عفونت های ادراری در زنان

عفونت چه بخش هايي از مجاري ادراري را بيشتر درگير مي كند؟
عفونت هاي ادراري را به دو گروه عفونت هاي سطحي و عفونت هاي عمقي تقسيم مي كنند. عفونت هاي سطحي پوشش سطحي داخل سيستم ادراري يا مخاط را درگير مي كند و بيش از نود درصد عفونت هاي اين دستگاه را شامل مي شود. درحالي كه عفونت هاي عمقي درگيري بافت هاي عمقي كليه ها، پروستات و بيضه را باعث مي شوند. در عفونت هاي عمقي، بيماران معمولاً تب شديد و حال عمومي بدي دارند.

- آيا شيوع عفونت هاي ادراري در زنان و مردان يكسان است؟
خير. در سنين زير سه ماهگي، عفونت هاي ادراري در پسرها بيشتر از دختران است، و پس از آن، شيوع عفونت در زنان سي تا پنجاه برابر مردان است. علت آن كوتاه و مستقيم بودن مجراي ادرار در زنان است كه در نتيجة آن، ميكروب ها به سادگي با عبور از مجرا به مثانه مي رسند و عفونت سطحي ايجاد مي كنند.

- بي توجهي به عفونت هاي ادراري چه پيامدهايي به دنبال دارد؟
جواب: اهميت عفونت هاي ادراري در آن است كه اگر دير تشخيص داده شوند يا بد درمان شوند، عوارضي در بيمار ايجاد مي كنند كه در بعضي مواقع منجر به از كار افتادن كليه ها مي شوند، به طوري كه تعداد زيادي از بيماران همودياليزي ثانويه در نتيجة عفونت به اين روز افتاده اند. البته عفونت هاي ادراري سطحي و بدون تب آسيب جدي به كليه ها نمي رسانند، ولي عفونت هاي عمقي مخصوصاً به همراه بيماري هاي زمينه اي ديگر مانند سنگ، انسداد مادرزادي در مسير ادراري، مثانه عصبي، و برگشت ادرار از مثانه به كليه ها قادر به تخريب كليه ها و نارسايي كامل آنها هستند.

- به طور كلي ميكروارگانيسم ها چگونه وارد دستگاه ادراري مي شوند؟
جواب: در نود درصد مواردِ عفونت هاي ادراري، ميكروب ها از راه مستقيم و عبور از مجراي خروجي ادرار به مثانه مي رسند و عامل آن ميكروب هاي روده اي هستند كه در ناحية اطراف مجرا وجود دارند و ندرتاً ممكن است از مثانه به كليه برسند و ايجاد عفونت عمقي كليه (پيلونفريت) بكنند. در موارد ديگر، ميكروارگانيسم ها از يك كانون عفوني به خون وارد مي شوند، سپس به كليه ها، پروستات يا بيضه ها مي رسند و ايجاد عفونت مي كنند. در موارد بسيار نادري، عفونت از طريق سيستم لنفاتيك منتقل مي شود.

- عفونت هاي ادراري با چه علائمي همراه است؟
جواب: اصولاً علائم شامل دو دسته هستند: علائم ناشي از تحريك و التهاب سيستم ادراري كه بر حسب محل عفونت متفاوت است، و علائم عمومي عفونت در بدن كه شامل بي اشتهايي، تهوع، استفراغ و غيره است. در ضمن، علائم در كودكان و بزرگسالان متفاوت است؛ ولي علائم مشتركي در عفونت هاي ادراري وجود دارد كه بايد همة افراد به آن آگاه باشند، اين علائم عبارت اند از:
1. سوزش ادرار و تكرر ادرار كه به علت تحريك مثانه در اثر عفونت و التهاب ايجاد مي شود، همچنين تحمل كم مثانه كه در كودكان و گاهي بزرگسالان ممكن است منجر به بي اختياري ادراري شود.
2. تغيير رنگ ادرار به صورت كدر يا خوني شدن ادرار كه معمولاً بيماران را به وحشت مي اندازد؛ درصورتي كه عفونت سطحي و سادة مثانه نيز ممكن است در اثر التهاب مخاطي باعث پاره شدن مويرگ خوني شود و ادرار كاملاً قرمز و خوني بشود كه با درمان عفونت بلافاصله بهبود مي يابد.
3. تب و لرز و تهوع و استفراغ كه در عفونت هاي ادراري افراد زير يك سال و همچنين عفونت هاي عمقي كليه ها، پروستات و بيضه ها در افراد بزرگسال شايع است.
4. كاهش و توقف رشد در كودكان. مادران در صورت وجود چنين علامتي بايد براي بررسي عفونت ادراري به پزشك مراجعه كنند.
5. درد پهلوها كه در عفونت هاي عمقي كليه ها بسيار شديد و همراه با تب و لرز و تهوع و استفراغ است.
6. اشكال در ادرار كردن و احتباس ادراري كه در عفونت هاي مثانه و پروستات و مجرا ممكن است ديده شود.

- با توجه به علائمي كه به آنها اشاره كرديد، اگر فردي دچار درد پهلو و ناحية كمر شد، حتماً دچار بيماري كليوي شده است؟
جواب: سؤال خوبي مطرح كرديد، چون بيماران زيادي با درد پهلو، كه در اثر سرما تشديد مي شود، به ما مراجعه مي كنند و نگران كليه هاي خود هستند. در جامعه اين طور جاافتاده كه درد پهلو مساوي با درد كليه هاست، درحالي كه همين جا به عرض خوانندگان مي رسانم كه درد كليوي به هر علتي، مثلاً عفونت، سنگ و تومور ايجاد شود، يك درد نسبتاً دائمي است و با تغيير حالت بدن، مثلاً نشستن، بلند شدن، راه رفتن، سرپا ايستادن و كاركردن، شدت آن عوض نمي شود و معمولاً چنين دردهايي كمتر منشأ اسپاسم عضلاني هستند. اكثر مردم به دليل نداشتن اطلاعات كافي پزشكي فكر مي كنند در هواي سرد دچار سرماخوردگي و عفونت مي شوند؛ درحالي كه 25 درصد خون قلب وارد كليه ها مي شود و كليه ها هميشه گرم هستند و سرماي محيط اطراف هيچ تأثيري روي كليه ها كه در عمق عضلات پهلو قرار دارند نمي گذارد.

- با توجه به اختلافات آناتوميك بدن زنان و مردان، در دو جنس علائم عفونت هاي ادراري چه تفاوت هايي با يكديگر دارند؟
جواب: در زنان، دستگاه تناسلي رحم و تخمدان هاست كه سيستمي مستقل و كاملاً مجزا از سيستم ادراري است، درصورتي كه در مردان، سيستم ادراري ـ تناسلي يك مجموعة كاملاً مرتبط با هم است؛ به همين دليل، علائم عفونت ادراري در زنان و مردان با هم تفاوت دارد. البته سوزش ادرار، تكرر ادرار، تحمل كم مثانه و ادرار خوني در هر دو جنس مشترك ديده مي شود؛ درحالي كه عفونت مجراي ادرار در مردان همراه با خروج ترشح چركي از مجراست به علاوه ميكروب از طريق مجرا ممكن است به پروستات و از آنجا به بيضه ها برسد و در اين نواحي عفونت حاد ايجاد بكند.
از طرف ديگر، به علت كوتاه بودن طول مجراي زنان، امكان رسيدن ميكروب از خارج به مثانه بسيار زياد و به همين دليل عفونت هاي ادراري در زنان 30 تا 50 برابر شايع تر از مردان است.

- واژه هايي مانند سيستيت و پيلونفريت در بحث عفونت هاي ادراري چه معنايي دارند؟
جواب: اگر عفونت در ناحية كليه باشد به آن (پيلونفريت) گفته مي شود كه از نوع حاد يا مزمن است.
اگر عفونت فقط در مثانه باشد به آن (سيستيت) مي گويند كه آن هم از نوع حاد يا مزمن است.
اگر عفونت در مجراي خروجي ادرار باشد به آن (اورتريت) مي گويند و معمولاً در مردان ديده مي شود.
به طوركلي برحسب محل عفونت، نوع آنتي بيوتيك تجويزي و دورة درماني متفاوت است.

- چه عواملي افراد را مستعد ابتلا به عفونت هاي ادراري مي كند؟
جواب: به طوركلي در هر فردي كه به هر علتي ـ شيمي درماني، بيماري قند، ايدز،... ـ سيستم ايمني بدنش تضعيف شده باشد، عامل مساعد كننده اي براي رشد ميكروب ها و ايجاد عفونت وجود دارد. از عوامل مؤثر ديگر در ايجاد عفونت ادراري عادات بد بهداشتي در زنان است، مثل وقتي كه به دستشويي مي روند و آب را با فشار به خود مي گيرند و يا براي خشك كردن دستمال كاغذي را با فشار به بدن خود مي كشند و باعث انتقال ميكروب هاي اين نواحي به داخل مجراي ادرار مي شوند. از طرفي ديگر، هرگاه در دستگاه ادراري توقف و ركود در مسير جريان ادرار به وجود بيايد شيوع عفونت بالا مي رود؛ مثلاً تنگي مادرزادي محل اتصال كليه به حالب، تنگي محل حالب به مثانه، برگشت ادرار مثانه به كليه ها، وجود (ديورتيكول) در هر نقطه اي از سيستم ادراري، مثانه عصبي، تنگي مجرا و بودن جسم خارجي مثل سوند در سيستم ادراري. در اين موارد معمولاً پس از قطع آنتي بيوتيك بلافاصله عفونت عود مي كند.
يك گروه از سنگ ها به نام سنگ هاي عفوني هستند كه در داخل آنها ميكروب لانه مي كند و آنتي بيوتيك قادر به از بين بردن آنها نيست و بلافاصله با قطع درمان، عفونت عود مي كند. عامل ديگر فيستول ادراري است.
فيستول ادراري عبارت است از ارتباط سيستم ادراري با يك سيستم ديگر، مثلاً لولة گوارش با رحم و واژن در خانم ها. اين مجراي فيستول محل عبور ميكروب به داخل سيستم ادراري است كه منجر به عفونت دائمي مي شود. تنها راه درمان، برداشتن مجراي فيستول از طريق جراحي است.

- افتادگي مثانه در زنان عفونت ادراري ايجاد مي كند؟
جواب: در نوع خفيف آن تأثير چنداني ندارد، ولي در نوع شديد كه باعث تخليه نشدن كامل مثانه مي شود، باقي ماندن ادرار شيوع عفونت را در زنان افزايش مي دهد.

- عفونت ادراري موجب سقط جنين و يا آسيب به جنين در زنان باردار مي شود؟
جواب: درصورتي كه عفونت ادراري فعاليت كليه ها را كم كند و اورة خون را بالا ببرد ممكن است منجر به سقط جنين شود؛ ولي به طوركلي عفونت كليه (پيلونفريت) در دوران بارداري باعث كاهش وزن جنين مي شود و طبعاً نوزادي كه وزنش در موقع تولد از وزن استاندارد كمتر است در معرض خطر ابتلا به بيماري هاي مختلف قرار مي گيرد. به همين خاطر ما، در زنان باردارِ دچار عفونت ادراري، پس از درمان كامل عفونت، پيشگيري از عفونت را به صورت مصرف دوز پايين آنتي بيوتيك، تا آخر زمان حاملگي ادامه مي دهيم. درحالي كه در عفونت هاي سطحي ادراري خانم هاي غيرباردار درمان كوتاه مدت سه تا پنج روزه و حتي تجويز يك دوز واحد كافي است. درحالي كه بعضي همكاران غيرمتخصص براي چنين عفونت هاي ساده اي تعداد زيادي آنتي بيوتيك تزريقي براي بيمار تجويز مي كنند كه مي تواند براي كليه سم بوده و باعث تخريب و كاهش كار كليه بشود.

- در درمان عفونت هاي ادراري، به چه نكاتي بايد توجه كرد؟
جواب: در مورد درمان، هدف از بين بردن ميكروب درون سيستم ادراري است كه بايد با آنتي بيوتيك مناسب و دورة درمان كافي صورت پذيرد ولي براي ريشه كن كردن و جلوگيري از عود عفونت در صورت وجود بيماري زمينه اي يا ناهنجاري هاي مادرزادي سيستم ادراري كه باعث افزايش شيوع و عود عفونت مي شود، بايد پس از تشخيص اين عوامل با درمان طبي يا جراحي اقدام به حذف و درمان بيماري هاي مساعدكننده و زمينه ساز عفونت كرد. طول درمان برحسب سن، جنس و محل عفونت در افراد متفاوت است.
در كودك سه ماهه، چون در يك سوم موارد، عفونت ادراري همراه با عفونت خوني است بايد درمان كامل عفونت خوني، كه شامل درمان تزريقي و بستري كردن نوزاد است، صورت بگيرد.
در كودك سه ماهه تا سه ساله معمولاً عفونت خوني همراه عفونت ادراري نادر است و دورة درمان 10 تا 14 روزه براي كنترل عفونت كافي است.
در كودك 3 تا 12 سال، اگر عفونت، سطحي و بدون تب باشد، درمان 3 تا 5 روزه كافي است و اگر عفونت عمقي و همراه تب و لرز باشد بايد درمان دو هفته اي انجام شود.
در مورد زنان هم برحسب باردار بودن يا نبودن، درمان متفاوت است كه قبلاً شرح آن داده شد.

- براي جلوگيري از آسيب هاي ناشي از عفونت هاي دستگاه ادراري چه توصيه اي داريد؟
جواب: كليه از اعضاي حياتي بدن انسان است. كساني كه كليه هاي خود را از دست مي دهند و تحت درمان دياليز قرار مي گيرند در زندگي با مشكلات زيادي مواجه مي شوند كه نه تنها خود آنها بلكه خانواده و اطرافيان را نيز درگير مي كند. همان طور كه اشاره شد عفونت ادراري در صورت عدم تشخيص به موقع و درمان كامل، قادر به تخريب كليه ها مي باشد. البته باز هم تأكيد مي كنم كه عفونت هاي سطحي مثانه كه شايع ترين حالت عفونت ادراري است هيچ اثر سوئي روي كليه ها ندارد ولي توصيه مي كنم با ديدن هر علامتي از عفونت ادراري به پزشك متخصص مراجعه كنيد و با انجام آزمايش ادرار و حداكثر سونوگرافي، در صورت تشخيص عفونت يا ساير بيماري هاي كليه، با درمان كامل از عارضه هاي بعدي جلوگيري كنيد.