواد بر روی جمعیت پرندگان شکاری در هر مکانی که این مواد در مقادیر زیاد استفاده شده بود مانند بیشتر اروپا، آمریکای شمالی و بخش هایی از استرالیا و آفریقا مشاهده شده است. البته تمام گونه ها به یک اندازه تحت تأثیر قرار نگرفته بودند. همچنین در مناطق خاصی کاهش در گونه های پرنده خوار عموماً بیشتر از گونه های تغذیه کننده از پستانداران بوده است. موارد فوق تا حدودی به دلیل تغذیه از پستانداران علفخوار است (یک حلقه در دومین پله زنجیره غذایی) در حالی که پرنده خواران بیشتر از شکار گوشتخوار (حداقل سومین پله زنجیره) تغذیه می کنند. همچنین این امر تا حدودی به این دلیل است که پرندگان به طور عمومی کمتر می توانند باقیمانده های ارگانوکلره را در بدن خود بشکنند، به طوری که در هر دوره زمانی مقدار بیشتری از این مواد را دارا هستند. همچنین بسیاری از پرندگان پراکندگی گسترده تری نسبت به پستانداران دارند و به این دلیل احتمال تماس مستقیم آنها با آفت کشها بیشتر است. تمام این اختلافات بدین معنی است که در هر منطقه خاص، پرندگان شکاری که از پرندگان تغذیه می کنند نسبت به پرندگانی که از پستانداران تغذیه می کنند مقدار بیشتری از ارگانوکلره ها را در بدن خود ذخیره می کنند. در بعضی از مناطق، جمعیت پرندگان ماهی خوار، مانند عقاب ماهی گیر و عقاب سر طاس نیز متأثر شده اند. این مطلب به این دلیل است که بعضی از ماهیها، ارگانو کلره ها را در حد بالایی در بدن خود نگهداری می کنند، به عبارتی این مواد نه تنها از طریق غذای ماهی بلکه از طریق آب آلوده که در طی شبانه روز از آبشش های ماهی عبور می کند در بدن آنها تجمع می یابد. ارگانو کلره های گوناگون، جمعیت پرندگان شکاری را به طریق مختلفی متأثر می سازد. د.د.ت متابولیت های د.د.ای، مسمومیت  سمی کمی برای پرندگان ایجاد می کنند و اثر مهم آنها بر روی تولید مثل است. د.د.ای باعث نازک شدن پوست تخم پرندگان و مرگ جنین می شود و بدین جهت موجب کاهش میزان تولید مثل می گردد. اگر این کاهش تولید مثل چشمگیر باشد، جمعیت رو به زوال می رود. ترکیبات سیکلودین مانند آلدرین و دیلدرین بسیار سمی تر از د.د.ای هستند و اساساً از طریق افزایش مرگ و میر، باعث کاهش جمعیت شده اند. سهم نسبی در کاهش جمعیت پرندگان شکاری با مکانیسم کاهش تولید مثل «د.د.ای» و با افزایش مرگ و میر «سیکلودین» به طور مشخصی از یک ناحیه به ناحیه دیگر متفاوت بوده است که بر اساس الگوی مصرف در آن ناحیه است.
در بیشتر مناطق اروپا، کاهش در تعداد قرقی ها و بحری ها در اواخر ۱۹۵۰ آنچنان سریع بود که احتمالاً به طور عمده به دلیل کاهش نرخ تولید ناشی از د.د.ای بوده است. این ماده تنها ترکیب شناخته شده ای است که باعث کاهش جمعیت با روشی غیر از افزایش مرگ و میر می شود.
از هنگامی که استفاده از د.د.ت، دیلدرین و سایر ارگانوکلره ها به طور مستمر کاهش یافته است، میزان باقیمانده این مواد در تخم و بدن پرندگان شکاری نیز کاهش یافته و جمعیت پرندگان در اروپا و آمریکای شمالی به طور نسبی یا کامل بهبود یافته است. این مطلب در دیگر نقاط جهان صحت نداشته و حتی در مناطق دیگر استفاده از این ترکیبات همچنان ادامه دارد یا حتی افزایش نیز یافته است.
دیگر انواع آفت کش ها نیز تعداد زیادی از پرندگان را قربانی کرده اند، اما تا آنجا که می دانیم باعث کاهش جمعیت گسترده و دائمی نشده اند. برخی از ترکیبات فسفر آلی مشخصاً کشنده هستند و در سال ۱۹۶۰، در یک دوره دو ماهه در هلند ۲۷۰۰ پرنده مرده در اطراف مزرعه های تازه کشت، کشور هلند در رابطه با معرف Palathion یافت شدند و تعداد کل پرندگان قربانی احتمالاً نزدیک ۲۰۰ هزار عدد می رسید که هشت گونه از پرندگان شکاری را شامل می شد.
در مناطقی از آفریقا گفته می شود تعداد زیادی از پرندگان شکاری در حین عملیات کنترل علیه پرنده دانه خوار quelea که در عملیات Palelthion از طریق هواپیما پخش می شود کشته می شوند. برخی آفت کش های کاربامات، به ویژه کاربوفوران در مرگ و میر پرندگان شکاری در آمریکای شمالی دخیل بوده اند. به علاوه مشخص شده است که برخی جونده کش ها به طور معمول از طریق سم پاشی ثانویه و خوردن شکار مسموم باعث مرگ و میر پرندگان شکاری می شوند. در دهه ۱۹۶۰کاهش گسترده در جمعیت پرندگان شکاری در فلسطین اشغالی، به استفاده از سولفات تالیوم به عنوان جونده کش نسبت داده شد. همچنین در سالهای اخیر در برخی از کشورها، جونده کشها ضد انعقادی باعث مرگ و میر پرندگان شکاری گوناگون و جغدها شده است.
در طی این سالها، ترکیب سمی دیگری نیز در مرگ و میر پرندگان شکاری دخیل دانسته شده اند. این مواد شامل فلزات سنگین مانند جیوه و سرب می باشند. در چندین کشور نیز فاضلاب کارخانه های کلروآلکالینی به عنوان منبع اصلی آلودگی جیوه در محیط آبی به شمار می روند در حالی که آفت کشهای مختلف منبع اصلی جیوه در خشکی هستند. مشخص شده است که جیوه به ویژه وقتی به صورت جیوه قلیایی بر روی گیاهان استفاده شود باعث مرگ پرندگان می شود. این موارد بیشتر شامل پرندگان دانه خوار می گردد ولی پرندگان دیگر شامل دسته ای از پرندگان شکاری که از اجساد تغذیه  می کنند نیز متضرر می شوند. در استان زیلند کشور هلند در یک سال ۱۰۳ پرنده شکاری و ۱۱۱ جغد در اثر این عامل کشته شدند. مرگ و میر این چنین گسترده احتمالاً در کاهش عمومی پرندگان شکاری اروپا در بین سالهای ۶۰- ۱۹۵۰ دخیل بوده و غذایی با ترکیبات پایدار گانوکلره که مرگ و میر را افزایش داده تولید مثل را کاهش می دهد. در یک منطقه خاص اغلب بیش از یک عامل دخالت داشته و همچنین یک گونه پرنده شکاری به خصوص در نقاط گوناگون جهان در اثر عوامل مختلف کاهش یافته است.
زمانی که اثرات فوق به تأثیرات تخریب زیستگاه، تیراندازی به پرندگان و سایر آزارهای مستقیم افزوده شود، اغلب مشخص کردن این که در یک جمعیت خاص مهم ترین عامل مؤثر در کاهش گونه کدام بود، مشکل به نظر می رسد. در مناطق خاص، جمعیت پرندگان در بین سالهای نزول متوالی عموماً تا حدی افزایش یافته ولی به طور فزاینده ای از دهه ۱۹۵۰ جمعیت پرندگان به طور واضح توسط عوامل شیمیایی پایین تر از حدی که محیط توانایی آن را دارد،  نگاه داشته شده است. بیشترین مشکل استفاده از مواد شیمایی غیرانتخابی، پایدار و تجمع یابنده بودن است. هر چند اوضاع به طور مشخص از دهه ۱۹۶۰ بهبود یافته و اطلاعات بشر از خطر مواد شیمیایی بیشتر شده است اما غیر واقع بینانه به نظر می رسد که توقع داشته باشیم این حوادث دیگر اتفاق نیفتد. با این وجود به هر حال جمعیت پرندگان شکاری اروپا و آمریکای شمالی در حال حاضر در یک دوره بهبود از اثرات آفت کش ها قرار دارند.