خانه مردم شناسی بومیان کیش
در کیش برای علاقه مندان آثار تاریخی خانه مردم شناسی بومیان کیش قطعا مورد توجه قرار می گیرد. خانه مردم شناسی بومیان کیش یکی از آثار تاریخی کیش با قدمت نزدیک به 200 سال در مساحت 1200 مترمربع با دارا بودن 15 اتاق یکی از قدیمی ترین خانه های محله سفین قدیم با برخورداری از سبک معماری کاملا بومی است به عنوان یکی از آثار تاریخی میتواند مورد توجه گردشگران تور کیش قرار گیرد. این خانه نمادی از اصالت مهمان نوازی مردمان جزیره کیش است. در بازسازی فضاهای معماری و نمایش جلوه های زندگی بومی کیش از پژوهشهای مردم شناسی صداوسیمای مرکز کیش استفاده شده است که می توان از آن جمله به تحقیقهای " بررسی پوشاک بومیان کیش از نظر طرح و رنگ البسه " ، " صنایع دستی بومیان کیش"، "صید مروارید"، بررسی آداب و رسوم ازدواج" و ... اشاره کرد.همانطورکه گفته شد این خانه دارای 15 اتاق است که شامل اتاق مهمان مردان، اتاق زمستانی، انبار خرما و محل استحصال شیره خرما، اتاق تابستانی، آشپزخانه، اتاق خواب، اتاق مهمان زنان، مکتب خانه، حجله و ... میشود.
صاحب اصلی خانه مرحوم حاج عبدالله بن شاهین، شخصیت معروف و محبوب کیش در 80 سال گذشته ، تاجرمروارید و صاحب یکی از بزرگترین لنج های بادبانی آن زمان بود که به حرفه نجاری و گلافی ( لنج سازی ) نیز مهارت داشت و این منزل از سه نسل قبل از خود به ارث برده بود. این خانه برای بومیان نسل های گذشته کیش بویژه اهالی روستای تاریخی سفین قدیم منزلت و جایگاه ویژهای دارد زیرا اغلب آنها مکتبخانه و فراگیری قرآن را در این خانه گذرانده اند، در واقع این خانه حکم مدرسه محله سفین را دارد. به منظور معرفی تاریخ ، فرهنگ ، آداب و رسوم ، معیشت و صنایع دستی منحصر به فرد بومیان کیش، برای گردشگران[Only registered and activated users can see links. Click Here To Register...] این منزل پس از موافقت صاحب آن و اخذ مجوز لازم از سازمان منطقه آزاد کیش در فروردین 1393 با هدف اشتغالزایی برای بومیان محله و تحقق توسعه گردشگری پایدار برای جزیره کیش به خانه مردم شناسی بومیان کیش تبدیل گردید. و تمامی اتاق ها و فضاها با حفظ معماری سنتی و با استفاده از مصالح بومی بازسازی و سبک زندگی بومیان کیش در 80 سال پیش باز سازی شد. در بازسازی این خانه، از پژوهش و تحقیقات انجام شده توسط واحد پژوهش سازمان صدا و سیما با عنوان " دانش بومی در معماری سنتی کیش" استفاده گردیده است.
نمایش زنده شیوه معیشت و کار بومیان کیش در گذشته، نمایش ابزار و وسایل مورد استفاده بومیان کیش در قدیم ،فراهم نمودن فضایی با اصالت و کاملا سنتی برای گردشگران و کیشوندان،نمایش اسناد و مدارک قدیمی موجود از کیش قدیم ،عرضه صنایع دستی و هنری بومیان و عرضه غذا ، نان و شیرینیهای محلی بومی از جمله فعالیتهای موزه است.
ین خانه دارای دو حیاط است حیاط مجلسی آن مخصوص مهمان ها و مرد نامحرم به ویژه غریبه هاست و این حیاط از یک در اختصاصی و یک اتاق تابستانی ( مجلس ) و یک اتاق زمستانی و تعدادی انبار و یک حلقه چاه برخوردار است .حیاط دیگر این خانه حیاط خانه است که مخصوص خانواده است و مردان غریبه و نامحرم حق ورود به آن نداشتند. اتاق خواب های زمستانه و تابستانه ، آشپزخانه , مکتب خانه ، اتاق مهمان زنان ، انبار خرما ، انبار علوفه و محل نگهداری گاو و گوسفند و یک حلقه چاه در این حیاط قرار دارند ، این حیاط دارای درب ورودی مخصوص خانواده است .مجلس ( اتاق مهمان مردان) یک اتاق (تابستانی ) است که با برخورداری از بادگیرهای تاقچه ای در بخش حیاط مجلسی خانه قرار دارد که مختص مهمانان مرد بوده که به خانه می آمدند و نشان از مهمان نوازی و ارزش والای مهمان برای بومیان دارد زیرا از نظر بومیان کیش ، مهمان حبیب خداست و حسن استقبال از مهمان را جزو وظایف شرعی و دینی خود میدانند ، جلوی این اتاق سایبانی از برگ های نخل قرار دارد که در تابستان استفاده میشده . در کل بعلت جایگاه اجتماعی ویژه صاحب این خانه در کیش که به کرم و مهمان نوازی نیزمعروف بوده خانه تقریبا در تمامی ایام سال پذیرای مهمان های دور و نزدیک بوده است.الحجره ( اتاق زمستانی )، جدای از اتاق مجلسی که محل پذیرای و خواب مهمانان در فصل تابستان بوده ، اتاق دیگری هم در حیاط مجلسی قرار دارد که سبک آن زمستانی است و فاقد هیچگونه پنجره و بادگیر بوده و مورد استفاده مهمانان مرد در فصل زمستان بوده است . نکته جالب توجه این است که تمامی اتاقهای خانه ، چه اتاقهای مخصوص مهمان و چه خانواده دارای حمام مستقل به خود بوده که در قسمتی از اتاق ساخته می شد و به آن « قطیعه » گفته میشد و نشان از اهمیت دادن بومیان به نظافت و پاکیزگی بوده است.
چندول ( انبار خرما و محل استحصال شیره خرما ) فناوری استحصال شیره خرما مختص بومیان کیش بوده و سابقه 600 ساله دارد ( آثار بجا مانده از شهر تاریخی حریره ) و تا کنون این شیوه در هیچ جایی از ایران مشاهده نشده است. چندول عبارت از اتاقی با ابعاد x2 2 یا بزرگتر که محل نگهداری چند صد کیلو خرما بود یکی از الزام های انبار کردن خرما این بود که در معرض وزش باد نباشد زیرا خرما در معرض باد سریع خشک می شد ، بنابراین چندول را در گوشه ای از حیاط می ساختند و در آن زنبیل های حصیری خرما را انبار می کردند، بعد از مدتی شیره خرما از سبدها تراوش می کرد برای استفاده از شیره کف انبار را با استفاده از ساروج نفوذ ناپذیر می کردند و کف را به صورت وی و پشته درست می کردند جوی ها با شیب ملایم به گوشه ای از چندول دارای حفره برای جمع شیره وجود داشت شیره جمع می شد و بدون نیاز به ورود به داخل چندول شیرخرما را هر چند روز جمع آوری می کردند .بعلت مصرف بالای خرما ( خانواده ، میهمانان ، خدمه ، جاشوهای لنج ) این خانه دارای دو انبار چندول می باشد که آثار شیره و هسته های خرما از 60 سال پیش در یکی از این انبارها موجود می باشد.
مصیف ( اتاق تابستانی )؛ بومیان کیش به اتاقی که جهت استفاده در تابستان که با سبک خاصی ساخته می شود را مصیف ( اتاق تابستانه ) می گویند. این اتاق بر روی سکویی با ارتفاع 5/1 متری نسبت به سطح زمین ساخته می شود و دور تا دور آن پنجره و بادگیرهای تاقچه ای می ساختند و در هنگام تابستان بادگیرها و پنجره ها را باز می کردند تا هوا در آن جریان پیدا کند و باعث خنک اتاق می شود. این اتاق تنها در تابستان استفاده می شد و زمستان بادگیرهای آن با سنگ و چوب و گل پوشانده می شد .مطبخ ( آشپزخانه ) ، بومیان کیش قسمتی از حیاط را مسقف می کردند و با اختصاص دریچه هایی برای خارج شدن دود ناشی از آشپزی جهت پخت و پز استفاده می کردند . این نوع آشپزخانه ها در نداشت و اغلب در فصل تابستان از آن جهت پخت و پز غذا و نان های محلی و آسیاب کردن گندم و غیره استفاده می کردند. بومیانی که بضاعت مالی کمی داشتند بجای استفاده از دیوار از دعن ( برگ های بافته شده درخت خرما ) جهت ساخت آشپزخانه استفاده می کردند. آشپزخانه این خانه باهمان سبک قدیم احیاء شد و وسایل قدیمی پخت و پز در آن قرار داده شد . هنوز برنج و نمک و نشاسته چهل سال در این مکان قابل مشاهده است.بیت العود( اتاق خواب ) ، اتاق خواب اصلی که خاص صاحب خانه بوده و با آینه های بزرگ و کوچک و تزیین شده و تاقچه های آن با ظروف چینی و اشیاء زینتی تزیین شده و محتوی وسایلی از قبیل : صندوق های چوبی ، رادیوهای ، تلویزیون قدیمی ( باقدمت 40 سال ) و یک تخت دونفره چوبی با قدمت 85 سال که صاحب خانه از سفرهای خود به هندوستان خریداری کرده است . این اتاق هم مانند دیگر اتاق ها از حمام مخصوص به خود برخوردار است. این اتاق جزء قدیمی ترین اتاق های خانه است و جهت افزایش استحکام آن از ساروج استفاده شده است . که تا حدود 40 سال پیش مورد استفاده اعضای
خانواده قرار می گرفت.
بیت الافروخ ( مکتب خانه ) ، این خانه حکم مدرسه روستای سفین را داشت زیرا چهار نسل پیش بومیان تا چهل سال پیش در این خانه قرآن آموزش می دیدند و برای همین این خانه برای آنها ارزش و اعتبار خاصی دارد و یادآور خاطرات دوران کودکی آنهاست . بیت الافروخ ( خانه پسران )اصطلاحی که به اتاق مکتب خانه و محل آموزش قرآن اطلاق می شود.
بیت القهوه ( اتاق مهمان زنان) ،اتاقی که مخصوص پذیرایی از زنان محله و مهمان که به این خانه تردد می کردند جدای از مردان ، زنان هم همه روزه چه بعنوان دید و بازید و چه به عنوان مهمان به خانه رفت و آمد داشتند . بیت القهوه بعلت اینکه یک قسمت از اتاق مخصوص تهیه قهوه و چای مهمانان بوده به این نام معروف است .الفرشه ( حجله ) ،یکی از اتاق خواب های مهم و قدیمی این خانه که به منظور نشان دادن آداب و رسوم ازدواج بومیان کیش به عنوان حجله در نظر گرفته شد . در فرهنگ بومیان حجله در خانه عروس آماده می شد و یکی از اتاق های خانه را به صورت کامل با پارچه های رنگی پوشانده می شد و با آینه های بزرگ و کوچک و دیگر وسایل تزینی آن زمان آراسته می شد و عروس و داماد زندگی مشترک خود را در آن شروع می کردند و به مدت
حدود یک ماه پا برجا بود.
بخار ( انبار مواد غذایی )،با توجه به اقتصاد خودمصرفی بومیان کیش و شرایط جزیره ای کیش ، واحد مسکونی باید قابلیت نگه داری مواد غذایی مورد نیاز خانوداه در طول سال را دارا باشد. به طور کلی به انبار بخار گفته می شود. و در آن برنج ، آرد ، خمره های ماهی شور و صندوق های ماهی خشک شده و دیگر مواد غذایی در آن نگهداری می شد.بخار( انبار ابزار صید و شناورها ) ، باتوجه به اینکه صاحب خانه خود دارای یکی از بزرگترین لنج های بادبانی 80 سال پیش کیش بوده که جهت صید مروارید و سفرهای هند و آفریقا از آن استفاده می کرد . دو اتاق های بزرگ این خانه اختصاص به انبار ابزار صید و شناور داشته و تمام تجهیزات لنج ، ابزار غواصی و صید مروارید و ماهیگیری در آن نگهداری می شد.بخار الهوش ( انبار علوفه گاو و گوسفند) ، در معیشت بومیان کیش دامداری و پرورش گاو و گوسفند جهت استفاده از لبنیات و هم گوشت آنها از جایگاه خاصی برخوردار است و همچنین دارای جنبه مذهبی نیز بوده زیرا وجود دام جهت قربانی ، عقیقه و غیره ضروری بوده و اکثر بومیان در خانه های خود از گاو و گوسفند پرورش می دادند . در این خانه هم تعدادی گاو و گوسفند نگهداری می شد که یکی از اتاق های خانه جهت نگهداری علوفه و غذای دام ها استفاده می شده .سیم ( تخت خواب تابستانی ) ،تخت خواب تابستانی که با چوبهای چندل و دعن ( شاخه های بهم بافته نخل ) با ارتفاع 5/1 متری ساخته می شد و شبهای تابستان جهت استراحت و خواب استفاده می شد. این خانه در قدیم دو سیم داشته که یکی از آنها به همان سبک قدیم آن بازسازی شده است.
زریبه ( باغچه منزل ) ، بومیان کیش همیشه بخش مجزایی از حیاط خانه خود را به باغچه اختصاص می دادند و در درختان نخل ، کنار، انجیر، لوز(گاروم زندگی ) می کارند و از زریبه جهت کاشت انواع صیفی جات و سبزی ها از جمله گوجه فرنگی ، هندوانه ، خربزه ، پیاز، تربچه و سبزی استفاده می کردند و همیشه یک حلقه چاه جهت آبیاری آن در مجاورت آن حفر می کردند. زریبه این خانه با مجددا احیا شده و وسایل و ابزارهای کشاورزی 80 سال پیش در معرض نمایش قرار دارد.
منبع: [Only registered and activated users can see links. Click Here To Register...]
