بیماران و روزه گرفتن آنها در ماه مبارک رمضان

ماه رمضان، فرصتی است که همه دوست دارند در برکت و رحمت گسترده اش شريک باشند. در اين ميان، بيماران، سالمندان و کسانی که وضعيت های خاص فيزيولوژ يکی مانند بارداری و شيردهی را از سرمیگذرانند، معمولا با يک سوال عمده مواجه اند: آيا میتوانند روزه بگيرند يا نه؛ و اين که اگر روزه بگيرند، آيا با مشکل روبه رو نخواهند بود؟
اگرچه نمیتوان برای همه بيماران مزمن، يک حکم کلی صادر کرد و هر بيمار، شرايط خاص خود را دارد و فقط و فقط پزشک معالجش میتواند درباره اين که او میتواند روزه بگيرد يا نه، نظر قطعی بدهد؛ با ا ين حال نکاتی در مورد هر بيماری وجود دارد که میتواند به تصميم گيری درست بيمار و پزشکان کمک کند. مرور اين نکات، شايد چند فايده مهم داشته باشد؛ اول اين که در هر شرايطی، روزه گرفتن به صلاح فرد نيست و حتی از لحاظ شرعی هم توصيه نمیشود. دوم اين که میتوان با ا يجاد برخی تنظيمها در برنامه غذايی و دارويی و آگاهی از علائم هشدار، در بسياری از بيمار یها به راحتی روزه داری کرد، بدون اينكه هيچ مشکل جدی ای به وجود آيد.
در اين نوشتار، برای رعايت اختصار، تنها به چند بيماری مزمن که شيوع بيشتری دارد، اشاره میشود.

بيماران ديابتی
بيمار ديابتی كه بدون انجام مشاوره با پزشك، روزه داری میكند، در معرض خطر جدی افزايش درازمدت قند خون قرار دارد كه اين امر علاوه بر عوارض جسمی، عوارض جانبی ديگری از جمله افزايش هزينه و حتی غير ممكن شدن درمان را در پی دارد.
حفظ مقدار قند خون در محدوده طب يعنی، بين ٦٠ تا ١٤٠ ميلی گرم درصد، هدف اصلی در درمان ديابت است؛ از طرف ديگر نوع تغذيه، و بالطبع روزه داری، میتواند روی اين شاخص مهم سلامت بيمار، تاثير جدی بگذارد.
کارشناسان اعتقاد دارند افرادی كه قادر به كنترل قند خون خود در حد طبيعی هستند، با داروهای خوراكی يعنی قرص، با رعا يت شرا يط خاص و اندازه گيری به موقع قند خو نشان، میتوانند با سلامت و اطمينان کافی در اين فريضه الهی شرکت کنند. بنابراين، شايد بتوان گفت:
اولين قدم برا ی فرد ديابتی که میخواهد در فريضه روزه همگام سا يرين باشد، اين است که تجهيزات لازم برای اندازه گيری قند خون، يا حداقل ادرار را در منزل داشته باشد. بدون پايش مداوم قند خون، يا تخمين آن از طريق آزمايش ادرار، نمیتوان از ايمن بودن روزه داری اطمينان کافی داشت.
به گفته متخصصان، ميزان قند خون بيماران ديابتی روزه دار بايد قبل از سحر حداكثر ١٢٠ ميلی گرم
درصد، دو ساعت بعد از سحر حداكثر ١٦٠ ميلی گرم درصد، بين ساعت ١ تا ٣ بعدازظهر حداقل ٧٠ ميلی گرم درصد، قبل از افطار حداكثر ١٢٠ ميلی گرم درصد و دو ساعت بعد از افطار حدا كثر ١٦٠ ميلی گرم درصد باشد.
پزشکان توصيه میکنند بيماران روزه دار در هنگام افطار، قبل از خوردن هر غذايی، قرص خود را ميل كنند و پس از گذشت مدتی، غذا خوردن را آغاز كنند.
اما قضيه در مورد بيماران تحت درمان با انسولين فرق میکند. استفاده از اين دارو با احتمال بالای افت قند خون هم راه است، بنابرا ين لازم است اين بيماران در فواصل نزديک به هم غذا ميل كنند، به همين دليل، روزه داری به هيچ عنوان برای آنها توصيه نمیشود.
ضمن اينکه بيماران انسولينی، معمولا نمیتوانند نوبت تزريق خود را، مگر در موارد خاص و زير نظر مستقيم پزشك معالج، حذف يا جابجا كنند. به همين دليل توصيه تمام پزشکان و متخصصان به این بيماران اين است که روزه نگيرند.

بيمار یهای قلبی
مطالعات نشان داده اند روزه داری میتواند با کم کردن عوامل خطر، به پيشگيری از بيمار یهای قلبی کمک کند .: دكتر مظهری درباره اثر روزه میگويد: < در طول ماه مبارك رمضان، سطح هموسيستئين خون به مقدار قابل ملاحظه ای كاهش می يابد و اين اثر در كنار كاهش ميزان چربیها ی خون و حتی تعديل وزن بدن، میتواند باعث کنترل بيمار یهای قلبی- عروقی شود.>
اما درباره افراد ی که کارشان از اين مرحله گذشته و به ا ين بيماریها مبتلا شد ه اند، چون بايد داروهای خود را رأس ساعت مشخصی مصرف کنند، اغلب اجازه روزه گرفتن به آنها داده نمیشود.
افت سطح داروهای قلبی، باعث عوارض جبران ناپذيری نظير بزرگ شدن قلب و حتی سكته و حملات قلبی میشود. ضمن اين که به دليل حساسيت اين بيماران به انواع استرس ها، حتی احساس گرسنگی برايشان مناسب نيست.

روزه در بيماری های گوارشی
بسياری از افراد به دليل اندکی ناراحتی گوارشی، از روزه گرفتن اجتناب میكنند، در حالی كه با رعا يت چند نكته تغذيه ای میتوان اين عوارض را به حداقل خود رساند . دکتر مظهری به اين افراد توصيه میکند مصرف موادغذايی سرخ كرده، پر از ادويه، روغن و شكر بالا را کنار بگذارند. به گفته ا ين متخصص تغذيه، از آنجا كه در هنگام روزه داری، اسيديته معده بالا میرود، مصرف اينگونه مواد میتواند احساس سنگينی در معده، ترش كردن و ديگر مشكلات گوارشی را به همراه داشته باشد . در عوض موادغذايی حاوی فيبر نظير ميوه و سبزيجات میتوانند از توليد بيش از اندازه اسيد در معده جلوگيری کنند.
كسانی كه هپاتيت مزمن دارند که به سيروز کبدی منجر شده، نبايد روزه بگيرند؛ زيرا كبد قادر به ساخت گلوكز از گليكوژن نيست و گرسنگی در اين افراد باعث می شود قند خونشان به شدت پايين بيايد.
دكتر ناصر ابراهيمی دريانی، فوق تخصص گوارش و عضو هيأت علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران هم در
مورد كسانی كه زخم معده و اثنی عشر دارند، چنين میگويد: به هيچ عنوان ثابت نشده گرسنگی باعث ايجاد زخم پپتيك شود؛ گرچه در بيمارانی که زخم فعال دارند يا پيش از اين دچار عوارض اين ز مها ، مانند تنگی و خونريزی از معده و دستگاه گوارش شده اند، روزه گرفتن مخاطره آميز خواهد بود و نبايد روزه بگيرند دکتر دريانی به افرادی كه سابقه زخم اثنی عشری دارند که زخم آنها به خوبی ترميم شده، توصيه میكند در سحر يا افطار يك عدد امپرازول يا يك عدد رانيتيدين مصرف كنند و روزه خود را بگيرند.
اين عضو هيأت علمی در مورد سوء هاضمه كه با عوارضی چون ترش كردن و سوزش پشت جناغ همراه است و همچنين رفلاكس (بازگشت اسيد معده به مری) راههايی را پيشنهاد میکند که با رعايت آنها به راحتی میتوان روزه داشت: اين افراد بايد افطار و سحر كم ميل كنند و بلافاصله بعد از افطار به حالت درازكش نخوابند. ضمن اينکه بعد از افطار سيگار نكشند . همچنين افرادی که دچار اين مشکلات هستند، بايد از خوردن غذاهای پرچرب و ادويه دار، سس (به خصوص سس گوجه و آب گوجه)، مركبات، شكلات، ترشی ها، قهوه و ... پرهيز كنند.
مطالعات نشان داده برا ی كسانی كه دچار كوليت و يبوست شديد هستند، بيماری ای که با عوارضی چون درد شكمی، احساس دفع (مدفوع شل يا سخت و تكه تكه ) و تغيير در دفعات و قوام اجابت مزاج، نفخ زياد و گاه احساس پری همراه است، گرفتن روزه زيان آور است.
افرادی كه ناقل هپاتيت B هستند نيز دسته ديگری از بيماران هستند که بايد در مورد بی خطر بودن روزه توجه لازم را به خرج دهند . دکتر دريانی، درباره اين دسته از بيماران هم میگويد : در صورتی که آنزيمهای کبدی اين بيماران بالا نباشد، به عبارتی بافت کبد آنها دچار مشکل نشده باشد، گرفتن روزه منعی ندارد. اما كسانی كه هپاتيت مزمن دارند که به سيروز کبدی منجر شده، نبايد روزه بگيرند؛ زيرا كبد قادر به ساخت گلوكز از گليكوژن نيست و گرسنگی در اين افراد باعث می شود قند خونشان به شدت پايين بيايد

روزه در بيماریهای اعصاب و روان

بيمار یهای روانی
دكتر مصطفی نجفی، فوق تخصص روان پزشكی كودك و نوجوان، در مورد اين که آيا بيماران اعصاب و روان هم میتوانند روزه بگيرند، بسيار خوش بين است : روزه داری در بيماران مبتلا به اختلالات روانی خفيف علاوه بر جنبه های مذهبی، به عنوان يك شيوه روان درمانی و تغيير رفتار محسوب شده و سلامت روانی آنها را تقويت میكند. با ا ين حال، رعا يت احتياط از توصيه های موکد ايشان برای اين بيماران است : اين بيماران بايد علاوه بر تغذيه مناسب، برنامه ريزی خاصی برای مصرف داروهای خود در افطار و سحر نيز داشته باشند ، چرا که اگر درمرحله بهبود باشند، اما تغذيه مناسب نداشته باشند، از نظر مكانيسمهای تطابق روانی ضعيفتر عمل كرده وبه خوبی نمیتوانند با شرايط خاص اين ماه و تغييرات به وجود آمده در برنامه روزانه شان، كنار بيايند . در نتيجه ممکن است با عود يا تشديد علائم بيماری مواجه شوند . به همين دليل توصيه میشود اين قبيل بيماران از روزه داری مستمر يك ماهه خودداری كنند . به گفته دکتر نجفی، روزه داری برای بيمارا ن مبتلا به اختلالات روانی حاد، مضر است، بنابراين از لحاظ شرعی
نيز منع دارد.

بيمار یهای مغز و اعصاب
در برخی بيماریها، میتوان با استفاده از داروهايی که اثر طولانی مدتتری دارند و نيز استفاده از ١ يا ٢ دز
دارو، به جا ی مصرف ٣ دز منقسم، بيماری را کنترل کرد و در عين حال روزه هم داشت . برخی بيماریهای
مغز و اعصاب از اين جمله اند.
اما دكتر كتايون علیخانی، متخصص مغز و اعصاب اين گونه هشدار میدهد که در برخی از اين بيماران، مانند افراد مبتلا به صرع، مصرف سر وقت و به موقع داروها ی ضد تشنج در طول شبانه روز الزامی است و مصرف داروهای آهسته روش پاسخگو نيست.
به همين علت روزه گرفتن برای اين بيماران توصيه نمیشود؛ به خصوص اينکه تغييرات قند خون ، املاح و الكتروليت ها در بدن، بر آستانه تشنج بيمار تاثيرگذار است . به گفته متخصصان مغز و اعصاب، ٩٩ درصد
بيماران مبتلا به صرع به همين دلايل، قادر به روزه داری نيستند.

اما در بيماران مبتلا به ام-اس كه مشكل خاصی ندارند، چون گرفتاری آنان عمدتا در سيستم اعصاب مركزی
است، هيچ منعی برای روزه داری وجود ندارد ؛ با اين حال، بهتر است قبل از روزه داری با پزشك معالج خود در اين باره مشورت کنند.
گرسنگی طولانی مدت، ممکن است در برخی بيماران مبتلا به سردردهای ميگرنی، سبب عود حملات آنها شود . بنابراين بيماران ميگرنی با علايم شديد و يا ميگرنهای پيچيده با علايم مغز و اعصاب نمیتوانند روزه بگيرند .
ولی بيماران تحت درمان، میتوانند بدون نگرانی در ايام ماه مبارك رمضان روزه بگيرند.