در روابط خانوادگي، اقا حرف اول را اخر مي زند و تا زماني كه زوجين اصول اخلاقي را در رابطه با يكديگر رعايت كنند، پاي حقوق به ميان نخواهد آمد. اما براي حالتي كه روابط خانوادگي از تعادل خارج مي شود

و اختاف بروز مي كند، قانون بايدها و نبايدهايي را پيش بيني كرده است كه حقوق و تكاليف زن و شوهر را تعيين مي كند. يكي از اين امور، نفقه است كه منحصر به تكليف شوهر و حق زن محسوب مي شود و يكي از چندين امتيازي است كه قانون در انحصار حقوق زن پيش بيني كرده است. متاسفانه نفقه، گاه مورد سوءاستفاده يكي از زوجين قرار مي گيرد و منجر به بروز دعوا مي شود. «حمايت» قصد دارد در دو گزارش متوالي، به بررسي جنبه هاي حقوقي نفقه بپردازد. در اولين گزارش كه در ادامه مي خوانيد، مفهوم نفقه، موضوعاتي كه در اين مفهوم قرار مي گيرد و ساير مسايل، مورد بررسي قرار مي گيرد. در گزارش بعدي ضمانت اجراهاي نفقه مورد بررسي قرار خواهد گرفت. مفهوم نفقه در مقررات ايران يك وكیل دادگستري در مورد چیستی نفقه، به «حمايت» مي گويد: از نظر حقوقی، نفقه عبارت از چیزهايی است كه شخص برای زندگی به آن احتیاج دارد؛ از قبیل خوراک، پوشاک، مسکن و وسايل منزل. بنفشه كريم پور ادامه مي دهد: نفقه به دو قسمت است؛ نفقه زوجه و نفقه اقارب. اين وكیل دادگستري تصريح مي كند: نفقه زوجه كه در اينجا مد نظر است، قانون مدنی بیان م یكند نفقه 1107چنانکه ماده عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت كه به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم در صورت عادت زن به داشتن خادم يا احتیاج او به واسطه مرض يا نقصان اعضا. اين كارشناس حقوقي در مورد چگونگی پرداخت نفقه تصريح م یكند: علی الاصول می بايست نفقه بر قانون مدنی بر شمرده 1107مبنای مواردی در ماده است، محاسبه و تعیین شود. يعنی هزينه مسکن، البسه، غذا، اثاث البیت، پیش بینی خادم و امثال آن، بررسی و میزان نفقه تعیین شود. البته محاكم قضايی با ارجاع امر به كارشناسی از طريق كارشناسان رسمی دادگستری يا خبرگان محلی در شهرهای كوچك میزان نفقه را تعیین م یكند. ولي تا آنجايی كه بنده بررسی كرده ام و سابقه دارم، ارقام تعیین شده به وسیله كارشناس با هزينه های واقعی و میزان نفقه واقعی مطابقت ندارد و شايد آنان مصلحتی، مبالغی را برآورد و تعیین مي كنند. تكليف نفقه بعد از طاق يك مدرس دانشگاه نیز در مورد موضوعاتي كه در دايره مفهوم نفقه قرار دارد، مي گويد: نفقه شامل همه نیازهايی است كه زن به آن احتیاج دارد، طبق ماده قانون مدنی نفقه عبارت است از همه نیازهايی 1107 كه زن متناسب با وضعیتش به آنها احتیاج دارد. مانند: مسکن، خوراک، پوشاک، دارو و خدمتکار در صورت احتیاج و يا عادت به آن. دكتر زهرا داور بیان م یكند: از آنجايی كه مرد ريیس است، می تواند نیاز شغلی زن را محدود يا محروم كند و برای رفع احتیاجات زن قانونگذار مرد را ملزم به برآورده كردن اين نیازها كرده است. وي توضیح مي دهد: نفقه عبارت است از همه نیازهاي متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزينه هاي درماني و بهداشتي و خادم در صورت عادت يا احتیاج، به واسطه نقصان يا مرض . اين مدرس دانشگاه مي گويد: در قانون مدني از ماده به بعد در مورد آن قوانیني آورده شده است. 1106 قانون گذار مي گويد نفقه زن با توجه به زندگي كه زن در گذشته داشته، مشخص مي شود. به طور مثال اگر در خانه پدري خدمتکار داشته، شوهر نیز موظف است براي او خدمت كار بگیرد. داور تاكید مي كند: نفقه جزو ديوني است كه فرد مي تواند نسبت به گرفتن آن حتي براي زمان هاي گذشته نیز اقدام كند، به طور مثال اگر فرد ثابت كند
سال گذشته شوهر به او نفقه نمي داده، شوهر 3در سال گذشته را نیز به زن بپردازد.3موظف است نفقه اين حقوقدان در ادامه، در باره نفقه بعد از طلاق و بعد از مرگ بیان مي كند كه اين امر محدود به نفقه طهر است، و 3ايام عده است كه در طلاق مدت آن روز تعبیر می شود. 10 ماه و 3در اصطلاح متعارف به روز است و اين 10 ماه و 4ولی، نفقه وفات در هر حال امر نسبت به تمام زن هايی كه همسرشان را براثر فوت ازدست می دهند، تعلق خواهد داشت و هیچ فرقی بین زن يائسه و باكره نیست. درصورتی كه در امرطلاق، مواردی فاقد عده باشد، نفقه ای نیز در آن موارد در كار نخواهد بود. نفقه اقارب اين مدرس دانشگاه ادامه مي دهد: از ديگر افرادي كه نفقه به آنها تعلق مي گیرد اولاد هستند. داور مي گويد: پدر وظیفه پرداخت نفقه در مورد اولاد را برعهده دارد و در صورت نبودن پدر، پدربزرگ و اگر او نیز نبود پرداخت نفقه در مورد اولاد بر عهده مادر است. همچنین پرداخت نفقه به اقارب نسبي نیز صورت مي گیرد كه در خط عمودي صعودي يا نزولي قرار مي گیرند يعني پدر وظیفه دارد به پسر خود و نوه اش و پدرش و پدربزرگ خود نیز نفقه بدهد. شرايط منفق و نفقه گيرنده اين كارشناس حقوقي در مورد شرايط شخص واجب النفقه مي گويد: قانون مي گويد فردي مستحق نفقه است كه پولي نداشته باشد و نتواند كار پیدا كند يا توانايي كار كردن را نداشته باشد كه او را تامین كند. وي در مورد شرايط شخص منفق مي گويد: كسي مي تواند نفقه بدهد كه وسعش برسد و بر طبق اين قوانین، افراد مي توانند درخواست كنند و نفقه كه شامل مسکن، لباس و پوشاک است را در صورت شرايط لازم بگیرند. بخشش حق نفقه اين كارشناس حقوقي در پاسخ به اين سوال كه آيا زن مي تواند از حق نفقه خود صرف نظر كند، مي گويد: به طور كلي هر چیزي را كه قانون بگويد به فردي تعلق دارد، آن فرد مي تواند آن را ببخشد؛ بنابراين زن نیز مي تواند نفقه خود را ببخشد. به طور مثال، در زمان جدايي مشخص مي شود شوهر دو سال نفقه زن را نداده است و زن مي تواند نفقه را نخواهد. وي تاكید مي كند: نکته اي كه در اين رويه قانون گذار مشخص كرده اين است كه قانون گذار مي گويد: زماني كه زن و شوهر با هم زندگي مي كنند، دلیل بر اين است كه شوهر نفقه را پرداخت مي كند و زن زماني مي تواند بگويد مرد نفقه او را نداده كه باهم زندگي نکنند و يا همسر او را از خانه بیرون انداخته باشد. بررسي تطبيقي مقررات نفقه اين مدرس دانشگاه خاطرنشان مي كند: در كشورهاي ديگر نیز نفقه زن و اولاد بر عهده همسر است و حتي در بعضي از موارد، ضمانت اجرا و مجازات هاي سنگین تر از ايران نیز دارند. در مورد كشورهاي ديگر نیز با توجه به اين كه نفقه تکلیفي است كه در اسلام مشخص شده، به اين نتیجه مي رسیم كه تمام كشورهاي اسلامي قوانیني مربوط به نفقه را دارا هستند. اما ضمانت اجراي آن در كشورهاي مختلف با توجه به شرايط اقلیمي و نوع زندگي، تفاوت دارد. داور در بررسي تطبیقي میان مقررات نفقه در قانون و فقه مي گويد: قوانیني كه در كشور ايران وجود دارد، از فقه اقتباس شده اند و كاملند. زيرا افراد تا به امروز توانسته اند طبق همین قوانین، به حقوق خود مانند نفقه برسند. وي خاطرنشان مي كند: بهتر است ضمانت اجراي اين گونه قوانین، سنگین تر باشد تا افراد قانون گريز نتوانند با استفاده از میانبرهاي قانوني كه وجود دارد، از اجراي قانون فرار كنند. نقش اخاق در تقويت بنيان خانواده اين كارشناس حقوقي در انتها به اهمیت رعايت اخلاق در كانون خانواده اشاره مي كند و به عنوان يك حقوقدان تاكید مي كند كه مراجعه به دادگاه و استفاده از قوانین، بايد به عنوان آخرين راه شناخته شود. وی می گويد: بايد تاكید بر بحث كرامت و احترام به انسانیت آدم ها باشد. مهم ترين موضوع، در بحث فرهنگ سازی است. بايد احترام به انسان ها را به فرزندانمان بیاموزيم. در صورتی كه اين موضوع ملکه ذهنمان شود؛ ديگر خشونت و اسیدپاشی معنی نخواهد داشت. داور معتقد است: به فرزندانمان فرهنگ مدارا و احترام را آموزش دهیم. پیغمبر اسلام فلسفه مبعث را اخلاق مطرح م یكند، تا جلوی بروز بسیاری از اين مشکلات گرفته شود. مرد برای اينکه زن مهريه اش را ببخشد، او را تحت فشار قرار می دهد و يا برعکس زن برای اين كه مهريه اش را تمام و كمال دريافت كند، از ترفندهای گوناگون استفاده م یكند. اين مدرس دانشگاه تاكید مي كند: مبانی اسلامی ما در اين رابطه بسیار قوی است و اين مشکلات نشان می دهد كه مبحث مطالعات خانواده نیاز به يك بررسی مجدد دارد. حدود تكليف مرد در پرداخت نفقه يك مشاور حقوقي در مجتمع شهید بهشتي در مورد بايدها و نبايدهاي پرداخت نفقه نیز به «حمايت» مي گويد: نفقه شامل چهار مورد غذا، مسکن، پوشاک و وسايل منزل است و بقیه مواردي كه به ذهن مي رسد، جزو نفقه نیست. مگر در موارد خاصي كه قانون گذار گفته. به طور مثال اگر زن عادت به داشتن خدمه دارد، مرد نیز موظف است براي او خدمه بگیرد. لاله عرب زاده توضیح مي دهد : پرداخت نفقه، تکلیف مرد در قبال زن و فرزندان و افراد واجب النفقه است كه رابطه نفقه بر اساس الاقرب فالاقرب است. يعني اگر در بین بستگان افرادي باشند كه نتوانند خرج خود را بپردازند، اين افراد نیز جزو اقارب باشند، مانند خواهر مادر و پدر. فرد موظف به پرداخت نفقه به آنها مي شود. از آن جهت كه فرد به همسر يا اقارب نفقه ندهد تفاوت هايي نیز وجود دارد. اگر فرد به فرزند خود نفقه ندهد، در نهايت شايد فرزند بتواند اموال او را مصادره كند. اما در واقع فقط مسئولیت حقوقي براي پدر دارد. اما در مورد همسر، شوهر هم از جهت حقوقي و هم از جهت كیفري، مسئولیت هايي دارد كه از جهت كیفري براي مرد مجازات در نظر گرفته مي شود. وي خاطرنشان مي كند: به طور كلي نفقه در رابطه بین حقوق زن و شوهر تکلیف مرد و حق زن است كه حتي در صورتي كه زن ثروتمند يا شاغل باشد و مرد استطاعت نداشته باشد، اين وظیفه از دوش مرد ساقط نخواهد شد. وي خاطرنشان مي كند: اگر همسر با اختیار خودش از دارايي خود در منزل شوهر خرج كند، نمي تواند بخواهد كه اين مبلغ به او بازگردانده شود. سخن آخر با توجه به آنچه كه كارشناسان در گفت وگو با «حمايت» مورد تاكید قرار دادند،همچنین [تنها کاربران عضو میتوانند لینک هارا مشاده کنند. ] یا [تنها کاربران عضو میتوانند لینک هارا مشاده کنند. ] که [تنها کاربران عضو میتوانند لینک هارا مشاده کنند. ] و [تنها کاربران عضو میتوانند لینک هارا مشاده کنند. ] مرد وظیفه دارد كه نفقه همسر خود را پرداخت كند؛ شاغل بودن، پولدار بودن و... در اين تکلیف شوهر هیچ تاثیري ندارد و به هر حال مرد بايد از عهده اين تکلیف خود برآيد. از طرف ديگر بايد گفت كه موضوع نفقه البسه، مسکن و تمامي چیزهايي است كه مورد احتیاج زن قرار دارد. بنابراين نمي توان نفقه را محدود به برخي نیازها كرد. موضوع ديگري كه كارشناسان بر آن تاكید داشتند، پرداخت نفقه بعد از طلاق و مرگ شوهر است كه در شرايطي زن حق دارد همچنان نفقه را دريافت كند. اما سوالي كه پیش مي آيد اين است كه اگر مرد به اين تکلیف خود عمل نکرد چه بايد كرد. اين سوالي است كه پاسخ آن را در گزارشي ديگر در گفت وگو با كارشناسان مورد بررسي قرار خواهیم داد.