جستجو در تک بوک با گوگل!
3,223
بازدید
کتاب ابن عربی: بزرگ عالم عرفان نظری متوفی به سال ۶۳۸ ق
نویسنده : کاظم محمدی
محل نشر : تهران
تاریخ نشر : ۱۳۸۱/۱۰/۳۰
رده دیویی : ۲۹۷.۸۹۲۴
قطع : رقعی
جلد : شومیز
تعداد صفحه : ۱۶۰
نوع اثر : تالیف
زبان کتاب : فارسی
شماره کنگره : BP۲۷۹/۲/ف‌لا۱۲م۳
نوبت چاپ : ۱
تیراژ : ۲۰۰۰
شابک : ۹۶۴-۴۲۲-۴۷۱-X
نويسنده / مترجم : -
زبان کتاب : -
حجم کتاب : -
نوع فايل : -
تعداد صفحه : -
ادامه مطلب + دانلود...
2,062
بازدید
نوشتار حاضر، حاصل گفت‌وگویی است که میان کارل پوپر،() و چند تن از صاحب‌نظران (رمان سِکِسل،() روپرت ریدل،() فریدریخ والنر() و پاول واینگارتنر(» صورت گرفت. این گفت‌وگوها عمدتاً پیرامون برخی دیدگاههای پوپر است. پوپر علم را جستجوی حقیقت از راه انتقادی می‌داند به این بیان که ما نظریه‌هایی را می‌سازیم و با این پرسش که «آیا این نظریه صحیح است یا خیر؟» به تحقیق در جهان می‌پردازیم. البته به عقیده وی ما هیچگاه به یقین نخواهیم رسید و همین خطاپذیری علم است که دانشمند را از سیانتیست (علم‌پرست) جدا میکند. همچنین وی معتقد است که تاریخ علم، نظریه وی را تأیید میکند. پس از توضیح این مطالب از سوی پوپر، افراد حاضر در این گفت‌وگو به اظهار نظر می‌پردازند و ضمن قبول دیدگاههای وی به برخی نکات اشاره می‌کنند. از جمله مباحثی که در این گفت‌وگو به آن پرداخته میشود تمایز الهیات از علم است و اظهار میشود ابطال‌پذیری و محتوای تجربه گزاره‌ها اساس تمایز میان متافیزیک و علم را تشکیل می‌دهد که این تمایز با تمایزی که حلقه وین گذاشت اختلاف دارد. همچنین در این گفت‌وگو از نقش متافیزیک سخن به میان آمده و گفته میشود باید با متافیزیک محترمانه رفتار شود.
پوپر: «علم و فرضیه» عنوان یکی از کتابهای “هانری پوآنکاره”() است که در ضمن یکی از بهترین کتابهای فلسفه علوم نیز محسوب میشود؛ به این جهت من نام آن را برای موضوع امروز انتخاب کرده‌ام. میل دارم صحبتم را با اعتراضی نسبت به علوم طبیعی آغاز کنم. امروزه علم تحت نفوذ جریانهای مدرن شکاکانه قرار دارد. به علم نه تنها از خارج بلکه از داخل هم حمله میشود. اما من فکر می‌کنم که علوم طبیعی هم مانند موسیقی و شعر و نقاشی بزرگترین توانایی مغز انسان است. البته از همه چیز سوءاستفاده میشود. همچنین از موسیقی و نقاشی هم می‌توان سوءاستفاده کرد و هم‌اینک از آنها سوءاستفاده میشود و بدین‌ترتیب از همه علوم سوءاستفاده میشود. فقط به کمک علم است که می‌توان خود را از باتلاقی که در آن افتاده‌ایم، بیرون آورد. البته این طنین چیزی را دارد که امروزه آن را سیانتیستی() می‌نامند.
اتهام علم‌پرستی مناسب نیست
از این جهت من میل دارم بگویم که اتهام علم‌پرستی در مورد دانشمندان مناسب نیست. هیچکدام از بزرگترین دانشمندان، سیانتیست (علم پرست) نبوده‌اند. تمام دانشمندان بزرگ در برابر علم شکاک و محتاط بوده‌اند. آنها می‌دانستند که چقدر دانش ما اندک است. برای مثال، به سختی می‌توان هانری پوآنکاره را به علم‌پرستی متهم کرد. نیوتن که یکی از بزرگترین انسانها و احتمالاً بزرگترین دانشمند بود، از خود همچون جوان کوچکی که در ساحل دریا نشسته و با شنها و صدفها بازی میکند و دریای بیکرانِ مجهولات در پیشروی او قرار دارد صحبت میکند. تصور می‌کنم که تمام دانشمندان واقعی هم مانند نیوتن فکر می‌کردند. آنها دانستند که ما هیچ‌چیز نمی‌دانیم و در قلمرویی که براساس علم پایه‌ریزی شده نیز، همه چیز کاملاً غیر مطمئن است. همانطوری‌که همه شما می‌دانید نظریه اینشتین کم و بیش جای نظریه نیوتن را گرفت. روال کار در علم همین است.
تقریباً تا صد سال پیش انسان تصور می‌کرد که قلمرو علم مکانیک نیوتن، همه علم را فراگرفته است. حدود سالهای 1890 حوزه جدیدی با کشف الکترون توسط جیمزتامسون بوجود آمد. علم الکترونیک انقلابی در علوم بوجود آورد که به زحمت کسی خارج از علم متوجه آن می‌شد و ما امروزه در این علم الکترونیک زندگی می‌کنیم. در این انقلاب دوره‌های مختلفی وجود دارد که من نمی‌خواهم درباره آن صحبت کنم. چیزی که می‌خواهم بگویم این است که، علم اثر انسان است و به عنوان اثر انسان خطاپذیر است. فقط همین فهم خطاپذیر بودن علم است که دانشمندان را از سیانتیستها (علم پرستها) جدا میکند. چون اگر سیانتیسم (علم پرستی) اصلاً چیزی است، پس ایمان کور و مسلم به علم میباشد.
اما این‌گونه ایمان کور در میان دانشمندان واقعی وجود ندارد. و بدین جهت شاید اتهام سیانتیسم (علم پرستی) اتهام مناسب برخی از ایده‌های عمومی علم باشد. اما نسبت به خود دانشمندان چنین اتهامی روا نیست.
ما حتی نمی‌دانستیم که آب چیست
در علم، دانش به این معنی که معمولاً در زبان آلمانی از آن صحبت میشود وجود ندارد. دانش علمی، دانش نیست، فقط دانش حدسی() است. امکان دارد که در مرکز علم، جایی که ما از همه کمتر حدس می‌زنیم تغییراتی ایجاد شود، بطوری که همه چیز تغییر کند. شاید بهترین مثال برای این موضوع کشف آب سنگین باشد. من خوب می‌توانم بخاطر بیآورم زمانی را که، خیلی جوان بودم در میان شیمیدان‌ها غوغایی بپاشد و آن هنگامی بود که، آقای “هارولد اورِ‌ی”() در سال 1932 آب سنگین را کشف کرد. آب به فرمولH2O مرکز اصلی مطمئن‌ترین چیز در تمام علم شیمی بود. اگر انسان یک چیز را می‌شناخت، آن آب بود. تمام وزن‌های اتمی براساس اکسیژن و ئیدروژن تعیین می‌شدند، یعنی تمام علم شیمی بر روی آب قرار داشت و بعداً معلوم شد که، ما آب را نمی‌شناختیم و نمی‌دانستیم که انواع مختلفی از ئیدروژن وجود دارد و ما نمی‌دانستیم که فقط عنصری بنام ئیدروژن در پیشمان نیست، بلکه، مخلوطی از انواع مختلف ئیدروژن، یعنی ایزوتوپها را داریم. همیشه وضع به همین منوال است. ما نمی‌دانیم در کجا انقلاب میشود یا در کجا کشف جدیدی روی می‌دهد. ما نمی‌توانیم این مسائل را پیش‌بینی کنیم.
کشف بزرگ جدید دیگر نظریه «نسبیت»() اینشتین بود. که به نظر من در تئوری علم تأثیر بسیاری داشت. نمی‌دانم آیا اینشتین در مقابل نیوتن حق دارد یا نه هیچکس نمی‌داند. اما مسلم است که، اینشتین به ما نشان داد نظریه نیوتن در صورت امکان و حتی حدساً باید تصحیح شود. در این زمان بر روی نظریه نیوتن امتحانات و آزمایشهای زیادی انجام شد. این نظریه نیوتن جهان را تحت سیطره ما قرارداد. با نظریه نیوتن در دنیایی زندگی می‌کردیم که می‌توانستیم آنرا بفهمیم، یعنی فکر می‌کردیم که آنرا می‌فهمیم و بعد اینشتین آمد و نشان داد که همه مشاهدات و آزمایشهایی که از نظریه نیوتن پشتیبانی می‌کردند به عنوان پشتیبانی یک تئوری کامل دیگر، می‌توانند تبیین شوند. در پیشگویی هر دو نظریه هیچ فرقی وجود نداشت، اما اینشتین، یک نظریه کامل دیگر ارائه داد. وقتی که انسان فهم قدیم جهان را با فهم جدیدی که نظریه اینشتین ارائه داد مقایسه میکند، فهم قدیم جهان بسیار سطحی به نظر می‌رسد. در این فهم جدید برخی از مسائل غیرقابل حل در نظریه نیوتن نیز، قابل حل شده‌اند.
جهان ادراک نمی‌شود، بلکه ساخته میشود
نمی‌خواهم بگویم نظریه نیوتن غلط و نظریه اینشتین صحیح است، بلکه مراد من این است که در این مثال خیلی واضح می‌بینیم که در علم و همچنین در مطمئن‌ترین و بهترین علم، همیشه با دانش حدسی سرو کار داریم. چیزی که می‌خواهم درباره علم بگویم بطور خلاصه بصورت زیر فرموله میشود: علم دریافت داده‌های حسی() نیست، که در ما از طریق چشمها و گوشها به جریان خود ادامه دهند و ما آن را به طریقی مخلوط کرده و با تداعی() معانی آن را ارتباط دهیم و بعد آن را به نظریه تبدیل کنیم. علم از نظریه‌هایی تشکیل شده است که اثر ماست. ما نظریه می‌سازیم، با این نظریه‌ها وارد جهان می‌شویم، درباره دنیا فعالانه تحقیق می‌کنیم و می‌بینیم که چه چیزهایی می‌توانیم از جهان به عنوان اطلاعات کسب و از یکدیگر جدا کنیم. جهان به ما اطلاعاتی نمی‌دهد، وقتی که با این سؤال به جهان وارد شویم، از جهان می‌پرسیم آیا این نظریه یا آن نظریه صحیح یا غلط است و بعد سعی می‌کنیم که بطور اساسی درباره این سؤ‌الات تحقیق نماییم بدون آنکه اطمینان پیدا کنیم.
ما می‌توانیم در علم به دنبال حقیقت برویم و این کار را می‌کنیم. حقیقت یک ارزش اساسی است. به چیزی که ما نمی‌توانیم برسیم، اطمینان است. باید از اطمینان صرف نظر کنیم. هرگز نمی‌توانیم به اطمینان و یقین برسیم. تمام آنچه که می‌توان انجام داد این است که نظریه‌هایی را که بوجود آورده‌ایم با انتقاد به خود، امتحان کنیم و دیگر اینکه خودمان سعی کنیم نظریه‌هایمان را برهم بزنیم یا با آن مخالفت کنیم.
مسئله اساسی در علم، طرز تفکر انتقادی است. بنابراین ابتدا ما نظریه‌ها را بوجود می‌آوریم و بعد آن را مورد نقد قرار می‌دهیم. از آنجایی که در برابر نظریه‌هایمان به عنوان انسان قرار داریم بنابراین معمولاً به جای نقد نظریه‌هایمان از آنها دفاع می‌کنیم یعنی نظریه‌های ما همچون مسابقه دوستی – دشمنی بینِ دانشمندان می‌باشند. اگر من با نظر انتقادی کافی به نظریه‌ام نگاه نکنم، صدها انسان دیگر هستند که با نظر انتقادی به آن نگاه می‌کنند. انسان باید این نظریه انتقادی را تحسین کند.
چیزی را که انسان نباید تحسین کند این است که انتقاد اکثراً شخصی شود. انسان همینطور است. تقریباً همیشه انتقادهای وارده به نظریه‌ها کم و بیش درباره صاحبان نظریه‌ها هم اعمال میشود. این ضعف انسان است و انسان باید اصولاً در برابر آن مقاومت کند. اما تقریباً امیدی نیست بنابراین انسان باید آن را تحمل کند ولی نقد شخصی باز هم پیش می‌آید. اما اگر انسان هرچه بیشتر انتقاد کند، به دلایل تربیتی و نیز برای دموکراسی() بسیار با اهمیت است. شاید ایده‌آلی غیرقابل دسترس باشد اما به هر حال برای دانشمندان حداقل یک ایده‌آل مهم و فوری میباشد و آن اینکه انسان تمام انتقادها را بطور جدی انجام دهد. انتقادی را که من ذکر کردم، یعنی انتقاد به علم پرستی، انتقاد واقعی نیست. اگر این انتقاد مطابق با واقعیت باشد، باید منتقد علم‌پرستی به موارد معینی اشاره کند که دانشمندان خیلی دگم() فکر می‌کنند و خیلی به علم ایمان دارند. چنین مواردی که به دانشمندان مربوط می‌شوند خیلی نادرند. منتقدین علم‌پرستی خودشان خیلی دگم هستند و خیلی مسلم می‌دانند که هرکسی دگم است. دانشمندان کسانی هستند که اکثراً اینطور نیستند.
روح سطل مانند وقیف نورنبرگ()
تئوری علم من خیلی ساده است. ما هستیم که تئوریهای علمی را بوجود می‌آوریم. ما هستیم که تئوریهای علمی را مورد انتقاد قرار می‌دهیم. این تمام تئوری علم است. ما تئوریها را اختراع می‌کنیم و آنها را از بین می‌بریم. ما مسائل جدیدی بوجود می‌آوریم و به وضعیتی می‌رویم که در آن تئوریهای جدیدی اختراع می‌کنیم، اگر بتوانیم. بطور خلاصه، این علم و تاریخ علم است. تئوری مرسوم کاملاً طوری دیگر است. من نام تئوری مرسوم را تئوری سطل نفس انسانی می‌نامم. سر ما مثل یک سطل می‌ماند. این سطل یا سر دارای سوراخ‌هایی است که اطلاعات از جهان وارد آن می‌شوند. تئوری اساسی تعلیم و تربیت نیز چنین است. تئوری قیف مثل تئوری روند یادگیری است. روی این سطل قیفی قرار دارد و انسان از آنجا دانش را به درون آن می‌ریزد. این تئوری مرسوم است. حقیقت این است که تعلیم و تربیت ما طوری است که ما بچه‌ها را با جوابها به اندیشه وا می‌داریم بدون آنکه آنها سؤ‌الی کرده باشند. ما به سؤ‌الهایی که آنها می‌کنند گوش نمی‌کنیم.
جوابهای سؤال نشده و سؤ‌الهای جواب داده نشده
تعلیم و تربیت عادی چنین است: جوابهای سؤال نشده و سؤ‌الهای جواب داده نشده. تعلیم و تربیت ما اساساً همین است. اما طوری است که نه تنها انسان، بلکه تمام ارگانیسمها() بطور مداوم از جهان سؤ‌الاتی می‌کنند و دائماً در تلاشند تا مسائل را حل کنند. من از خودم نقل می‌کنم…..: «از جاندار تک‌یاخته() تا اینشتین فقط یک قدم راه است.» اگر می‌خواهید به این مسئله ایمان پیدا کنید، به شما پیشنهاد می‌کنم که کتاب بسیار ارزشمند آقای ی. اس. ینینگز(J-S. Jennings) () به نام «رفتار ارگانیسمهای ساده» را بخوانید. ساده‌ترین ارگانیسمها مداوماً از جهان سؤال می‌کنند و همیشه سعی می‌کنند که مسائل را حل کنند. جایی که هیچ سؤ‌الی نشود جوابها نمی‌توانند فهمیده شوند. البته اغلب سؤ‌الها منجر به از بین رفتن ارگانیسم می‌شوند.
تمام ارگانیسمها مداوم مسائلی طرح و آن را حل می‌کنند و به این لحاظ، علم اصولاً چیزی بجز ادامه فعالیت ارگانیسمهای ساده نیست. فرق بزرگی بین جاندار تک یاخته‌ای و اینشتین وجود دارد و به این جهت است که اینشتین در مقابل حل مسائل خود با نقادی() قرار دارد. این کار را فقط او می‌تواند انجام دهد چون زبان انسانی وجود دارد که ما در آن حل مسائل خود را می‌توانیم به صورت فرمول بیان کنیم. به این ترتیب ما حل مسائلمان را در خارج از جسممان قرار دهیم. مثل ابزارهای دیگری که ساخته‌ایم بجای اینکه بگذاریم یک غده ترشحی‌ای()که روی نوک انگشتمان رشد کند – غده ترشحی جوهر – و با آن بنویسیم، یک عدد پَر خلق می‌کنیم. این فرقی است که ما بین انسان و حیوان وجود دارد.
سگ پاولُف خیلی با هوشتر بود
مهمترین این ابزار، زبان انسانی است. حیوانات هم زبان خود را دارند اما نمی‌توانند ادعایی بکنند. آنها فقط می‌توانند حالات درونی خود را اطلاع دهند و همانطور که آقای بوهلر() می‌گوید، اطلاع می‌تواند در حیوانات دیگر موجب عکس‌العمل شود. اما ما می‌توانیم تئوری خود را با زبان فرموله کنیم و بعد می‌توانیم این تئوریها را مورد انتقاد قرار دهیم. انتقاد علم انسانی را ممکن میکند. اهمیت زبان و فرموله کردن از طریق زبان و اهمیت انتقاد نباید از چشم دور بماند. این واقعاً مهمترین مسئله در اجتماع انسانی است و منجر به علم میشود. به طور مختصر این تئوری علم من است و من فرقی با نظریه سطل نفس انسانی قائل شده‌ام که می‌تواند به عنوان تئوری استقرأ() عنوان شود. تئوری استقرأ از این قرار است: ما از اطلاعاتی که با حواسمان در خود دریافت می‌کنیم، یاد می‌گیریم، و با تکرار فرامی‌گیریم که قانونمندی() چیست. به عقیده من ما فقط از طریق فعالیت و عمل یاد می‌گیریم و نه از طریق ساکت بودن. سگ معروف پائولُف که اشتباهاً با عکس‌العمل شرطی یاد گرفت مثل همه سگها به غذا خوردن فعالانه علاقمند بود. اگر او به غذا خوردن فعالانه علاقه نمی‌داشت هیچ چیز یاد نمی‌گرفت. بنابراین او این تئوری را برای خودش طرح کرد: وقتی که زنگ به صدا در بیآید غذا آماده است. این یک نظریه است و عکس‌العمل شرطی نیست.
عکس‌العمل شرطی وجود ندارد، هیچ تداعی هم وجود ندارد، همه اینها نظریه‌های مکانیستی نامناسب هستند. البته من به نظریه تداعی احترام می‌گذارم و نظریه شرطی عکس‌العمل را به عنوان کوششهای جالب قبول دارم. اما اینها کوششهای اشتباه هستند مثل اکثر آزمایشهای ما. این آزمایشها هنوز زنده‌اند اما در حقیقت مغلوب شده‌اند. هیچ تداعی‌ای وجود ندارد. هیچ عکس‌العملی وجود ندارد، هیچ عکس‌العمل شرطی‌ای وجود ندارد. فقط فعالیت وجود دارد، فقط جستجوی فعالانه برای کشف قوانین و ساختن نظریه وجود دارد و فقط انتخاب نظریه وجود دارد. بطور خلاصه این نظریه شناخت من است.
کاغذ ابریشمی، نارنجکها() را واپس می‌زند
سکسل: نظریه، توضیحِ ممکن پدیده‌هاست و مشخصه فیزیک این است که هیچوقت صریح نیست. همیشه نشان داده میشود که انسان می‌تواند چیزی را پیشنهاد کند و بعضی از داده‌ها را توضیح دهد، اما هرگز نمی‌توان نشان داد که این توضیح تنها امکان است. این مسئله را می‌توان با مثالهای زیادی نشان داد: در تولد فیزیک اتمی، ژرژ تامسون() یک مدل اتمی طرح کرد که اساساً اتم از یک ماده سفت تشکیل شده است. راترفورد() ذرات آلفا() را به داخل این ماده وارد کرد. او خود می‌نویسد که از برگشت تیرهای ذرات تعجب کرد. مثل اینکه نارنجک به کاغذ ابریشمی پرتاب میکند و نارنجکها برمی‌گردند. اینجا ما مثال روشنی برای رد نظریه بوسیله آزمایش داریم.
در مثال دیگری که می‌توان نشان داد که دانشمندان هم به فرضی بودن نظریه‌شان آگاه بودند. مثال در این باره، سخن ماکسول() درباره خطوط نیروی() فیزیکی است. او فرض میکند و می‌نویسد: “اگر ما با همین فرض بتوانیم پدیده‌های() جذب مغناطیسی() را با پدیده‌های الکترو مغناطیس() ارتباط دهیم، به این ترتیب به نظریه‌ای می‌رسیم که اشتباه بودن آن را فقط با آزمایش می‌توان ثابت کرد که به طور اساسی، شناخت ما را درباره رشته فیزیک افزایش می‌دهد”، من فکر می‌کنم خلاصه بحث بالا این است که انسان از اشتباه بودن یک نظریه خیلی چیزها یاد می‌گیرد و چیزی را که آقای پروفسور پوپر در تضاد روشنی با سیانتیسم فرمودند، ما آن را با وضوح کامل در اینجا می‌بینیم.
من همیشه متعجبم از اینکه این همه در تبلیغات از سیانتیسم صحبت میشود. آنها علم را با سحر و جادو() اشتباه گرفته‌اند، همانطور که در قرن هیجدهم معمول بود. مردم هر چیزی را که اسم به ظاهر علمی دارد، مثلاً کلمه آنزیم() را در صحبتهایشان بکار می‌برند و به‌نظرشان همه چیز درست میشود.
ابطال() زود باورانه() چیست؟
من میل دارم که مسائل زیر را اضافه کنم: ما مثالهای جالبی برای این موضوع داریم که چگونه نظریه‌ها با آزمایش می‌توانند ابطال شوند. این نظریه‌ها هرگز نمی‌توانند تصدیق شوند و هرگز ممکن نیست که وضوح آنها نشان داده شود. اما اگر ما به گذرگاه بین نیوتن و اینشتین نگاه کنیم که کاملاً براساس نظر دیگری برپاست، این سؤال مطرح میشود که آیا در اینجا هم آزمایش نقش قاطعی بازی کرده است یا اینکه آیا دو نظریه برای مدتی پهلوی هم قرار نداشته‌اند، به طوری که هیچ حرفی از یک ابطال‌پذیری ساده و زودباورانه نمی‌تواند بوده باشد. نظریه اِتر را که اینشتین رد کرد، اساس نظریه نیوتن بود و مدتها با نتایج تجربی سازگار بود و حتی امروزه هم می‌توان آن را طوری فرموله کرد که با این آزمایشها هنوز هم سازگار باشد. اینجا انسان می‌بیند که شیوه ابطال کردن هنوز هم باید تکمیل شود تا با احتیاط همراه باشد.
پوپر: چیزی را که شما می‌گوئید، کاملاً صحیح است. چیزی را که می‌خواهم بگویم این است که من زمانی نظریه زودباورانه ابطال را ارائه کرده بودم. از ابتدا در نوشته‌هایم در سال 1933 میلادی و بخصوص 1934 میلادی تاکید کردم که انسان از هر تکذیبی می‌تواند طفره برود، اما مهم این است که انسان سعی کند نظریه‌اش را طوری مطرح کند که بتواند رد شود. این کار را اینشتین در نظریه نسبیت خود واقعاً کرد. برای مثال او گفت: اگر انحراف نور قرمز در جاذبه، از نظر تجربی صحیح نباشد، از نظریه خود صرف‌نظر میکند. این مثال نشان می‌دهد که چقدر برای اینشتین روشن بود که انسان باید به ابطال توجه کند. اگر هم اینشتین، نظریه‌اش را کنار می‌گذاشت، مسلم بود که بسیاری از پیروان او می‌گفتند: “نه، نه انسان نباید از این نظریه صرف‌نظر کند”. مسلماً نباید انسان هرگز نظریه‌ای را کنار بگذارد. انسان هنوز هم می‌تواند با کمک فرضیه‌های کمکی یا وسایل دیگر سعی کند که نظریه‌اش را نجات دهد. این موضوع را من در کتابم به اسم “منطق تحقیق”() شرح داده‌ام.
به‌عقیده من وظیفه دانشمند این است که اگر ممکن باشد در پی انجام آزمایشهای قاطعانه باشد و اگر ممکن شد دست به چنین آزمایشهایی بزند.
من نمی‌دانم که آیا باید درباره تاریخ نظریه نسبیت صحبت کنم یا نه، اما به‌هرحال انحراف نور در کسوف() سال 1919 میلادی در انگلستان مشاهده شد. با اینکه بعد از جنگ جهانی اول بود، یعنی زمانی که کسی حاضر نبود درباره علم آلمانی، صحبت کند – در حالی که اینشتین خود آلمانی بود – به این آزمایش بعنوان آزمایش قاطعانه نگاه کردند و نتایج آن بخوبی برای اینشتین قابل قبول بود.
سکسل: اما عکس‌العمل اینشتین در بسیاری از آزمایشها این طور نبود. بنابراین همانطور که یک نظریه اشتباه میکند، یک آزمایش هم می‌تواند اشتباه کند. برای مثال درست در دوران ابتدای این نظریه، آزمایشهایی وجود داشتند که بکلی مخالف نظر او بودند ولی چند سال دیگر معلوم شد که در این آزمایشهای مشکل، چیزی اشتباه بوده است: نه تنها نظریه اشتباه بود، بلکه آزمایش هم اشتباه بود. بنابراین ابطال به این معنی نباید از نظر دانشمند یا نظریه‌پرداز() بیش از حد ساده‌لوحانه، نگریسته شود و گرنه بزودی نظریه‌هایی خواهد داشت که باید از آنها صرف‌نظر کند.
پوپر: البته، همانطور که گفتم، من همیشه بر این مسئله را تأکید کرده‌ام اما به‌نظریه من انتقاد شده است که به ابطال بسیار ساده‌لوحانه نگاه میکند. توماس کوهن() هیچ جایی ننوشته است: «پوپر ابطالگر ساده‌لوح نیست، اما می‌توان با او چنین رفتاری داشت.» البته که انسان می‌تواند با من چنین رفتاری داشته باشد. انسان حتی می‌تواند با من مثل یک قاتل رفتار کند.
سکسل: قاتل نظریه نه. البته انسان می‌تواند این سؤال را مطرح کند: وقتی که ابطال آنقدر پیچیده شد، اگر انسان در موارد معینی آنرا به کار برد، آیا توصیف مناسبتری وجود ندارد؟ و آن وقت ما باید به توماس کوهن رجوع کنیم و ببینیم که آیا این پدیده با انقلاب علمی بهتر فهمیده نمی‌شود؟
پوپر: «علم و فرضیه» عنوان یکی از کتابهای “هانری پوآنکاره”() است که در ضمن یکی از بهترین کتابهای فلسفه علوم نیز محسوب میشود؛ به این جهت من نام آن را برای موضوع امروز انتخاب کرده‌ام. میل دارم صحبتم را با اعتراضی نسبت به علوم طبیعی آغاز کنم. امروزه علم تحت نفوذ جریانهای مدرن شکاکانه قرار دارد. به علم نه تنها از خارج بلکه از داخل هم حمله میشود. اما من فکر می‌کنم که علوم طبیعی هم مانند موسیقی و شعر و نقاشی بزرگترین توانایی مغز انسان است. البته از همه چیز سوءاستفاده میشود. همچنین از موسیقی و نقاشی هم می‌توان سوءاستفاده کرد و هم‌اینک از آنها سوءاستفاده میشود و بدین‌ترتیب از همه علوم سوءاستفاده میشود. فقط به کمک علم است که می‌توان خود را از باتلاقی که در آن افتاده‌ایم، بیرون آورد. البته این طنین چیزی را دارد که امروزه آن را سیانتیستی() می‌نامند.
اتهام علم‌پرستی مناسب نیست
از این جهت من میل دارم بگویم که اتهام علم‌پرستی در مورد دانشمندان مناسب نیست. هیچکدام از بزرگترین دانشمندان، سیانتیست (علم پرست) نبوده‌اند. تمام دانشمندان بزرگ در برابر علم شکاک و محتاط بوده‌اند. آنها می‌دانستند که چقدر دانش ما اندک است. برای مثال، به سختی می‌توان هانری پوآنکاره را به علم‌پرستی متهم کرد. نیوتن که یکی از بزرگترین انسانها و احتمالاً بزرگترین دانشمند بود، از خود همچون جوان کوچکی که در ساحل دریا نشسته و با شنها و صدفها بازی میکند و دریای بیکرانِ مجهولات در پیشروی او قرار دارد صحبت میکند. تصور می‌کنم که تمام دانشمندان واقعی هم مانند نیوتن فکر می‌کردند. آنها دانستند که ما هیچ‌چیز نمی‌دانیم و در قلمرویی که براساس علم پایه‌ریزی شده نیز، همه چیز کاملاً غیر مطمئن است. همانطوری‌که همه شما می‌دانید نظریه اینشتین کم و بیش جای نظریه نیوتن را گرفت. روال کار در علم همین است.
تقریباً تا صد سال پیش انسان تصور می‌کرد که قلمرو علم مکانیک نیوتن، همه علم را فراگرفته است. حدود سالهای 1890 حوزه جدیدی با کشف الکترون توسط جیمزتامسون بوجود آمد. علم الکترونیک انقلابی در علوم بوجود آورد که به زحمت کسی خارج از علم متوجه آن می‌شد و ما امروزه در این علم الکترونیک زندگی می‌کنیم. در این انقلاب دوره‌های مختلفی وجود دارد که من نمی‌خواهم درباره آن صحبت کنم. چیزی که می‌خواهم بگویم این است که، علم اثر انسان است و به عنوان اثر انسان خطاپذیر است. فقط همین فهم خطاپذیر بودن علم است که دانشمندان را از سیانتیستها (علم پرستها) جدا میکند. چون اگر سیانتیسم (علم پرستی) اصلاً چیزی است، پس ایمان کور و مسلم به علم میباشد.
اما این‌گونه ایمان کور در میان دانشمندان واقعی وجود ندارد. و بدین جهت شاید اتهام سیانتیسم (علم پرستی) اتهام مناسب برخی از ایده‌های عمومی علم باشد. اما نسبت به خود دانشمندان چنین اتهامی روا نیست.
ما حتی نمی‌دانستیم که آب چیست
در علم، دانش به این معنی که معمولاً در زبان آلمانی از آن صحبت میشود وجود ندارد. دانش علمی، دانش نیست، فقط دانش حدسی() است. امکان دارد که در مرکز علم، جایی که ما از همه کمتر حدس می‌زنیم تغییراتی ایجاد شود، بطوری که همه چیز تغییر کند. شاید بهترین مثال برای این موضوع کشف آب سنگین باشد. من خوب می‌توانم بخاطر بیآورم زمانی را که، خیلی جوان بودم در میان شیمیدان‌ها غوغایی بپاشد و آن هنگامی بود که، آقای “هارولد اورِ‌ی”() در سال 1932 آب سنگین را کشف کرد. آب به فرمولH2O مرکز اصلی مطمئن‌ترین چیز در تمام علم شیمی بود. اگر انسان یک چیز را می‌شناخت، آن آب بود. تمام وزن‌های اتمی براساس اکسیژن و ئیدروژن تعیین می‌شدند، یعنی تمام علم شیمی بر روی آب قرار داشت و بعداً معلوم شد که، ما آب را نمی‌شناختیم و نمی‌دانستیم که انواع مختلفی از ئیدروژن وجود دارد و ما نمی‌دانستیم که فقط عنصری بنام ئیدروژن در پیشمان نیست، بلکه، مخلوطی از انواع مختلف ئیدروژن، یعنی ایزوتوپها را داریم. همیشه وضع به همین منوال است. ما نمی‌دانیم در کجا انقلاب میشود یا در کجا کشف جدیدی روی می‌دهد. ما نمی‌توانیم این مسائل را پیش‌بینی کنیم.
کشف بزرگ جدید دیگر نظریه «نسبیت»() اینشتین بود. که به نظر من در تئوری علم تأثیر بسیاری داشت. نمی‌دانم آیا اینشتین در مقابل نیوتن حق دارد یا نه هیچکس نمی‌داند. اما مسلم است که، اینشتین به ما نشان داد نظریه نیوتن در صورت امکان و حتی حدساً باید تصحیح شود. در این زمان بر روی نظریه نیوتن امتحانات و آزمایشهای زیادی انجام شد. این نظریه نیوتن جهان را تحت سیطره ما قرارداد. با نظریه نیوتن در دنیایی زندگی می‌کردیم که می‌توانستیم آنرا بفهمیم، یعنی فکر می‌کردیم که آنرا می‌فهمیم و بعد اینشتین آمد و نشان داد که همه مشاهدات و آزمایشهایی که از نظریه نیوتن پشتیبانی می‌کردند به عنوان پشتیبانی یک تئوری کامل دیگر، می‌توانند تبیین شوند. در پیشگویی هر دو نظریه هیچ فرقی وجود نداشت، اما اینشتین، یک نظریه کامل دیگر ارائه داد. وقتی که انسان فهم قدیم جهان را با فهم جدیدی که نظریه اینشتین ارائه داد مقایسه میکند، فهم قدیم جهان بسیار سطحی به نظر می‌رسد. در این فهم جدید برخی از مسائل غیرقابل حل در نظریه نیوتن نیز، قابل حل شده‌اند.
جهان ادراک نمی‌شود، بلکه ساخته میشود
نمی‌خواهم بگویم نظریه نیوتن غلط و نظریه اینشتین صحیح است، بلکه مراد من این است که در این مثال خیلی واضح می‌بینیم که در علم و همچنین در مطمئن‌ترین و بهترین علم، همیشه با دانش حدسی سرو کار داریم. چیزی که می‌خواهم درباره علم بگویم بطور خلاصه بصورت زیر فرموله میشود: علم دریافت داده‌های حسی() نیست، که در ما از طریق چشمها و گوشها به جریان خود ادامه دهند و ما آن را به طریقی مخلوط کرده و با تداعی() معانی آن را ارتباط دهیم و بعد آن را به نظریه تبدیل کنیم. علم از نظریه‌هایی تشکیل شده است که اثر ماست. ما نظریه می‌سازیم، با این نظریه‌ها وارد جهان می‌شویم، درباره دنیا فعالانه تحقیق می‌کنیم و می‌بینیم که چه چیزهایی می‌توانیم از جهان به عنوان اطلاعات کسب و از یکدیگر جدا کنیم. جهان به ما اطلاعاتی نمی‌دهد، وقتی که با این سؤال به جهان وارد شویم، از جهان می‌پرسیم آیا این نظریه یا آن نظریه صحیح یا غلط است و بعد سعی می‌کنیم که بطور اساسی درباره این سؤ‌الات تحقیق نماییم بدون آنکه اطمینان پیدا کنیم.
ما می‌توانیم در علم به دنبال حقیقت برویم و این کار را می‌کنیم. حقیقت یک ارزش اساسی است. به چیزی که ما نمی‌توانیم برسیم، اطمینان است. باید از اطمینان صرف نظر کنیم. هرگز نمی‌توانیم به اطمینان و یقین برسیم. تمام آنچه که می‌توان انجام داد این است که نظریه‌هایی را که بوجود آورده‌ایم با انتقاد به خود، امتحان کنیم و دیگر اینکه خودمان سعی کنیم نظریه‌هایمان را برهم بزنیم یا با آن مخالفت کنیم.
مسئله اساسی در علم، طرز تفکر انتقادی است. بنابراین ابتدا ما نظریه‌ها را بوجود می‌آوریم و بعد آن را مورد نقد قرار می‌دهیم. از آنجایی که در برابر نظریه‌هایمان به عنوان انسان قرار داریم بنابراین معمولاً به جای نقد نظریه‌هایمان از آنها دفاع می‌کنیم یعنی نظریه‌های ما همچون مسابقه دوستی – دشمنی بینِ دانشمندان می‌باشند. اگر من با نظر انتقادی کافی به نظریه‌ام نگاه نکنم، صدها انسان دیگر هستند که با نظر انتقادی به آن نگاه می‌کنند. انسان باید این نظریه انتقادی را تحسین کند.
چیزی را که انسان نباید تحسین کند این است که انتقاد اکثراً شخصی شود. انسان همینطور است. تقریباً همیشه انتقادهای وارده به نظریه‌ها کم و بیش درباره صاحبان نظریه‌ها هم اعمال میشود. این ضعف انسان است و انسان باید اصولاً در برابر آن مقاومت کند. اما تقریباً امیدی نیست بنابراین انسان باید آن را تحمل کند ولی نقد شخصی باز هم پیش می‌آید. اما اگر انسان هرچه بیشتر انتقاد کند، به دلایل تربیتی و نیز برای دموکراسی() بسیار با اهمیت است. شاید ایده‌آلی غیرقابل دسترس باشد اما به هر حال برای دانشمندان حداقل یک ایده‌آل مهم و فوری میباشد و آن اینکه انسان تمام انتقادها را بطور جدی انجام دهد. انتقادی را که من ذکر کردم، یعنی انتقاد به علم پرستی، انتقاد واقعی نیست. اگر این انتقاد مطابق با واقعیت باشد، باید منتقد علم‌پرستی به موارد معینی اشاره کند که دانشمندان خیلی دگم() فکر می‌کنند و خیلی به علم ایمان دارند. چنین مواردی که به دانشمندان مربوط می‌شوند خیلی نادرند. منتقدین علم‌پرستی خودشان خیلی دگم هستند و خیلی مسلم می‌دانند که هرکسی دگم است. دانشمندان کسانی هستند که اکثراً اینطور نیستند.
روح سطل مانند وقیف نورنبرگ()
تئوری علم من خیلی ساده است. ما هستیم که تئوریهای علمی را بوجود می‌آوریم. ما هستیم که تئوریهای علمی را مورد انتقاد قرار می‌دهیم. این تمام تئوری علم است. ما تئوریها را اختراع می‌کنیم و آنها را از بین می‌بریم. ما مسائل جدیدی بوجود می‌آوریم و به وضعیتی می‌رویم که در آن تئوریهای جدیدی اختراع می‌کنیم، اگر بتوانیم. بطور خلاصه، این علم و تاریخ علم است. تئوری مرسوم کاملاً طوری دیگر است. من نام تئوری مرسوم را تئوری سطل نفس انسانی می‌نامم. سر ما مثل یک سطل می‌ماند. این سطل یا سر دارای سوراخ‌هایی است که اطلاعات از جهان وارد آن می‌شوند. تئوری اساسی تعلیم و تربیت نیز چنین است. تئوری قیف مثل تئوری روند یادگیری است. روی این سطل قیفی قرار دارد و انسان از آنجا دانش را به درون آن می‌ریزد. این تئوری مرسوم است. حقیقت این است که تعلیم و تربیت ما طوری است که ما بچه‌ها را با جوابها به اندیشه وا می‌داریم بدون آنکه آنها سؤ‌الی کرده باشند. ما به سؤ‌الهایی که آنها می‌کنند گوش نمی‌کنیم.
جوابهای سؤال نشده و سؤ‌الهای جواب داده نشده
تعلیم و تربیت عادی چنین است: جوابهای سؤال نشده و سؤ‌الهای جواب داده نشده. تعلیم و تربیت ما اساساً همین است. اما طوری است که نه تنها انسان، بلکه تمام ارگانیسمها() بطور مداوم از جهان سؤ‌الاتی می‌کنند و دائماً در تلاشند تا مسائل را حل کنند. من از خودم نقل می‌کنم…..: «از جاندار تک‌یاخته() تا اینشتین فقط یک قدم راه است.» اگر می‌خواهید به این مسئله ایمان پیدا کنید، به شما پیشنهاد می‌کنم که کتاب بسیار ارزشمند آقای ی. اس. ینینگز(J-S. Jennings) () به نام «رفتار ارگانیسمهای ساده» را بخوانید. ساده‌ترین ارگانیسمها مداوماً از جهان سؤال می‌کنند و همیشه سعی می‌کنند که مسائل را حل کنند. جایی که هیچ سؤ‌الی نشود جوابها نمی‌توانند فهمیده شوند. البته اغلب سؤ‌الها منجر به از بین رفتن ارگانیسم می‌شوند.
تمام ارگانیسمها مداوم مسائلی طرح و آن را حل می‌کنند و به این لحاظ، علم اصولاً چیزی بجز ادامه فعالیت ارگانیسمهای ساده نیست. فرق بزرگی بین جاندار تک یاخته‌ای و اینشتین وجود دارد و به این جهت است که اینشتین در مقابل حل مسائل خود با نقادی() قرار دارد. این کار را فقط او می‌تواند انجام دهد چون زبان انسانی وجود دارد که ما در آن حل مسائل خود را می‌توانیم به صورت فرمول بیان کنیم. به این ترتیب ما حل مسائلمان را در خارج از جسممان قرار دهیم. مثل ابزارهای دیگری که ساخته‌ایم بجای اینکه بگذاریم یک غده ترشحی‌ای()که روی نوک انگشتمان رشد کند – غده ترشحی جوهر – و با آن بنویسیم، یک عدد پَر خلق می‌کنیم. این فرقی است که ما بین انسان و حیوان وجود دارد.
سگ پاولُف خیلی با هوشتر بود
مهمترین این ابزار، زبان انسانی است. حیوانات هم زبان خود را دارند اما نمی‌توانند ادعایی بکنند. آنها فقط می‌توانند حالات درونی خود را اطلاع دهند و همانطور که آقای بوهلر() می‌گوید، اطلاع می‌تواند در حیوانات دیگر موجب عکس‌العمل شود. اما ما می‌توانیم تئوری خود را با زبان فرموله کنیم و بعد می‌توانیم این تئوریها را مورد انتقاد قرار دهیم. انتقاد علم انسانی را ممکن میکند. اهمیت زبان و فرموله کردن از طریق زبان و اهمیت انتقاد نباید از چشم دور بماند. این واقعاً مهمترین مسئله در اجتماع انسانی است و منجر به علم میشود. به طور مختصر این تئوری علم من است و من فرقی با نظریه سطل نفس انسانی قائل شده‌ام که می‌تواند به عنوان تئوری استقرأ() عنوان شود. تئوری استقرأ از این قرار است: ما از اطلاعاتی که با حواسمان در خود دریافت می‌کنیم، یاد می‌گیریم، و با تکرار فرامی‌گیریم که قانونمندی() چیست. به عقیده من ما فقط از طریق فعالیت و عمل یاد می‌گیریم و نه از طریق ساکت بودن. سگ معروف پائولُف که اشتباهاً با عکس‌العمل شرطی یاد گرفت مثل همه سگها به غذا خوردن فعالانه علاقمند بود. اگر او به غذا خوردن فعالانه علاقه نمی‌داشت هیچ چیز یاد نمی‌گرفت. بنابراین او این تئوری را برای خودش طرح کرد: وقتی که زنگ به صدا در بیآید غذا آماده است. این یک نظریه است و عکس‌العمل شرطی نیست.
عکس‌العمل شرطی وجود ندارد، هیچ تداعی هم وجود ندارد، همه اینها نظریه‌های مکانیستی نامناسب هستند. البته من به نظریه تداعی احترام می‌گذارم و نظریه شرطی عکس‌العمل را به عنوان کوششهای جالب قبول دارم. اما اینها کوششهای اشتباه هستند مثل اکثر آزمایشهای ما. این آزمایشها هنوز زنده‌اند اما در حقیقت مغلوب شده‌اند. هیچ تداعی‌ای وجود ندارد. هیچ عکس‌العملی وجود ندارد، هیچ عکس‌العمل شرطی‌ای وجود ندارد. فقط فعالیت وجود دارد، فقط جستجوی فعالانه برای کشف قوانین و ساختن نظریه وجود دارد و فقط انتخاب نظریه وجود دارد. بطور خلاصه این نظریه شناخت من است.
کاغذ ابریشمی، نارنجکها() را واپس می‌زند
سکسل: نظریه، توضیحِ ممکن پدیده‌هاست و مشخصه فیزیک این است که هیچوقت صریح نیست. همیشه نشان داده میشود که انسان می‌تواند چیزی را پیشنهاد کند و بعضی از داده‌ها را توضیح دهد، اما هرگز نمی‌توان نشان داد که این توضیح تنها امکان است. این مسئله را می‌توان با مثالهای زیادی نشان داد: در تولد فیزیک اتمی، ژرژ تامسون() یک مدل اتمی طرح کرد که اساساً اتم از یک ماده سفت تشکیل شده است. راترفورد() ذرات آلفا() را به داخل این ماده وارد کرد. او خود می‌نویسد که از برگشت تیرهای ذرات تعجب کرد. مثل اینکه نارنجک به کاغذ ابریشمی پرتاب میکند و نارنجکها برمی‌گردند. اینجا ما مثال روشنی برای رد نظریه بوسیله آزمایش داریم.
در مثال دیگری که می‌توان نشان داد که دانشمندان هم به فرضی بودن نظریه‌شان آگاه بودند. مثال در این باره، سخن ماکسول() درباره خطوط نیروی() فیزیکی است. او فرض میکند و می‌نویسد: “اگر ما با همین فرض بتوانیم پدیده‌های() جذب مغناطیسی() را با پدیده‌های الکترو مغناطیس() ارتباط دهیم، به این ترتیب به نظریه‌ای می‌رسیم که اشتباه بودن آن را فقط با آزمایش می‌توان ثابت کرد که به طور اساسی، شناخت ما را درباره رشته فیزیک افزایش می‌دهد”، من فکر می‌کنم خلاصه بحث بالا این است که انسان از اشتباه بودن یک نظریه خیلی چیزها یاد می‌گیرد و چیزی را که آقای پروفسور پوپر در تضاد روشنی با سیانتیسم فرمودند، ما آن را با وضوح کامل در اینجا می‌بینیم.
من همیشه متعجبم از اینکه این همه در تبلیغات از سیانتیسم صحبت میشود. آنها علم را با سحر و جادو() اشتباه گرفته‌اند، همانطور که در قرن هیجدهم معمول بود. مردم هر چیزی را که اسم به ظاهر علمی دارد، مثلاً کلمه آنزیم() را در صحبتهایشان بکار می‌برند و به‌نظرشان همه چیز درست میشود.
ابطال() زود باورانه() چیست؟
من میل دارم که مسائل زیر را اضافه کنم: ما مثالهای جالبی برای این موضوع داریم که چگونه نظریه‌ها با آزمایش می‌توانند ابطال شوند. این نظریه‌ها هرگز نمی‌توانند تصدیق شوند و هرگز ممکن نیست که وضوح آنها نشان داده شود. اما اگر ما به گذرگاه بین نیوتن و اینشتین نگاه کنیم که کاملاً براساس نظر دیگری برپاست، این سؤال مطرح میشود که آیا در اینجا هم آزمایش نقش قاطعی بازی کرده است یا اینکه آیا دو نظریه برای مدتی پهلوی هم قرار نداشته‌اند، به طوری که هیچ حرفی از یک ابطال‌پذیری ساده و زودباورانه نمی‌تواند بوده باشد. نظریه اِتر را که اینشتین رد کرد، اساس نظریه نیوتن بود و مدتها با نتایج تجربی سازگار بود و حتی امروزه هم می‌توان آن را طوری فرموله کرد که با این آزمایشها هنوز هم سازگار باشد. اینجا انسان می‌بیند که شیوه ابطال کردن هنوز هم باید تکمیل شود تا با احتیاط همراه باشد.
پوپر: چیزی را که شما می‌گوئید، کاملاً صحیح است. چیزی را که می‌خواهم بگویم این است که من زمانی نظریه زودباورانه ابطال را ارائه کرده بودم. از ابتدا در نوشته‌هایم در سال 1933 میلادی و بخصوص 1934 میلادی تاکید کردم که انسان از هر تکذیبی می‌تواند طفره برود، اما مهم این است که انسان سعی کند نظریه‌اش را طوری مطرح کند که بتواند رد شود. این کار را اینشتین در نظریه نسبیت خود واقعاً کرد. برای مثال او گفت: اگر انحراف نور قرمز در جاذبه، از نظر تجربی صحیح نباشد، از نظریه خود صرف‌نظر میکند. این مثال نشان می‌دهد که چقدر برای اینشتین روشن بود که انسان باید به ابطال توجه کند. اگر هم اینشتین، نظریه‌اش را کنار می‌گذاشت، مسلم بود که بسیاری از پیروان او می‌گفتند: “نه، نه انسان نباید از این نظریه صرف‌نظر کند”. مسلماً نباید انسان هرگز نظریه‌ای را کنار بگذارد. انسان هنوز هم می‌تواند با کمک فرضیه‌های کمکی یا وسایل دیگر سعی کند که نظریه‌اش را نجات دهد. این موضوع را من در کتابم به اسم “منطق تحقیق”() شرح داده‌ام.
به‌عقیده من وظیفه دانشمند این است که اگر ممکن باشد در پی انجام آزمایشهای قاطعانه باشد و اگر ممکن شد دست به چنین آزمایشهایی بزند.
من نمی‌دانم که آیا باید درباره تاریخ نظریه نسبیت صحبت کنم یا نه، اما به‌هرحال انحراف نور در کسوف() سال 1919 میلادی در انگلستان مشاهده شد. با اینکه بعد از جنگ جهانی اول بود، یعنی زمانی که کسی حاضر نبود درباره علم آلمانی، صحبت کند – در حالی که اینشتین خود آلمانی بود – به این آزمایش بعنوان آزمایش قاطعانه نگاه کردند و نتایج آن بخوبی برای اینشتین قابل قبول بود.
سکسل: اما عکس‌العمل اینشتین در بسیاری از آزمایشها این طور نبود. بنابراین همانطور که یک نظریه اشتباه میکند، یک آزمایش هم می‌تواند اشتباه کند. برای مثال درست در دوران ابتدای این نظریه، آزمایشهایی وجود داشتند که بکلی مخالف نظر او بودند ولی چند سال دیگر معلوم شد که در این آزمایشهای مشکل، چیزی اشتباه بوده است: نه تنها نظریه اشتباه بود، بلکه آزمایش هم اشتباه بود. بنابراین ابطال به این معنی نباید از نظر دانشمند یا نظریه‌پرداز() بیش از حد ساده‌لوحانه، نگریسته شود و گرنه بزودی نظریه‌هایی خواهد داشت که باید از آنها صرف‌نظر کند.
پوپر: البته، همانطور که گفتم، من همیشه بر این مسئله را تأکید کرده‌ام اما به‌نظریه من انتقاد شده است که به ابطال بسیار ساده‌لوحانه نگاه میکند. توماس کوهن() هیچ جایی ننوشته است: «پوپر ابطالگر ساده‌لوح نیست، اما می‌توان با او چنین رفتاری داشت.» البته که انسان می‌تواند با من چنین رفتاری داشته باشد. انسان حتی می‌تواند با من مثل یک قاتل رفتار کند.
سکسل: قاتل نظریه نه. البته انسان می‌تواند این سؤال را مطرح کند: وقتی که ابطال آنقدر پیچیده شد، اگر انسان در موارد معینی آنرا به کار برد، آیا توصیف مناسبتری وجود ندارد؟ و آن وقت ما باید به توماس کوهن رجوع کنیم و ببینیم که آیا این پدیده با انقلاب علمی بهتر فهمیده نمی‌شود؟
نويسنده / مترجم : -
زبان کتاب : -
حجم کتاب : -
نوع فايل : -
تعداد صفحه : -
ادامه مطلب + دانلود...
808
بازدید
آیت‌الله سیدحسن مدرس، زندگی و مبارزات
چکیده: آیت‌الله سیدحسن مدرس از علما و نمایندگان برجسته، مبارز و ضد استبدادی مجلس شورای ملی ایران در قرن چهاردهم هجری بود که یاد مبارزات و پایمردی های او در مقابل استبداد و استعمار خصوصا رضاخان پهلوی جاودان مانده است. روز ده آذر سالروز شهادت این بزرگمرد تاریخ معاصر به دستور رضاخان است. این نوشتار نگاهی دارد به زندگینامه شهید سید حسن مدرس.
شهید مدرس و عده ای از نمایندگان اقلیت مجلس پنجم شورای ملی
آیت‌الله سیدحسن مدرس از علما و نمایندگان برجسته، مبارز و ضد استبدادی مجلس شورای ملی ایران در قرن چهاردهم هجری در ۱۲۸۷ ق در سرابه اردستان به دنیا آمد.
پدرش سید اسماعیل از سادات طباطبایی بود. در شش سالگی به همراه پدرش به قمشه رفت و نزد پدر بزرگش میر عبدالباقی درس خواند و پس از درگذشت میر عبدالباقی در شانزده سالگی برای ادامه تحصیلات به اصفهان رفت.
بعد از گذراندن مقدمات، به فراگیری دروس سطح پرداخت و در ضمن معقول را نزد میرزا جهانگیر‌خان قشقایی آموخت. دروس خارج فقه و اصول را نیز نزد استادانی چون شیخ مرتضی ریزی و آقا سیدمحمدباقر درچه‌ای خواند و سپس برای تکمیل تحصیلات خود در ۱۳۱۱ ق عازم نجف‌اشرف گردید و در مدرسه صدر ساکن شد. سیدحسن مدرس در طول دوران تحصیل در نجف روزهای پنجشنبه و جمعه کارگری می‌کرد و از آن راه امرار معاش می‌نمود. وی به مدت هفت سال از محضر درس آخوند خراسانی و سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی استفاده کرد و به درجه اجتهاد نایل شد و در ۱۳۲۴ ق، در سی و هفت سالگی از راه اهواز و بختیاری، به اصفهان وارد شد و در آن شهر در منزلی محقر سکونت گزید.
مدرس به زودی در میان مردم اصفهان مشهور گردید. بزرگترین عامل اشتهار وی، ساده‌زیستی، صراحت کلام و مبارزه آشتی‌ناپذیر وی با متنفذان و مالکان بزرگ اصفهان بود که همواره منافع خود را بر همه چیز ترجیح می‌دادند. او در جریان جنبش مشروطیت به حمایت از آن برخاست و در دوران استبداد صغیر با کمک حاج آقا نورالله اصفهانی، انجمنی مخفی بر ضد مستبدان تشکیل داد و با مشروطه‌خواهان بختیاری مخفیانه در تماس بود و همکاری داشت.
با دعوت و همکاری مدرس، نیروهای مشروطه‌خواه بختیاری به رهبری صمصام‌السلطنه، قوای دولتی را در اصفهان شکست دادند و حکومت آن شهر را در دست خود گرفتند و به‌عنوان غرامت خسارات خود، در صدد گرفتن مالیات از مردم برآمدند که این امر با انتقاد و اعتراض شدید مدرس مواجه شد. صمصمام السلطنه نیز وی را دستگیر و تبعید نمود اما به خاطر اعتراض علما و مردم او را به شهر بازگرداند و در وضع مالیات تجدید‌نظر نمود، اما آنان همچنان توطئه می‌کردند و دوبار به او سوءقصد نمودند که مدرس از آنها جان سالم به در برد.
همزمان با تشکیل دوره دوم مجلس شورای ملی، مدرس از سوی آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی ـ مطابق اصل دوم متمم قانون اساسی ـ به‌عنوان یکی از مجتهدان طراز اول به مجلس شورای ملی معرفی گردید و از سوی مجلس نیز پذیرفته شد و به ناچار اصفهان را به قصد تهران ترک گفت. در ذیحجه ۱۳۲۹ ق دولت روسیه تزاری به بهانه حضور شوستر امریکایی ـ که امور مالیه کشور را برعهده داشت ـ به دولت ایران اولتیماتوم داد و متعاقب آن، قشون روس وارد بندر انزلی شد و تا قزوین پیشروی کرد. گرچه دولت این اولتیماتوم را پذیرفت لکن مجلس تحت‌تأثیر چهره‌هایی مانند مدرس به شدت با آن مخالفت کرد.
در رمضان ۱۳۳۲ ق که جنگ جهانی اول شروع شد، دولت ایران رسماً اعلام بی‌طرفی کرد اما قوای روسیه، انگلیس و عثمانی، بدون توجه به این بی‌طرفی وارد کشور شدند به زدوخورد با یکدیگر پرداختند.
در محرم ۱۳۳۴ ق بیست‌وهفت نفر از نمایندگان مجلس و گروهی از رجال سیاسی و مردم عادی به منظور مقابله با تجاوزات روس و انگلیس به ایران، به طرف قم حرکت کردند و در آن شهر «کمیته دفاع ملی» را تشکیل دادند و یک هیأت چهار نفری را برای اداره امور برگزیدند که مدرس یکی از آنان بود. قوای روس، مهاجران را تعقیب کردند و آنان ناگزیر به غرب کشور رفته و از راه کرمانشاه، کرند و قصر‌شیرین خود را به اسلامبول رساندند. در همه مسیرهای داخل ایران، نیروهای روس مهاجران را تعقیب می‌کردند و زدوخوردهایی نیز میان آنان در می‌گرفت.
مهاجران در تبعید، دولتی به ریاست نظام‌السلطنه تشکیل دادند که در آن مدرس، وزیر عدلیه و اوقاف بود. مدرس در اسلامبول، در مدرسه ایرانیان آن شهر به تدریس پرداخت و اعضای دولت در تبعید نیز با سلطان عثمانی ملاقات کردند. در شعبان ۱۳۳۶ ق و با پایان یافتن جنگ جهانی اول، مدرس به همراه دیگر مهاجران به تهران بازگشت و در مدرسه دینی سپهسالار ـ که نیابت تولیت آن را داشت ـ به تدریس پرداخت و در نظام اداری و آموزشی آن، تحولی به وجود آورد.
در ذیقعده ۱۳۳۷ ق، وثوق‌الدوله قرارداد ننگین ۱۹۱۹ را با انگلستان منعقد ساخت که براساس آن اختیار امور مالی و نظامی دولت ایران در دست مستشاران انگلیسی قرار می‌گرفت. وثوق‌الدوله تصمیم داشت تا این قرارداد را در مجلس به وسیله طرفداران و دست‌نشاندگان خود به تصویب برساند اما براثر مخالفت‌های مدرس در مجلس و افکار عمومی، مجلس قرارداد مذکور را رد کرد و وثوق‌الدوله به ناچار از کار برکنار گردید.
پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ که توسط رضاخان و سید ضیاءالدین طباطبایی صورت گرفت، بسیاری از آزادیخواهان دستگیر شدند. از جمله آنان مدرس بود که به قزوین تبعید و در آنجا زندانی گردید. وی بیش از سه ماه در حبس بود و پس از عزل سید ضیاء آزاد شد.
مدرس در انتخابات دوره چهارم مجلس شورای ملی که در ۱۳۳۹ ق برگزار گردید، به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد و در رأی‌گیری میان نمایندگان به نایب‌رئیسی مجلس نیز رسید. وی در آغاز این دوره با تصویب اعتبارنامه نمایندگان موافق قرارداد ۱۹۱۹ و همکاران وثوق‌الدوله مخالفت کرد و مانع تصویب اعتبارنامه آنان شد. مدرس در این دوره از رضاخان، سردار سپه، عامل کودتا که پست وزارت جنگ را داشت و پایه‌های دیکتاتوری خود را مستحکم می‌کرد به شدت انتقاد نمود و گفت: «عجالتاً امنیت در دست کسی است که اغلب ماها خوشوقت نیستیم. شما مگر ضعف نفس دارید که این حرف‌ها را می‌زنید و در پرده سخن می‌گویید؟ ما [نمایندگان] بر هر کس قدرت داریم پادشاه را عزل کنیم، رئیس‌الوزراء را بیاوریم سؤال کنیم، استیضاح کنیم، عزلش کنیم و همچنین رضاخان را استیضاح کنیم، عزل کنیم. می‌روند در خانه‌شاه می‌نشینند. قدرتی که مجلس دارد هیچ چیز نمی‌تواند در مقابلش بایستد…»
مدرس با دولت مستوفی‌الممالک به دلیل عدم قاطعیت کافی او، برنامه‌هایش و وجود رضاخان در پست وزارت جنگ مخالفت کرد و در خرداد ۱۳۰۲ دولت مستوفی را استیضاح نمود.
مدرس در انتخابات دوره پنجم مجلس شورای ملی که در اواخر ۱۳۰۲ برگزار شد. علیرغم اعمال نفوذ نظامیان و مأموران شهربانی، به نمایندگی مردم تهران انتخاب گردید و از طرفی رضاخان به فرمان احمدشاه به نخست‌وزیری منصوب شد.
طرفداران رضاخان در داخل و خارج برای برچیدن رژیم قاجار و روی کار آمدن رضاخان، زمزمه ایجاد جمهوری در کشور را سر دادند. مدرس که به نیت اصلی رضاخان و طرفدارانش پی برده بود با تغییر رژیم به مخالفت برخاست، اما همچنان نمایندگان هوادار رضاخان برآن امر اصرار داشتند و به منظور خاموش ساختن و عقب نشاندن مدرس، یکی از نمایندگان به او سیلی زد. خبر سیلی خوردن مدرس به بیرون از مجلس نیز کشیده شد و بلافاصله بازار تهران به‌عنوان اعتراض بسته شد و گروه وسیعی از مردم و روحانیون به تظاهرات پرداختند.
در ۲ فروردین ۱۳۰۳ تظاهرات دیگری در طرفداری از مدرس و مخالفت با جمهوری در اطراف مجلس شورای ملی برپا شد. رضاخان که مخالفت شدید مدرس و نگرانی و اعتراض بسیاری از علما را از ایجاد جمهوری مشاهده کرد طی اعلامیه ای در فروردین آن سال، انصراف خود از ایجاد جمهوری اعلام کرد، و برای اطمینان دادن به علما به قم رفت و با علمای آنجا دیدار نمود.
مدرس که در مجلس در اقلیت قرار داشت از هر فرصت جهت افشای شخصیت دیکتاتوری رضاخان استفاده و مخالفان مدرس نیز از ایراد نطق وی در مجلس جلوگیری می‌کردند. سرانجام در روز ۷ مرداد ۱۳۰۴، مدرس به همراه شش تن دیگر از نمایندگان مخالف، رضاخان رئیس‌الوزراء را به دلیل سوء سیاست داخلی و خارجی، قیام و اقدام بر ضد قانون اساسی و حکومت مشروطه استیضاح نمودند.
رضاخان با تهدید و تطمیع و تزویر، همه را به همکاری و یا سکوت و انفعال کشانده بود و دیگر امکان موفقیت برای مدرس نمانده بود. مدرس این نکته را به خوبی دریافته بود و در پاسخ این سؤال که آیا از این پس در مبارزه خود امید موفقیت دارد، گفت: «من در این کشمکش، چشم از حیات پوشیده و از مرگ باک ندارم. آرزو دارم اگر خونم بریزد، فایده‌ای در حصول آزادی داشته باشد. من تنها، از دستگاه سردار سپه نمی‌ترسم، اما او با تمام قدرت و جلال سلطنتش از من می‌ترسد.»
در دوره ششم مجلس با وجود آنکه تحت‌نظر کامل رضاخان و دخالت صریح نظامیان در سراسر کشور برگزار شد بار دیگر مدرس و تعداد دیگری از نمایندگان مستقل و مخالف رضاخان به مجلس راه یافتند. اندکی بعد به اشاره رضاخان، مدرس در ۷ آبان ۱۳۰۵ مورد سوءقصد قرار گرفت اما به نحو معجزه‌آسایی نجات یافت و مدرس آن اقدام را تلویحاً به تحریک رضاخان دانست. او به مدت دو ماه بستری بود و در دی ماه آن سال در مجلس شرکت نمود. در آبان ۱۳۰۶، حاج آقا نورالله اصفهانی، عالم مجاهد و متنفذ اصفهان همراه عده‌ای از روحانیون آن شهر در اعتراض به برخی از برنامه ها و اقدامات رضاخان به قم مهاجرت کرد و از علمای سراسر کشور خواست تا به منظور اعلام همدردی و اعتراض به رضاخان به قم مهاجرت کنند.
مدرس نیز طی تلگرافی که به حاج آقا نورالله مخابره نمود اقدام آنان را تأیید و اظهار همدردی و همکاری نمود.
در انتخابات دوره هفتم که بار دیگر تحت نظارت شدید مأموران نظامی برگزار شد، اعلام گردید که مدرس حتی یک رأی نیز نیاورده است و او با اشاره به تقلب وسیع در انتخابات به طنز گفت که لااقل یک رأیی را که به خودم دادم می‌خواندید! مدرس که امکان ورود به مجلس را از دست داده بود، دیگر امکانی برای ابراز مخالفت نداشت و از مصونیت پارلمانی نیز برخوردار نبود. رضاخان که مترصد چنین فرصتی بود دستور دستگیری او را صادر کرد. رئیس شهربانی وقت و چند تن دیگر از افسران و درجه‌داران در نیمه شب ۱۶ مهر ماه ۱۳۰۷ به منزل وی یورش برده و او را مورد ضرب و شتم شدید قرار دادند و سپس به اتومبیلی منتقل کرده و بدون درنگ به یکی از روستاهای اطراف مشهد و سپس به شهر کوچک و دورافتاده کویری خواف تبعید نمودند. وی به مدت نه سال در آنجا تحت‌نظر شدید مأموران امنیتی قرار داشت و ممنوع‌الملاقات بود. در آبان ماه ۱۳۱۶، مدرس به دستور رضاخان به کاشمر انتقال یافت و در روز ۱۰ آذر ۱۳۱۶ توسط چند تن از مأموران رژیم به شهادت رسید.
مدرس، مردی پرهیزگار، شجاع، عالم و وارسته بود و در بیان حقایق از هیچکس پروا نداشت. امام خمینی (ره) در بیانات خود مدرس را به دلیل صفات مذکور بیش از هر عالم دیگر می‌ستود و او نقش عمده‌ای در تکوین شخصیت سیاسی امام داشت. اوراقی که از دست‌نوشته‌های او باقی ماند گواه آنست که وی آثاری در زمینه فقه و اصول و تفسیر قرآن نیز داشته که به دلیل غارت منزلش و انتقال کتاب‌ها و دست‌نوشته‌هایش به شهربانی، اثری از آنها برجای نمانده است.
نويسنده / مترجم : -
زبان کتاب : -
حجم کتاب : -
نوع فايل : -
تعداد صفحه : -
ادامه مطلب + دانلود...
7,683
بازدید
1,493
بازدید
مسأله روح، از قدیمی ترین زمان ها و شاید از پیدایش انسان، توجه آدمی را به خود مشغول داشته با مطالعاتی که در آثار اقوام بدوی به عمل آمده از روی تصاویری که در غارها به جای گذاشـته اند و از طرز تدفـین امـوات آنها، چنین برمی آید که اقوام مختلف ولو آنکه وحشی بوده اند به چیزی پس از مرگ عقیده داشته اند و کم و بیش برای انسانی که می مرده روح یا چیزی شبیه به آن قائل بوده اند.
به هر نسبت که انسان پیشرفت کرده، این عقیده راسخ تر شده و روح و معاد، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته. در آثار ظهور بشر، طبعاً اندیشه درباره روح یا چیزی از این قبیل، در ذهن انسان راه یافته، چون وقتی یک آدم، هم نوعش را می دید که ناگهان بی علت و یا به علتی خشک و سرد به زمین افتاده خواه از خود می پرسید چرا این فرد به این صورت درآمد؟ او هم اکنون چه فرقی با من دارد؟ و همین فرق –بین زنده و مرده- او را به این اصل هدایت می کرده: که چیزی وجود داشته و اینک از آن مرده گرفته شده و در نتیجه از همان اوایل این «چیز» به هر نام نامیده شود او را به اندیشه های دور و درازی فرو برده … بعدها در این خصوص جواب هائی به ذهنش رسیده که هنوز هم می رسد.
مردم عهد باستان برای این پدیده که با نبودنش انسان به مرده نبدیل می شود.تعبیرات و تشبیهات و فرضیاتی آورده بودند و مثلاً بعضی آن را مثل وزش باد می دانستند که وجود دارد، ولی دیده نمی شود و به هر حال می توان وجودش را حس کرد. و همین طور آن را مثل هوا می دانستند در قاره اروپا، زبان «سانسکریت» قدیمی ترین زبان است و در این زبان برای روح و هوا یا باد یک کلمه وجود دارد. یعنی در مورد این هر سه کلمه آلمان به کار برده می شود.
در جاوه در میان اقوام قدیمی غرب استرالیا و همین طور در بین سرخپوستان آمریکای شمالی نیز وضـع به همین منوال است یعنی چه بخواهند بگویند روح و چه هوا، یک کلمه را به کار می برند. بنابراین قدیمی ها، روح را عین هوا، یا چیزی شبیه به آن می دانستند.
در تمدن های قدیم قاره اروپا هم با چنین وضعی برخورد می کنیم. مثلاً یونانی ها از یک فعل که معنی تنفس کردن می دهد کلمه پسیک را مشتق کرده اند. که به معنی روح است. سپس از همین کلمه لفظ پیس کیکوس را گرفته اند که منی نفس یا روح را می دهد. و بعدها در زبان های اروپایی کلمه مشتق از معنی علم النفس یا روانشناسی می دهد. همچنین در اشتقاق لغات به یک کلمه دیگر لاتینی می رسیم که عبارت است از «پنوتو» که معنی (هوا) می دهد. و به معنی (روح) به کار رفته و در فلسفه کلمه ای از آن آمده که عبارت است از پنوتولوژی به معنی «علم روح».
در بیـان اینکه روح با هوا در نظر قدیمی ها وجه اشتراکی داشته اند یک لغت دیگر به کمک می آید و آن کلمه «دریح» به معنی باد است. که از نظر تلفظ با روح مناسبتی دارد. و این لغت ریشه عربی دارد. و به عربی وارد شده. خلاصه این مطلب، آنکه اسنان های اولیه با توسل به اندیشه و تجربه دریافتند که جسم انسان یک عنصر مادی است ولی زندگی، یک امر غیر مادی و چیزی است به سبک و هوائی مثل باد. (۱)
همین اندیشه انسان را به ادراک (روح) رهبری کرد و در این مرحله هم، مثل هر مسأله دیگر کم کم به مدارج ترقی رسید.
به هر نسبت که انسان پیشرفت کرده، این عقیده راسخ تر شده و روح و معاد، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته. در آثار ظهور بشر، طبعاً اندیشه درباره روح یا چیزی از این قبیل، در ذهن انسان راه یافته، چون وقتی یک آدم، هم نوعش را می دید که ناگهان بی علت و یا به علتی خشک و سرد به زمین افتاده خواه از خود می پرسید چرا این فرد به این صورت درآمد؟ او هم اکنون چه فرقی با من دارد؟ و همین فرق –بین زنده و مرده- او را به این اصل هدایت می کرده: که چیزی وجود داشته و اینک از آن مرده گرفته شده و در نتیجه از همان اوایل این «چیز» به هر نام نامیده شود او را به اندیشه های دور و درازی فرو برده … بعدها در این خصوص جواب هائی به ذهنش رسیده که هنوز هم می رسد.
مردم عهد باستان برای این پدیده که با نبودنش انسان به مرده نبدیل می شود.تعبیرات و تشبیهات و فرضیاتی آورده بودند و مثلاً بعضی آن را مثل وزش باد می دانستند که وجود دارد، ولی دیده نمی شود و به هر حال می توان وجودش را حس کرد. و همین طور آن را مثل هوا می دانستند در قاره اروپا، زبان «سانسکریت» قدیمی ترین زبان است و در این زبان برای روح و هوا یا باد یک کلمه وجود دارد. یعنی در مورد این هر سه کلمه آلمان به کار برده می شود.
در جاوه در میان اقوام قدیمی غرب استرالیا و همین طور در بین سرخپوستان آمریکای شمالی نیز وضـع به همین منوال است یعنی چه بخواهند بگویند روح و چه هوا، یک کلمه را به کار می برند. بنابراین قدیمی ها، روح را عین هوا، یا چیزی شبیه به آن می دانستند.
در تمدن های قدیم قاره اروپا هم با چنین وضعی برخورد می کنیم. مثلاً یونانی ها از یک فعل که معنی تنفس کردن می دهد کلمه پسیک را مشتق کرده اند. که به معنی روح است. سپس از همین کلمه لفظ پیس کیکوس را گرفته اند که منی نفس یا روح را می دهد. و بعدها در زبان های اروپایی کلمه مشتق از معنی علم النفس یا روانشناسی می دهد. همچنین در اشتقاق لغات به یک کلمه دیگر لاتینی می رسیم که عبارت است از «پنوتو» که معنی (هوا) می دهد. و به معنی (روح) به کار رفته و در فلسفه کلمه ای از آن آمده که عبارت است از پنوتولوژی به معنی «علم روح».
در بیـان اینکه روح با هوا در نظر قدیمی ها وجه اشتراکی داشته اند یک لغت دیگر به کمک می آید و آن کلمه «دریح» به معنی باد است. که از نظر تلفظ با روح مناسبتی دارد. و این لغت ریشه عربی دارد. و به عربی وارد شده. خلاصه این مطلب، آنکه اسنان های اولیه با توسل به اندیشه و تجربه دریافتند که جسم انسان یک عنصر مادی است ولی زندگی، یک امر غیر مادی و چیزی است به سبک و هوائی مثل باد. (۱)
همین اندیشه انسان را به ادراک (روح) رهبری کرد و در این مرحله هم، مثل هر مسأله دیگر کم کم به مدارج ترقی رسید.
وجود روح از دیدگاه انسان های اولیه
۱- انسان از همان مراحل بدویت متوجه شد که گردا شده و نگهدارنده ی بدن چیزی است غیر مادی و از همان جا بود که برای آن تعبیرات و تشبیهاتی آورد.
۲- به این کشف قانع نشد و به هر نسبت که در فکرش پیشرفت حاصل آمد و فهمیده تر و متفکرتر شد به یک مسئله دیگر اندیشید و آن اینکه گرداننده بدن هر اسمی که داشته باشد و هر مشخصاتی که دارا باشد، ابدی است و این فکر به طور خیلی ساده در ذهنش حلول کرد و بیدار شد. اما طول این مسأله فکر انسان به خاطر خوابها و رویاهایی بود که می دید و در بیداری آنها را نمی دید و این امر آدمی را به اندیشه فرو می برد که علت و منشأ چنین امری را دریابد. گاهی به خاطرش می رسید که این خواب و عوالم آن، مربوط به روح است که در جسدش دمیده و مستقل از بدن است. بر اثر این طرز فکر، بین جدا شدن روح از جسم در دو حالت مقارنه و پیوستگی می دید، ژیکی خواب و دیگری مرگ. به عبارت دیگر بر او ثابت می شد که روح بدن مرده را ترک می کند. همان طور که از بدن شخص در حالت خواب به بدن بازمی گردد. ولی پس از مرگ بازگشتی نیست. از همین جا انسان ابتدایی با عقل و خردی که خداوند به او داده بود، کم کم به یک مسأله پی برد و آن عبارت بود از: بقای روح؛ با پی بردن انسان به بقای روح متوجه شدند که بین روح و جسم هر کسی حتی پس از مرگ او رابطه ای است و ارواح در همان حفره ای که اموات به خاک سپرده شدند در کنار اجساد به سر می برند و حتی عقیده پیدا کردند که گاهی روح هر کسی به محل هایی مانند خانه او رفت و آمد می کند و از این رو بستگان هر کس بعد از مرگ او وظیفه داشتند در خانه را تا مدتی بعد از مردنش بار بگذارند که مانع ورود روح به خانه اش نشوند. بدین طریق بود که انسان های اولیه نه تنها برار هر موجود زنده ای روح می شناختند و کارشان به عبادت روح رسیده بود، بلکه کم کم معتقد شدند که در دنیا هر چیزی که حرکت می کند و جنبشی دارد، دارای روح است و نیز عامل حرکت اشیاء بیجان روح می باشد. مثلا می گفتند درخت ها بعد از خشک شدن، باز سبز می شوند و این دلیل برداشتن روح است. حتی حرکاتی که ب برگها و شاخه ها به هر علتی وارد می شود. اگرچه از راه باد می باشد باز علتش روح است. رودخانه ها که بین صخره ها به حرکت می آیند.
صریح ترین جمله درباره روح آیه ای است که متن آن این است . « یسالونک عن الروح ، قل الروح من امرربی » از ظاهر آیه چنین استنباط می شود که روح امری است که هیچ کس نمی تواند از حقیقت ونوع و چگونگی آن آگاه شود تنها خداست که ازآن اطلاع دارد. وآن را می شناسد .
ولی گفته اند : چنین استنباطی آن چنان درست هم نیست چون خداوند می فرماید : روح از امور خدایی است یعنی مربوط به خدای بزرگ است ولی در پایان یا در متن آیه تصریح نشده که انسان حق ندارد . ونباید ویا نمی تواند درباره روح به تحقیق بپردازد وکوشش کند آن را بشناسد ویا اینکه روح برای همیشه درنزد بشر یک امر مرموز ونشناخته وعجیب باقی خواهد ماند . در قرآن مجید ، همچنین از نفس که خود در معرفت از روح بحث مفصلی دارد. سخن ها گفته شده .
باز در مورد روح خداوند به هنگامی که سخن از آدم به میان می آورد ، می گوید : «ونفخت فیه من روحی» پس روح خدایی در میان آدمیان ومیده شده وروح خدا است که موجب زندگی افراد است . وهمچنین پیامبر اسلام ، بارها سخن از عدالتی روحانی وخارج از حدود چشم وگوش انسان به میان آورده وبه طور مثال فرموده است «لی مع الله لا یحتملها ملک مقرب ولا نبی مرسل » : وبنابراین چنین فهمیده می شود که پیامبر می گوید از عوالم مخصوصی که آدمیان از آن بی خبرند ، خبر وارد والبته منظور عالم غیب وشهود : وامثال اینها مسئله معراج یعنی صعود پیامبر به آسمان ولقاد ذات خداوند ودریافت عوالم معنوی وغیر مادی نیز چیزی است که باروحانیت وعوالم غیبی ومسائلی که از دید و قدرت ودریافت انسان خارج است ، ارتباط دارد.
به هر حال شاید : بیش از هر چیز در قرآن واحادیث پیامبر (ص) وائمه (ع) سخن از روح و نفس وقیامت وعالم دیگر به میان آمده باشد . در مقام دلیل بر اینکه جز آن چه می بینیم واحساس می کنیم عوالم وچیز های دیگری نیز وجود دارد سراسر قرآن واقوال پیامبر و امامان پراز دلایل متقن است که نمی توان همه رادر این جا نقل کرد ، تنها کافی است یک دلیل که خود با سه دلیل همراه است از یکی از پیشوایان دین ذکر شود . او می گوید : به سه دلیل عالم دیگر وجود دارد . ودنیا ومخلوقات آن منحصر به همین عناصر حس کردنی نیست . یکی از دلایل عالم روحانیت است که بسیار سابقه دارد به این معنی که اگر کسی از علائق مادی بگسلد ووارد عوالم روحانی شود . دلیل دوم بر وجود عالمی مارا خواب دانستند چنان که دراین نشاه آدمی به مسیر وحرکت می پردازد معاشرتها می کند چیزهای می بیند وبه عواملی وارد میشود که در بیداری مشاهده آن محال است .ولی دراین حال از جای خود حرکت نکرده ودر رختخواب بسر می برد . پس لابر عالمی جز عالم تن وجود دارد که شد حض می تواند به آن پا می نهد و وجود خود راازیاد می برد. وباز به عالم خود باز گردد. دلیل سوم دریافت علم ودانش است به این معنی که دریافتها واندیشه ها ، هیچ یک از امور مادی وزمینی مقصود نمی شود.
مثلاً غذا نیستند که شخص بخورد ویا چیزی لمس کردنی ودیدنی نمی باشد با این حال ، فردی که در ده آنها ست به همه می رسد . و بر معلومات خود می افزاید . بادی ، اسلام می گوید: (تن) چیز دیگری است و (روح) چیز دیگر ، این دو بهم وابسته اند ودر عین حال از هم جدا … روح در بدن جای دارد وبه هنگام رسیدن اجل محتوم از آن مفارقت می کند . واذا جاء اجلهم لا یستقدمون ساعه ولا یستاخرون . از نظر اسلام روح را عزرائیل یا ملک الموت به هنگام مردن قبض می کند یعنی این فرشته ماموراست که موقع مردن هر فرد ، جانش را بستاند واین سرنوشت از آغاز معین شده ومسافتی طی می کنندراهنما وبه حرکت در آورنده آنها روح است :
همین طور دریا با آن امواج خروشان ومتحرک روح دارد. وخلاصه حرکت در اشیاء پیا نمی شود مگر اینکه پای روح در میان باشد . حتی در این مورد کار را به افراط کشاندند وبطور مثال اگر سنگی از کوه رها می شود وبه زمین سقوط می کرد ، همین حرکت آن از بالا به پایین را دلیل برداشتن روح می دانستند ، یک دلیل از نظرآنها ، کوه آتش فشان بود که می دیدند گاهی طغیان می کند ، از آن دود به آسمان می رود واجسام مذاب را به اطراف پراکنده می سازد وبه هنگام آتش فشانی صداهایی از آن به گوش م یرسد . از نظر آنها ای ، دلیل بر آن بود که کوه روحی دارد.
حتی بیابان ها هم بعقیده آنها روح داشتند ودلیلشان ریگ های روان بود که «حرکت می کردند»وصدای باد که این ریگها را به حرکت در می آورد ، در واقع صدای ارواح بیابان ها بود.
اسلام وروح :
در اسلام نیز راجع به روح بحث های بسیاری پیش آمده قرآن کریم بارها کلمه «روح» اگر به میان کشیده همچنانکه از «نفس »سخن گفته واشارات بسیار به عالم غیب وآخرت وجن ومانند اینها دارد.
کسی را که در برابر آن چاره ای جز تسلیم نیست . پس از مرگ ، درست است که تن آدمی می پوسد واز میان می رود وجز استخوان چیزی از آن باقی نمی ماند ولی روح او تا ابد زنده است پس روح عنصری است جاوید که می توان با گرویدن به خدا وبا پیروی از تعالیم پیشوایان دین وهمچنین با نیکوکاری واجتناب از بن ها موجب صفا وشادی آن شد وپس از مرگ هم ، تا وقتی که روز رستاخیز می رسد ارواح مراحل کمال دارند ودر دنیایی جز دنیای مادی به سیر وارتقاء می رسند وبنابراین یک مسلمان حق ندارد پس از مرگ کسی را او بد بگوید : هر چند او در زندگی فرد شایسته ای نبوده باشد.
بیماریهای روح :
در مقام مقایسه جسم وروح بزرگان گفته اند همان طور که بدن دچار بیماری می شود روح نیز بیماریهایی دارد که عبارتند از صفات بد ، اخلاق رذیله ، بد اندیشی وبد کرداری ، حسد ، کینه ، خشم و امور نفسانی دیگر که روح را خسته وفرسوده وفاسد می سازد . برای این بیماری ها ، معالجه ای که در نظر گرفته شده اجتناب از بدن ها وخدمت به خلق واعتقاد راسخ به دین و توسل به خداوند و بی توجهی به امور دنیا است. که یک فرد مؤمن و مسلمان را رستگار می کند.
مرگ از دو دیدگاه :
بی شک یکی از واقعیت های بزرگ زندگی مرگ است . در طول اعصار وقرون این پدیده توجه بشر را به خود جلب کرده وبه موضع گیری ها ی گوناگون واداشته . به طور کلی می توان دو دیدگاه عمده ای درباره مرگ تشخیص داد :
۱- دیدگاه کسانی که یا مرگ را پایان بخش زندگی انسان می دانند ، ویا به علت غوطه ور شدن در هوسها همه ارزشهای انسانی را زیر پا گذارده ودنیا را معبود و معشوق خود قرار داده اند . این هر دو دسته مرگ را نا گوار می دانند و از آن هراس دارند. برای آنها مرگ پایان همه چیز است .
۲- دیدگاه دیگر ، دیدگاه الهیون است . از این دیدگاه ،ئ مرگ پایان بخش دفتر زندگی نیست ، بلکه غروب از یک جهان وطلوع در جهان دیگر است . مرگ نسبت به دنیا مرگ است و نسبت به جهان پس از دنیا تولد در نتیجه ، آدمی مطلق ندارد.
۳- پیامبر اسلام (ص) فرمودند :
« برای بقا خلق شده اید نه برای نابودی وفنا ، وبا مرگ تنها از عالمی به عالم دیگر منتقل می شوید.»
روح از دیدگاه قر آن :
قرآن برای مرگ وقبض روح انسان تعبیر خاصی به کار برده است که نشان دهنده غیر مادی بودن روح است .
قرآن در حدود بیست مورد از مرگ تعبیر به «توفی» نموده وفرموده است خداوند یا مأمورین او انسان را هنگام مرگ «توفی»می کند.
توفی در لغت یعنی دریافت چیزی بی آنکه کوچکترین نقصانی در آن روی وهر یا چیزی از آن بر جای ماند . وقتی گفته می شود وکسی تمام حق خود را توفی نموده واستیهای حق ، منظور این است که تمام حق خود را بی کم وکاست ، دریافت نمود.
آیه : « وگفتند آنگاه ما که (با مرگ )در زمین نا پدید شدیم آیا دوباره آفریده خواهیم شد ؟ حقیقت این است که آنها (ازروی غیا و) ملاقات پروردگار خویش را انکار می کنند . بگو فرشته مرگ که بر شما گماشته شوه ، جان شما را هنگام مرگ می گیرد پس به سوی پروردگار تان باز گردانده می شوید. »
آیا شما نیز که مکالمه انسان را در زمین مگ وبعد از آن با مامورین الهی بیان می کند ونیز آیه بالا مؤیداین مطلب است .
حیات در عالم برزخ :
البته مسلم است که درک خصوصیات عالم برزخ برای کسی که در این جهان مادی زندگی می کند به طور کامل امکان پذیر نیست . انسان از واقعیات اموری می تواند به طور کامل آگاه گردد که در محدوده زندگی او قرار گیرد و چون جهان برزخ جنبه مادی نداشته واز جهات بسیاری با عالم ماده تفاوتهای اساسی دارد، انسان ار درک کامل آن ناتوان است .
آنچه مادربتره خصوصیات جهان برزخ با توجه به دلایل عقلی و تعالیم رسیده از پیشوایان اسلام می دانیم ، این است که عالم برزخ جنبه مادی نداردو اگر چه از جهاتی چند شبیه این عالم است ولی از جهات دیگر به کلی با آن تفاوت دارد و نظامی غیر از نظام این عالم بر آن حاکم است . چون عالم برزخ بسیاری از محدودت های عالم مان را ندارد از گستردگی و عظمت و صف ناپذیری بر خوردار است . در توصیف وسعت و عظمت عالم برزخ در بعضی از روایات از نظر کمک به فهم مطلب ، گفته شده است که تمامی زمین و آسمان ها در برابر آن همچون حلقه ای است در بیابان ! همچنین ، عالم برزخ نسبت به عالم ماده تشبیه شده است به عالم خارج نسبت به محیط داخل رحم ، زیر از مانی که چنین در محیط محدود به رحم به سر می برد. قادر به درک جهان خارج و وسعت و گستردگی آن نیست.
جهان در آستانه قیامت :
آنچه از آیات قرآنی در باره قیامت فهمیده می شود این است که مقارن بر پایی قیامت ، انقلاب و دگرگونی بس بزرگی است که در سرتاسر جهان واقع می شود وبه فرمان خدا تمام موجودات زنده این جهان می میرند . در این میان در سرتاسر آسمان وزمین نیز تحولی عظیم واقع می شود. با زلزله ای هولناک زمین و کوهها خرد و متلاشی می شوند و بنای آسمان سست شده ودر هم می شکافد و واقعه بزرگ به وقوع می پیوندد. در این هنگام ، آفتاب در هم پیچیده می شود و ستارگان فرو می ریزند . کوهها چون پشم زرد شده متلاشی می گردند و مانند ذرات گرد در هوا پراکنده می شوند.
سپس بار دیگر فرمان خدا صادر می شود و تمامی مردم به قدرت خدا از دل ذرات خاک خارج می شوند ودر عرصه محشر نظاره گر واقعه ای بس عظیم وپر هیبت می شوند.
نويسنده / مترجم : -
زبان کتاب : -
حجم کتاب : -
نوع فايل : -
تعداد صفحه : -
ادامه مطلب + دانلود...
ارسال کتاب برای انتشار در سایت
انتشار کتاب شما
درخواست حذف کتاب
درخواست حذف کتاب
- دانلود کتاب اشعار سهراب سپهری برای موبایل - 5,390,055 بازدید
- دانلود کتاب آموزش فتوشاپ بصورت تصویری - 4,800,737 بازدید
- دانلود کتاب آموزش گام به گام بورس - 2,730,035 بازدید
- دانلود کتاب آموزش تصویری پاورپوینت powerpoint 2007 - 1,463,002 بازدید
- دانلود کتاب آموزش مسائل زناشویی – جلد۳ - 1,398,645 بازدید
- دانلود کتاب آموزش ساخت کاردستی - 1,393,395 بازدید
- دانلود کتاب آموزش آشپزی – شیرینی کیک دسر - 1,371,796 بازدید
- دانلود کتاب آموزش روابط زناشویی توسط دکتر مجد - 1,367,712 بازدید
- دانلود کتاب آموزش گرامر زبان انگلیسی - 1,265,490 بازدید
- دانلود کتاب شناخت کامل داروها - 1,195,972 بازدید
- دانلود کتاب مفاتیح الجنان - 1,145,073 بازدید
- دانلود کتاب آموزش کامل ویندوز ۷ - 1,142,444 بازدید
- دانلود کتاب آموزش اکسل ۲۰۰۷ – Exel 2007 - 1,137,439 بازدید
- دانلود کتاب نقشه جهان بصورت کامل - 1,088,811 بازدید
- دانلود کتاب نقشه تهران - 1,045,050 بازدید
-
دانلود کتاب اندروید طعم مرگ
دانلود کتاب اندروید طعم مرگ ۴٫۲۸/۵ (۸۵٫۶۴%) ۳۹ امتیازs ♥ عناوین اصلی کتاب اندروید ” طعم مرگ ” شامل: ♥ فصل اول: حقیقت مرگ ♥ فصل دوم: اقسام مرگ ♥ فصل سوم: احتضار و خصوصیات آن ♥ فصل چهارم: سکرات مرگ ♥ فصل پنجم: ترس […]
-
دانلود کتاب اندروید مهر مهتاب _ کرامات حضرت فاطمه
دانلود کتاب اندروید مهر مهتاب _ کرامات حضرت فاطمه ۳٫۱۷/۵ (۶۳٫۳۳%) ۱۸ امتیازs سخن مولف : در این کتاب، ابتدا سى کرامت نقل کرده ام سپس در فصل دوم به چند بحث پرداخته ام: «آیا خواب حجّت است؟ چگونه مى شود به خواب اعتماد […]
-
دانلود کتاب اندروید گوهر هفتم : چهل سخن از امام کاظم
دانلود کتاب اندروید گوهر هفتم : چهل سخن از امام کاظم ۳٫۷۶/۵ (۷۵٫۲۴%) ۲۱ امتیازs سخن مولف : ما خود را پیرو اهل بیت علیهم السلام مى دانیم و محبّت آنان را در دل داریم، خدا به آنان مقام عصمت داده است و از […]
-
خرید کتاب و پایگاه کتابهای درسی دانشگاهی در فروشگاه جوانه کتاب
در دنیای امروز، کتاب‌ها به عنوان ابزاری ضروری برای یادگیری و پیشرفت تحصیلی شناخته می‌شوند.
-
پنج گام اصلی برای رتبه برتر شدن در کنکور
تجربه نشان داده که داستان موفقیت اغلب دانش آموزان، از همان سال های ابتدایی تحصیل شروع می شود. از همان ابتدا اگر درس ها را پیگیری کند، تا زمان کنکور نیز همان شور و اشتیاق حفظ می شود.
-
اسرار حفاظت روحانی: نقش دعای عهد و حرز امام جواد (ع) در زندگی مؤمنان
دعای عهد، از ادعیه ای است که شیعیان برای تجدید بیعت و ارتباط معنوی با امام مهدی (عج) هر صبح می‌خوانند.
هو الکاتب
پایگاه اینترنتی دانلود رايگان كتاب تك بوك در ستاد ساماندهي سايتهاي ايراني به ثبت رسيده است و بر طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران فعالیت میکند و به هیچ ارگان یا سازمانی وابسته نیست و هر گونه فعالیت غیر اخلاقی و سیاسی در آن ممنوع میباشد.
این پایگاه اینترنتی هیچ مسئولیتی در قبال محتویات کتاب ها و مطالب موجود در سایت نمی پذیرد و محتویات آنها مستقیما به نویسنده آنها مربوط میشود.
در صورت مشاهده کتابی خارج از قوانین در اینجا اعلام کنید تا حذف شود(حتما نام کامل کتاب و دلیل حذف قید شود) ، درخواستهای سلیقه ای رسیدگی نخواهد شد.
در صورتیکه شما نویسنده یا ناشر یکی از کتاب هایی هستید که به اشتباه در این پایگاه اینترنتی قرار داده شده از اینجا تقاضای حذف کتاب کنید تا بسرعت حذف شود.
این پایگاه اینترنتی هیچ مسئولیتی در قبال محتویات کتاب ها و مطالب موجود در سایت نمی پذیرد و محتویات آنها مستقیما به نویسنده آنها مربوط میشود.
در صورت مشاهده کتابی خارج از قوانین در اینجا اعلام کنید تا حذف شود(حتما نام کامل کتاب و دلیل حذف قید شود) ، درخواستهای سلیقه ای رسیدگی نخواهد شد.
در صورتیکه شما نویسنده یا ناشر یکی از کتاب هایی هستید که به اشتباه در این پایگاه اینترنتی قرار داده شده از اینجا تقاضای حذف کتاب کنید تا بسرعت حذف شود.
برچسب ها :
کتاب گویا
کتاب صوتی
دانلود کتاب گویا
رایگان
دانلود کتاب صوتی
download
book
آموزش
کتاب رایگان
فارسي
ebook
pdf
کتاب الکترونیکی
کتاب pdf
دانلود رایگان کتاب
دانلود کتاب
دانلود
رايگان
کتاب
كتاب
تمامی حقوق و مطالب سایت برای تک بوک محفوظ است و هرگونه کپی برداری بدون ذکر منبع ممنوع می باشد.