تمركز حواس

تمرکز حواس یعنی توانایی کاهش عوامل حواس پرتی و سعی در ثابت نگه داشتن توجه و دقت روی موضوع یا کاری که به میل و اراده انتخاب شده است. و حواس پرتی چیزی نیست جز تمایل ذاتی ذهن به درگیری و فعالیت. ذهن همواره می خواهد درگیر و مشغول باشد بنابر این اگر آنچه که فرد در حال انجام دادن آن می باشد، سبب درگیری و مشغولیت ذهنی او شود، فکر او دیگر لزومی احساس نمی کند که به جای دیگری برود و در آنجا درگیر شود. اما مهمترین علت عدم دستیابی به یک تمرکز فکر عالی، تعاریف نادرستی است که در ذهن فرد برای تمرکز حواس وجود دارد. بیشتر افراد تمرکز فکر را، فکر کردن به یک موضوع ویژه به صورت مطلق و کامل و صد در صد می دانند در حالی که چنین چیزی تقریبا برای هیچ فردی از انسان های عادی ممکن نیست. بنابراین چنین تعریفی سطح توقع شما را بالا می برد و وقتی که فکر دیگری به جز موضوع اصلی به ذهنتان خطور می کند احساس سرخوردگی می کنید و گمان می کنید که قدرت تمرکز ندارید. در نتیجه ابتدا باید حواس پرتی را به عنوان یک واقعیت انکار نشدنی بپذیرید و بگویید تمرکز یعنی «عوامل حواس پرتی را به حداقل رساندن». تمرکز هر فرد به میزان کاهش عوامل حواس پرتی او افزایش می یابد در نتیجه شما هیچ گاه از یک میزان مشخص و ثابت تمرکز برخوردار نیستید. همچنین تمرکز افراد مختلف نسبت به یکدیگر کاملا فرق می کند، بنابراین شما هرگز نباید خود را فرد حواس پرت و فاقد تمرکزی بدانید، چرا که چنین چیزی حقیقت ندارد. بلکه درست تر این است که بگویید در این لحظه با ذهنیت کنونی و در محیط فعلی، عوامل حواس پرتی من بیشتر و میزان تمرکزم کمتر است. گفتن «من آدم حواس پرتی هستم» «من اصلا تمرکز ندارم» و عباراتی از این قبیل نادرست می باشد، چرا که شما بارها و بارها در شرایط متفاوت، تمرکز های عالی و گوناگونی را تجربه کرده اید مانند تمرکز بر صحبت های یک سخنران، مجذوب یک فیلم سینمایی شدن، پیگیری لحظه به لحظه ی یک مسابقه فوتبال و....
شما باید بپذیرید که به هر حال همیشه عواملی، حواس شما را پرت می کنند که بعضی از آنها منشا ذهنی و درونی دارند و از اندیشه خود شما ناشی می شوند و بعضی دیگر منشا محیطی و بیرونی دارند واز محیط اطراف شما نشات می گیرند. عواملی مثل یادآوری خاطرات و تخیلات گوناگون و تجزیه تحلیل مسائلی خارج از چهار چوب موضوع مطالعه، از عوامل حواس پرتی درونی و عواملی مانند سروصدا، حضور مزاحم دیگران، آشفتگی مکان مطالعه از عوامل بیرونی به حساب می آیند.
عوامل ایجاد کننده تمرکز
اکنون با توجه به آنچه که گفته شد، به برخی از مهمترین عوامل ایجاد کننده تمرکز می پردازیم.
‌أ. علاقه مندی به موضوع: به یقین می توان گفت که علاقه مهمترین شرط در ایجاد تمرکز حواس می باشد. هرقدر علاقه شما به یک موضوع بیشتر باشد، تمرکز شما در آن موضوع بیشتر خواهد شد. وقتی که شما به موضوعی علاقه دارید، خودبه خود بر آن متمرکز می گردید. در مقابل هنگامی كه فرد خود را به انجام دادن كار يا مطالعه درسى مجبور مى‏كند، در حالى كه تمايل درونى چندانى به آن ندارد تمرکز کمتری خواهد داشت. بنابراین برای ایجاد علاقه نسبت به موضوع مورد مطالعه در خود، تمام تلاش خود را بکار گیرید.
‌ب. هدف داشتن: دومین عاملی که در ایجاد تمرکز نقشی اساسی بازی می کند داشتن هدف می باشد. و هدف زمانی قابل دسترسی می باشد که مشخص، دقیق، روشن و واضح باشد. در این صورت چنین هدف هایی «هدف من یادگیری این فصل می باشد» و «هدفم این است که نمره خوبی بگیرم» و ... بسیار نادرست خواهد بود، زیرا اینها مشخص و جزئی و دقیق نمی باشند. در مطالعه هدف را باید از داخل هر فصل به دست آورد. به عنوان مثال: «هدفم این است که بدانم چرا انقلاب مشروطه شکست خورد»، «فرق توندار با تایگا چیست»، «در آینه های مقعر، افزایش فاصله کانونی چه تغییراتی در تصویر ایجاد می کند» و ... پس هدف در هر فصل باید متناسب با آن فصل و به صورت مشخص و دقیق بیان شود.
‌ج. استفاده از روش های مطالعه متمرکز: با استفاده از این روش ها می توانید میزان تمزکز خود را در هنگام مطالعه بالا ببرید.
‌د. تند خوانی: وقتی شما به بهانه بهتر فهمیدن بسیار کند پیش می روید و کلمه به کلمه می خوانید، درگیری ذهنی مطلوبی را ایجاد نمی کنید و ذهن شما که به دنبال مشغولیت می باشد خود را در جای دیگری مشغول می کند. بنابراین تا می توانید سرعت مطالعه خود را افزایش دهید البته نه آنقدر که هیچ چیزی نفهمید بلکه تا آنجا که یک درگیری ذهنی مطلوب ایجاد شود. در چنین سرعتی ذهن متمرکز است و در زمان هم صرفه جویی می شود.
‌ه. مطالعه اولیه: مطالعه اولیه همان گرفتن اطلاعات ابتدایی است که سبب کنجکاو کردن ذهن، با گرفتن اطلاعات ساده و کم حجم و مقدماتی می باشد. در مطالعه اولیه شما متن را خط به خط نمی خوانید بلکه نگاهی گذرا به متن می اندازید و یک سری مفاهیم اولیه را از متن می گیرید که مثلا متن حول و حوش چه موضوعی است.
‌و. یادداشت برداری: هنگام مطالعه همیشه قلم و کاغذی در دست داشته باشید. در یک مطالعه فعال و پویا کمتر چیزی می تواند به اندازه قلمی که در دست دارید، ذهن شما را درگیر و متمرکز کند. خودتان را ملزم کنید که با نوشتن، نسبت به متن مورد مطالعه اظهار نظر کنید. و اگر متن مورد مطالعه یک کتاب درسی است، بهتر است از نکات مهم آن در یک برگه جداگانه یادداشت برداری نمایید.
‌ز. برنامه ریزی: در ابتدا و قبل از هر چيز، براى تمام فعاليت‏ هاى درسى و غيردرسى برنامه‏ريزى كنيد. اوقات شبانه‏روز را در يك جدول زمان‏بندى شده از هنگام بيدارى تا موقع خواب، يادداشت نموده و براى هر كارى، زمان خاص و مناسب آن را معين نماييد، سعى كنيد طبق همان برنامه تنظيم شده به انجام دادن همان فعاليت مشخص (كلاس، مطالعه، استراحت، عبادت، ورزش و...) بپردازيد.
‌ح. توجه به عوامل حواس پرتی: عوامل حواس پرتی هیچ گاه پایان نمی یابند، بنابراین بهترین راه برای مقابله با آنها، نوشتن آنها بر روی یک برگه کاغذ می باشد. هرچه که در حین مطالعه به خاطرتان می آید و ایجاد مزاحمت می نماید را یادداشت کنید، این که باید نان بخرید، جزوه دوستتان را پس بدهید، فلان درس را باید امتحان بدهید و.... با این کار در واقع یک نوع تخلیه هیجانی انجام داده اید. چرا که پس از یادداشت کردن هر فکر مزاحم و اطمینان پیدا کردن از این که بعدا به آن رسیدگی خواهید کرد ذهنتان آرامش می یابد و می توانید بر روی مطالعه خود متمرکز شوید. اما گاهی اوقات یک موضوع مهم و ضروری و بسیار حساس به ذهنتان خطور می کند که حتی با نوشتن آن ذهنتان آزاد نمی گردد. در چنین مواردی بهترین توصیه این است که بجای آنکه به خودتان فشار بیاورید و برای تمرکز انرژی مصرف کنید، مطالعه را رها کنید و به آن مساله مهمتر بپردازید و پس از آن مطالعه خود را ادامه بدهید.
‌ط. استفاده از بهترین زمان و مکان: بهترین زمان را برای مطالعه خود قرار دهید و از مطالعه در شب که بهترین زمان برای استراحت می باشد خود داردی کنید، همچنین بلافاصله بعد از غذا مطالعه نکنید. بهترین مکان نیز مکانی است که ساده تر و منظم تر باشد. هیچ گاه به دنبال مکانی با سکوت مطلق نباشید و هرگز به مطالعه در یک مکان بسیار ساکت عادت نکنید، بلکه بهتر است در مکانی ساده و منظم و ساکت تر از دیگر مکان ها مطالعه نمایید.
‌ي. کاهش مشغولیت های ذهنی و کاری: مشغولیت ها و کارهای غیر درسی را به حداقل ممكن برسانيد و به خود بگوييد: در اين دوره و زمان، مهم‏ترين وظيفه و كار من مطالعه و درس‏خواندن و ارتقاى سطح علمى است و فعاليت‏ هاى جانبى متعدد، مزاحم وظيفه اصلى من است. همچنین اگر مشكلات شخصى، اجتماعى، خانوادگى و... باعث عدم تمركز حواستان مى‏شود؛ بدانيد كه زندگى فردى هيچ‏كس، خالى از مشكل نیست و از طرف ديگر با فكر كردن و مشغوليت ذهنى درباره چنين مشكلاتى، هيچ دردى درمان نخواهد شد. پس برای رفع گرفتاری ها به خداوند قادر توکل کنید و به خود بگویید الان هنگام درس يا مطالعه است و ذهن خود را از آن مسائل برهانيد و در صورت امكان به اتفاق يكى از دوستان خود، مطالعه يا مباحثه كنيد.
‌ك. پرورش ذهن: بسیاری از افراد هنگامی که نمی توانند تمرکز حواس داشته باشند می گویند«من ذاتا آدم حواس پرتی هستم»، این ذهنیت کاملا اشتباه است چرا که تمرکز به هیچ وجه ذاتی نیست و به طور مسلم استعداد بالقوه تمرکز حواس، در همگان وجود دارد و مانند هر استعداد دیگر می توان آن را در خود پرورش داد. و به دست آوردن این مهارت، مانند هر مهارت دیگری نیاز به آموزش، تمرین و گذر زمان دارد. «فرمان ذهنی»،«تار عنکبوت»،«حواست را جمع کن»،«فرصتی برای افکار مزاحم» برخی از روش های آموزش مهارت تمرکز می باشند که در ادامه به آنها می پردازیم:
روش «فرمان ذهنی»
لطفا به این مثال "آنتونی رابینز" توجه کنید: پدري به فرزندش مي گويد: "برو آشپزخانه، نمکدان را بياور."، بچه بي درنگ مي گويد: "نيست." يا "نمي توانم پيدا کنم." و ... پدر مي گويد: "تو برو، پيدا مي کني" بچه پاسخ مي دهد: "مي دانم که پيدا نمي کنم ولي مي روم." بچه به آشپزخانه مي رود و تمام آشپزخانه را مي گردد اما نمکدان را پيدا نمي کند. پدرش را صدا مي زند و مي گويد که نمکدان اينجا نيست. پدر به آشپزخانه مي آيد و خيلي زود مي گويد: "نمکدان که اينجاست! جلوي چشمت بود، چطور آن را نديدي؟" بچه متعجب و متحير مي ماند که چرا با تمام جستجوي خود، نمکدان را که جلوي چشمش بود، پيدا نکرده است.
واقعيت چيست؟ چرا بچه نمکدان را پيدا نمي کند؟ واقعيت اين است که اين بچه قبل از آن که به دنبال نمکدان برود بارها به خود گفت: نيست، نمي توانم پيدايش کنم. يعني به ذهنش فرمان داد: نمکدان را پيدا نکن! مغز بچه اين فرمان را دريافت کرد. حالا بچه به آشپزخانه مي رود و به جستجو مي پردازد اما با آن که نمکدان در ميدان ديدش قرار دارد، آن را نمي بيند يعني مغز، برنامه قبلي دارد که آن را شناسايي و پيدا نکند و به همين خاطر، به اصطلاح آن را پس مي زند. مغز بچه مانند يک ماشين فقط فرماني را که بچه به او داده بود، اجرا مي کند.
نقش فرمان هاي ذهني در تمام موفقيت هاي زندگي و از جمله موفقيت هاي تحصيلي بسيار مهم است.قبل از اين که مطالعه یک کتاب را شروع کنید و یا به کلاس برويد، براي خود هدف تعيين کنيد. به ذهن خود بگوييد که چرا این کار را انجام می دهم، آيا فقط براي اين که مجبور هستم؟ آيا براي خنديدن؟ آيا براي سرگرمی؟ و يا اين که قصد داريد چيزي را بفهميد و ياد بگيريد؟ اگر اين طور است دقيقاً براي خود مشخص کنيد که مي خواهيد چه چيز را ياد بگيريد و در جستجوي چه هستيد؟ سعی کنید هدفتان جزیی، روشن و دقیق باشد.
همين برنامه ذهني که قبل از انجام کار به خود مي دهيد، تمام فعاليت هاي شما را در راستای آن کار، منظم می نماید. اين موضوع به موفقيت شما بسيار کمک خواهد کرد. مثلاً به خود بگوييد: امروز مي خواهم بفهمم واقعاً چرا و چطور رعد و برق ايجاد مي شود؟ امروز مي خواهم بدانم چطور مي توان از يک عدد اعشاري، جذرگرفت؟ و ... همچنین فرمان هاي ذهني منفي و مخرب به ذهن خود ندهيد. مثلاً: "مطالعه را شروع می کنیم ببینیم به کجا می رسیم". "امروز حال ندارم." يا "بروم ببينم چه مي شود." يا "به کلاس بروم که غيبت نخورم." و ... وقتي اين فرمان ها را به ذهن خود مي دهيد، در واقع به آن، اين برنامه را داده ايد که: هيچ چيز ياد نگير. بنابراین اگر پیش از شروع مطالعه یا رفتن به کلاس و یا هر کار دیگری، یک فرمان مثبت، روشن و دقیق به ذهن خود دادید و هدفتان را از آن کار به وضوح روشن کردید، حتما در خلال آن کار از تمرکز کافی برخوردار خواهید بود.
روش «حواست را جمع کن»
این شیوه ممکن است ظاهراً ساده به نظر بیاید، ولی در عین حال بسیار مؤثر است. هنگام مطالعه و یا در کلاس درس، هنگامی که حواستان پرت شد و ذهنتان از موضوع اصلی منحرف گردید، فورا به خودتان هشدار دهید که "حواست را جمع کن".این روش کم کم سبب می شود که توجه شما به موضوع مورد نظرتان جلب شود. برای مثال، هنگامی که در کلاس هستید و ذهن شما را کنفرانس کلاسی، تکالیفی که دارید، تاریخ، ساعت صرف غذا و یا هر چیز دیگری پر کرده، به خودتان بگویید:"حواست را جمع کن و به درس توجه کن".به هر حال تا حدی که ممکن است اجازه ندهید تمرکزتان به هم بریزد. و دوباره این هشدار را پیش خودتان تکرار کنید"حواست را جمع کن". اگر یک شخص معمولی باشید، ممکن است این عمل را صدها بار در هفته انجام دهید. ولی طی روزهای آینده مدت زمانی که افکار مورد نظرتان در ذهن شما می ماند، طولانیتر می شود، یا به عبارت دیگر تمرکزتان در مورد موضوعی خاص بالا می رود. بنابراین باید صبور باشید تا شاهد پیشرفت های خود در این زمینه باشید.
روش «تار عنکبوت»
این روش نیز یکی دیگر از تکنیک هایی است که پایه و اساس تمرکز است و به شما کمک می کند تا تمرکز داشته باشید و از حواس پرتی جلوگیری کنید. این روش برای کنترل محرک های محیطی بسیار سود مند می باشد به گونه ای که به کمک این روش می توانید حتی در یک محیط نسبتا شلوغ هم تمرکز داشته باشید. اگر تار عنکبوتی را تحریک کنید، تار تکان می خورد و عنکبوت نسبت به جنبش تار، از خود واکنش نشان داده و می خواهد علت حرکت را بیابد، ولی وقتی چندین بار این عمل را تکرار کنید، خواهید دید که عنکبوت، دیگر نسبت به حرکت تار هیچ عکس العملی از خود نشان نمی دهد و متوجه می شود که حشره ای به دام او نیامده است. این روش را یاد گرفته و ذهن خود را پرورش دهید و در برابر حواس پرتی تسلیم نشوید. وقتی کسی داخل اتاق می شود یا وقتی در با صدای بلند به هم می خورد، نباید به خودتان اجازه دهید که حواستان پرت شود. شما باید تمرکزتان را برای هدفی که در ذهن دارید، حفظ کنید. مثلاً هنگامی که درگوشه ای نشسته اید و مشغول مطالعه هستید اجازه دهید که دیگران جلوی شما حرکت کنند و سرفه کنند، بدون این که به آنها نگاه کنید فقط بین خودتان و مطالعه، تونل ارتباطی ویژه ای ایجاد کنید و بگذارید دیگران از این تونل خارج باشند. با این روش و پس از گذشت مدت زمانی خواهید توانست نسبت به وقایع محیطی بی تفاوت و نسبت به موضوع مورد نظر خود متمرکز باشید که این حالت در مطالعه و کلاس و کارهایی که نیاز به تمرکز داردند بسیار مفید و لذتبخش می باشد.
روش «فرصتی برای افکار مزاحم»
در برنامه ای که برای خود طراحی کرده اید، زمان ویژه ای را به فکر کردن درباره افکاری که به ذهن شما خطور می کنند و تمرکزتان را به هم می زنند اختصاص دهید. به طور مثال ساعت 30/ 4 تا 5 بعد از ظهر زمانی است که شما می توانید به این افکار بپردازید. اگر افكار مزاحم در غير این زمان معين، و در هنگام مطالعه به سراغتان آمد و باعث حواس‏پرتى شما شد، مى‏توانيد آن را بر روی یک برگه یادداشت کنید و با کمک روش"حواست را جمع کن" بر روی موضوع خود متمرکز شوید و به خود وعده بدهيد كه زمان انديشيدن در اين باره، فلان زمان خاص و معين است. کسانی که از این روش استفاده کرده اند، توانسته اند میزان افکار مزاحم را به مقدار قابل ملاحظه ای در خود کاهش دهند و این برای آنها موفقیت بزرگی است. همچنین این کار سبب می شود نظم و انضباط در تمام فعاليت‏ ها حتى در انديشه‏ ها و افكارتان راه پيدا مى‏كند كه خود بسيار ارزشمند است.
منابع:
1. مطالعه موفق با تمرکز، م حورایی، انتشارات دکلمه گران
2. مهارت های بهتر زیستن، ناصر خیابانی، انتشارات طلوع آزادی
3. راهنمای تمرکز بهتر، ملوین پاورز و رابرت اس. استارت، حسین نیر، انتشارات آستان قدس رضوی
4. تقويت و تمرکز فکر، ترجمه هوشيار رزم آزما، انتشارات سپنج
5. اسرار تمرکز فکر، علي اکبر محمدزاده، انتشارات طلايه
6. [Only registered and activated users can see links. Click Here To Register...]
7. [Only registered and activated users can see links. Click Here To Register...]2.irib.ir

ممنون واقعا اطلاعات خوب و مفیدی بود