خاندان اقبال

خاندان اقبال پيشينه تاريخي چنداني ندارد. حاجي ميرزا ابوتراب نخستين فردي از خاندان اقبال است که تاريخ نام و يادي از او را به حافظه سپرده است. او که در دوران فعاليت سياسي، اداري و اقتصادي‌اش به القاب « اقبال‌التوليه» و « مقبل‌السلطنه» هم مفتخر شد فرزند عبدالوهاب ترشيزي بود. اين مقبل‌السلطنه احتمالاً در سال 1244ش/ 1282ق در شهر ترشيز (کاشمر فعلي) تولد يافته و پس از حدود 66 سال خورشيدي يقيناً در سال 1310ش/ 1250ق در شهر مشهد درگذشته است.

بيشترين فعاليت ميرزا ابوتراب مقبل‌السلطنه در عرصه فعاليتهاي اقتصادي و ملکداري بود و در ميان رجال، متنفذان و کارگزاران حکومت در خراسان نفوذ تدريجي ِ قابل اعتمادي به دست آورد. ميرزا احمدخان قوام‌السلطنه که در واپسين سالهاي عمر سلسله قاجار مدتي حکمران خراسان شد، مهمترين دوستان و نزديکان سياسي ميرزا ابوتراب بود و به همت همين قوام‌السلطنه هم بود که ميرزا ابوتراب مقبل‌السلطنه به عنوان نماينده حوزه انتخابيه ترشيز (کاشمر) در مجلس شوراي ملي دوره چهارم حضور يافت. نمايندگي مجلس شوراي ملي تنها و مهمترين فعاليت سياسي ميرزا ابوتراب مقبل‌السلطنه محسوب مي‌شود.

درباره تعداد دقيق فرزندان مقبل‌السلطنه اطلاعي نداريم اما مي‌دانيم که حداقل هفت تن از اولاد او در عرصه‌هاي مختلف سياسي، اجتماعي و اقتصادي نام‌آور شدند. اين هفت تن عبارت بودند از : علي اقبال (ميرزا علي خان اقبال‌السلطنه)، عبدالوهاب اقبال، خسرو اقبال، محمدعلي اقبال، احمد اقبال، ايران اقبال و نهايتاً دکتر منوچهر اقبال که سرآمد خاندان اقبال شد.

علي اقبال بزرگترين فرزند ميرزا ابوتراب در سال 1278ش متولد شد و تا 4 شهريور 1351در قيد حيات بود. علي اقبال نه دوره پياپي (از دوره هفتم تا پايان دوره پانزدهم) به عنوان نماينده در مجلس شوراي ملي حضور داشت. علي اقبال در دوره‌هاي هفتم و هشتم مجلس شوراي ملي به ترتيب از حوزه‌هاي انتخابيه بيرجند (قائنات) و درگز به مجلس راه يافت. در دوره‌هاي نهم و پانزدهم به عنوان نماينده مردم شهر کاشمر در مجلس حضور داشت و طي دوره‌هاي دهم، يازدهم، دوازدهم، سيزدهم و چهاردهم مجلس شوراي ملي از حوزه انتخابيه مشهد در مجلس شوراي ملي حضور يافت. علي اقبال از نزديکترين دوستان و هواداران ميرزا احمدخان قوام‌السلطنه بود و طي دهه 1320ش از مهمترين کارگردانان مجلس شوراي ملي محسوب مي‌شد. از اوايل دهه 1330ش علي اقبال ديگر در عرصه سياسي کشور نقشي برعهده نگرفت.

خسرو اقبال ديگر فرزند ميرزا ابوتراب در سال 1291ش/ 1331ق متولد شده است و گويا هنوز در قيد حيات باشد. خسرو اقبال از اوايل دهه 1330ش وارد عرصه فعاليت سياسي و حزبي شد و با پايه‌گذاري حزب پيکار و تأسيس چند روزنامه حزبي چند سالي در امور سياسي فعال بود. او اواسط دهه 1320ش به تدريج از مسائل و فعاليتهاي سياسي فاصله گرفت و در عرصه‌هاي حقوقي و نهايتاً اقتصادي و تجاري فعاليتهايش را پي گرفت. تا هنگام پيروزي انقلاب اسلامي در امور تجاري و بازرگاني موفقيت چشمگيري پيدا کرد. در آستانه پايان عمر رژيم پهلوي به خارج از کشور رفت و کماکان فعاليتهاي موفق اقتصادي و تجاري‌اش را پي گرفت.

عبدالوهاب اقبال در سال 1285ش/ 1324ق متولد شد و در واپسين ماههاي عمر رژيم پهلوي درگذشت. او در دوره 16 مجلس شوراي ملي از حوزه انتخابيه کاشمر به مجلس شوراي ملي راه يافت و از نزديکترين دوستان جعفر شريف امامي بود. عبدالوهاب اقبال مدتي استاندار کرمان بود و چند سالي هم در سمت اميرالحاج به عنوان نماينده دولت ايران در موسم حج به عربستان مي‌رفت. مهمترين سمت اداري ـ سياسي عبدالوهاب اقبال متولي‌گري آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) در قم بود.

از تاريخ تولد محمدعلي اقبال ديگر فرزند ميرزا ابوتراب اطلاعي نداريم اما مي‌دانيم که او در هشتم اسفند ماه 1336 درگذشته است. محمدعلي اقبال وکيل دادگستري بود و در دوره نوزدهم مجلس شوراي ملي از حوزه انتخابيه تون ـ طبس ـ فردوس و گلشن نماينده شد. محمدعلي اقبال در حين نمايندگي مجلس شوراي ملي دارفاني را وداع گفت.

احمد اقبال در سال 1297ش/ 1337ق متولد شده است و گويا هنوز در قيد حيات است. احمد اقبال طي همان سالهاي نخست دهه 1320ش به استخدام وزارت امور خارجه درآمد و به سرعت پلکان ترقي را طي نموده در آن وزارتخانه مقام ارجمندي يافت. بيشترين دوران فعاليت احمد اقبال در وزارت امور خارجه که تا واپسين زمان عمر رژيم پهلوي به طول انجاميد در نمايندگيهاي سياسي و سفارتخانه‌هاي ايران در کشورهاي مختلف جهان و به ويژه اروپا سپري شد. احمد اقبال سالها به عنوان سفير و وزيرمختار در رأس برخي سفارتخانه‌هاي ايران در پايتختهاي برخي کشورهاي اروپايي نظير چکسلواکي، يوگسلاوي، نروژ و هلند حضوري فعال داشت.

ايران (ايراندخت) اقبال نامدارترين دختران ِ ميرزا ابوتراب مقبل‌السلطنه است که در سال 1289ش/ 1328ق متولد شد و مهمترين فعاليت سياسي ـ اداري او نمايندگي انجمن شهرستان نيشابور و نيز نمايندگي مجلس شوراي ملي دوره بيست و سوم از حوزه انتخابيه گناباد بود.

مهمترين و نامدارترين برادران اقبال دکتر منوچهر اقبال بود که در سال 1287ش متولد شد و در اوايل آذر ماه 1356 درگذشت. او خدمات سياسي ـ اداري‌اش را از دوران سلطنت رضاشاه آغاز کرد و در طول دهه 1320ش بارها شغل وزارت يافت و در اواخر آن دهه استاندار آذربايجان و رئيس دانشگاه تبريز شد. پس از کودتاي 28 مرداد 1332 به ترتيب سناتور، رئيس دانشگاه تهران، وزير دربار و نهايتاً نخست‌وزير شد و تا شهريور 1339 در اين سمت اخير باقي بود. از سال 1342 تا هنگام مرگ در آذر 1356 مديرعامل شرکت ملي نفت ايران بود.
برگرفته از iichs