غفلت - پایگاه دانلود رایگان کتاب | دانلود کتاب

تزکیه نفس و تحصیل تقوی. امری است واجب در حالی که به فراموشی سپرده شده است و تا حتی بسیاری از بزرگان از آن غافلند اصل و هسته و ریشه تمام بدبختیهای ما و جامعه ما توجه نداشتن به مسأله نفسی و تزکیه آن است. (۱) به مرور زمان روحمان آلوده به اکثر رذائل و کثافات شده است که در نتیجه این آلودگی حس خداپرستی. دین خواهی و نوعدوستی و بسیاری از ملکات و سجایای انسانی به کنار رفته  وجایش را به اطاعت از شیطان و چپاول و هرزگی و خیانت داده است. تزکیه نفس یعنی پاک و پاکیزه کردن نفس و روح همانند پاکیزه کردن و پاک نگه‎داشتن تن می‎باشد. (۲)
بطور کلی خداوند تمام انبیاء را در دنیا فرستاده تا سه چیز را به مردم تعلیم دهند که یکی از آنها تزکینه و تصفیه آنها که خود را از صفات رذیله پاک کنند. تزکیه یعنی پاک کردن و این پاک کردن به قسم در انسان متصور است یکی در بدن و دیگری در روح(۳) تزکیه و پاک کردن بدن به سه قسمت می‌باشد. ۱-پاک کردن خود از کثافت ظاهری بدن.    2-پاک کردن بدن از نجاست ظاهری.۳-پاک کردن بدن از چیزهائی که عارض بدن می‌شود.(۴)
تزکیه روح یعنی پاک کردن نفس از صفات و اخلاق رذیله‌ای که از اعمال و صفات شیطان است تزکیه نفس، انسان را سعادتمند و رستگار می‌گرداند و به همین جهت خداون متعال در قرآن می‌فرماید: مسأله تزکیه نفس و کسب کمالات روحی است و صراحتاً و بدون هیچ کنایه و استعاره‌ای بشر را دعوت به تزکیه نفس و تقوی نموده است و حدود ۲۵ مرتبه از تزکیه نفس نام برده و انسان‌ها را بسوی آن راهنمایی و ارشاد نموده است.(۵)
در آئین مقدس اسلام مسأله تزکیه نفس و کسب کمالات روحی به عنوان یک امر حیاتی و ضروری مطرح می‌باشد. چون فرض از خلقت که خداون می‌فرماید همین است. روح انسان همانند زمینی می‌باشد که اگر آب زلال فضائل و کمالات معنوی به آن نرسد و آن را سیراب نکند روح به نابودی و سیاهی کشانده می‌شود.(۴) پرواضح است که خداوند نیازی به سوگند و قسم ندارد ولی حقیقت تزکیه را با یازده قسم و سوگند یاد فرموده تا اهمیت آن را به بشر بفهماند.(۵) البته کمالات اخلاقی بعد از تزکیه نفس و پاک کردن نفس از رذایل نفسانی و شیطانی حاصل خواهد شد.(۳) باید دانست که تزکیه نفس یعنی پاک کردن روح از امراض روحی و بازگشتن به صراط مستقیم که از آن کم بیش فاصله گرفته‌ایم برای همه افراد بشر لازم و ضروری است.(۲)
فقط انسان بیدار و آگاه به حقایق درک می‌کند چقدر تزکیه نفس و کسب کمالات اهمیت دارد. بطوری که برای رسیدن به این هدف، حتی راضی می‌شود تمام اموال و هستی خویش را بدهد چون می‌داند آن چیزی که بدست می‌آورد ارزشش میلیاردها برابر بیشتر است.(۳) تزکیه نفس باعث سعادت و خوشبختی در این دنیا نیز می‌شود. حضرت امیرالمؤمنین می‌فرماید: بر فرض که نه امیدی به بهشت و نه بیمی و ترسی از جهنم داشته باشیم و بر فرض اینکه در روز قیامت پاداش و کیفری نباشد. باز هم لازم است که فضائل اخلاقی و کمالات روحی را کسب کنیم. زیرا فرا گرفتن صفات پسندیده و عمل برطبق آنها در زندگی مایه خوشبختی و سعادت و رستگاری می‌باشد.(۵) یکی از مهمترین وظیفه افراد برای ظهور حضرت ولی‌عصر پذیرش وجود مقدسش می‌باشد که این میسر نیست مگر با تذهیب نفس به همین دلیل بر همه افراد بشر لازم است که در برطرف کردن امراض روحی و رسیدن به عقاید صحیح و کامل الهی و تزکیه نفس و کسب کمالات روحی و انسانی کوشش کنند.(۱) تنها موقعی موفقیت در تزکیه نفس حاصل خواهد شد که به مداوای امراض روحی و پاک شدن و کسب کمالات روحی مصمم شده باشیم و نهایت کوشش و سعی خود را بکنیم.(۲) عواملی که باعث امراض روحی می‌شوند محیط فاسد و ناسالم، ارواح انسانی، امراضی مثل حسد، تکبر، حرص، طمع، بخل، حب ریاست، حب دنیا و دهها مرض دیگر که در حدود هفتاد و چند عدد آن اصلی و صدها ریشه فرعی را شامل می‌شود.
(۴)
فهرست امراض روحی و صفات حمیده
صفت حمیده    روح در حالت مرض    صفت حمیده    روح در حالت مرض
خیر و نیکی    شر و بدی    خردمندی    بی‌خردی
ایمان    کفر    خاموشی    پرگویی
تصدیق حق    انکار حق    رام بودن    گردنکشی
امیدواری    ناامیدی    تسلیم حق شدن    تردید کردن
دادگری    ستم    شکیبایی    بیتابی
خشنودی    قهر و خشم    چشم‌پوشی    انتقام‌جویی
سپاسگزاری    ناسپاسی    بی‌نیازی    نیازمندی
چشم‌داشت برحمت خدا    یأس از رحمتش    به یاد داشتن    بی‌خبر بودن
توکل و اعتماد به خدا    حرص    در خاطر نگهداشتن    فراموشی
نرم‌دلی    سخت‌دلی    مهرورزی    دوری و کناره‌گیری
مهربانی    کینه‌توزی    قناعت    حرص و آز
دانش و فهم    نادانی    تشریک مساعی    دریغ و خودداری
شعور    حماقت    دوستی    دشمنی
پاکدامنی    بی‌باکی و رسوایی    پیمان‌داری    پیمان‌شکنی
پارسایی    دنیاپرستی    فرمانبری    نافرمانی
خوشرفتاری    بدرفتاری    تواضع    بلندی جستن و تکبر
پروا داشتن    گستاخی    سلامت    مبتلا بودن
فروتنی    خودپسندی    بامحبت بودن    تنفر و انزجار
آرامی    شتابزدگی    راستگویی    دروغگویی
حق    درستی    باطل    نادرستی
امانت    خیانت    پاگیزگی    پلیدی
پاکدلی    ناپاکدلی    حیا و آزرم    بی‌حیایی
چالاکی    سستی    میانه روی    تجاوز از حد
زیرکی    کودنی    آسودگی    خود را به رنج‌انداختن
شناسایی    ناشناسایی    آسان‌گیری    سختگیری
مدارا و رازداری    خشونت و راز فاش کردن    برکت داشتن    بی‌برکتی
یکرویی    درویی و دغلی    تندرستی    گرفتاری
پرده‌پوشی    فاش کردن    اعتدال    افزون‌طلبی
نماز گزاردن    تباه کردن نماز    موافقت با حق    پیروی از هوس
روزه گرفتن    روزه خوردن    سنگینی و متانت    سبکی و جلفی
جهاد کردن    فرار از جهاد    سعادت    شقاوت
حج گزاردن    پیمان حج شکستن    توبه    اصرار بر گناه
نگه‎داری سخن    سخن چینی    طلب آمرزش    بیهوده طمع بستن
نیکی به پدر ومادر    نافرمانی پدر و مادر    دقت و مراقبت    سهل انگاری
با حقیقت بودن    ریا کاری    دعا کردن    سرباز زدن
نیکی و شایستگی    زشتی و ناشایستگی    خرمی و شادابی    افسردگی و کسالت
خودپوشی    خودآرایی    خوشدلی    اندوهگین
تقیه    بی پروار    مأنوس شدن    خشن بودن
انصاف    جانبداری باطل    سخاوت    بخیل بودن
خودآرایی برای شوهر    زنا دادن       
تقوی
کلمه تقوی از ماده «وقی» گرفته شده است یعنی به معنای صیانت و حفظ و نگهداری(۵) تقوی یعنی امتناع کردن از بدیها و پرهیز کردن از آنچه که هوای نفس به سوی آن انسان را دعوت می‎کند(۱) تقوی از «وقایه» است و آن عبارت است از محافظت شی از هرچه که به او زیان می‎رساند و تقوی یعنی نفس را در وقایه و حصار قرار دادن از آنچه که بیم می‎رود(۳) تقوی یعنی در روح و قلب خود حالت و قوتی بوجود آوریم که آن را مصونیت روحی و اخلاقی دهد که اگر فرضاً در محیطی قرار گیرد که وسائل و موجبات گناه و معصیت و مخالفت از قانون شرع فراهم باشد
(۲) تقوی انسان را از آسیب رذائل و آلودگیها نگاه می‎دارد و این ملکه خوشبختی در روح انسان ایجاد نمی‎شود مگر بعد از اینکه آن را از آلودگیها تزکیه کند وخداوند در قرآن حدود ۲۱۰ مرتبه از آن نام برده و بشر را دعوت به تزکیه و تهذیب نفس نموده است. (۴) حضرت علی(ع) به مسأله پر اهمیت تقوی و تزکیه نفس سفارش و وصیت می‎نمایند که: راه سعادت و رسیدن به آرزوهای دنیوی و معنوی فقط منحصر به تقوی و تزکیه نفس است پس به آن مبادرت کنید. (۵) تقوی کلید دوستی و پس‎انداز روز قیامت است. آزادی است از هر قید و رقیت و بندگی بوسیله تزکیه و تقوی انسان به هدف خویش می رسد و از دشمن نجات پیدا می کند (۲) تزکیه و تقوا داروی بیماری دلهای شما و شفای مرض بدنهای شما و اصلاح خرابی سینه‎های شما و مایه پاک شدن نفوس شما است.(۴) تزکیه روح چگونه موجب شفاء جسم می‎شود؟ اگر روح تزکیه شود بسیاری از مرضهای جسمی که نشأت گرفته از مرض روحی است از بین می‎رود و دیگر به فکر طغیان و چپاول نیست،‌مرض حرص و طمع ندارد تا دست به هر جنایتی بزند.(۶)
بعضی‎ها خیال می‎کنند تزکیه نفس یعنی از بین بردن غرائز در حالی که این طرز فکر غلط است غرائز و انگیزه‎هایی که در روح قرار دارد هر یک نقشی حیاتی برای روح دارند که روح را به کمال می‎رسانند چنانکه قرآن می‎فرماید : آیا پنداشتید که ما شما را به عبث و بیهوده (نه از روی حکمت) آفریدیم. وظیفه ما در تزکیه نفس این است که از این غرائز به طور صحیح استفاده کنیم. (۱)
 
خواب غفلت
مردم در خواب غفلت بسر می‎برند لذا از حقایق و لذات معنوی چیزی نمی‎دانند و آن را درک نمی‎کنند. قبل از آنکه شما را بیدار کنند خود از خواب غفلت بیدار شوید یقظه و بیدرای اولین مرحله سیر و سلوک می‎باشد که سالک الی الله هدف از خلقت را درک می‎کند. (۴)
بیداری
باید دانست که خداوند متعال هیچ چیزی را عبث و بیهوده خلق نکرده است بلکه تمام افعال پروردگار از روی حکمت و مصلحت صورت می‎گیرد. چنانکه می‎فرمایند: پرورگارا این همه آسمان و زمین و این دستگاه با عظمت را بیهوده و باطل خلق نفرمودی(۳) اکثر مردم تا دم مرگ متوجه نمی‎شوند و از خواب غفلت بیدار نخواهند شد بلکه اسیر شیطان و نفس اماره بالسوء خواهند بود. (۵) اکثر مردم در خواب و غفلت بسر می‎برند و پس از مرگ از خواب غفلت بیدار می‎شوند که دیگر ندامت و پشیمانی فائده‎ای ندارد و خداوند از آن روز هشدار و بیم می‎دهد(۲) بیداری و اگاهی در دین نعمتی است، بر کسی که (این بیداری) به او روزی داده شده است. (۱)
بزرگترین درسی که ما می‎توانیم از سرگذشت سالکان بگیریم عبرت است یعنی با مقایسه کردن وضع روحی خود با سرنوشت آنان خود را از خواب غفلت بیدار سازیم و از حالت تاریکی و گناه و انحراف از صراط مستقیم به پاکی و صفا و صراط مستقیم برگردیم(۱) با خواندن شرح حال اولیاء خدا، سالک متوجه می‎شود که آنان در ابتداء امر انسانهائی عادی بودند ولی تغییر و تحول روحی که در خود بوجود آوردند از دامهای شیطان خود را رهانیدند و چنگ به فضل و رحمت خداوند زدند تا اینکه از اولیاء او گردیدند. لذا عبرت می‎گیرید که او هم با ایجاد تغییر و تحول روحی از کملین و اولیاء خدا گردد.(۴)
مدت مراحل
مراحل تزکیه نفس به اعتبار الودگیهای روحی برای افراد مختلف است یعنی مردم از آلودگیها و رذائل کمی برخوردار هستند. این افراد با تشخیص استاد مدت معینی برای عمل به دستور و نسخه، مراحل داده می‎شود و افرادی که آلودگی بیشتری دارند باز با تشخیص استاد مدت معین دیگری داده می‎شود(۳) بعضی خیال می‎کنند با یک عبادت پر زحمت و خسته‎کننده به مقصد می‎رسند و تمام کمالات روحی را کسب خواهند کرد و حال آنکه نتیجه‎ای نمی‎گیرند و برعکس حالت خستگی روحی و انزجار از عبادت را در روح ایجاد می‎کنند. (۱) حقیقت این است که سالک الی الله نباید در خواندن دعا یا عبادت افراط و زیاده‎روی کند زیرا یا از عبادت زده می‎شود یا عبادت را از روی عادت و بدون هیچ اثر مثبتی در روح ندارد و برعکس اثرات منفی خواهد داشت. حضرت امیر در وصایائی که به فرزندش فرموده می‎گوید: فرزندم؛ در زندگی و عبادتت میانه رو باش و بر تو باد به انجام کاری که به مداوم آن را ادامه دهی. (۵)
درک الهامات رحمانی: در اثر تزکیه نفس سالک روحش از آلودگی و کثافات گناه و معصیت پاک می‎شود و قلب او جایگاه الهامات رحمانی که منشأ علم و حکمت است می‎گردد. نه اینکه خداوند بعد از تزکیه نفس به انسان الهام کند بلکه از اول خلقت بشر خداوند به او الهام می‎کند و خیر و شر را به او بوسیله نور عقل می‎فهماند ولی چون بشر به مرور زمان روح خود را آلوده به مخالفت با خداوند و اطاعت از شیطان کرده و دیگر درک و فهمیدن الهامات رحمانی برای او میسر نیست. (۲) لذا وقتی که مشغول تزکیه نفس شد و کثافات و رذائل را از قلب خود صیقل داد موجب افاضه علم و حکمت از جانب خداوند متعال به قلب سالک می‎شود(۳) دستورات و الهامات شیطان با فطرت و سرشت انسان منافات دارد لذا وقتی شخص مرتکب دستورات شیطان می‎شود و وسوسه های او را می پذیرد و به آنها ترتیب اثر می دهد بعد بسیار ناراحت می شود و حالت انزجار و ملامت به نفس را در خود می‎یابد. (۴) اهل تقوی هنگامی که از شیطان وسوسه‎ای به دلشان رسد همان هنگام خدا را به یاد آورند و همان لحظه بصیرت و بینایی پیدا کنند. و با اطاعت و بندگی دلش را جایگاه فرشتگان و جایگاه تابش نور قدسی می‎سازد و به مقام والای نفس مطمئنه می‎رسد و مشمول این خطاب خداوند متعال می‎گردد. (۵)
استاد برای تزکیه نفس
راه پر مخاطره سیرالی الله بدون رهنما و استاد امکان‎‏پذیر نیست. هنگامی که آسانترین کارهای مادی و دنیوی بدون استاد و راهنما میسر نباشد چگونه می‎توان بدون استاد و مربی، مشکلترین کارها که آدم شدن و کمال بندگی است یاد گرفت و انجام داد.(۱)
اول قرآن کریم:
خواندن آیات قرآن و فکر و تدبر کردن در معانی آنها بزرگترین فریادی است که انسان را از خواب غفلت بیدار می‎کند و اثر عجیبی در روح و روان انسانی که روحش نمرده باشد، می‎گذارد و آن را متوجه عالم معنی می‎کند. (۴) تلاوت قرآن کریم و تدبر در آیات آن سالک را از دامهای پر مخاطره شیطان نجات می‎دهد و انسان را از خواب غفلت بیدار می‎کند و او را به نعمت یقظه و بیداری می‎رساند. (۲) از حضرت امام صادق(ع) نقل شده: بدان که خداوند متعال دنیا را همچون دریایی عمیق و پر از خطر آفریده و آن را رهگذری خطرناک بر روی جهنم قرار داده است تا بندگان از آن به محل دائمی و همیشگی خود برسند. خداوند بندگانش را در این دنیا برای بندگی خویش مسکن داده و قرآن را به منزله ریسمان محکم، برای نجات آن فرستاده.(۱)
قرآن برای افرادی که (به خود یا دیگران) از جهت کثرت آلودگی) ظلم کرده‎اند جز خسارت و زیان چیز دیگری دربرندارد ئ بهره‎های معنوی از آن نخواهد برد. (۳)