سرمایه گذاری - صفحه 2 از 2 - پایگاه دانلود رایگان کتاب | دانلود کتاب

بازده، ریسک و تنوع بخشی
مقدمه
دو موضوع ریسک و بازده، موضوع ¬های اساسی در نظریات سرمایه ¬گذاری هستند و در این مورد دو دیدگاه بسیار مهم وجود دارد که بر اساس آن، نخست، سرمایه گذاران فقط زمانی ریسک را تحمل می کنند که بازده اضافی به دست آوردند و بعد ریسک با تنوع بخشی کاهش می¬یابد.
بازده
سرمایه ¬گذاران د ربازارهای سهام در پی حداکثر بازده خود هستند. آنان در پی سهامی هستند که به نظر آن¬ها، بهترین سهام باشند و همواره تمایل دارند تنها این سهام نگه¬داری کنند. اما بیشتر سرمایه –گذاران قادر به این کار نیستند زیرا آنان نمی¬توانند با اطمینان بهترین سهام را بشناسند و در حقیقت، همواره این امکان نیز وجود دارد که سهام خوب انتخاب شده توسط سرمایه ¬گذاران به سهام بد تبدیل شود.
ریسک
سرمایه¬گذاران با توجه به تأثیر شرایط عدم اطمینان روی پیامدها، علاوه بر در نظر گرفتن بازده، ریسک سرمایه¬گذاری را مورد توجه قرار می¬دهند. نگه¬داری تعدادی سهام مختلف، ریسک سرمایه¬گذاری را کاهش می¬دهد زیرا همۀ سهام در بازار دارای رفتار همسانی نیستند.
ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک
ما می¬دانیم که با نوسان قیمت¬ها در بازار سهام، قیمت بیشتر سهام¬ها نیز مشابه با نوسان قیمت¬¬های بازار تغییر می¬کند. اما میزان تغییر قیمت سهام به طور دقیق با همان میزان اندازۀ تغییر قیمت¬ها در بازار یکسان نیست به و حتی در برخی مواقع در زمان نزول قیمت¬ها در بازار ما شاهد افزایش قیمت بعضی از سهام هستیم و برعکس. مشاهده این رفتار منجر به طرح این سؤال مهم می¬شود که چرا در بازار سهام، چنین رفتارهایی وجود دارد؟
در پاسخ باید گفت که، هر کس که در سهام سرمایه¬گذاری می¬کند دو نوع ریسک، ریسک سیستماتیک یا بازار، و ریسک غیرسیستماتیک یا خص را تحمل می¬کند. برای هر سهمی، هر دو نوع این ریسک¬ها وجود دارد وهر شرکتی دارای ریسک خاص خود است و سهام آن شرکت نیز تحت تأثیر این ریسک خام قرار می¬گیرند. شرکت¬ها در معرض ریسک محیط اقتصادی خود قرار می¬گیرند و از آن جا به سایر شرکت¬ها نیز این ریسک را تحمیل می¬کنند بنابراین همۀ شرکت¬ها دارای ریسک مشترک همسانی هستند.
تنوع بخشی
اگر در یک سبد سرمایه¬گذاری تشکیل شده، تعداد سهام افزایش یابد از میزان نوسان-پذیری بازده سبد سرمایه¬گذاری کاسته می¬شود. برای مثال، گرم شدن آب و هوا، بازار چتر را خراب می¬کند ولی باعث رونق فروش بستنی می¬شود. بنابراین، اگر کسی مالک سهام شرکت¬هایی در هر دو این صنعت¬ها باشد می¬تواند خود را از تأثیرات آب و هوا حفظ کند اما اگر سهام یکی از این دو را داشته باشد گرمای هوا، او را تحت تأثیر قرار می¬دهد.
باید توجه داشت که تنوع بخشی سهام، تمام ریسک را از بین نمی¬برد و ریسک سیستماتیک یا بازار را نمی¬توان با تنوع بخشی از بین برد. در رابطه با تنوع بخشی سهام، این سؤال نیز مطرح است که این کار با چه سرعتی، ریسک سهام را کاهش می¬دهد؟
مطالعات متعدد نشان می¬دهد که برای کاهش ریسک سهام، به ضرورت لازم نیست که در سبد سرمایه¬گذاری، تعداد زیادی سهام وجود داشته باشد و با داشتن ۱۰ یا به طور تقریبی ۲۰ سهم هم می¬توان به میزان زیادی ریسک غیرسیستماتیک را حذف کرده و سبد سرمایه¬گذاری را به طور اساسی از ریسک سیستماتیک غیرقابل اجتناب دور کرد.
به همین دلیل در برخی از متون آموزشی گفته شده است که سرمایه¬گذاری برای به دست آوردن مزایای تنوع بخشی سهام تنها به داشتن ۱۰ الی ۲۰ سهم در سبد سرمایه-گذاری خود نیاز دارند.
لازم به توضیح است که تجزیه و تحلیل¬های پیش گفته با این فرض صورت می¬گیرد که انتخاب اوراق بهادار در سبد سرمایه¬گذاری به صورت تصادفی انجام شود.
بنابراین اوراق بهاداری که بازدۀ آن¬ها همراه با سایر اوراق بهادار (مانند سهام شرکت-های یک صنعت) تغییر می¬کند نسبت به اوراق بهاداری که بازدۀ آن¬ها کمتر به سایر اوراق بهاداری که بازدۀ آن¬ها کمتر به سایر اوراق بهادار وابسته است تأثیرپذیری کمتری از تنوع بخشی اوراق بهادار دارند.اهمیت تنوع بخشی در ساختار سبد سرمایه¬گذاری و اهمیت هم بستگی بازده¬های بین دارایی¬ها، برای اولین بار توسط هری مارکوتیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. او نشان داد که هر کس برای ساختن یک سبد سرمایه¬گذاری کارا دارای بالاترین ریسک برای یک بازدۀ خاص، نیاز دارد که بازدۀ مورد انتظار هر دارایی، انحراف معیار و هم بستگی بازدۀ دارایی¬ها را بشناسد.
مقدمه¬ای بر صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع
سایه موسوی
چکیده
بازارهای مالی در دهه¬های اخیر با تحولات چشم¬گیری مواجه شده¬اند. با پیدایش واسطه-های مالی جدید و ابزارهای مالی جدید رفته رفته از نقش انحصاری واسطه¬های مالی خاص و به ویژه بانک¬ها تا حدودی کاسته شده است و جایگاهی خاص برای واسطه¬هایی چون صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع (investment trust unit)  و شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز (Funds Mutual)، باز شده است. به عبارتی بسیاری از مشتریان بانکی با پذیرش ریسک بیشتر به جای آن که صرفاً سپرده¬گذاری بوده و به سود کم بانکی اکتفا نمایند، تمایل به سرمایه¬گذاری در بازار از طریق چنین واسطه¬هایی برای کسب سود بیشتر و یا ریسک بالاتر نموده¬اند.
در ایران نیز با رونق بیشتر بازار سهام شاهد چنین گرایشی هستیم. نقش شرکت¬های سرمایه¬ذاری از این جهت حایر اهمیت است که خود به عنوان یک مدیر سبد دارایی برای سرمایه¬گذاران در چنین شرکت¬هایی نیز عمل می¬کنند.
سرمایه¬گذار خود به دلیل عدم اطلاعات کامل، نبود دانش و وقت برای بررسی وضعیت شرکت¬ها جهت تصمیم¬گیری در خرید، با خرید سهام شرکت¬های سرمایه¬گذاری این کار را به مدیران شرکت واگذار می¬کند. مدیران شرکت نیز با تنوع بخشی به سبد از ریسک خرید تک سهمی و یا چند سهمی توسط سرمایه¬گذار جلوگیری کرده و در نتیجه زمینه را برای سرمایه¬گذاری مطمئن¬تر فراهم می¬کنند.
این مقاله با اقتباس از قانون آمریکا به بررسی این نوع واسطه¬ها و به ویژه صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع می¬پردازد. در پایان نیز با توجه به گسترش شرکت¬های سرمایه¬گذاری و تمایل به ایجاد چنین صندوق¬هایی، به بررسی امکانات و محدودیت¬های قوانین در ایجاد این تشکل¬ها خواهیم پرداخت.
مقدمه
صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع یکی از سه اشکال عمومی شرکت¬های سرمایه¬گذاری هستندو در واقع قدیمی¬ترین و با سابقه¬ترین نوع این شرکت¬ها به شمار می¬آیند. تاریخچۀ پیدایش این صندوق¬ها به اسکاتلند و انگلستان بر می¬گردد و از جمله اولین صندوق سرمایه-گذاری
And Colonial Trust The Foreign می¬باشد که در سال ۱۸۶۸ در لندن شکل گرفت. هم¬چنین اولین صندوقی که در سهام راه آهن آمریکا سرمایه¬گذاری کرد یک صندوق سرمایه¬گذاری اسکاتلندی- آمریکایی بود که در سال ۱۸۷۳ در اسکاتلند تأسیس شد.
این صندوق¬ها به دلیل استفاده از صرفه¬های مقیاس با صرفه¬جویی در هزینۀ معاملات سهام و اوراق بهادار و از طرفی به دلیل تنوع بخشیدن به سبد دارایی سرمایه¬گذاران خرد نقش قابل توجهی را در بازار مالی ایفا کردند که با گذشت زمان شاهد رشد قابل توجه این صندوق¬ها در اقتصاد کشورهایی چون انگلستان، ایرلند، لوگزامبورگ، آمریکا و … که دارای بازارهای مالی پیشرفته می¬باشند، بوده¬ایم. ایجاد شرکت¬های سرمایه¬گذاری جدید با سرمایۀ باز و ثابت از جمله دلایل شکوفایی و افزایش نقش این شرکت¬ها در بازار سرمایه می¬باشد.
امروزه در صنعت بانکداری نیز شاهد کاهش نقش سنتی بانک¬های تجاری به عنوان واسطۀ وجوه هستیم. وجود شرکت¬های سرمایه¬گذاری، صندوق¬های بازنشستگی، صندوق-های مستمری و …همگی در حکم رقیبی برای بانک¬ها جهت جذب منابع می¬باشند و طبیعی است بانک¬ها نیز برای حفظ وضعیت خود به سوی خدمات مالی دیگر- از جمله ایجاد چنین صندوق¬هایی – و تنوع بخشیدن به خدمات موجود برای رقابت با دیگر مؤسسات مالی، روی آورده¬اند. به همین دلیل شاهد گرایش برخی بانک¬ها در راه¬اندازی چنین خدماتی از سوی خود و یا شرکت¬های وابسته و یا پذیرش کارگزاری این صندوق¬ها از طریق خرید و فروش اوراق و …هستیم. در این نوشتار تلاش بر این است که به بررسی مقدماتی در خصوص ماهیت این صندوق¬ها بپردازیم. در ابتدا تعریفی مختصر از شرکت¬های سرمایه¬گذاری و انواع آن خواهیم داشت در بخش دوم به تعریف و بررسی این صندوق¬ها از نظر ارکان و فرایند شکل¬گیری آن می¬پردازیم. بخش دیگر انواع این صندوق¬ها را بر می¬شمارد.
ویژگی¬های صندوق از نظر ساختار هزینه¬ها، سیستم قیمت¬گذاری، مزایا، معایب و …موضوعی است که در بخش چهارم به آن می¬پردازیم. بخش دیگر از مقاله به بررسی مقدماتی از امکان ایجاد این صندوق¬ها در ایران و بررسی موانع موجود در شکل¬گیری آن¬ها اختصاص خواهد داشت. نتیجه¬گیری از این نوشتار نیز بخش پایانی کار را تشکیل می¬دهد.
بخش اول – شرکت¬های سرمایه¬گذاری: تعریف و انواع آن¬ها
۱- تعریف شرکت سرمایه¬گذاری
شرکت سرمایه¬گذاری شرکتی است که به منظور گردآوری پس¬اندازهای کوچک و سرمایه¬گذاری آن¬ها در مجموعه¬ای از اوراق بهادار کاملاً متنوع تشکیل می¬شود.
سه مزیت اصلی ایجاد شرکت سرمایه¬گذاری عبارت¬اند از:
۱- تجهیز منابع خرد
۲- ایجاد تنوع گسترده در سرمایه¬گذاری به شکلی که مخاطره به حداقل برسد (ایجاد رابطۀ منطقی بین بازده و مخاطره)
۳- به کارگیری نیروی مدیریت متخصص (در قالب شرکت مدیریت)
مدیریت متخصص و امین، نقش کلیدی را در ایفای اهداف شرکت¬های سرمایه¬گذاری دارد. هر چند در ظاهر انتخاب و استخدام شرکت مدیریت به وسیلۀ هیئت مدیرۀ شرکت سرمایه¬گذاری انجام می¬شود، ولی درعمل مدیریت واقعی اغلب با یک مؤسسۀ مشاورۀ سرمایه¬گذاری را پایه¬گذاری و هیئت مدیرۀ آن را انتخاب می¬کند. سپس این هیئت مدیره، همان شرکت مشاور سرمایه¬گذاری را به عنوان مدیریت مجموعۀ اوراق بهادار و مسئولیت-های اداری مربوطه، به خدمت می¬گیرد.
این شرکت¬ها وجوه دریافتی از سرمایه¬گذاران را در یک مجموعۀ اوراق بهادار سرمایه-گذاری می¬کنند و هر سرمایه¬گذار به نسبت سهم خود در مجموعه، از سود و یا ضررهای حاصل از این سرمایه¬گذاری سهم می¬برد. عمدۀ عملکرد شرکت سرمایه¬گذاری بستگی به عملکرد اوراق بهادار و سایر دارایی¬هایی دارد که شرکت در آن¬ها سرمایه¬گذاری کرده است.
۲- انواع شرکت¬های سرمایه¬گذاری
قانون فدرال اوراق بهادار آمریکا این شرکت¬ها را به سه گروه: صندوق¬های سرمایه-گذاری مشترک (شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز)، شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ ثابت و صندوق¬های سرمایه گذاری مشاع طبقه¬بندی کرده است که هر یک از ویژگی¬های خاص برخوردار می¬باشند و دارای برخی وجوه تشابه و تفاوت با یکدیگر هستند.
۱-۲- شرکت سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز:
شرکت سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز در قالب یک شرکت سرمایه¬گذاری تأسیس می¬شود. تعداد سهام و میزان سرمایۀ این شرکت¬ها متغیر است و شرکت موظف به بازخرید سهام به قیمت ارزش خالص دارایی می¬باشد. این شرکت پول دریافتی از سهامداران را در یک مجموعۀ دارایی¬های مالی- با توجه به اهداف شرکت- سرمایه¬گذاری می¬کند و با فروش سهام شرکت به عموم، منابع مالی شرکت را افزایش می¬دهد و آن را مجدداً صرف خرید دارایی¬های مالی جدید نظیر سهام، اوراق قرضه و سایر ابزارهای مالی موجود می¬کند.
به این ترتیب بر میزان سهام و سرمایۀ شرکت افزوده می¬شود و این فرایند ادامه دارد. بنابراین بسته به تقاضای خرید و فروش این اوراق، هم چنین افزایش و یا کاهش ارزش اوراق بهادار موجود در سبد دارایی، سرمایۀ شرکت افزایش یا کاهش می¬یابد. چنین شرکتی نیازمند مدیریت مالی کارآمد و فعال می¬باشد.
۲-۲- شرکت سرمایه¬گذاری با سرمایۀ ثابت:
این شرکت نیز با استفاده از منابع مردم دارایی¬های مالی موجود در بازار پول و سرمایه را خریداری می¬کند. بر خلاف شرکت¬های با سرمایۀ باز تعداد سهام شرکت ثابت است و سهام آن قابل بازخرید نیست. به بیانی دیگر این شرکت¬ها تعداد سهام مشخصی را منتشر و به عموم عرضه می¬کنند. پس از مرحلۀ پذیره¬نویسی اولیه، خرید و فروش سهام این شرکت-ها تنها در بازار اوراق بهادار امکان¬پذیر است. نکتۀ مهم آن که قیمت سهام این شرکت¬ها بر اساس تقاضای بازار تعیین می¬شود و لذا قیمت می¬تواند کمتر و یا بیشتر از ارزش خالص دارایی باشد.
۳-۲- صندوق سرمایه¬گذاری مشاع:
همان گونه که در بخش دوم به تفصیل بیان می¬شود، این صندوق¬ها در ابتدا سبد دارایی مالی خاصی متشکل از اوراق بهادار نظیر سهام، اوراق قرضه و سایر ابزارهای مالی را مشخص و نسبت به خرید و یا پیش¬خرید آن اقدام می¬نمایند. سپس با انتشار اوراقی که دربردارندۀ حصه¬های متفاوتی از اوراق بهادار موجود در سبد دارایی است، این اوراق  را به عموم مردم به قیمت روز- بر اساس ارزیابی ارزیاب صندوق- واگذار می¬کنند.
بخش دوم- صندوق سرمایه¬گذاری مشاع- ماهیت، فرایند شکل¬گیری و ارکان صندوق
۱- تعریف
صندوق سرمایه¬گذاری مشاع شرکت سرمایه¬گذاری به ثبت رسیده¬ای است که سبد ثابت و مشخصی از سهام، اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار را خریداری و نگه¬داری می¬کند. این صندوق¬ها بر اساس قوانین خاص هر کشور می¬توانند در قالب یکی از اشکال زیر فعالیت نمایند.
۱- ایجاد شرکت سرمایه¬گذاری.
۲- ایجاد تراست بر اساس توافق¬نامۀ تنظیم شده میان حامی و امین صندوق.
این صندوق¬ها نیاز به مدیریت فعال ندارند، به این معنا که در واکنش نسبت به نوسانات معمول بازار اوراق بهادار ترکیب دارایی صندوق به دلیل عدم خرید و فروش و یا معاوضۀ این اوراق تغییر نخواهد کرد؛ حتی اگر شرایط بازار به گونه¬ای تغییر کند که برخی از این اوراق قادر به تأمین اهداف اصلی ذکر شده در امیدنامه صندوق نباشند. هر برگه از اوراق مشاع صادر شده توسط این صندوق¬ها دارای ارزش یکسانی- معادل نسبت خالص ارزش کل سرمایه¬گذاری¬ها به کل اوراق موجود می باشد که در اختیار سرمایه¬گذاران این صندوق قرار می¬گیرد.
۲- ارکان صندوق
۱-۲- حامی: شرکت و یا مجموعه¬ای از شرکت¬ها که سازماندهی و به طور کلی مدیریت اداری این صندوق را به عهده می¬گیرند “حامی” صندوق نامیده می¬شوند. حامی صندوق اصولاً یک شرکت مدیریت سرمایه¬گذاری و غالباً یک شرکت مادر می¬باشد.
حامی با استفاده از خدمات مشاورۀ مالی شرکت خود و یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر ترکیب مناسب و متنوعی از دارایی¬ها را با توجه به نوع و هدف صندوق انتخاب و نسبت به خرید- یا پیش خرید- آن اقدام می¬کند. به عبارتی دیگر حامی موظف است قبل از پذیره-نویسی، سرمایۀ اولیه¬ای را برای خرید میزان مشخصی از اوراق بهادار فهرست شده فراهم کند.
حامی مسئولیت¬ها و وظایف زیر را به عهده دارد:
۱) پذیره¬نویسی: معمولاً یکی از (و یا تمامی) پذیره¬نویسان اوراق پیشنهادی، حامی صندوق می¬باشد که مسئول ایجاد صندوق و تقبل هزینه¬های سازمانی آن می¬باشد.
۲) گردآوری کننده: حامی ( و یا یکی از حامیان) مسئولیت خریداری و گردآوری اوراق بهادار سبد مورد نظر را عهده¬دار می¬باشد.
۳) نگه¬داری اسناد و کنترل: حامی مسئول نگه¬داری اسناد و مدارک دارندگان اوراق و هم¬چنین گوشزد کردن به امین جهت نظم و ترتیب دادن به اوراق بهاداری است که برای تأمین منابع لازم برای بازخرید لازم است فروخته شود.
۴) پرداخت هزینه¬های ایجاد صندوق: اصولاً کلیۀ هزینه¬های مربوط به سازمان¬دهی صندوق و انتشار این اوراق شامل هزینه¬های چاپ، قانونی، ثبت و حسابداری بر عهدۀ حامی است.
۵) حفظ بازار ثانویه برای اوراق مشاع: حامی که نقش صادرکنندۀ اوراق را دارد، موظف به برقراری و حفظ بازار ثانویه برای این اوراق نیز می¬باشد.
۶) انجام کلیۀ ثبت¬های حسابداری اقلام ترازنامه و سود و زیان.
۲-۲- امین:
امین صندوق اصولاً یک بانک می¬باشد. که باید واجد شرایط خاصی از نظر استقلال (از حامی)، حداقل پایۀ سرمایۀ تعیین شده و…باشد. امین تا انحلال صندوق مجاز به استعفا نمی-باشد و مسئولیت¬های زیر را بر عهده دارد.
۱) تأیید مالکیت: امین وظیفۀ ثبت مدارکی را برای تأیید مالکیت دارندگان اوراق دارد و اصولاً برای هر مالکی گواهی که نشان دهندۀ مالکیت و سهم هر دارندۀ اوراق است را منتشر می¬کند.
۲) حفاظت و امانتداری: مسئولیت نگه¬داری اوراق بهادار و جمع¬آوری کوپن¬های سود اوراق، به عهدۀ امین است.
۳) پرداخت¬های درآمد: وظیفۀ دیگر امین ارسال چک برای دارندگان اوراق بابت سهم آن-ها از درآمد صندوق می¬باشد. دارندگان اوراق- بسته به نوع صندوق- می¬توانند درآمدها را به صورت ماهیانه، فصلی و یا شش ماهه داشته دریافت کرده و یا به صندوق اختیار خرید سهام یک شرکت سرمایه¬گذاری باز را از محل سود حاصله به نام دارندۀ اوراق واگذار کنند.
۴) کسب اطمینان از جهت پرداخت کلیۀ هزینه¬های صندوق.
۵) تهیۀ گزارش سالانه: امین سالانه ملزم به تهیه و ارسال گزارش به دارندگان صندوق می¬باشد. هدف از این اقدام آگاهی دارندگان اوراق از وقایع خاص پیش آمده و وضعیت صندوق و هم¬چنین جواب گویی به سؤالات آن¬کها و افشای کلیۀ اطلاعات مربوط به صندوق می¬باشد.
۶) اطمینان از صحت محاسبۀ قیمت اوراق بر اساس خالص ارزش دارایی.
۷) نظارت بر عملیات صندوق از نظر تطابق آن با اساس¬نامه و کلیۀ قوانین و مقررات ناظر بر صندوق.
۸) گزارش¬دهی به سازمان نظارت¬کننده بر صندوق.
پرداخت حق¬الزحمۀ امین به صورت دوره¬ای و قبل از پرداخت درآمدها صورت می¬گیرد.
۳-۲- ارزیاب
ارزیاب مسئول ارزشیابی سبد اوراق بهادار صندوق می¬باشد. اصولاً این ارزیابی در طی دورۀ فروش این اوراق هر روزه و پس از آن متناوباً صورت می¬گیرد. علاوه بر این، ارزیاب می¬تواند با دریافت حق¬الزحمۀ مشخص خدمات دیگری از جمله طراحی اوراق بهادار خاص را نیز برای صندوق انجام دهد.
حق¬الزحمۀ ارزیاب در قبال خدمات فوق¬الذکر یا می¬تواند به صورت سالانه و یا براساس تعدا ارزیابی¬هایی که برای بازخرید و یا خرید و فروش مجدد اوراق در بازار ثانویه انجام می¬دهد تعیین شود.

برنامه توسعه سازمان ملل متحد
گفتمان سیاسی و ترویجی

۱٫ تشکیل اتحادهای ملی بخش خصوصی– برای حمایت از اصلاح برنامه سلامت و بهداشت ملی و مشارکت شرکت ها و بنگا ه های اقتصادی در مسایل مربوط به اچ. آی .وی/ ایدز.

•    در سطح کشوری ، اتحاد شرکت های تایلندی بخاطر اچ.آی.وی/ایدز ، با همکاری یونیسف و دولت اقدام در محل کار را پایه گذاری     کرده اند. سایر چنین اتحادهایی در کشورهای آفریقای جنوبی، برزیل و زامبیا نیز به وجود آمده است . در سایر کشورها ، وجود انجمن های کاری یا سازمانهای کارفرمایی نقش پیشروی ایفا می کنند ، مثلا کنفدراسیون صنایع هند در کشور هندوستان و سازمان بین المللی کارفرمایان با همکاری وابسته های داخلی خود نقش مهمی در ترغیب و حمایت از اقدامات جدی تر در محیط کار و حمایت از سیاست ها دولت درباره اچ.آی .وی / ایدز ، ایفا می کنند . اتحاد جهانی بخاطر اچ.آ.وی/ ایدز نیز پشتیبان گفت و شنید درباره خط مشی و حمایت های طرفدارانه در سطح ملی و بین المللی است .

۲٫ مشارکت در نشست های مربوط به تعیین سیا ست های عمومی جهانی – که متمرکز بر بالابردن آگاهی و سرمایه گذاری بر روی مسایل مربوط به  سلامت و بهداشت زنان باشند.
•    برنامه مشارکت برای مبارزه با مالاریا و مشارکت برای متوقف سازی سل: هر دو جهانی و فرابخشی است که آرمان آن اثر گذاری بر برنامه های مربوط به سلامتی و  بهداشت ، تحقیقات و توسعه و سازو کارهای اجرایی آن می باشد و هرکدام بیش از ۷۰ عضو و شریک دارد.
 

آرمان ۷ : تضمین پایداری محیط زیست

آرمان نهم : هماهنگ سازی اصول توسعه پایدار در سیاست هاو برنامه های کشوری و معکوس نمودن روند از میان رفتن منابع محیط زیست .
آرمان دهم :نسبت افرادی که از دسترسی به آب آشامیدنی سالم محروم هستند به نصف کاهش یابد.
آرمان یازدهم : بهبود قابل توجه زندگی حداقل ۱۰۰ میلیون نفر از حلبی آباد نشین ها تا سال ۲۰۲۰

شرکت ها  چگونه می توانند در این امور مشارکت نمایند ؟
بسیاری از شرکتها و بخش های صنعتی خواهان مشارکت در تلاش مداوم جهانی بخاطر تضمین پایدری محیط زیست می باشند . این مسئله بخصوص برای آندسته که یا وابسته به منابع طبیعی و محیط زیست سالم هستند و یا تاثیر مهم بزرگی بر روی محیط زیست بنا به ماهیت فعالیت های تولیدیشان و خدماتاتشان دارند، مطرح می باشد . این شامل شرکتها و انجمن های فعال در زمینه انرژی ، آب ، سرمایه گذاریهای کشاورزی، جنگل داری ، ماهیگیری ، علوم زیستی ، معدن ، برنامه های زیر بنایی ، ساخت و ساز ، حمل و نقل ، مدیریت مواد زائد ، مواد شیمیایی و جهانگردی است. در عین حال شرکتهای خدمات حرفه ای و مالی ، به ویژه بانکداری ، بیمه ، مدیریت مالی ، بازرسی ، حسابرسی ، فن آوری اطلاعات و رسانه همگانی نفوذ مهمی در ارتقاء تولید و مصرف پایدارتر دارند.
ادله و استدلالات معقول تجاری برای شرکتهایی که به طور موثری در جهت محافظت و مدیریت محیط زیست فعالیت می کنند وجود دارد . این ادله شامل صرفه جویی در هزینه ، تولید و خدمات موثرتر ، دستررسی به بازارهای جدید ، مدیریت  کاهش خطر ، روابط بهتر سهامداران و برخورداری از مکانی بر سر میز مذاکره که در گفت و شنودهای مربوط به تعیین خط مشی درباره ترکیب مناسب چارچوب های نظارتی، اقدامات ابتکاری و داوطلبانه مبتنی بر بازار و ابتکارهای رهبری صنعتی و غیره می باشد.

آرمان  کلیدی این آرمان، افزایش دسترسی به آب آشامیدنی سالم است . این آرمان فقط با مشارکت بخش خصوصی و عمومی در زمینه های مالی ، مدیریتی و هدایت کار میسر خواهد شد . این امر همچنین نیازمند مشارکت فعال مقامهای داخلی ، رهبران جمعیت ها و نمایندگان مصرف کنندگان خواهد بود . شرکتهای بزرگ آب هم اکنون در حال تشکیل چنین مشارکتهایی با دولتها برای ارائه خدمات آب رسانی در محل های فاقد این خدمات می باشند و زیر بازرسی شدید سیاسی قرار دادند. از یک سو فعالان بخش خصوصی داروی همه دردها شناخته می شوند و از آنان بیش ازحد انتظاردارند و از طرف دیگر، ترس از خصوصی شدن آب و عدم دسترسی فقرا به آن در بخشهایی از آفریقا وجود دارد . طرح های بزرگ زیر بنایی به ویژه در روستاها فاقد سوددهی می باشند . مقابله با این دشواری های اقتصادی و خطرات سیاسی نیازمند تلاش زیادی است . از آن جمله تضمین دولت  در برابر خطر، نمونه های مشارکت فعال جمعیت ها ، گفت وشنودهای سهامداران گوناگون و ساختارهای رهبری . راه دیگر برون رفت از وضعیت فعلی ، توسعه متکی به جمعیت ها ، در نقاطی است که اهداکنندگان ، چه دولت ها یا بنیادهای تجاری بشر دوستانه از طرح های حمایتی کوچک شرکتها، یا سازمانهای غیر دولتی برای تهیه آب سالم حمایت می کنند.

نقش و مسئولیت های  شرکت در تضمین پایداری محیط زیست از صنعتی به صنعت دیگر، از موضوعی به موضوع دیگر و از یک منطقه جغرافیایی به منطقه جغرافیایی دیگر متغیر است . اما بیشتر شرکتها ، قادر به اقدام در زمینه های گسترده زیر می باشند:
فعالیتهای اصلی شرکتی
۱٫ درک و مدیریت اثرات مستقیم شرکتها بر محیط زیست
•    به محیط زیست آسیب نرسانیم.  پیروی از مقررات و معیارهای داوطلبانه صنعتی هر جا که وجود دارد . باید مطمئن شد که سیاست های محیط زیستی شرکتها در سطح داخلی هماهنگ با آرمانهای  ملی و معیارهای بین المللی می باشد . بدین ترتیب باید به ارزیابی اثرات زیست محیطی و میزان خطر پرداخت.
•    تلاش برای تولید کالای خوب . سرمایه گذاری بر روی کالای از نظر افتصادی موثر ، با فرایند تولید پاکتتر ، پیشگیری از آلودگی ، تحلیل چرخه زندگی کالا و غیره – یا به عبارت دیگر اتکاء بهاستراتژیهای کاهش خطر، هزینه و مدیریت فرایند . سهیم شدن در نظامهای مدیریت محیط زیست و انتقال فن آوری های متناسب با محیط زیست در طول  زنجیره تامین با  شرکای حوزه کسب وکار.

۲٫ سرمایه گذاری در تولید ، روند نوآوری ، و روش های تغییر الگوهای کار
•    ایجاد ارزشهای نوین – محصولات یا خدمات جدیدی ارائه کنیم یا با تغییر الگوی کار، بازارها و فرصت های کسب وکار جدیدی را ایجاد کنیم، در عین اینکه موضوعات مربوط به محیط زیست را مد نظر قرار می دهیم . مثلا شرکتهای آب می توانند این خدمات را متوجه محلات و مردم فقیر نشین کنند. یعنی جایی که هم سودآور باشد و هم با مشارکت ادارات محلی یا داخلی انجام گیرد . موسسات خصوصی تولیدکننده انرژی یا نیرو می توانند فن آوری های عملی ، قابل بازیافت و صرفه را در اختیار جمعیت های فقیر قرار دهند، در حالی که شرکتهای تولید کالای مصرفی می توانند اقدام به توسعه کالاهای بهینه تر و ارزان تر برای این بازارها نمایند.
•   
۳٫ ”‌سبز کردن بازارهای مالی “ – که از مدیریت خطر محیط زیست در بخش های بانکی و بیمه تا پشتیبانی فعالانه از محیط زیست در مدیریت مالی و تامین هزینه طرح ها ، تا ایجاد سرمایه گذاری مخاطره آمیز محیط زیستی و صندوق های سهام خصوصی تا شاخص های بورس سهام و غیره را در بر می گیرد و دارای ارتباط آشکاری با مالی و اعتباری است. اما همه شرکتها و هیئتهای مدیره آنها می توانند بر تغییرات  نفوذ داشته باشند.

•    ابتکار مالی UNEP و گروه کاری مالی WBCSD، هر دو مثال های فراوانی در این زمینه ارائه می دهند.
•    شاخص های پایداری همانند که مثلا توسط داو جونز ، بورس سهام ژوهاسبورگ و FTSE4 شکل گرفته، سازو کارهای بازار متحول برای توسعه پایدار است.
•    طرح افشا کردن کربن – این گام نوآورانه دیگری است که با بسیج برخی از موسسه های سرمایه گذاری پیشرو جهان برای درخواست افشای استراتژی های موثر در تغییر شرایط آب و هوایی از بزرگترین شرکتهای مشهور به پانصد شرکت بوجود آمد.

۴٫ پرداختن به چالشهای مصرف پایدار
•    شرکتها و انجمن های تجاری باید در رابطه با موضوع الگوهای مصرف غیر پایدار در موضعگیریهای عمومی الگوهای فعال تر و مؤثرتر عمل کنند و به بخش پشتیبان تغییرضروری مصرف که باید شالوده انتقال به مصرف پایدارتر را تشکیل دهد ، بپیوندند. دو شرکت دفتر تکنولوژی ، صنعت و اقتصاد UNEP، با همکاری شماری از شرکتها بر روی برنامه تولید و مصرف پایدار کار می کنند .
۵٫ مقابله با تغییرات آب وهوایی
•    تفاهم نامه گازهای گلخانه ای–  ائتلاف پیشرو تجاری WBCSD و سازمان های دولتی و غیر دولتی و بین الدولی، درحال توسعه معیارهای بین المللی قابل قبول یک نظام حسابرسی و گزارشدهی درباره نشر گازهای گل خانه ای قابل استفاده برای شرکتها و سایر سازمان ها می باشند . همچنین برنامه پروتکل ابتکاری گازهای گلخانه ای، دستورالعملی برای کمک به شرکتهادر مدیریت نشر گازهای گلخانه ای را ارائه می نماید.

سرمایه گذاری اجتماعی و بشر دوستانه

۱٫ پشتیبانی از سازمانهای غیر دولتی(NGO) و فعالیتهای بین المللی برای محیط زیست
•    شرکتها می توانند از کار مشارکتهای بین المللی مانند برنامه ارزیابی اکو سیستم هزاره و همچنین سازمانهای غیر دولتی(NGO)  مانند WWF for Nature ، حفاظت بین الملل (Conservation International)، IUCN و حمایت از آب (Water Aid)  حمایت نمایند.
 
۲٫ بسیج توانمندی های  پایه ای شرکتها برای حمایت ازفعالیتهای مربوط به محیط زیست در سطح جمعیت ها
•    شرکتها و گروه های تجاری از هزاران اقدام ابتکاری مرتبط با جمعیت ها در سطح داخلی از راه سرمایه گذاری ، فعالیت داوطلبانه کارکنان و در اختیار گذاشتن کارشناسان خود حمایت می کنند . شرکت های فیلیپینی بخاطر پیشرفت اجتماعی به عنوان مثال ، به صورت جمعی برای احیاء محیط زیست ، توسعه شرکتهای خرد و کوچک و ایجاد ظرفیت  برای نهادهای داخلی همکاری می کند. شرکت گینس نیجریه با همکاری با سازمان خدمات داوطلبانه در تلاش برای تضمین حضور فعال جمعیت ها در برنامه ریزی ، ساخت و ساز و پایداری طرح های خود می باشند .
 

۳٫ حمایت از دوره های آموزشی در توسعه پایدار
شرکتها باید از توسعه برنامه های آموزشی درباره محیط زیست درسطح مدارس ، کرسی های دانشگاهی ، دوره های آموزشی و طرح های  تحقیقاتی حمایت کنند و در برنامه های اجرایی آموزشی درباره محیط زیست سرمایه گذاری نمایند.

۴٫ پشتیبانی فعال از جوایز مربوط به حفظ و نگهداری محیط زیست وفعالیت های رسانه ای 
•    شرکتهای بسیاری آغاز شروع به در نظر گرفتن جوائز و یا فعالیت های بازار یابی اجتماعی برای ارتقاء آگاهی عمومی درباره بسیاری از موضوع های مربوط به محیط زیست نموده اند.

گفتمان سیاسی و ترویجی

۱٫ مذاکره درباره مقررات بین المللی وتوسعه داوطلبانه معیارها – این همکاری می تواند چارچوب سیاسی مساعد و ساختارهای سازمانی جدیدی را برای بررسی مسایل محیط زیستی در بخش ها و مناطق جغرافیایی و شماتیک به وجود آورد. سیاستها و ساختارهای سازمانی به وجود آمده می توانند دارای چارچوبهای نظارتی ، ساز وکارهای قانونمند یا نشانه ها ومعیارهای داوطلبانه باشند.
•    ابتکار گزارش دهی جهانی – از جمله شمارٍمشارکت های UNEP ، CERES و سایر سازمانهای غیر دولتی(NGO)  برای ایجاد یک چارچوب داوطلبانه گزارش دهی توسعه پایدار است.

۲٫ تغییر چارچوب های بازار- توسعه ابزار های جدید اقتصادی مانند : مالیاتهای محیط زیستی ، جریمه ، یا ساز و کارهای وابسته به بازار مانند نظام های مجوزهای قابل خرید و فروش و اکو لیبلینگ          (Eco-labeling).

•    اکنون صدها نمونه وجود دارد که شاهد تلاش مشترک دولت ها وانجمن های تجاری ، برای نظام عملکرد بازار با آرمان بهبود اداره و خدمت دهی محیط زیستی می باشد. سازمانهایی مانند : شورای جهانی تجارت بخاطر توسعه پایدار، ابتکارجهانی مدیریت محیط زیست ، موسسه منابع جهانی ، مرکز جهانی محیط زیست ، موسسه بین المللی بخاطر محیط زیست پایدار،  و حفاظت محیط زیست بین المللی ، انجمن های تجاری ، برنامه محیط ریست سازمان ملل (UNEP) ، کمیسیون سازمان ملل بخاطر توسعه پایدار و وزارتخانه های ملی محیط زیست بانک های اطلاعاتی سرشار از از این گونه نمونه های موفق هستند.

شرکتها ‏، بنگاههای اقتصادی ، بازرگانان و
آرمانهای توسعه هزاره

چارچوبی برای عمل
کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل متحد:
در عصر وابستگی به یکدیگر انسان ها  ، حقوق شهروندی جهانی ، بر اساس اعتماد و مسئولیت مشترک ، پشتیبان سرنوشت ساز پیشرفت است ، اما در دوران محرومیت بیش از یک میلیارد انسان از حداقل نیازهای در خور شان و منزلت او ‎، شرکتها ،‌ بنگاه های اقتصادی ، بازرگانان دیگر                نمی توانند بی تفاوت باقی بمانند یا همچون سدی در برابر این خیل عظیم انسانی قراگیرند ، بلکه بر عکس آن ها باید در صدد همکاری با دولت ها و سایر نقش آفرینان در جامعه برآیند و با بسیج علم ، فن آوری و دانش جهانی به مقابله با بحران های به هم تنیده گرسنگی ، بیماری ، تخریب محیط زیست و تضادی که باعث عقب نگهداشته شدن کشورهای جهان سوم می شود ، برخیزند.

 

چارچوبی برای عمل

خلاصه دستورالعمل ها و سفارش های حاضر در این نوشتار ارائه کننده چارچوبی برای عمل است ، بدین معنا که نشان می دهد چگونه اتحاد شرکتها و بنگاههای اقتصادی ، در پیوند با دستگاهها و نظام سازمان ملل متحد، دولتها و سازمانهای جامعه مدنی ،  می تواند در دستیابی به آرمانهای  توسعه هزاره که آرمان آن دگردیسی جهانی شدن به نیروی مثبتتری برای توده بیشتری از مردم دنیا می با شد، همکاری نمایند .
تمامی شرکتها و انجمنهای تجاری ، از بنگاههای اقتصادی کوچک و متوسط تا شرکتهای بزرگ یک یا چند ملیتی ، از اطاقهای بازرگانی تا  سازمانهای تجاری بین المللی ، می توانند در این زمینه ایفای نقش نمایند . تاثیر و مشارکت این سازمانها ممکن است متفاوت باشد اما چارچوبی برای  عمل همه آنان و نیز دربرگیرنده افراد علاقمند در جوامع توسعه یافته به همکاری با بخش خصوصی است . آرمان این نوشتار ارائه رئوس کلی و اساسی این امر مهم با توسل به مثال های روشنگر به جای صرفا تحلیل های مفصل می باشد  که امید است خواننده را در ایجاد فکر و اندیشه یاری دهد.
 این گزارش همچنین به سه پرسش کلیدی  پاسخ می دهد :
۱- آرمانهای  توسعه هزاره چه هستند ؟
۲- چرا این آرمانها  برای شرکتها مهم می باشند ؟
۳- شرکتها چگونه می توانند در دستیابی به این آرمانها مشارکت نمایند؟
 

فهرست
۱- آرمانهای  توسعه هزاره چه هستند ؟
۲- چرا این آرمانها  برای شرکتها مهم می باشند ؟
۳- شرکتها چگونه می توانند در دستیابی به این آرمانها مشارکت نمایند؟

×××

آرمان ۱ :  ریشه کن کردن  فقر شدید و گرسنگی
آرمان ۲ : دستیابی همگانی به آموزش ابتدایی 
آرمان ۳: ارتقا برابری جنسیتی و قدرت دادن به زنان
آرمان ۴ : کاهش مرگ و میر در کودکان
آرمان ۵ : افزایش سطح سلامتی مادران
آرمان ۶ : مبارزه با اچ. آی. وی./ ایدز، مالاریا ، و سایر بیماری ها
آرمان ۷ : تضمین پایداری محیط زیست
آرمان ۸ : افزایش مشارکت جهانی برای توسعه 

 
۱- آرمانهای توسعه هزاره چه هستند ؟
در سپتامبر  سال ۲۰۰۰ ، ۱۸۹ تن از سران دولت ها اعلامیه هزاره          (Millennium Declaration) را تصویب کردند . این اعلامیه یک تعهد جهانی    بی سابقه و یکی از قابل اعتنا ترین اسناد سازمان ملل در چند سال اخیر به شمار می رود . این اعلامیه قدرت دید همگانی و مشترکی در چگونگی مقابله با برخی ازچالش های بزرگی که جهان با آن روبروست عرضه       می کند.(www.un.org)
این اعلامیه منجر به ارائه هشت آرمان توسعه هزاره (MDGs) گردید که تاکید آن بر تلاش برای کاهش فقر ، بالا بردن کیفیت زندگی مردم ، تضمین پایداری محیط زیست ، و بنیان گذاری مشارکتهایی به منظور تضمین جهانی شدن به نیروی مثبت تری برای توده های مردم جهان است. در این اعلامیه هدفها و راهنما یا شاخص های ویژه ای برای هر یک  از این آرمان ها مقررگردیده است که تا سال ۲۰۱۵ باید بدان دست یافت . تاکید بر روی این آرمانها و هدفها، موضوع اصلی این گزارش است که در صفحات بعد به طورخلاصه به آن اشاره می شود . برخی از این آرمان ها و هدفها بر شرکتها و بخش خصوصی مستقیما اثرمی گذارند و برخی دیگر  به طور گسترده تری در توان بخشیدن به چارچوب و مرزبندی محیطی مربوط می شوند که شرکتها و بخش خصوصی باید در آن عمل کنند و البته همه آنها در اقتصاد جهانی وابسته به هم امروز برای بخش خصوصی مطرح می باشند، که مسئولیت اصلی دستیابی به این آرمان ها البته به عهده دولتها می باشد . بخصوص ، نیاز مبرمی به یک نظارت عالی ، اصل حاکمیت قانون، رعاین موازین و حقوق بشر ، تلاش پی گیرانه مبارزه با نا سازگاری و فساد و اجرای هنجارها و معیارهای بین المللی وجود دارد. همچنین، نیاز به گسترش همکاری سخاوتمندانه تر و موثرتر دولتها ، معافیت بدهی ها و دسترسی آسان تر به بازارهای جهانی برای صدور کالا به چشم می خورد و بدیهی است فقط  در چارچوب یک رهبری دولتی است که بخش خصوصی می تواند نقش سازنده تر و موثرتری  ایفا نماید.
بسیاری از شرکتها می پرسند آرمان های توسعه هزاره چگونه به نه (۹) اصل عهدنامه جهانی سازمان ملل (UN Global Compact ) که درپی می آید مربوط می شود.  این ” عهد نامه “ یک شبکه آموزشی  با مشارکت بخش های اصلی سازمان ملل متحد ، شرکتها ، موسسات بازرگانی ، سازمان های غیر دولتی / حکومتی یا ان. جی. او و اتحادیه های صنفی، کارگری یا سندیکایی است . نه (۹) اصل آن  بویژه معطوف به انجام فعالیتهای مسئولانه تحت قلمرو و موازین حقوق بشر ، معیارهای کار و عملکردهای همخوان با محیط زیست است . عهد نامه جهانی از شرکتها می خواهد که  در چارچوب حوزه تاثیر شرکتی خود به این نه (۹) اصل که تمامی آن مبتنی بر        معاهده نامه های بین المللی بین دولتها می باشد پایبند باشند. این تعهد جزئی سرنوشت ساز از چگونگی حمایت شرکتها و بخش خصوصی از آرمان های توسعه هزاره است . شرکتها با ارتقا چنین ارزش های محوری پذیرفته شده جهانی و با کاهش تاثیرمنفی فعالیت های کاری خود می توانند موفق به ایفای نقش حیاتی شوند. www.unglobalcompact.org
همزمان با این عهدنامه جهانی ، شمار روزافزون سایر فعالیت های ابتکاری مشوق شرکتها در پیوستن به مشارکتهای مقطعی برای نیل به آرمانهایی گسترده تر از هشت آرمان توسعه هزاره نیز مطرح شده اند . این آرمانها گاهی از محیط فعلی کار ، بازار  و زنجیره تامین فراتر می روند و مناظره فزاینده ای بر سر حدود مقابله شرکتها و بنگاههای اقتصادی با این چالش ها در مقابل دولتها و سازمان های جامعه مدنی بوجود آورده اند، اما شکی نیست که  بخش خصوصی می تواند نقش سازنده و مفیدی ایفا نماید . حداقل، باید تضمین کرد که فعالیت های آن ها در چارچوب قانون انجام   گرفته و اثر سوئی  نخواهد داشت .
 
آرمان های توسعه هزاره
۱۸۹ کشور از اعضای سازمان ملل متحد  ، متعهد گردیدند که تا سال ۲۰۱۵ به هشت آرمان زیر دست یابند .
آرمانها                                                  آرمانها
۱-ریشه کن کردن فقر شدید و گرسنگی                      
 2-دستیابی همگانی به آموزش ابتدایی                  
۳-ارتقا برابری جنسیتی و قدرت دادن به زنان        
 4-کاهش مرگ و میر در کودکان                       
۵-بالابردن سطح سلامتی مادران                       
۶- مبارزه با اچ.آی.وی./ ایدز ، مالاریا و سایر بیماریها    
۷- تضمین پایداری محیط زیست                        
۸- افزایش مشارکت جهانی برای توسعه                   
برای مطالعه بیشتر نگاه کنید به :  www.developmentgoals.org

 
عهدنامه جهانی ( Global Compact)
در مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) در داووس ، و به تاریخ ۳۱ ژانویه ۱۹۹۹ ، کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل  با به چالش کشیدن رهبران تجاری جهان آنان را به ” قبول واجرای “ اصول جهانی حقوق بشر، معیارهای کار و محیط زیست در هر یک در حوزه های نفوذ کاری خود فرا خواند : 
اصل اول: حقوق بشر: شرکتها  ، بنگاههای اقتصادی و بازرگانان باید در حوزه فعالیت و نفوذ خود از حقوق بشر حمایت کنند و به آن احترام بگذارند .
اصل دوم : تضمین نمایند که شرکتها و بنگاههای اقتصادی او نقشی در نقض حقوق بشر ندارند.
اصل سوم: معیارهای کار : شرکتها ، بنگاهها و بطور کلی بخش خصوصی باید از آزادی انجمن و شناسایی موثر حقوق مذاکره و معامله جمعی  حمایت نماید.
اصل چهارم : منع هرگونه کار اجباری و به زور.
اصل پنجم : لغو موثر کار کودکان.
اصل ششم: منع تبعیض شغلی در کار
اصل هفتم : محیط زیست :شرکتها و بنگاه های اقتصادی باید حامی رویکرد پیشگیرانه در مقابله با مشکلات محیط زیست باشند.
اصل هشتم : متعهد گردند که در ارتقاء مسئولیت بزرگتر خود یعنی محافظت از محیط زیست پیشقدم شوند.
اصل نهم : تشویق توسعه و گسترش فن آوری سازگار با محیط زیست .

.www.unglobalcompact.org
 
۲- چرا این آرمانها برای شرکتها مهم می باشند ؟
آرمانهای  بین المللی مانند صلح ، امنیت ، توسعه پایدار ، حقوق بشر و کاهش فقر به طورفزاینده ای به یکدیگر وابسته اند و دارای پیامدهای بسیاری برای کلیه بخشهای جامعه می باشند که دستیابی به آن ها نیازمند راه حلهای پیچیده و جمعی است . گرچه دولت ها دارای مسئولیت اصلی برای دستیابی به این آرمانها هستند ، اما  به نفع  شرکتها و بنگاه های اقتصادی است که جزئی از راه حلها باشند تا معضلات .
در طول دهه گذشته ، شرکتهای داخلی و خارجی  از نقش مهمتر و موثرتری در بسیاری از کشورهای جهان سوم برخوردار  شده اند و در پیشرفت آینده این کشورها سهم روز افزونی بازی خواهند نمود .
همزمان ، تقاضای بین المللی رو به رشدی برای شرکتهاو بنگاه های اقتصادی دارای سیاست های شفاف و مسئول در برابر اثرات اقتصادی ، اجتماعی و محیط زیستی در سر تا سر دنیا به وجود آمده است .
در این چارچوب ، سه دلیل عمده یا شم تجاری برای پشتیبانی از آرمانهای توسعه هزاره وجود دارد که هر یک از این دلایل پشتیبان سرنوشت سازی برای به وجود آوردن شرکتهای موفق و قابل رقابت در بخش خصوصی است. این دلایل عبارتند از :
•    نخست : سرمایه گذاری در یک محیط سالم برای فعالیت بخش خصوصی،
•    دوم : مدیریت مستقیم هزینه و خطر. 
•    سوم : فراهم آوردن فرصتهای جدید داد و ستد .

سرمایه گذاری در یک محیط سالم و نوین برای فعالیت بخش خصوصی
بدیهی است که بیشتر شرکتهای قانونی از فعالیت در جامعه ای با ثبات و امن بهره فراوانی  می برند ، ضمن اینکه برخوردار از  نیروی کاری سالم و کارآمد و مصرف کنندگان و سرمایه گذارانی مساعد می شوند .
شرکتهای تولیدی و رقابتی از وجود نظام تجاری آزاد قانونی ، قابل پیش بینی و بدون تبعیض و اقتصاد نا فاسد و قانونمند بهره  بسیاری می برند. ناکامی در دستیابی به آرمانهای توسعه هزاره برخی یا کلیه ستون های  موفقیت در سطح  ملی و یا بین المللی را متزلزل می کند.
مدیریت مستقیم هزینه و خطر 
چالشهایی نظیر نابودی محیط زیست بومی، تغییرات جوی جهانی، اچ.آی.وی./ایدز ، ناسازگاریهای قومی و نبود نظام با کفایتی برای حفظ و ارتقا سلامتی و آموزش می توانند به طور مستقیم بر هزینه ها و خطر برای بقاء شرکتها بیفزاید .این عوامل می توانند سبب افزایش هزینههای اجرایی ، هزینه های خرید مواد اولیه ، استخدام ، آموزش و سایر هزینه های پرسنلی ، ایمنی ، بیمه و سرمایه گذاری شوند . این عوامل همچنین می توانند سبب بروز خطرهای مالی کوتاه و طولانی مدت ، تزلزل در بازار،  پیگردهای قانونی و سلب اعتبار و شهرت گردند . شرکتهای آگاه و پیگیر مقابله بااین چالشها، قادر به کاهش خطر و ریسک، مدیریت شهرت و اعتبار، کم کردن هزینه ها، اصلاح کارآیی منابع و افزایش تولید     می باشند.
فراهم آوردن فرصتهای جدید داد وستد .
برخی از موفق ترین و نو آور ترین شرکتهای جهان  برای مقابله با دشواریهای  اجتماعی و محیط زیستی، اقدام به تولید کالاها، خدمات و فناوری ویژه ای نموده و در برخی موارد حتی الگوهای کار خود را تغییر می دهند. آنها درک می کنند که بسیاری از کشورهای جهان سوم بخصوص کشورهای  با جمعیت زیاد و منابع طبیعی فراوان، فرصت های کاری طولانی مدتی عرضه می کنند . برای این شرکتها کمک در دسترسی به آرمانهای توسعه  هزاره فقط یک مسئولیت اجتماعی شرکتها و تثبیت شده، به پیروی از مدیریت خطر و نوع دوستی نیست. بلکه همچنین موضوعٍ یک فرصت اجتماعی  برای نو آوری ، ایجاد ارزش و رقابت پذیری است .
ٍ”نه فقط نیازهای شرکتها و اجتماع قادر به هماهنگ شدن با یکدیگر هستند، بلکه موفقیت کشورهای جهان سوم در بهبود بهروزی و آسایش ، برای تقریبا هر شرکت یا بنگاه اقتصادی ، دارای اهمیت استراتژیک و بنیادی است”.
به نقل از پروفسور مایکل پورتر،
از مدرسه اقتصاد دانشگاه هاروارد
درباره بازارهای آینده
۳- شرکتها چگونه می توانند در دستیابی به اهداف توسعه هزاره مشارکت نمایند؟
بیشتر شرکتها در فرایند توسعه تاثیر می گذارند و می توانند در حوزه های نفوذ زیر مشارکت نمایند :
•    در فعالیت های کاری اصلی خود ، در محیط کار ، در بازار و در طول زنجیره تامین،
•    در سرمایه گذاری های اجتماعی و فعالیت های بشر دوستانه ، 
•    در مشارکت در مذاکرات و تعاملات برای تعیین سیاستگذاریها و خط مشیهای عمومی و فعالیت های حمایتی یا طرفدارانه ، 
در واقع این سه حوزه نفوذ شرکتها، اساس برنامه چارچوبی برای عمل در طول این گزارش است.

شرکتهای تجاری و صنعتی ، اطاقهای بازرگانی و سایر اتحاد های بین شرکتی می توانند نقش به ویژه مهمی در مقابله با دشواری های بر سر راه توسعه که فراتر از حیطه ، ظرفیت یا اختیارات هر شرکت به تنهایی       می باشد را ایفا نمایند.  یک چنین اقدام دسته جمعی قادر به افزایش نفوذ و مشروعیت بخش خصوصی در مشارکت برای پرداختن به آرمانهای توسعه  هزاره است.
مشارکتهای ویژه ای که شرکتها و موسسات مختلف در رسیدن به این آرمانها می توانند بوجود آورند فقط وابسته به آرمانهای  توسعه هزاره مورد بحث ما نیست، بلکه بسته به عوامل زیر قابل تغییراست :

•    بخش صنعت
•    الگوی کاری شرکت و اندازه  و ترکیب مالکیت آن .
محل و موقعیت شرکت ها ، نه فقط از نظر فرهنگی و شرایط مختلف بلکه از منظر فعالیت جهانی یا محلی  و دفترهای مرکزی خود دارای اهمیت             می باشند،
•    شمار شرکتهای شرکت کننده – مثلا ، اینکه آیا این  مراکز به صورت   
        منفرد و در چارچوب فعالیت های کاری ودر طول زنجیره تامین خود  
        عمل  می کنند یا از کانالهای موسسات تجاری خود، یا با اتکا  به  
                  دیگر شرکتها مانند سازمان های دولتی و غیر دولتی.

 
 

اندازه و ماهیت شرکت شما هرچه باشد پرسش های زیر ممکن است به برقراری ارتباط میان فعالیت های روزمره کاری و نیل به آرمان های توسعه هزاره کمک کند :

فعالیت های اصلی  شرکتها ، بنگاه های اقتصادی ، بازرگانان و غیره برای هر یک از آرمانهای هشت گانه توسعه هزاره:

•    تولیدات و خدمات : منابع ، تولیدات، پیشرفت، توزیع، قیمت گذاری یا مصرف نهایی تولیدات و خدمات شرکت شما چگونه می تواند مانع یا حامی آرمانهای توسعه هزاره شود؟
•    سیاست ها و فعالیت ها : چگونه سیاست ها و فعالیت های شرکت شما در زمینه هایی مانند اصول اخلاقی ، محیط زیست ، سلامتی و ایمنی ، حقوق بشر ، مناسبات کار و مدیریت منابع انسانی می تواند مانع یا حامی آرمانهای توسعه هزاره باشد؟ خطرها و فرصت های کاری کدامند ؟

سرمایه گذاری اجتماعی و فعالیت های بشر دوستانه برای هر یک از آرمان های هشت گانه توسعه هزاره …

شرکت شما از راه های زیر چه کمک هایی می تواند به جمعیت ها ارائه کند:

–    مردم (کارکنانی که وقت ، مهارت و عشق و علاقه خود را داوطلبانه عرضه می کنند ) ،
–    سود ( حمایت مالی از سازمان های جمعی و غیر دولتی جامعه ) ، 
–    تولیدات ( اهداء کالاهای تولیدی )
–    ساختمان  (عرضه فضای اداری ، کامپیوتر و سایر تجهیزات )
–     خرید ( خرید از شرکتهای داخلی و کارآفرینان اجتماعی )
–    قدرت ( دعوت از تصمیم گیرندگان و یا تاثیر گذاری)
–    ارتقاء ( تعهد به فعالیت های بازاریابی مسئولانه که همچنین از یک آرمان اجتماعی یا سازمانی حمایت کند).
–   
(منبع :گری سان .دی وهاجز،  کسب وکار همه ، اف. ت. و دورلینگ ، کیندرسلی،سال۲۰۰۱ )

مشارکت در مذاکرات مربوط به تعیین خط مشی و سیاستگذاریها و فعالیت ترویجی یا طرفدارانه از هر یک از آرمانهای هشت گانه توسعه هزاره…

•    نقش مدیران : چگونه مدیر عامل شما و سایر مدیران ارشد، رهبری یک یا چند آرمان توسعه هزاره را در نشست های داخلی و خارجی و سخنرانی های عمومی خود برعهده  می گیرند ؟
•    مشارکت : شرکت شما از راه اقدام جمعی و گفت و شنود قانونی با دولت و سران جامعه مدنی چگونه می تواند در امر قانون گذاری ، بر پایی هنجارها یا قواعد و معیارهایی که از پیشرفت آرمانهای توسعه هزاره حمایت می کند شرکت نماید ؟

در ادامه برای پاسخ به این پرسش ها ، به  مثال های روشنگری از مشارکتهای بالقوه بنگاه های اقتصادی با هر یک از آرمان های توسعه اشاره خواهد شد.
سهم شرکتها در توسعه 
سرمایه گذاری اجتماعی و فعالیت های بشر دوستانه :
بسیج مزیتهای اصلی و منابعی مانند پول ، تولیدات ، مهارت ها و مردم به منظور حمایت یا  تقویت جمعیت های محلی از راه :
۱٫    حمایت از  طرحهای آموزشی ، تربیت یا کار آموزی ، پیشرفت جوانان ، شناخت محیط زیست و طرحهای مربوط به سلامتی و تغذیه در جمعیت های  محلی.
۲٫    ظرفیت دهی به رهبران جمعیتها و کار آفرینان اجتماعی
۳٫    تربیت کارشناسان فنی  داخلی در مورد مدیریت محیط زیست
۴٫    ظرفیت سازی نظارتی یا کنترلی و حق ابراز عقیده گروه های جامعه مدنی داخلی یا محلی و رسانه های جمعی
۵٫    حمایت از برنامه های آموزشی چند فرهنگی
۶٫    حمایت از ابتکارات آموزشی برای رای دهندگان
۷٫    تاسیس و حمایت از برنامه های اعتباری خرد و همچنین شرکتهای کوچک .
فعالیت های اصلی شرکت ها 
پیروی از قانون ، مدیریت خطر ، به حداقل رساندن تاثیرهای منفی اجتماعی  و محیط زیستی و کسب اعتبار و ارزش برای کشورها و جمعیت های میزبان به وسیله:

۱٫    تولید محصولات و خدمات سالم و با صرفه
۲٫    ایجاد و سرمایه از راه پرداخت مزد محلی ، مالیات ، سهام و حق امتیاز ، پرداخت به موقع به فروشنده محلی/بومی ، کسب ارز خارجی و غیره .
۳٫    ایجاد کار – استخدام نیروی عمومی ، هم برای شرکت و  هم برای کل زنجیره  تامین و فراهم آوردن روابط کاری مثبت و سازمان یافته .
۴٫    توسعه منابع انسانی – سرمایه گذاری در امر آموزش و  تربیت ، توسعه  مهارت ، سلامتی و ایمنی در محیط کار و در سر تا سر  زنجیره تامین .
۵٫    ایجاد کسب و کار محلی – از راه شبکه تهیه و توزیع به ویژه  با کمک شرکتهای متوسط ، کوچک و بزرگ .
۶٫    گستردن معیارهای کسب و کار بین المللی پاسخگو یا مسئول – در   حوزه هایی مانند :  محیط زیست ،مدیریت بهداشت و ایمنی ، حقوق بشر، اخلاق ، کیفیت و غیره .
۷٫    حمایت از توسعه و انتقال فن آوری – سرمایه گذاری در بخش تحقیق و توسعه داخلی و معرفی فن آوریها و روش هایی برای تولید پاکتتر و سالمتر
۸٫    ایجاد ساختارهای زیربنایی و عمران – مانند سرمایه گذاری در  بخشهای صنعتی  و ماشین آلات ، ارتباطات و نظام های حمل و نقل ،  نظام ها نهاد های قانونی
گفتمان های سیاسی و ترویجی :
متوسل شدن به اقدام های فردی و جمعی به منظور تاثیر بر محیطهای توانمندساز (enabling environment) و حمایت از تغییرات نظام مند در سطح داخلی ، ملی و بین المللی به وسیله:
•    همکاری با دولت ها  به منظور بهبود زیر بنای اجتماعی از راه حمایت از بهبود و اصلاح کیفیت نظام مراقبت از سلامت و آموزش .
•    پیگیری اهمیت نظارتهای محیط زیستی و سیاستهای مالی با دولت و جامعه مدنی.
•    شرکت در مذاکرات جهانی درباره مسائلی مانند تغییرات جوی  و تنوع زیستی .
•    پشتیبانی از دولت های محلی و ملی به منظور: از میان بردن رشوه و فساد ، مدیریت عمومی موثر و ارائه خدمات ، مقررات عادلانه وشفاف و احترام به حقوق بشر .
•    کمک به افزایش توانایی جذب و نگهداری سرمایه های داخلی و خارجی
•    پشتیبانی از بهبود سیستم دسترسی صادرات کشورهای جهان سوم به بازارهای  سازمان توسعه و همکاری اقتصادی
•    پشتیبانی از افزایش سطح کمک های دولت به کشورهای جهان سوم.

 

 آرمان نخست : ریشه کن کردن فقر شدید و گرسنگی
هدف ۱ :  در فاصله میان سال۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ تعداد افرادی که درآمد آنها کمتر از یک دلار است باید به نصف کاهش یابد .
هدف ۲ :   در فاصله همین سالها،  یعنی سالهای  1990 تا ۲۰۱۵  تعداد افرادی که از گرسنگی رنج می برند باید به نصف کاهش یابد.

  شرکتهای تعاونی
شرکتهای تعاونی از جمله نهادهای مردمی می باشند که در سالهای پس از انقلاب به عنوان یکی از بخشهای اقتصادی به قانون اساسی راه یافت. سابقه این کار به سالهای اولیه دهه ۱۳۳۰ بر می گردد. همزمان با فعالیتهای بانک کشاورزی یک سری مطالعات در خصوص تشکیل شرکتهای تعاونی صورت گرفت و به دنبال آن عمدتا در مناطقی که شعبه بانک دایر بود شرکتهای تعاونی تاسیس گردید. به دنبال تاسیس این شرکتها حرکتهایی نیز در جهت آموزش کشاورزان و خرده مالکان صورت گرفت.
شرکتهای تعاونی به عنوان وسیله ای در جهت تجمع و تمرکز عوامل و توانهای یک مجموعه عرضه کننده در سطح وسیع می تواند قدمهای موثری برای رفع مشکلات موجود به حساب آید .شرکت تعاونی به کشاورز یا عرضه کننده محصولات کشاورزی امکان می دهد تا در تشکیل  بازار به منظور عرضه و فروش محصول خود مستقیما سهیم گردد. اهمیت شرکت های تعاونی در بازار عرضه و تقاضا و تاثیر آنها در تعیین نوع و میزان تقاضا به خصوص در مواقعی که ارتباط تولید کننده و خریدار ضعیف باشد، متجلی می گردد .
از وظایف مهم شرکتهای تعاونی می توان انبار کردن ،آماده کردن ،حمل و نقل ،تامین اعتبار و غیره می باشد که در نتیجه، ثبات قیمتها و درآمد اعضاء و ارتقاء آن را در پی خواهد داشت. به طور کلی وظایف عمده شرکتهای تعاونی را می توان در سه دسته زیر خلاصه کرد؛
  1- اقتصادی کردن تولید و فروش از طریق کوتاه کردن فواصل و مراحل بازاریابی که این خود تا حدود زیادی به اعمال روشهای اداری و فنی بازاریابی در سطح وسیع و گسترده بستگی دارد.
۲- تقلیل آثار ناشی از نوسان قیمت فروش محصولات در بازار که خود ناشی از محدودیتهای زمانی یا مکانی است.
۳- بهبود فرآورده های تولیدی واحدهای کشاورزی از نظر کمیت و کیفیت .
در نتیجه وظیفه شرکتهای تعاونی افزایش درآمد اعضاء و ارتقاء سطح زندگی آنها است . بنابراین هدف اساسی شرکتهای تعاونی باید بر دو اصل متمرکز گردد: یکی اصل اقتصادی که هدف آن بهبود درآمد اعضاء و بالا بردن سطح زندگی آنها است و دیگری اصل آزادی فردی که به موجب آن استقلال هر یک از واحدها ضمن عضویت در شرکتهای تعاونی حفظ و رعایت شود.
وظایفی چون آموزش و تعلیم اعضاء به اصول تعاون و حتی رعایت اصول اخلاقی در روابط بین اعضاء در درجه اول می تواند کم اهمیت جلوه نماید و یا بر عکس تا آن حد مهم تلقی شود که بتوان از تاثیر این اصول برای افزایش درآمد افراد استفاده کرد. به طور کلی   نقش شرکتهای تعاونی در جامعه روستایی کشور به شرح زیر است:   
– مبارزه با احتکار وگرانفروشی؛  
– مبارزه با واسطه ها ودلالان و بازارسیاه ؛
– افزایش قدرت خرید روستاییان؛  
– بهبود رفاه و سطح زندگی روستاییان؛           
– افزایش سطح تولید کشاورزی ؛
– افزایش مصرف و درنتیجه شکوفایی فعالیتهای اقتصادی.
عملکرد شرکتهای تعاونی نشان میدهد که این شرکتها هیچگاه نتوانسته اند در تامین و تجهیز منابع اعتباری از طریق سرمایه و اندوخته های خود، نقش موثری داشته باشند و همواره متکی به منابع اعتباری بانک کشاورزی و منابع تبصره ای بوده اند. در مجموع به طور خلاصه می توان گفت که اعتبارات دولتی در بخش کشاورزی به صورت سرمایه گذاری در امور زیر بنایی کشاورزی و تهیه زیر ساختها، امکانات اولیه  و لوازم برای فعالیت تولید کنندگان را فراهم می آورد.
وظایف دولت بخصوص در بخشهای زراعت، دامپروری، شیلات و آبزیان، جنگلداری و حفظ و احیاء منابع طبیعی ضروری به نظر میرسد. از ضرورتهای وجود اعتبارات کشاورزی در کشور می توان به موارد زیر اشاره کرد :                   
۱- ماهیت فصلی بودن فعالیتهای کشاورزی: در حالی که مصرف در خانوادهای روستایی دایمی و مستمر در طول سال ادامه دارد، زارع برای تامین مصارف خانواده خود و احیانا برای تامین هزینه های اضطراری یا خرید وسایل کشاورزی جهت دوره تولیدی بعد به داشتن پس انداز از دوره تولیدی گذشته و پیش فروش کردن محصولات نیاز دارد. همین امر نیاز به اعتبارات را در فعالیتهای کشاورزی نسبت به سایر فعالیتهای اقتصادی بیشتر نموده است.
این مسئله به خصوص در مناطقی که فقط یک محصول در طی سال بدست می آید بیشتر احساس می شود . ضرورت دسترسی به اعتبارات در فصولی که کشاورزی شغل و درآمدی ندارد بیشتر است. اهمیت مسئله به حدی است که در استان گیلان کشاورزان از فصل بهار که نیاز به سرمایه برای شروع عملیات بهره برداری از زمینهای کشاورزی دو چندان است، به عنوان ((سیاه بهار)) یاد می کنند. چرا که در این فصل کشاورز تمام اندوخته سال قبل را نیز هزینه کرده و برای شروع فعالیتهای زراعی سال آینده که اعم از آماده سازی زمین ،شخم و تهیه سایر ادوات کشاورزی است به سرمایه نیاز دارد . عدم دسترسی به سرمایه به حدی در حیات اقتصادی خانوارهای روستایی موثر واقع می شود که اثرات آن را در مسایل اجتماعی و حتی در ترانه های محلی نیز می توان مشاهده کرد.
۲- هزینه جهت تهیه ابزار کشاورزی: در کشاورزی سنتی نیز برای خرید بعضی از ابزار طویل العمر مثل ابزار آماده سازی زمین ، کندن چاه،ایجاد شبکه آبیاری و…یا خرید گاو نر یا حیوانات شیری به اعتبارات بلند و میان مدت نیاز می باشد.
۳- بروز حوادث طبیعی: از عوامل نیاز به اعتبارات یکی هم بروز حوادث طبیعی مانند؛سیل ،طغیان رودخانه، خشکسالی، سرمازدگی و یخ بندان، شیوع امراض در حیوانات ،بروز آفات نباتی و… می باشد. این عوامل باعث از بین رفتن محصول در یک سال زراعی می گردد. در کشاورزی سنتی ایران به دلیل عدم توان کنترل و مهار محدودیتهای طبیعی هر ساله خسارتهای زیادی به محصولات کشاورزی در مناطق مختلف کشور وارد می شود. این مساله که منجر به عدم حتمیت در فعالیتهای کشاورزی شده و ریسک پذیری آنرا افزایش می دهد و یکی از عوامل ضعف بنیان های اقتصادی مناطق روستایی محسوب می گردد.
۴- اعتبار به منظور صنعتی کردن کشاورزی : اعتبارات مالی لازم جهت صنعتی کردن کشاورزی به عنوان یکی از ضرورتهای اساسی در بخش کشاورزی است. سرمایه گذاری در امور تولیدی نظیر تسطیح زمین ،زهکشی ،اصلاح خاک، بکارگیری ماشین آلات کشاورزی عمدتا از توان مالی کشاورزان خارج بوده و بایستی در راستای اهداف توسعه کشاورزی کشور با حمایت مالی و اعتباری دولت و موسسات اعتباری همراه باشد.  
 
  منابع مالی غیر رسمی
منظور از منابع غیر رسمی ،سهام ،سرمایه و آورده های بخش خصوصی به صورت اشخاص حقیقی و حقوقی و وام دهندگان غیر رسمی شامل ؛سلف خران،پیله وران، دکان داران شهری و روستایی ،خویشاوندان وام گیرنده و نظایر آن می باشد. بدیهی است هر چه نقش منابع رسمی در مورد گروههای مختلف بهره برداران کشاورزی ضعیف تر باشد،نقش و اهمیت وام دهندگان غیر رسمی بیشتر و تسلط آنها بر زندگی و معاش کشاورزان شدیدتر و زیان آورتر خواهد شد. نتایج مطالعات انجام شده نشان می دهد که وام دهندگان غیر رسمی، نقش بسیار مهمی در تامین سرمایه و منابع اعتباری برای بهره برداران دهقانی دارند،که با شرایط بسیار نامطلوب ( بهره های  زیاد،خرید سلف تولیدات به قیمت پایین) در اختیار آنان قرار می گیرد. سلف خران با توجه به آشنایی به روحیات و وضعیت معیشتی روستائیان نیاز مالی آنان را از طریق پیش فروش محصولات  و با تحمیل شرایط خود تامین می نمایند.
بخشی از معاملات به صورت پایاپای صورت می گیرد. در برخی از مناطق مانند جیرفت میدان داران حتی نهاده ها و یا پلاستیک مورد نیاز صیفی کاران را تهیه ومحصولات آنان را به صورت سلف خریداری می نمایند. عدم تشکیل پس انداز و سرمایه، به علت فزونی هزینه خانوار روستایی از درآمد آنان، فراهم نبودن امکانات زیر بنایی جهت سرمایه گذاری کشاورزان متوسط درآمد، عدم دسترسی متقاضیان وام به بانکها و فراهم نبودن شرایط اخذ وام به خصوص از لحاظ وثیقه، محدودیت منابع اعتباری بانک کشاورزی، ناچیز بودن و غیر موثر بودن وام های تبصره ها و یکبار در سال پرداخت نمودن و… موجب گردیده است تا کشاورزان به سلف خران و ربا خواران که با شرایط اسنثمارگرانه، لیکن به سهولت و به موقع نیازهای آنان را تامین می کنند ، مراجعه نمایند.
تحقیقات نشان می دهد که یکی از دلایل مهم تقویت بازارهای مالی غیر رسمی، اختلاف میان عرضه و تقاضا در منابع رسمی است. به عبارت دیگر بین درخواست وام و دریافت وام در بخش رسمی مشکلات زیادی وجود دارد در صورتی که در بخش غیر رسمی به نرخ سود بالاتر به علت در دسترس بودن و رفع نیاز در مواقع ضروری مورد توجه روستائیان قرار می گیرد. بر اساس نتایج این تحقیق حدود ۲۵ درصد از منابع اصلی عرضه  تسهیلات به روستاهای کشور در سال زراعی ۷۴-۷۵ بخش غیر رسمی بوده است. 
تمایز بازار رسمی و غیر رسمی تامین اعتبار در چگونگی انجام عملیات و روشهای کار مربوط می شود . در بازار غیر رسمی نیازی به برنامه ریزی از قبل و یا آماده سازی پروژه جهت دریافت وام نیست و وام دهنده نیازی به اطلاع از موارد مصرف وام پرداخت شده ندارد. قراردادهای منعقد شده جهت اخذ وام در بازارهای غیر رسمی بیشتر به صورت شفاهی صورت می گیرد وام در این بازارها برای مدت کوتاه پرداخت می شود. بخشی از منابع غیررسمی تامین اعتبار از طریق دوستان،خویشاون و همسایگان صورت می گیرد.
اغلب این گونه وام بصورت قرض الحسنه و بدون نرخ بهره می باشد.
روستائیان بخصوص در هنگام بروز مشکل نظیر بیماری و هزینه معالجه، در امور خیر نظیر عروسی ویا در موارد دیگر اصولا سعی می کند از طریق مراجعه به دوستان و خویشان اقدام به رفع نیاز مالی کنند،در صورت عدم رفع نیاز آنان مجبور به سایر منابع تامین اعتبار رجوع می کنند. این منابع عمدتا شامل موارد زیر است:
– پیله وران و دکان داران:
وام های دریافتی روستائیان از این دسته اغلب به صورت جنسی مانند نیازهای روزمره،پوشاک وگاهی وام نقدی است. از این شیوه به خرید نسیه نیز یاد می شود . در این روش به جزء اعتماد ناشی از شناخت و همزیستی و گاهی ضمانت شخص معتبر تضمین دیگری وجود ندارد.
– سلف خران :
سلف خران محصولات کشاورزی را قبل از فصل برداشت از کشاورز خریداری می کنند . آنان در واقع واسطه های تولید و بازاریاب تولید کشاورزان هستند.آنان عمدتا محصولاتی را که احتمال کمیابی آن در سال زراعی می رود با قیمت نازل در سر زمین یا سر درخت خریداری می کنند.آنان همچنین باشناخت دقیق از کیفیت محصول و تخمین مناسب از کمیت به نحوی به خرید آن اقدام می کنند که سود مناسب وجود داشته باشد. به علت آسیب پذیری محصولات ،عدم توازن مالی کشاورز در تامین هزینه های زندگی و پی گیری امور کشاورزی و عدم دسترسی به سایر منابع مالی و اعتباری کشاورزان عمدتا تمایل به این نوع از اعتبار دارند.
– میدان داران
میدان داران که در شهرها به عمده فروشی اشتغال دارند و در رابطه با محصولات کشاورزی و عمدتا باغی فعالیت دارند یکی از منابع تامین اعتبار در جوامع روستایی محسوب می گردند . کشاورزان به نسبت تولید سالانه خود نزد آنها دارای اعتبار هستند. کشاورزان قبل از برداشت محصول با مراجعه به آنان مبالغی بعنوان مساعده در یافت می نمایند، تا پس از برداشت محصول ، بلاجبار محصول خود را به قیمت عمده فروشی به فرد مذکور بفروشد و مبالغ مساعده و حق العمل میدان دارا نیز از آن کسر می گردد. در برخی مواقع میدان داران نقش سلف خران را ایفاء می کنند
در مواقعی نیز میدان داران باکمک واسطه هایی در مناطق روستایی نسبت به خرید محصولات کشاورزی اقدام می کنند که در این صورت کشاورزان مبالغی بعنوان حق دلالی و مشاوره به آنان پرداخت می کنند.
– ربا خواران :
این گروه منابع مالی را با بهره بسیار به روستائیان در قبال وثیقه های مطمئن پرداخت می کنند. آنان نقش زیادی در ورشکستگی کشاورزان خرده پا دارند. نرخ بهره وامهای پرداختی بندرت کمتر از ۳۰درصد است. شرایط این وام ها یک طرفه و از طرف ربا خوار تعیین می شود. اصولا کشاورزان و روستائیانی که به هر دلیل موفق به اخذ وام و اعتبار رسمی و سایر منابع غیر رسمی تامین اعتبار نشود به این گروه روی می آورند. این وام ها اغلب برای مصارف اضطراری و فوری و از روی ناچاری دریافت می گردد. برخی از این گروه از روستائیان سابق بوده که در شهرها سکونت دارند و به واسطه آشنایی با روستائیان،در مواقع ضروری نسبت به پرداخت مبالغی پول اقدام می کنند.
پیش فرض های معمول نسبت به رفتار وام دهندگان عبارتند از :
– غالب منابع وام دهنده غیر رسمی، افرادی استثمار گرانه و نرخ بهره ای که طلب می کنند معمولابه کسب منافع وسیع انحصاری می انجامد.
– توده فقیر روستایی وامهای رسمی را دریافت نمی دارند زیرا منابع رسمی ، از اقدام به ریسک خود داری می کنند .
منابع اعتباری ملی را می توان مجبور ساخت تا از سر منافع و زیان های خود درگذرند و به توده محروم و مشتریانی که پرداخت وام به آنها با مخاطره توام است،خدمت کنند .
می توان تبعیت از مقررات ملی و دولتی را در زمینه تخصیص خدمات مالی به تمام منابع اعتباری رسمی القاء نمود .
منابع اعتباری  رسمی ، وقتی نرخ تورم افزایش می یابد، ساختار بلند مدت پرداخت وام را به کوتاه مدت بدل نموده و جهت جریان وجوه اعطایی را به موارد متمرکز تر و کم خطر تر انتقال می دهند . از آنجائی که ریسک و هزینه نهایی وام  به بخش کشاورزی و به خصوص محرومین روستا  غالبا بیش از آن در وام های اعطایی به سایر بخشهای اقتصاد است، بنابراین حتی منابع اعتباری رسمی تمایلی به پرداخت وام به مناطق روستایی ندارند، حتی اگر دولت در زمینه خدمت به کشاورزی به آنان فشار وارد آورد  .
به طور خلاصه می توان گفت در سیستم اعتباری بخش کشاورزی مشکلات و تنگناهایی نظیر؛نامشخص بودن سیاست زمین داری در بخش کشاورزی ،کوچکی و پراکندگی واحدهای تولیدمستقل زراعی ،شیوه تولید سنتی و عدم شکل گیری صحیح و توسعه کشاورزی تجاری، پایین بودن سطح درآمد روستائیان و عدم تشکیل سرمایه در بخش کشاورزی ، عدم تشکیل نهاده های خود جوش و اجرایی در سطح روستاها، پایین بودن نسبی سطح قیمتهای محصولات کشاورزی ،دیر بازدهی و ریسک پذیری فعالیت کشاورزی ،دولتی بودن سیستم اعتبارات کشاورزی و محدودیت منابع مالی دولت، مغایرت سیاستهای حمایتی با مکانیزم بازار، نارسایی قوانین و مقررات، پایین بودن نرخ سود پرداختی به سپردهای مردمی که منجر به فرار سرمایه از بخش تولید می شود، عدم تحرک و پویایی سیستمهای مالی و اعتباری رسمی، وجود مشکلات فراوان و سیکل طولانی اخذ وام از منابع رسمی و… وجود دارد.

پژوهش علمی تلاشی است نظامدار برای پاسخ دادن به پرسشهای خاصی که حل شدنی باشد (اما نتوان فوری و با سرعت بدانها جواب داد) با آنکه همه شاخه های علوم متفاوت از یکدیگرند و فنون پژوهش علمی نیز ممکن است از یک علم به علم دیگر به گونه قابل ملاحظه ای متفاوت باشد اما ساختار همه آنها متکی به یک نظام منطقی است و در همه آنها یک فلسفه مشترک به نام ((روش علمی)) وجود دارد . آنچه مسلم است اینست که روش علمی ، شکل خاص و نظام مندی است که همواره به دنبال حقیقت است ، حقیقتی که از طریق ملاحظات منطقی معین می شود . به عبارت دیگر روش علمی به دنبال روابط درونی سیستماتیک بین واقعیتها از طریق آزمایش ، مشاهده ، بحث و تفسیرهای منطقی از روی اصول قابل قبول می باشد که نتیجه آن کشف روابط پدیده هاست .

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

مراحل تحقیق
روش علمی در تحقیقات دارای مراحلی به شرح زیر می باشد :
۱-    تنظیم مسأله پژوهش (طرح موضوع)
۲-    تدوین فرضیه
۳-    گردآوری داده ها
۴-    تعریف متغیرها
۵-    تجزیه و تحلیل آماری
۶-    تعمیم نتایج پژوهش
مسأله پژوهش (طرح موضوع)
پژوهش علمی همواره با نوعی مسأله آغاز می شود ، هدف آن پیدا کردن جواب مسائل با استفاده از روشهای علمی است که در خصوص این مسائل یا موضوعات ، ویژگیهایی از قبیل ((قابلیت انجام)) و ((ارزش انجام شدن)) مطرح می باشد .
در تحقیق حاضر ، موضوع یا مسأله عبارت است از ((بررسی کارایی اطلاعاتی بورس اوراق بهادار مشهد)) .
این موضوع از این جهت مورد توجه قرار گرفته که کارایی بورس عامل مهمی در جهت جذب سرمایه های سرگردان و هدایت آنها به سمت اقتصاد و تولید می باشد و از طرف دیگر در امنیت بازار بورس و همچنین در برقراری رابطه عادلانه بین بازار و افرادی که با آن در ارتباط هستند نقش عمده ای ایفا می کند .
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

تدوین فرضیه
محقق پس از تأمل درباره مسأله و پس از بررسی تجارب مقدماتی درباره جواب های ممکن و سرانجام پس از مشاهده پدیده های مربوط ، برای مسأله جواب موقتی تدوین می کند . این جواب موقتی که فرضیه نامیده می شود ، ممکن است یک حدس مبهم یا یک جواب بالقوه مستدل باشد . به بیان دیگر ، فرضیه یک بیان مبتنی بر حدس یا پیشنهاد موقتی درباره رابطه متغیر یا متغیرهاست و در واقع همان چیزیست که پژوهشگر به دنبال اثبات آن است . هر تحقیق یا پژوهشی ممکن است یک یا چند فرضیه داشته باشد و محقق بایستی این فرضیات را بر مبنای اهمیت و مربوط بودن طبقه بندی نموده و روشهای تحقیقی مورد نظر را جهت آزمون آنها به کار بندد .
فرضیه مطلوب دارای یکسری ویژگیها از جمله موارد زیر می باشد :
۱-    آزمون پذیر باشد
۲-    با سایر فرضیه ها در زمینه موضوع مورد مطالعه هماهنگی داشته باشد
۳-    مربوط باشد
۴-    حتی الامکان روشن و صریح باشد
۵-    آزمون آن ، اقتصادی باشد (از نظر زمانی ، مالی و انسانی مقرون به صرفه باشد) .
تحقیق حاضر دارای یک فرضیه اصلی و دو فرضیه فرعی می باشد که ذیلا” به شرح آنها می پردازیم :
فرضیه اصلی
 ((بازار سرمایه در بورس اوراق بهادار مشهد از لحاظ اطلاعاتی در سطح ضعیف کارایی می باشد)) .
به منظور اجرایی کردن و انجام آزمون فرضیه اصلی ، فرضیه دیگری از آن استخراج می شود که نتیجه آزمون
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

این فرضیه ارتباط مستقیم با رد یا تأیید شدن فرضیه اصلی دارد بدین صورت که اگر فرضیه فرعی که در زیر می آید تأیید شود در واقع فرضیه اصلی مورد قبول قرار می گیرد و بالعکس .
فرضیه فرعی
 ((تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمت سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار مشهد مستقل از یکدیگرند )) .
علت انتخاب و استخراج این فرضیه را می توان در ادبیات موضوع جستجو کرد . همانطوری که در بخش ادبیات موضوع به تفصیل بیان شد در صورتیکه بازار بورس اوراق بهادار در سطح ضعیف از کارایی اطلاعاتی باشد ، قیمت سهام منعکس کننده اطلاعات تاریخی می باشد ، بنابراین در چنین بازاری ، امکان پیش بینی قیمت آینده سهام ، براساس مطالعه رفتار آن در گذشته ممکن نیست . به عبارت دیگر تغییرات پی در پی قیمت سهام مستقل از هم بوده و رابطه منطقی و معنی دار بین آنها وجود ندارد . اگر این رابطه وجود داشته باشد می توان آن را به آینده تعمیم داده و قیمتهای آتی را با مطالعه روابط گذشته بین قیمتهای سهام پیش بینی کرد که در این صورت فرضیه تحقیق تأیید نمی گردد . فرضیه فرعی دوم که برای تحقیق حاضر در نظر گرفته شده و در زیر به آن اشاره شده ، ارتباط مستقیم با فرضیه اصلی ندارد بلکه ما را در انتخاب روش آزمون یاری می کند به بیان دیگر تأیید یا رد فرضیه فوق ، فقط دایره انتخاب ما را از بین روشهای آماری (پارامتری یا ناپارامتری) مشخص می نماید بطوریکه اگر فرضیه زیر تأیید شود ما می توانیم از روشهای آماری پارامتری برای آزمون فرضیه اصلی استفاده کنیم و در صورت رد شدن فرضیه ، روشهای پارامتری مناسب برای آزمون فرضیه اصلی نیست و ما ملزم به استفاده از روشهای آماری ناپارامتری خواهیم بود .
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

فرضیه فرعی دوم به صورت زیر تعربف می شود :
((تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمت سهام دارای توزیع تقریبا” نرمالی می باشد)) .
مطلب دیگری که در این تحقیق به آن توجه شده است اینست که به جای تغییرات قیمتها از تغییرات لگاریتم قیمتها استفاده شده است . هدف از انتخاب تغییرات لگاریتم قیمتها به جای تغییرات خود قیمتها این است که ((اولا” تغییرات در لگاریتم در واقع نشاندهنده بازدهی است که به طور مستمر و با ارزش مرکب از نگهداری اوراق بهادار در همان مقطع حاصل می شود ثانیا” برای تغییرات کمتر از ۱۵%± تغییرات در لگاریتم بسیار نزدیک به در صد تغییر قیمت است و برای راحتی کار بهتر است به در صد تغییرات توجه شود))  .
جامعه و نمونه آماری
به منظور بررسی دقیق موضوع تحقیق و استفاده مطلوب از نتایج و همچنین به جهت تعمیم نتایج بدست آمده ، لازم است جامعه مورد تحقیق مشخص گردد . در مورد جامعه تعاریف متعددی شده که به یکی از آنها اشاره می گردد :
((جامعه بزرگترین مجموعه از موجودات است که در یک زمان معین مطلوب مه قرار گیرد)) .
هر چه جامعه انتخابی با موضوع تحقیق هماهنگی بیشتر داشته باشد ، در واقع باعث خواهد شد که محقق در جمع آوری اطلاعات مورد نظر با اطمینان بیشتری اقدام نماید و در نهایت تعمیم نتایج به دست آمده به آن جامعه بهتر و دقیقتر صورت خواهد گرفت با توجه به توضیحات مطروحه در بالا ، جامعه آماری به صورت زیر

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

تعریف می گردد :
((جامعه آماری عبارتست از تعدای از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند)) . این صفت مشخصه صفتی است که بین همه عناصر یا اعضای یک جامعه آماری مشترک بوده و باعث تمایز آن جامعه آماری از سایر جوامع می باشد . در این راستا و برای انجام تحقیق حاضر ، جامعه آماری مورد نظر ، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار مورد بررسی قرار گرفت و بعد از بررسی های به عمل آمده شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ، تعدادی از آنها به دلایل زیر از جامعه آماری حذف شده و نهایتا” یک نمونه ۵۰ تایی از شرکتهای پذیرفته شده در بورس به دست آمدند .
۱-    در مواردی که نماد معاملاتی شرکت برای مدت طولانی بسته شده بود .
۲-    در مواردی که سهام یک شرکت برای مدت طولانی داد و ستد نشده بود .
۳-    در مواردی که سهام یک شرکت با قیمت ثابت وحجم خیلی پایین برای مدت طولانی معامله شده بود .
 جدول شماره ۱-۳ (لیست شرکتهای انتخابی)
روش جمع آوری اطلاعات
جمع آوری اطلاعات صحیح و واقعی یکی از نکات مهم در تحقیق علمی می باشد . روشی که برای جمع آوری اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرد ، بایستی با توجه به اهداف تحقیق و نیز ویژگیهای نمونه انتخاب شود .
اطلاعات مورد نیاز به منظور آزمون فرضیات تحقیق حاضر به چند گروه به شرح زیر طبقه بندی می گردد :
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

۱- قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای انتخاب شده برای سه سال (از سال ۸۱ تا ۸۳)
۲- اطلاعات مربوط به تاریخ اعلام و مبلغ سود هر سهم برای شرکتهای فوق در دوره مورد نظر
۳- اطلاعات مربوط به افزایش سرمایه شرکتهای انتخاب شده که به سه شکل زیر مطرح می باشد :
    1-3- افزایش سرمایه از محل آورده های نقدی یا مطالبات
    2-3- افزایش سرمایه از محل اندوخته ها یا سود انباشته
    3-3- افزایش سرمایه از محل آورده های نقدی یا مطالبات و اندوخته ها یا سود انباشته به صورت توأم
از بین اطلاعات اشاره شده ، اطلاعات گروه اول یعنی قیمتهای هفتگی سهام ، داده های اصلی تحقیق را تشکیل می دهند و در واقع اطلاعات گروه های بعدی باعث تعدیل در ارقام این اطلاعات می شود . به بیان دیگر با توجه به اینکه براساس فرضیه تحقیق ، تغییرات پی در پی قیمتها مورد توجه قرار می گیرد و از طرفی این تغییرات می تواند ناشی از یکسری رویدادهای غیر مرتبط با فرضیه تحقیق (از جمله تغییرات ناشی از پرداخت سود یا افزایش سرمایه) باشد و این تغییرات روند انجام آزمون فرضیه را به انحراف بکشاند لذا ضروری است تعدیلاتی در این خصوص صورت گیرد تا اثر این رویدادهای غیر مرتبط بر قیمت سهام را خنثی نماید .
نحوه تعدیل قیمتها و فرمولهای مورد استفاده برای آن در فصل بعدی به تفصیل بیان خواهد شد . برای جمع آوری اطلاعات مربوط به قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای انتخاب شده ، از آرشیو بورس استفاده شده است . بدین صورت که از ۱۵۶ هفته (از سال ۸۱ تا ۸۳ ) ، قیمتهای روز چهارشنبه به عنوان قیمت هفته برای تمامی شرکتهای انتخاب شده ، استخراج شده . ضمنا” برای شرکتهایی که در روز چهارشنبه معامله ای نداشتند و یا در روز فوق با تعطیلی بورس مواجه بودیم قیمت روز یا روزهای قبل به ترتیب جایگزین شده و اگر در یک هفته
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

خاصی هیچ معامله ای روی سهام شرکتی صورت نگرفته بود قیمت هفته قبل جایگزین شده است . در مرحله بعد ، از آنجائیکه تعداد داده ها خیلی زیاد بود و همچنین به صورت دستی جمع آوری شده بود و به جهت جلوگیری از هر گونه خطا ، تمامی اطلاعات ، وارد برنامه صفحه گسترده Excel شده و از طریق همین برنامه برای تک تک شرکتها ، نمودارهایی شامل تمام قیمتهای پنج سال شرکت تهیه و در صورت مشاهده موارد افزایش یا کاهش غیر معمول پس از یادداشت مورد مذکور ، مجددا” به آرشیو مراجعه شده تا در صورت اشتباه در استخراج اطلاعات ، تصحیح گردد .
برای جمع آوری اطلاعات گروه ۲ و ۳ یعنی اطلاعات مربوط به زمان و مبلغ سود سهام و افزایش سرمایه ، از نرم افزار (بانک اطلاعاتی) دنا سهم و نرم افزار صحرا استفاده شده است . ضمن اینکه در مواردی هم که داده ها از نظر ظاهری غیر صحیح به نظر می رسید به پرونده شرکتها در کتابخانه بورس اوراق بهادار مراجعه شده و از نزدیک اطلاعات مورد نظر مشاهده و رفع ابهام گردیده است .

مقدمه
سرمایه گذاری و مسائل مربوط به آن از دیرباز به عنوان یکی از فاکتورهای مهم اقتصاد کشورها مطرح بوده است . با گسترش روز افزون صنایع در سرتاسر جهان و ایجاد رقابت بین تولید کنندگان در بازار رقابتی و پذیرش ریسک های مختلف ، موضوع سرمایه گذاری بهینه ذهن صاحبان سرمایه را به خود مشغول نموده است . یکی از مهم ترین بحث های سرمایه گذاری ، موضوع بازار سرمایه کارا  می باشد . فاما در سال ۱۹۶۵ تعریف ساده ای از بازار کارا بصورت زیر ارائه داد :
کارایی بازار سرمایه در صورتی تحقق می یابد که در تعیین قیمتها در طول زمان مشارکت کنندگان در بازار از اطلاعات موجود به خوبی استغاده کنند یا به نوعی قیمتها منعکس کننده اطلاعات باشد .
فرضیه بازار کارا  براین فرض اساسی استوار است که قیمت اوراق بهادار در رقابت کامل و از طرق بکارگیری عرضه و تقاضا در بازار تعیین شده و انعکاس دهنده تمامی اطلاعات می باشد . به عبارتی اطلاعات هسته مرکزی فرضیه را تشکبل می دهد و میزان کمی و کیفی اطلاعات و همچنین زمان انتشار آن قوت و ضعف کارایی بازار را نشان می دهد . لذا بازاری قابل اعتماد است که قیمت اوراق بهادار آن بر اساس اطلاعات صحیح و در دسترس همگان ارزشگذاری شود و به بیان دیگر قیمت سهام تمام اطلاعات را انعکاس می دهد  .
تحقیق حاضر سعی دارد شکل ضعیف کارایی  بازار سرمایه را در ایران با تأکید بر بورس اوراق بهادار مشهد    آزمون نمایدودرکنارأن مسائلی پیرامون بورس اوراق بهادار ازجمله تاریخچه وعملکردچندین ساله و مشکلات

بررسی کارایی بازار سرمایه ….                                            فصل اول – کلیات تحقیق

حاکم بر آن را بازگو کند .
تعریف موضوع
بورس اوراق بهادار محل جا به جایی سرمایه است و این جا به جایی و انتقال سرمایه از طریق خرید و فروش سهام صورت می گیرد .آنچه مسلم است اینست که شرکت کنندگان در معاملات این بازار به اطلاعات شفاف، کافی و به موقع نیاز دارند و اینجاست که نقش سازمان بورس اوراق بهادار مشخص می گردد . یعنی اینکه آیا سازمان بورس زمینه ای مناسب برای سرمایه گذاران در راستای کسب اطلاعات فوق فراهم کرده است یا اینکه گروهی به واسطه داشتن اطلاعات بیشتر از سرمایه گذاری در بورس سود غیر متعارف به دست می آورند . یکی از راههای ارزیابی بورس اوراق بهادار در این خصوص بررسی کارایی آن می باشد . هر چه بورس اوراق بهادار از درجه کارایی بالاتری برخوردار باشد به همان نسبت میزان انتقال سرمایه به صورت غیر متعارف و کسب سود غیر معقول در آن کمتر رخ خواهد داد .
نوع کارایی بازار که در این تحقیق و برای منظور اشاره شده مد نظر می باشد ، کارایی اطلاعاتی  است . این نوع کارایی دارای سه سطح ضعیف ،نیمه قوی ، و قوی  بوده که معیار و نقطه تفکیک سطوح سه گانه ، میزان ونوع اطلاعاتی است که تعیین کننده قیمت سهام می باشد . اگر اطلاعات گذشته در قیمت سهام انعکاس یابد یا به عبارت دیگر اگر اطلاعات تاریخی تعیین کننده قیمت سهام باشد چنین اطلاق می شود که بازار از کارایی از سطح ضعیف برخوردار است . اگر قیمت سهام علاوه براطلاعات تاریخی منعکس کننده اطلاعات جاری نیز
بررسی کارایی بازار سرمایه ….                                             فصل اول – کلیات تحقیق

باشد در این صورت شاهد کارایی در سطح نیمه قوی خواهیم بود و در نهایت اگر قیمت ها متأثر از تمامی اطلاعات اعم از اطلاعات تاریخی ، جاری و محرمانه باشد در این صورت ، بازار سرمایه از سطح قوی کارایی اطلاعاتی برخوردار خواهد بود . سطوح سه گانه کارایی دارای روابط منطقی با یکدیگر هستند که در فصل دوم به تفصیل در مورد آن بحث خواهد شد .
فرضیات تحقیق :
در این تحقیق با توجه به این که به کارایی بازار سرمایه در سطح ضعیف آن می پردازد فرضیات به صورت زیر طراحی شده است :
فرضیه اصلی : بازار سرمایه در بورس اوراق بهادار مشهد از لحاظ اطلاعاتی در سطح ضعیف کارایی می باشد .
فرضیه فرعی : تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمت سهام در بورس اوراق بهادار مستقل از یکدیگر می باشد .
این فرضیه از آنجا ناشی می شود که کارایی در سطح ضعیف بیانگر این مطلب است که قیمت سهام منعکس کننده اطلاعات تاریخی می باشد . بنابراین اطلاعاتی که در حال حاضر وجود دارد نمی تواند مبنا و معیاری برای بعیین قیمت سهام در زمان آینده باشد .
به عبارت دیگر با توجه به اطلاعات فوق قیمت سهام قابل پیش بینی نیست لذا تغییرات پی در پی قیمتها ارتباطی با هم ندارند (در فصل دو و سه به تفصیل بیان می شوند). البته برای آزمون فرضیه فرعی از یک فرضیه دیگر به منظور تعیین روش قابل استفاده برای آزمون فوق استفاده می شود که به شرح زیر می باشد :

بررسی کارایی بازار سرمایه ….                                             فصل اول – کلیات تحقیق

تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمت سهام دارای توزیع نرمال می باشد .
اگر فرضیه فوق ثابت شود می توانیم برای آزمون فرضیه فرعی از روشهای آماری پارامتری استفاده نمائیم در غیر این صورت فقط روشهای نا پارامتری برای تست فرضیه فرعی کاربرد خواهد داشت .
استفاده کنندگان از تحقیق
استفاده کنندگان از تحقیق شامل موارد زیر می باشند :
۱-    سرمایه گذاران بالفعل و بالقوه در سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس
۲-    سازمان بورس اوراق بعادار
۳-    شرکتهای پذیرفته شده در بورس
۴-    کارگزاران بورس
۵-    تحلیل گران مالی
۶-    مؤسسات آموزشی حسابداری و مالی
۷-    دانشجویان حسابداری و سایر رشته های مالی
قلمرو تحقیق
محدوده تحقیق حاضر از لحاظ زمانی دوره سه ساله از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۳ را در برمی گیرد . محدوده مکانی تحقیق عبارتست از شرکنهای فعال بورس اوراق بهادار مشهد و در نهایت از نظر قلمرو موضوعی این تحقیق به بررسی کارایی اطلاعاتی بازار سرمایه (بورس اوراق بهادار) در سطح ضعیف می پردازد .

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل اول – کلیات تحقیق

هدف و علت انتخاب موضوع
با توجه به اینکه هدف بورس اوراق بهادار جذب سرمایه های کوچک و تخصیص آنها به امر اقتصاد ، بویژه تولید می باشد بنابراین ضروری است تا آنجائیکه ممکن است در جهت هر چه کاراتر شدن آن تلاش شود . هر چه میزان کارایی بازار سرمایه افزایش پیدا کند به همان اندازه اطمینان سرمایه گذاران نسبت به بورس بیشتر شده و رغبت آنها جهت سرمایه گذاری افزایش خواهد یافت . بطوریکه اگر این اطمینان و اعتماد در سرمایه گذاران ایجاد شود ، به تناسب آن امکان جذب پس اندازها و سرمایه های کوچک از طریق بورس و تزریق آن به امر تواید بیشتر می شود . به همین منظور در این تحقیق سعی خواهد شد که اولا” میزان کارایی بورس اوراق بهادار مشهد آزمون شود و در مرحله بعد پیشنهاداتی جهت حرکت از عدم کارایی  به سمت هر چه کاراتر شدن بازار ارائه گردد . بطور اخص هدف از این تحقیق نشان دادن این مطلب است که آیا بورس اوراق بهادار از سطح ضعیف کارایی برخوردار می باشد یا نه که نتایج حاصل از آن می تواند تا حدودی نقاط ضعف سیستم موجود در بورس را برای دست اندرکاران آن روشن نماید .
تعریف واژه ها و اصطلاحات :
بازار سرمایه : بازار های سرمایه به بازار هایی اطلاق می شود که در آن بدهی های بلند مدت و سهام شرکتها خرید و فروش می شود .
تحلیل گران مالی : افراد کارشناس و خبره ای هستند که با بهره گیری از اطلاعات و جزئیات خود ، اطلاعات موجود در بازار را تجزیه و تحلیل می نمایند .
بررسی کارایی بازار سرمایه ….                                             فصل اول – کلیات تحقیق

بازار کارا : یعنی بازاری که در آن قیمت سهام منعکس کننده تمامی اطلاعات باشد .
بازار اولیه : به بازاری گفته می شود که در آن سهام شرکتها برای اولین بار فروخته می شود .
بازار ثانویه : به بازاری گفته می شود که در آن سهام موجود شرکتها خرید و فروش می شود .
ریسک : عبارتست از احتمال از دست دادن تمام یا قسمتی از سود یا اصل سرمایه و بطور کلی به نوسان پذیری بازده سرمایه گذاری گفته می شود .
بازده : شامل درآمد جاری (مثل سود سالیانه) و افزایش یا کاهش ارزش دارائی می باشد .
محدودیت های تحقیق
محدودیت در امر تحقیق ، امری طبیعی و تقریبا” غیر قابل اجتناب می باشد . تحقیق حاضر نیز از این امر مستثنی نبوده و دارای محدودیتهایی است که ذیلا” به برخی از آنها اشاره می نمائیم :
۱-    محدود بودن تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار
۲-    محدودیت در معاملات بدین معنی که بعضی از شرکتها در تمامی طول سال فعال نبوده اند .
روش تحقیق
روش انجام تحقیق حاضر ترکیبی از دو روش کتابخانه ای و میدانی می باشد . در بخش کتابخانه ای از طریق مراجعه به کتب ، مقالات و منابع متنوع موجود در متابخانه دانشگاه ها ، سازمان بورس ، شبکه اینترنت و همچنین مطالعه و بررسی پایان نامه های موجود در این زمینه جمع آوری شده است . در بخش میدانی با توجه به فرضیات مطرح شده،ابتدا اطلاعات مورد نیازدرخصوص قیمت سهام شرکتهای پذیرفته شده دربورس ازطرق
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل اول – کلیات تحقیق

مختلف جمع آوری گردیده و پس از انجام تعدیلات لازم که در فصل ۳ و۴ به تفصیل توضیح داده خواهد شد، برای تست نرمال بودن توزیع قیمتها از آزمون K-S استفاده شده است .
اگر نتیجه آزمون فوق مثبت بود یعنی تغییرات پی در پی قیمتها دارای توزیع نرمال بود از روش آزمون خود همبستگی از طریق سریهای زمانی  که یک روش پارامتری است به منظور تست فرضیه فرعی ” تغییرات پی در پی قیمت سهام در بورس اوراق بهادار مستقل از یکدیگر می باشد ” استفاده خواهد شد . در غیر این صورت برای تست فرضیه فوق روش ناپارامتری آزمون گردش مورد استفاده قرار خواهد گرفت . در نهایت رد یا قبول فرضیه فرعی تعیین کننده نتیجه فرضیه اصلی خواهد بود . به عبارت دیگر فرضیه اصلی به طور مستقیم آزمون نمی شود بلکه اگر فرضیه فرعی پذیرفته شود آنگاه فرضیه اصلی نیز مورد پذیرش قرار می گیرد و بالعکس .

 

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                            فصل دوم – ادبیات تحقیق

مقدمه
تاریخ حیات بشری ، شبیه آیینه تمام قدی است که تلاش های او را برای غلبه کردن بر عوامل طبیعی و قهری نشان می دهد ، تلاشهایی در عرصه های متفاوت زندگی اعم از عرصه های روحی و روانی ، اجتماعی ، معیشتی و غیره . ماحصل این تلاشها، زایش رشته های متفاوت دانش بشری بوده است که همچنان ادامه دارد . یکی از مسائلی که از روزهای نخست حیات بشری مطرح بوده است ، مسأله معیشت می باشد . موفقیتها ، ناکامی ها و مخاطراتی که در این عرصه از زندگی پیدا شد ، موجب تکاپوی بشری برای درک حقیقت وقایع و کشف علل و چگونگی وقوع آنها گردید و این امر سبب پدید آمدن شاخه های گوناکون دانش بشری گردیده است . در این بین نیاز به عوامل مادی و معیشتی و انگیزه های سیری ناپذیر انسان در این زمینه از یک طرف و کمیابی منابع مورد نظر از سوی دیگر موجبات شکل گیری اولیه علم اقتصاد را فراهم آورد .
با توجه به محدود بودن منابع و تعدد شیوه های تأمین نیازها بود که اهمیت یافتن روشی بهتر برای تعیین اولویتها و تخصیص صحیح منابع ، بطور جدی مطرح شد و این امر موجب شد که دستیابی به کارایی در تخصیص منابع از اهداف اولیه هر نظام اقتصادی به شمار آید  .
وقوع انقلاب صنعتی و کتاب گرفتن فعالیتهای تجاری و اقتصادی ، موجب پیدایش افقها و بروز چالشهای جدید در عرصه علم اقتصاد گشت ، افقهایی از قبیل اشتغال بیشتر ، رفاه نسبی ، … و چالشهایی همچون تورم ، هدر رفتن منابع ، دگرگونیهای زیست محیطی ، …
با مرور زمان تولید انبوه جایگاه خود را یافت،بازارهای جدید شکل گرفتند وتعریفی روشن از مفهوم مالکیت و
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                            فصل دوم – ادبیات تحقیق

مدیریت به عمل آمد و در نهایت مالکیت از مدیریت جدا شده ، تولید مرکزیت پیدا کرد و عوامل آن از جمله نیروی انسانی ، منابع طبیعی ، تکنولوژی ، مدیریت ، سرمایه ، … اهمیت پیدا کردند . با کمی تعمق متوجه می شویم که از بین عوامل متعدد یاد شده ، سرمایه و بازار سرمایه از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد و نحوه تأمین سرمایه و نیازهای مالی و دسترسی به آن همواره یکی از دغدغه های اصلی مدیریت بوده است . سرمایه گذاری دارای یک معادله دو طرفه است که طرف اول آن استفاده کنندگان از سرمایه می باشند و طرف دیگر آن انبوه سرمایه گذاران هستند که اقشار مختلف مردم را از هر طبقه فکری و اقتصادی در برمی گیرد . این سرمایه گذاران که پس اندازهای خود را روانه بازار سرمایه کرده اند همواره با این خطر روبرو هستند که سرمایه و سود آنان از بین برود . دولتمردان و مدیران برای جلب اطمینان نظر عموم سرمایه گذاران اقدامات فراوانی در مقاطع زمانی مختلف انجام داده اند که ماحصل این اقدامات تشکیل بازارهای مخصوص سرمایه است ، بطوریکه در اکثر کشورها حتی کشورهای در حال توسعه بازارهای مستقلی برای سرمایه وجود دارد . بازارهای سرمایه در شکل اولیه آن ابتدا در مغرب زمین شکل گرفت و به سرعت مشتریان خاص خود را پیدا کرد و هزاران نفر به امید کسب بازده مناسب در این بازارها اقدام به سرمایه گذاری کردند . اما دیری نپائید که عوامل متعددی از قبیل تورم ، سیاست دولتها و … بازار سرمایه را تحت تأثیر قرار داد و در پاره ای از موارد ، بازار سرمایه را با تهدیدجدی مواجه ساخت . اما این عوامل نتوانست مانع پیشرفت گردد و محققان فراوانی در این زمینه دست به تحقیق زدند . بطوریکه امروزه نظریات غنی و در عین حال متنوعی در این زمینه وجود دارد که یکی از بحث انگیزترین این نظریات ، نظریه کارایی بازار سرمایه می باشد و تاکنون تحقیقات زیادی در خصوص آن  در اکثرکشورهای مختلف دنیا صورت گرفته و درحال حاضر نیز این تحقیقات همچنان ادامه
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                            فصل دوم – ادبیات تحقیق

دارد . تحقیق حاضر نیز در نظر دارد فرضیه بازار کارا را در بازار ایران مورد بررسی قرار دهد .
پیشینه تحقیق : 
همانطوریکه اشاره شد در بخش مقدمه ، تحقیقات وسیعی در کشور های مختلف دنیا در خصوص بازار کارا و سطوح سه گانه آن (سطح ضعیف کارایی ، سطح نیمه قوی کارایی و سطح قوی کارایی) بعمل آمده است که البته بیشتر این تحقیقات محور بحثشان شکل ضعیف کارایی بوده است که ذیلا” به برخی از آنها که در کشورهای مختلف از جمله ایران صورت گرفته است اشاره می شود .
مهمترین تحقیق در خصوص کارایی بازار سرمایه توسط فاما  در سال ۱۹۷۰ صورت گرفته که نتیجه آن نشان می دهد ، بورس اوراق بهادار از شکل ضعیف کارایی برخوردار می باشد .
از جمله تحقیقات دیگری که در کشورهای خارجی در این رابطه انجام شده به شرح زیر می باشد  :
 ریچمن   مشابه تحقیق فاما را در سال ۱۹۶۵ انجام داده و نتیجه گیری نمود که تغییرات قیمت سهام در بازار خارج از بورس دارای همبستگی سریانی نمی باشد .
آلن لیتل  و ویچوسکی  با استفاده از قیمت روزانه ۲۹ سهم که بطور تصادفی انتخاب شده بودند و با استفاده از آزمون خود همبستگی و گردش ، سطح ضعیف کارایی را در بورس اوراق بهادار لندن(LCE) مورد بررسی قرار دادند .
در زمینه کارایی بازار سرمایه در ایران نیز تحقیقات متعددی صورت گرفته که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم .
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                                  فصل دوم – ادبیات تحقیق

در ایران در سال ۱۳۶۹  مطالعه ای در رابطه با تابع توزیع نوسانات قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران انجام شده که دوره زمانی مورد نظر در این تحقیق شامل دو دوره معین ۱۳۵۳ الی ۱۳۵۷ و ۱۳۶۴ الی ۱۳۶۸ بوده است . داده های تحت بررسی در این تحقیق عبارت بودند از شاخص قیمت اوراق بهادار تهران . در این تحقیق نوسانات قیمت سهام مربوط به دوره اول نسبت به دوره دوم وجود دارد . چگونگی دوره اول و دوم به ترتیب ۶۴۷/۰ و ۹۳۶/۰ می باشد . بطوریکه داده های دوره اول دارای چولگی منفی و داده های دوره دوم دارای چولگی مثبت بودند ، علاوه بر آن توزیع نوسانات قیمت در بورس تهران برآمدگی بیش از توزیع نرمال را نشان می دهد و با توجه به نتایج به دست آمده ، عدم کارایی بورس اوراق بهادار تهران در سطح ضعیف نشان داده شده است .
در سال ۱۳۷۱ نیز در ایران مطالعه دیگری  جهت تست کارایی بازار سرمایه در سطح ضعیف انجام شده است . تعداد شرکتهای تحت بررسی هفده شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی ۱۳۶۸ الی ۱۳۷۰ بوده است . روش مورد استفاده در این تحقیق آزمون گردشی بوده و در آن تفاوت بین گردشهای واقعی و گردشهای مورد انتظار برای شرکتهای مختلف سنجیده شده که این تفاوت ۵/۲ تا۱/۶ بدست آمده است . با توجه به تعداد داده های تحت بررسی در صورتیکه تفاوت بین گردشهای واقعی و مورد انتظار بیش از ۹۶/۱ باشد دلالت به کارایی بازار در سطح ضعیف خواهد داشت . بدین ترتیب با استفاده از روشهای آزمون کل گردشها ، این مطالعه عدم کارایی بازار بورس اوراق بهادار ایران در سطح ضعیف را نشان می دهد .
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                            فصل دوم – ادبیات تحقیق

در سال ۱۳۷۳ تحقیق دیگری  با عنوان بررسی کارایی بازار سرمایه در بورس اوراق بهادار تهران ، صورت گرفته است . در این تحقیق کارایی در شکل ضعیف و نیمه قوی برای بورس اوراق بهادار تهران آزمون شده است . قیمت هفتگی سهام تعداد ۵۰ شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی و آزمون قرار گرفته است که دوره مورد مطالعه آن بین سالهای ۱۳۶۸ تا۱۳۷۲ می باشد . در این تحقیق برای آزمون کارایی در سطح ضعیف از دو روش پارامتری و ناپارامتری به ترتیب آزمون خود همبستگی سریهای زمانی تغییرات متوالی قیمت سهام و آزمون گردش و همچنین برای تست کارایی در سطح نیمه قوی از دو مدل (بازار) و(محاسبه بازده غیر عادی بدون توجه به بتا) استفاده شده است .
نتیجه تحقیق آزمون کارایی در سطح ضعیف نشان می دهد که تعداد۳۴ ضریب در وقفه زمانی یک هفته ای و تعداد۲۶ ضریب در وقفه دو هفته ای دارای علامت مثبت هستند و این مسأله بیانگر این است که طرحی برای وابستگی قیمت ها به یکدیگر وجود دارد . میانگین ضریب همبستگی در وقفه زمانی مختلف بین ۳۲% و ۱۲۷% متغیر می باشد . علاوه بر آن متوسط K ، متغیر نرمال استاندارد شده برابر با ۷۶۸/۳ است . بطور کلی نتایج حاصل از تحقیق فوق ، عدم کارایی بازار سرمایه در بورس اوراق بهادار تهران را در دو سطح ضعیف و نیمه قوی برای دوره زمانی مورد مطالعه نشان می دهد .
در سال ۱۳۷۴ تحقیق دیگری در ایران جهت تست کارایی بورس اوراق بهادار تهران در سطح ضعیف و با استفاده از روشهای ضریب همبستگی پیاپی ، تستهای نرمالیته وقاعده فیلتر و روش خرید – نگهداری انجام شده

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                            فصل دوم – ادبیات تحقیق

است . داده های این تحقیق ، قیمتهای روزانه و هفتگی ۴۰ شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۳ می باشد . نتایج حاصل از تحقیق فوق نیز عدم کارایی بورس تهران را در سطح ضعیف برای دوره زمانی یاد شده نشان می دهد بطوریکه تقریبا” در مورد ۸۳ % از شرکتهای تحت بررسی بازده حاصل از روش فیلتر بعد از محاسبه کمیسیون بیش از روش خرید – نگهداری بوده و الگوی خاصی در رفتار قیمت سهام بورس اوراق بهادار تهران مشاهده گردیده است .

مقدمه
کشور ایران‌ با تنوع‌ وسیع‌ آب‌ و هوایی‌ در پاره‌ای‌ از مناطق‌ آن‌ در زمینه‌ تولید برخی‌ از محصولات‌ کشاورزی نظیر پسته‌، خرما، کشمش‌، بادام‌، گردو، زعفران‌ و زیره‌ و زرشک‌ از مزیت‌ نسبی‌ قابل‌ توجهی‌ برخوردار است ‌، لذا جهت‌ اتخاذ سیاست‌های‌ مطلوب‌ در زمینه‌ بهبود نظام‌ بازاریابی‌ و بازاررسانی‌ و توسعه‌ صادرات‌ آنها نیاز به ‌مطالعات‌ اقتصادی‌ به‌ صورت‌ علمی‌ حائز اهمیت‌ می‌باشد (ترکمانی، ۱۳۷۸) .ایران‌ به‌ عنوان‌ بزرگترین‌ تولید کننده‌ زیره‌ و زرشک‌ دنیا هنوز در بازار جهانی‌ جایگاه‌ مشخص‌ و روشنی ندارد و مجبور است‌ به دلایلی‌ از جمله‌ تبلیغات‌ منفی‌ رقبا محصول‌ خود را به‌ کمتر از نصف‌ قیمت‌ جهانی‌ به‌فروش‌ رساند لذا در این‌ مطالعه‌ وضعیت‌ بازاریابی‌ و بازاررسانی‌ این‌ محصولات‌ به‌ صورت‌ مطالعه‌ای‌ موردی‌ در مناطق‌ عمده‌ کشت‌ استان‌ خراسان‌ مورد بررسی‌ قرار گرفته‌ است‌.از جمله اهداف این مطالعه: بررسی‌ و شناخت‌ عملیات‌ بازاررسانی‌ زیره‌ و زرشک‌، تعیین‌ مسیر، حاشیه‌، سود، کارایی‌ و ضریب‌ هزینه‌ بازاریابی‌ زیره‌ و زرشک، برآورد هزینه‌ خدمات‌ بازاریابی‌ و بررسی عوامل موثر بر حاشیه بازاریابی زیره و زرشک و ارائه‌ راهکارهای‌ مناسب‌ جهت‌ بهبود وضعیت‌ بازاریابی‌ زیره‌ و زرشک‌ می باشد. با توجه ‌به‌ فقدان‌ انتشار مطالعات‌ اقتصادی‌ جامع‌ در زمینه‌ های‌ فوق‌، در مورد زیره‌ سبز و زرشک‌ ایران‌ ضرورت‌ و اهمیت‌ این‌ تحقیق‌ را نیز ایجاب‌ می‌نماید. در این تحقیق جامعه آماری مورد مطالعه زیره کاران و زرشک کاران استان خراسان می‌باشد. برای انجام تحقیق شهرستان‌های سبزوار، اسفراین، تربت‌حیدریه قائنات و بیرجند انتخاب و جمعا ۱۰۰ پرسشنامه تولید کننده زیره و زرشک، ۲۵ پرسشنامه عمده فروش و ۵۰ پرسشنامه خرده فروش تکمیل گردیده است. انتخاب کشاورزان با روش نمونه گیری خوشه ای دو مرحله ای صورت گرفت. جمع آوری اطلاعات و تکمیل پرسشنامه‌ها به صورت مقطعی در سال زراعی ۱۳۸۰ انجام گرفت. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها و برآورد مدل‌های مورد استفاده از بسته نرم افزاری Eviews استفاده شده است. برخی‌ از مطالعات‌ و تحقیقاتی‌ که‌ در زمینه‌ بازاریابی‌ و بازاررسانی‌ محصولات‌ کشاورزی‌ در داخل ‌و خارج از کشور انجام‌ شده‌، در زیر عنوان‌ گردیده‌ است:
Charles and Gray (1993) برای‌ بررسی‌ عوامل‌ مؤثر بر حاشیه‌ بازاریابی‌، ۴ مدل‌ حاشیه‌ بازاریابی‌ استفاده‌ کردند. این‌ دو بر این‌ باورند که‌ حاشیه ‌بازاریابی‌ به‌ قیمت‌ خرده‌ فروشی‌، قیمت‌ سرمزرعه‌ و هزینه‌ نهاده‌های‌ بازاریابی‌ بستگی‌ دارد. Rajagopal (1992) در تحقیقی‌ در ناحیه‌ باستار هندوستان‌، کارایی‌ اقتصادی‌ بازاریابی‌ ذرت‌ را بررسی‌ کرد. نتیجه‌ این‌ تحقیق‌ نشان‌ ‌داد که‌ در اغلب‌ بازارها، ضریب‌ همبستگی‌ بین‌ میزان‌ تولید و مازاد قابل‌ فروش‌ معنی‌ دار است،‌ اما رابطه‌ بین‌ حاشیه‌ سود و حجم‌ فروش‌ معکوس‌ می‌باشد به طوریکه‌ افزایش‌ حاشیه‌ سود در مکانهایی وجود دارد که‌ مازاد قابل‌ فروش‌ کمتری‌ وارد بازار گردد. محقق‌ در پایان‌، جهت‌ بهبود سیستم‌ بازاریابی‌، پیشنهاد می‌کند که‌ در ناحیه‌ مورد بررسی‌، باید مسیر بازاررسانی‌ این ‌محصول‌ تغییر کند.

شیروانیان‌ و نجفی‌ (1378)، به‌ بررسی‌ بازاریابی‌ گوجه‌ فرنگی‌ در استان‌ فارس‌ پرداختند همچنین‌ در این ‌مطالعه‌ عرضه‌ و تقاضا، عملکردها، سازمان‌ بازاریابی‌، انواع‌ بازارها و قیمت‌ فروش‌ این‌ محصول‌ در سطوح ‌مختلف‌ بازاریابی‌ مورد بررسی‌ قرار گرفت‌. نتایج‌ نشان‌ داد که‌ در زمینه‌ عملکرد بازاریابی‌ و قیمت‌ها مشکلات ‌عمده‌ای‌ وجود دارد از طرفی‌ به‌ علت‌ اینکه‌ دولت‌ در ارائه‌ اطلاعات‌ بازاریابی‌ اقدامات‌ لازم‌ را انجام‌ نمی‌دهد گروه‌ باربارکن‌ها وارد بازار شده‌اند. این‌ گروه‌ به‌ علت‌ آگاهی‌ از وضعیت‌ بازارهای‌ موجود و قیمت‌ها به‌ صورت ‌مقطعی‌ وارد نظام‌ بازاریابی‌ شده‌ و بازار را در تسلط‌ خود در آورده‌اند. دولت‌ به جای‌ اینکه‌ به‌ نظارت‌ و مراقبت ‌بازار بپردازد، اقدام‌ به‌ دخالت‌ در امور بازار نموده‌ که‌ این‌ امر پیامدهای‌ نامطلوبی‌ را به‌ همراه‌ داشته‌ است‌. لذا در پایان‌ پس‌ از بررسی‌ ویژگی‌های‌ تولید، سازمان‌ بازاریابی‌، انواع‌ بازارها و قیمت‌ محصول‌ در سطوح‌ مختلف بازاریابی‌، نتیجه‌ گرفتند که‌ دخالت‌ مستقیم‌ دولت‌ در فرآیند بازاریابی‌ مطلوب‌ نبوده‌ و نظارت‌ دولت‌ را سفارش‌می‌نمایند. سالم‌ (1379)، در پژوهشی‌ مسائل‌ بازاررسانی‌ انار در استان‌ یزد را مورد بررسی‌ قرار داد. در این‌ پژوهش‌ 8 مسیر مهم‌ بازاریابی‌ شناسایی‌ گشت‌ که‌ 4 مسیر آن ‌منجر به‌ صادرات‌ و باقی‌ مانده‌ به‌ مصرف‌ کننده‌ داخلی‌ ختم‌ می‌شود. نتایج‌ حاصل‌ از این‌ بررسی‌ نشان‌ داد در مسیری‌ که‌ تولید کننده‌ به‌ طور مستقیم‌ محصول‌ خود را در اختیار خرده‌ فروش‌ قرار می‌دهد، کمترین‌ حاشیه‌ و در مسیری‌ که‌ تولید کننده‌ محصول‌ خود را در اختیار عمده‌ فروش‌ قرار داده‌ و عمده‌ فروش‌ محصول‌ را به‌ میدان‌تره‌ بار و دیگر نقاط‌ می‌برد بیشترین‌ حاشیه‌ بازار وجود دارد. همچنین‌ در مسیری‌ که‌ تولید کننده‌ محصول‌ خود را به‌ خرده‌ فروش‌ داده‌ او نیز صادر می‌نماید، بیشترین‌ سهم‌ تولیدکننده‌ و در مسیری‌ که‌ محصول‌ از طریق‌ تولیدکننده‌ صادر می‌شود کمترین‌ سهم‌ تولید کننده‌ مشاهده‌ می‌گردد.
دانشور و مظهری‌ (1379)، در تحقیقی‌ تحت‌ عنوان‌ «نگرش‌ اقتصادی‌- اجتماعی‌ بر جایگاه‌ محصولات‌ کشاورزی‌ راهبردی‌ ویژه‌ خراسان‌» نقشی‌ را که‌ تولید زرشک‌ در ایجاد درآمد، اشتغال زایی‌ و کمک‌ به‌ توسعه ‌اقتصادی‌ – اجتماعی‌ منطقه‌ داشته‌، بررسی‌ نمودند. نتایج‌ نشان‌ داد که‌ تولید زرشک‌ باعث‌ افزایش‌ بهره‌وری‌ نیروی‌ کار، کاهش‌ نرخ‌ بیکاری ‌پنهان‌ در بخش‌ کشاورزی‌ و… می‌گردد لذا‌ توجه‌ بیش‌ از پیش‌ به‌ تولید کشاورزی ‌زرشک‌ و افزایش‌ سطح‌ زیر کشت‌ آن‌ در استان‌ و سرمایه‌گذاری‌ در راستای‌ صنایع‌ وابسته‌ به‌ آن ‌، روند توسعه اقتصادی‌ – اجتماعی‌ مناطق‌ محروم‌ جنوب‌ استان‌ خراسان‌ را بهبود خواهد بخشید. در ضمن‌ این‌ مطالعه‌ ارزش‌افزوده‌ حاصل‌ از زرشک‌ خشک‌ در کل‌ منطقه‌ بیرجند و قاین‌ را ۶/۵ میلیارد ریال‌ و ارزش‌ افزوده‌ زرشک‌ تبدیل ‌شده‌ به‌ افشره‌ در کل‌ منطقه‌ بیرجند و قائن‌ را ۲۲ میلیارد ریال‌ ذکر نموده‌ است

مواد و روشها
در تعاریفی‌ که‌ برای‌ بازاریابی‌ محصولات‌ کشاورزی‌ ارائه‌ شده‌، دو دیدگاه‌ وجود دارد. دیدگاه‌ نخست‌، تعاریفی‌ که‌ بازاریابی‌ محصولات‌ کشاورزی‌ را کلیه‌ عملیات‌ انجام‌ شده‌ بر روی‌ محصول‌ در فاصله‌ بین‌ تولید تا مصرف‌ می‌داند. دیدگاه‌ دوم‌ در بر گیرنده‌ تعاریفی‌ است‌ که‌ بازاریابی‌ محصولات‌ کشاورزی‌ را در مفهومی‌ وسیع‌تر از دیدگاه‌ فوق‌ مورد توجه‌ قرار می‌دهد. به طوریکه‌ بازاریابی‌ محصولات‌ کشاورزی‌ از مرحله ‌برنامه‌ریزی‌ برای‌ تولید آغاز می‌گردد. زیرا، در انتخاب‌ میزان‌، نوع‌ و چگونگی‌ تولید محصول‌، توجه‌ به‌ بازار و تقاضای‌ مصرف‌ کننده‌ لازم‌ است نجفی‌ (1377).
مسیر بازاررسانی
نحوه قرارگرفتن و ارتباط واسطه‌ها و عوامل بازاریابی که به وسیله آن محصول از دست تولیدکنندگان به دست مصرف کنندگان می‌رسد تحت عنوان مسیر بازاررسانی مشخص می‌گردد. ترسیم این مسیرها مربوط به نقل و انتقال محصول بوده و مسیری که قسمت عمده محصول را به بازار هدایت می‌کند در مرکز نمودار ترسیم شده است و سایر مسیر ها به صورت فرعی در طرفین مسیر اصلی قرار دارد.
ضریب هزینه بازاریابی
در فاصله‌ بین‌ تولید تا مصرف‌ محصولات‌ کشاورزی‌، فعالیت‌ها و خدماتی‌ بر روی‌ آنها انجام‌ می‌گیرد. بطور کلی‌، به‌ مجموع‌ هزینه‌ فعالیت‌ها و خدمات‌ انجام‌ شده‌ بر روی‌ محصول‌ در فاصله‌ بین ‌تولید تا مصرف‌، که‌ به‌ صورت‌ درصدی‌ از قیمت‌ محصول‌ ارائه‌ شده‌ به‌ مصرف‌ کننده‌ است‌، ضریب‌ هزینه ‌بازاریابی‌ گویند. فرم‌ ریاضی‌ این‌ ضریب‌ به‌ صورت‌ زیر است‌:
R = (CM / PR) * 100
که‌ در آن‌ R: ضریب‌ هزینه‌ بازاریابی‌، PR: قیمت‌ خرده‌ فروشی‌ و CM: هزینه‌ بازاریابی‌ است‌. رابطه‌ فوق ‌بیانگر سهم‌ هزینه‌های‌ بازاریابی‌ از قیمت‌ پرداختی‌ مصرف‌ کننده‌ است (زارع، ۱۳۷۶) (شکری خانقاء، ۱۳۷۶).
حاشیه بازاریابی
دیگبی‌ (Digby, 1989) حاشیه‌ بازاریابی‌ را به‌ صورت‌ اختلاف ‌قیمت‌ بین‌ حلقه‌های‌ زنجیره‌ بازاریابی‌ تعریف‌ نموده  است‌. بر این‌ اساس‌ سه‌ نوع‌ حاشیه‌ عمده‌ فروشی‌، خرده‌فروشی‌ و حاشیه‌ کل‌ بازاریابی‌ قابل‌ تمیز است‌. روابط‌ مربوط‌ به‌ هر یک‌ از این‌ سه‌ نوع‌ حاشیه‌ به‌ صورت‌ زیر است‌:
                                                                                       MM = PR – PP
                                                                                      MW = PW – PP
                                                                                      MR = PR – PW
که‌ در آن‌ MM: حاشیه‌ کل‌ بازاریابی‌، MW: حاشیه‌ عمده‌ فروشی‌، MR: حاشیه‌ خرده‌ فروشی‌، PR: قیمت‌ خرده‌ فروشی‌، PP: قیمت‌ تولید کننده‌ و PW: قیمت‌ عمده‌ فروشی‌ می‌باشد.
کارایی بازاریابی
براساس‌ برخی‌ از تئوری‌های‌ اقتصادی‌، کارایی‌ بازاریابی‌ صرفاً وابسته‌ به‌ طبیعت‌ رقابت ‌در بازار می‌باشد. هرچه‌ رقابت‌ بیشتر بر بازار حکمفرما باشد کارایی‌ بیشتر خواهد بود. این‌ امر از یک‌ طرف‌، رضایت‌ خاطر مصرف‌ کنندگان‌ و از طرف‌ دیگر، کاهش‌ هزینه‌ها و ضایعات‌ بازاریابی‌ را در پی‌ خواهد داشت‌. با توجه‌ به‌این مطالب‌ شریواستاوا و رانادهیر(Shrivastavaand Ranadhir 1995) سه‌ نوع‌ عدم‌ کارایی‌ بازاریابی‌ شامل‌ عدم‌ کارایی‌ فنی‌ (Technical Inefficiency)، عدم‌ کارایی‌ قیمتی‌ (Price Inefficiency) و عدم‌ کارایی‌ کل‌ (Overall Inefficiency) را معرفی‌ نمودند. روابط‌ مربوط‌ به‌ هر یک‌ از انواع‌ عدم‌ کارایی‌ بصورت‌ زیر است‌:
  عدم‌ کارایی‌ فنی  ‌:                                                                                 T inef =CW / M
 عدم‌ کاریی‌ قیمتی‌:                                                                                 Pinef =CM / MM
  عدم‌ کارایی‌ کل‌ :                                                                   Oinef=CW+CM)/MM   
که در توابع فوق :CW  میزان ضایعات CM : هزینه بازاریابی، MM: حاشیه کل بازاریابی، :Tinef عدم‌ کارایی‌ فنی، Pinef: عدم‌ کارایی‌ قیمتی و Oinef: عدم‌ کارایی‌ کل می باشد.
مدلهای حاشیه بازاریابی
به منظور تعیین عوامل مؤثر و تعیین کننده حاشیه بازاریابی از الگوهای متعددی استفاده می‌گردد که ذیلاً به چهار مدل مشهور شامل مدل‌های Mark UP، Relative Margin، Marketing Cost، و Rational Expectation اشاره می‌گردد:
الف) الگوی مارک- آپ (Mark up Model) MM=f(RP,Z)                                               
ب) الگوی حاشیه نسبی (Relative Model)MM=f(RP,TR,Z)                                             
ج) الگوی هزینه بازاریابی (Marketing Cost Model)                                                        M=f(Q,Z)
د) الگوی انتظارات عقلایی (Rational Expectation Model)       MM=f(PFt,Et(PFt+1),Z ,r ,g)
که در کلیه توابع فوق::MM حاشیه بازاریابی، :PR قیمت خرده‌فروش،PR : قیمت خرده‌فروشی، TR ارزش کالای فروخته شده، Q: میزان محصول عرضه شده، :PFt قیمت سر مزرعه در دوره جاری، (PFt+1):E ارزش مورد انتظار قیمت سر مزرعه در دوره آینده، r: نرخ بهره،g  : نسبت موجودی به فروش و Z بردار هزینه‌های بازاریابی می‌باشند.
شفافیت بازار
از جمله معیارهایی که جهت بررسی ساختار بازار مورد استفاده قرار می‌گیرد، معیار تعیین شفافیت بازار است. شایان ذکر است که در حالت استاتیک، یا در یک زمان مشخص چنانچه قیمت در خرده فروشی با مجموع قیمت سرمزرعه و هزینه‌های بازاریابی برابر باشد، نتیجه گیری میشود که بازار شفاف و رقابتی است

نتایج و بحث
در فرآیند بازاریابی زیره و زرشک، بازارهای موجود به سه نوع بازار سر مزرعه، بازار عمده‌فروشی و بازار خرده فروشی تقسیم می‌شود. بازار سر مزرعه بازاری است که مزارع و باغات زیره و زرشک را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. اغلب معاملات این بازار در رابطه با زیره، مربوط به سر مزرعه و در رابطه با زرشک در محل روستا می‌باشد و بندرت در سر مزرعه انجام می‌شود. اکثر این معاملات به صورت نقدی و در زمان برداشت صورت پذیرفته است، در مواردی نیز معاملات مدت دار و سلف‌فروشی نیز مشاهده شده است. عرضه کنندگان زیره و زرشک در این بازار صرفاً تولید کنندگان و خریداران زیره و زرشک، اغلب عمده فروشان و نمایندگان عمده فروش می‌باشند. بازار عمده فروشی محدودتر از بازار سر مزرعه است. تمرکز این بازار در شهرستانها می‌باشد. در استان مورد مطالعه بازار عمده‌فروشی نسبت به بازار سر مزرعه از اهمیت بیشتری برخوردار است. عرضه کنندگان به این بازار، شامل کشاورزان، خریداران محلی، عمده فروشان و نمایندگان عمده فروشان، دلالان و میدان داران می‌باشند و خریداران بازار عمده فروشی زیره به ترتیب اولویت شامل صادرکنندگان، عمده فروشان دیگر شهرستان‌ها، خرده فروشان، دلالان و و مصرف کنندگان می‌باشند. عمده معاملات زیره در این بازار به صورت مدت دار و علی الحساب و عمده معاملات زرشک نیز به صورت نقدی می‌باشد. تمامی معاملات زیره و زرشک در بازار خرده فروشی در فصول بعد از برداشت و به صورت نقدی انجام می‌پذیرد.
عملیات بازاریابی زیره و زرشک در استان شامل انباری داری، حمل و نقل، بسته بندی ، درجه‌بندی و سرمایه است. زرشک معمولی و پفکی بدلیل خاصیت فساد پذیری آنها، انبارداری چندانی ندارند. بدین ترتیب هیچگونه فرصت و موقعیتی برای سوء استفاده عوامل بازاریابی و واسطه‌ها باقی نمی‌ماند. در مناطق مورد مطالعه اغلب کشاورزان فاقد انبار مناسب بوده به عبارت دیگر در بازار سر مزرعه و یا در محل روستا انبار مناسبی که بتواند محصول زیره و زرشک را از تابش نور خورشید و دیگر عوامل محیطی محفوظ نگه دارد کمتر یافت می‌شود. در بازاریابی زیره و زرشک حمل و نقل از سر مزرعه و محل روستا آغاز می‌گردد و در صورت فروش زیره و زرشک در بازار سر مزرعه، حمل و نقل آن به بازار عمده فروشی توسط خریدار صورت می‌گیرد، اما در صورت ارائه زیره و زرشک در بازار عمده فروشی، حمل و نقل به عهده کشاورز می‌باشد و هزینه آن بسته به توافق طرفین قسمتی یا تماماً توسط خریدار یا کشاورز پرداخت می‌شود. معمولاً وسیله حمل و نقل در فاصله بازار سر مزرعه و محل روستا تا بازار عمده فروشی نیسان، وانت و به ندرت خاور می‌باشد. بسته به نوع بازار، موقعیت و اهیمت درجه بندی متفاوت است به طوریکه زیره و زرشک در بازار سرمزرعه بدون درجه بندی و در بازار عمده‌فروشی اغلب براساس درجه مبادله می‌شوند.
درجه بندی زیره در بازار عمده فروشی در محل کارخانجات زیره پاک کنی انجام می‌شود. عدم کنترل و بازرسی شیوه درجه بندی و درجات تهیه شده برای زیره و زرشک موجب سوء استفاده برخی از کارخانه داران و تصفیه کنندگان شده است. برخی از کشاورزان برای مقابله با این موضوع، محصول خود را به چندین کارخانه عرضه می‌نمایند. زرشک را می‌توان متناسب با وزن آن در ظروف با پوشش‌های مناسب از قبیل سلوفان، نایلون و یا کارتن با لفاف داخلی مناسب بسته بندی نمود. بسته‌های زیره باید به صورت کیسه‌های دو لفاف، که لفاف بیرونی از جنس گونی یا الیاف صنعتی و لفاف داخلی از کرباس یا متقال تشکیل شده است، باشد. بسته‌ها باید از موادی ساخته شوند که بر محتویات درونی خود بی اثر باشند. لوازمی که جهت بسته بندی زیره و زرشک استفاده می‌شود، باید سالم، تمیز، خشک و بدون بو باشد و روش بسته بندی باید طوری باشد که حفاظت کامل علیه هر گونه فساد،  نفوذ رطوبت و آفات تأمین گردد. بسته‌ها، گونی‌ها و یا کارتن‌های زیره و زرشک باید در انبارهای سر پوشیده نگهداری شوند که از تابش آفتاب و بارش باران و حرارت زیاد محفوظ بمانند. اطاق انبار باید خشک و عاری از بوهای ناپسند بوده و در برابر ورود حشرات و کرمها مصون باشد. تجهیزات تهویه باید نوعی تحت بازبینی قرار گیرد که در شرایط خشک تهویه خوبی انجام گیرد و در شرایط کاملاً بسته باشد. در اطاق انبار باید تجهیزات لازم جهت تبخیر و سوزاندن و دود کردن مواد ضد عفونی کننده موجود باشد. 
وجود واسطه‌ها در فرایند بازاریابی به علت دوری تولید کننده و مصرف کننده از یکدیگر امری ضروری است. واسطه‌های موجود در زنجیره بازاریابی زیره و زرشک شامل عمده فروشان، خریداران‌محلی، نمایندگان عمده فروش، میدان داران، دلالان و خرده فروشان می‌باشند. خریداران محلی به خرید، جمع آوری، حمل و نقل و فروش زیره و زرشک می‌پردازند در حالی که عمده فروشان دارای فعالیت‌های گسترده تر و قابل ملاحظه تری در فرایند بازاریابی زیره و زرشک می‌باشند، به طوریکه بر اساس سطح فعالیت می‌توان عمده فروشان را به دو گروه تقسیم نمود: گروه نخست عمده فروشان زیره و زرشک بوده وصرفاً فعالیت‌های مشابه خریداران محلی انجام می‌دهند. گروه دوم عمده فروشان تصفیه‌کننده بوده، این گروه فعالیت خود را توسعه داده و به تصفیه، پاک کردن و درجه بندی زیره و زرشک می‌پردازند. نمایندگان عمده فروش، گروه دیگری از واسطه‌های بازاریابی محصول زیره و زرشک می‌باشند. دوره فعالیت این گروه به هنگام برداشت محصول است این گروه افرادی را در بر می‌گیرد که اطلاع کامل از بازار و قیمت در مکان‌های مختلف را دارا می‌باشند .کشاورزانی که محصولاتشان افزون بر میزان خرید خریداران محلی است با بستن قرارداد‌های ویژه محصول خود را به نمایندگان عمده فروش می‌فروشند. انگیزه فروش محصول به نمایندگان عمده فروش، ارائه قیمت بیشتر از سوی این گروه نسبت به دیگر گروه‌هاست. از طرفی خرید کلی و بدون صرف وقت است. این افراد با توجه به اطلاعاتی که در زمینه بازار دارند، بیشترین سود بازاریابی را به خود اختصاص می‌دهند. میدان داران عاملین دیگری نیز در مراکز تولید محصول زیره و زرشک دارند که واسطه‌ ها می‌باشند. این واسطه‌ها با سرمایه ای که میدان دار در اختیار آنان قرار می‌دهد محصولات  زیره و  زرشک تولید کننده را پیش خرید و یا در موقع برداشت، محصول را از تولید کننده خریداری می‌کنند، این گونه واسطه‌ها در ازای خدمات از میدان دارکارمزد دریافت می‌کنند. یکی از مهمترین عاملان بازاررسانی زیره و زرشک، دلالان می‌باشند. این افراد در حقیقت نقش اصلی را در ساختار بازار به عهده داشته و به عنوان رابطین تولید کنندگان و خریداران هستند و بدلیل داشتن اطلاعات وسیع در مورد قیمت انواع محصولات و همچنین به جهت دارا بودن مهارت در شناسایی ارقام مختلف محصول ( که به لحاظ قیمتی تفاوت دارند ) نقش مشاوره را برای فروشندگان و خریداران ایفا می‌نمایند و در قبال آن حق الزحمه دریافت می‌کنند. خرده فروشان زیره و زرشک به دو صورت سیار و ثابت به فعالیت مشغولند. خرده فروشان ثابت، همان مغازه داران پراکنده در سطح شهرستانها هستند. خرده فروشان سیار نیز اغلب با استفاده از وسایل نقلیه مانند نیسان اقدام به خرده فروشی می‌نمایند. این گروه محصول خود را از سطح مزارع و مرکز عمده فروشی شهرستان‌ها تهیه می‌کنند. تهیه محصول از سطح مزرعه شیوه ایست که بیشتر خرده فروشان در فصل برداشت به آن روی می‌آورند، در دیگر فصول این گروه محصول خود را از مراکز عمده فروشی فراهم می‌سازند.
مسیر بازاررسانی زیره
نمودار (۱-۵)، مسیر بازاررسانی زیره را در استان خراسان نشان می‌دهد.مسیرهای عمده بازاریابی زیره در این استان شامل (۱): تولید کننده- عمده فروش- خرده فروش- مصرف کننده، (۲): تولید کننده عمده‌فروش- مصرف کننده .(۳): تولید کننده- خرده فروش- مصرف کننده می‌باشد. لازم به ذکر است که هر کدام از مسیرها با توجه به اهیمتشان مورد بررسی قرار گرفت.

قیمت گذاری زیره در مسیرهای مختلف بازاریابی
قیمت زیره در بازار سر مزرعه و محل روستا بر اساس توافق طرفین تعیین می شود. متوسط قیمت تولیدکننده زیره در مسیر(۱)که در آن محصول از طریق خریداران محلی ، دلالان ، نمایندگان عمده‌فروش، میدان داران و دیگر واسطه‌ها خریداری می‌شود به ترتیب ۱۵۴۸۵ ریال می‌باشد که اینان نیز محصول خریداری شده را با قیمت ۸۱۸/۱۶۶۵۶ ریال در اختیار خرده فروشان قرار داده و خرده فروشان نیز محصول خریداری شده را با قیمت ۸۳۳/۱۷۰۲۰ ریال در اختیار مصرف کنندگان و خرده فروشان دیگر شهرستانها قرار می‌دهند. در مسیر( ۲ )، با توجه به توان مالی کشاورز، محصول تولید شده به شهرستانها و مراکز عمده فروشی انتقال داده می‌شودکه در این صورت کشاورز قادر است محصول زیره خود را با قیمت بالاتری در اختیار عمده فروشان قرار دهد. متوسط قیمت فروش تولید کننده در این حالت ۱۵۸۷۵ ریال می‌باشد. عمده فروشان زیره نیز محصول خریداری شده را با قیمت ۸۵۷/۱۶۸۹۲ ریال در اختیار مصرف کنندگان و عمده فروشان دیگر شهرستانها قرار می‌دهند .در مسیر های (۳)و (۲)، کشاورز محصول تولید شده زیره را که تا مدتی بعد از برداشت در انبار و یا منازل خود نگهداری نموده جهت دریافت قیمت بالاتر به مراکز خرده فروشی واقع در شهرستانها برده و با قیمتی معادل با ۲۵/۱۵۵۹۶ ریال در اختیار خرده فروشان زیره نهاده، خرده فروشان مذکور نیز محصول خریداری شده را با قیمت ۸۳۳/۱۷۰۲۰ ریال در اختیار مصرف کنندگان و خرده فروشان دیگر شهرستانها قرار می‌دهند.