زندگینامه حکیم الیاس بن یوسف بن زکی
</b>
زندگینامه حکیم الیاس بن یوسف بن زکی حکیم الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤید نظامی گنجوی،از استادان بزرگ سخن و از ارکان شعر فارسی است. تولد وی در شهر گنجه می باشد که سال 530 هجری قمری در حوالی آذربایجان بوده در آن عصر آذربایجان و حوالی آن مرکز حکومت سلاجقه های مختلف بود، به خصوص اتابکان آذربایجان و موصل همچنین شروانشاهان، در آن اوان شهرت داشتند و بادولت سلجوقی وابسته بودند نظامی قسمت بزرگ عمر خود را در وطن خود گنجه صرف کرد و در همان جا به کسب علوم و فنون علم پرداخت و تنها یک سفر کوتاه به دعوت قزل ارسلان به یکی از شهرهای نزدیک گنجه کرد و در مجلس آن پادشاه با نهایت احترام و اکرام پذیرفته شد. نظامی هیچ گاه در مدح مبالغه ننمود و برای جلب نظر حکمرانان، شعر نساخت و به خصوص در اواخر عمر گوشه گیر و آزاده زیست و گردن در پیشگاه امرا فرود نیاورد. نظامی غیر از دیوانی که عدد ابیات آن را دولت شاه بیست هزار بیت نوشته و اکنون فقط مقداری از آن در دست است پنج مثنوی مشهور به نام پنج گنج دارد که آنها عادة خمسه نظامی می گویند. مثنوی اول از پنج گنج مخزن الاسرار است در بحر سریع که به نام فخرالدین بهرامشاه بن داود پادشاه ارزنگان در حدود 570 هجری ساخته شده و این معنی از بیت زیر که خظاب به حضرت ختمی مرتبت می باشد مستفاد می شود: پانصد وهفتاد بس ایام خواب روز بلاند است به مجلس شتاب 1- این مثنوی نخستین منظومه ی شاعر است، و چنانکه بیش از این اشاره کرده ایم اندکی بیش از 40 سالگی شاعر نگاشته شده، از مهمترین مثنوی های فارسی بر مواعظ و حکم در بیست مقاله. 2- مثنوی دوم منظومه خسرو شیرین است و بحر هزج مسدّس که نظامی آن را به سال 576 به پایان برده و گفته است: گذشته پانصد و هفتاد و شش سال نزد بر خط خوبان کس چنین فال که 6500 بیت دارد. این منظومه در عشق بازی خسرو پرویز با شیرین ساخته و به اتابک شمس الدین محمد جهان پهلوان بن ایلد گز (568-581) تقدیم شد. 3- مثنوی سوم منظومه ی لیلی و مجنون است که نظامی آن را در سال 584 هجری به نام شروانشاه ابوالمظفراخستان بن منوچهر ساخته و بعد ها نیز در آن تجدید نظرهایی کرده که 4500 بیت دارد. 4- مثنوی دیگر بهرامنامه یا هفت پیکر یا هفت گنید است که شاعر به سال 593 به نام علا الدین کرپ ارسلان پادشاه مراغه ساخته و به وی تقدیم کرده که 5000 بیت دارد. 5- پنجمین مثنوی از پنج گنج، اسکندر نامه است این کتاب شامل 2 قسمت است که نظامی قسمت نخستین را شرفنامه و دومین را اقبال نامه نامیده است از اشارات تاریخی مختلف که در این کتاب آمده چنین بر می آید که شاعر آن را به چند تن از امرای محلی آذربایجان و اطراف آن تقدیم نموده. نظامی غیر از پنج گنج دیوان و قصاید و غزلیاتی هم داشت. نظامی در سال 624 در گذشته و دیار فانی را وداع گفته، مدفن نظامی در گنجه تا اواسط عهد قاجاری باقی بود اما بعد از آن رو به ویرانی نهاد تا باز به وسیله ی محلی آذربایجان شوروی مرمت شد
منبع:دهکده بیوگرافی
