آتشفشان - پایگاه دانلود رایگان کتاب | دانلود کتاب

یکی از فواید مطالعه آتشفشان‌ها، پیش‌بینی فعالیت مجدد آتشفشان‌های خاموش یا نیمه‌فعال است. شاید این سوال که چگونه فعالیت مجدد آتشفشان‌های خاموش یا نیمه فعال پیش‌بینی می‌شوند، ذهن خیلی‌ها را به خود مشغول کرده باشد. اطلاع از زمان وقوع فوران، شدت احتمالی فوران و مکان‌های مورد تهدید به بسیاری از سوالات مرتبط با چگونگی پیش‌بینی وضعیت آتشفشان‌ها پاسخ می‌دهد.

در این میان‌گاهی خود آتشفشان به تنهایی آسیب‌رسان نیست ولی پدیده‌های ثانویه حاصل از آن مانند بسته‌شدن مسیر رودخانه توسط گدازه، شکستن دیواره سد نزدیک محل انفجار یا ایجاد سیل حاصل از ذوب برف‌ها و یخچال‌ها توسط گرمای آتشفشان خطرناک و مخرب هستند. خوشبختانه پیش‌بینی وقایع آتشفشانی از پیش‌بینی زمین‌لرزه‌ها آسان‌تر و با اطمینان بیشتری همراه است. البته برای این‌که بتوانیم درباره فعالیت یک آتشفشان اظهارنظر کنیم باید تمام عواملی را که به پیش‌بینی فعالیت آتشفشان کمک می‌کند، جمع‌آوری و برای آن آتشفشان یک پرونده و شناسنامه تشکیل بدهیم. به این ترتیب می‌توانیم تمام تغییرات آتشفشان را بررسی و ثبت کنیم.

 
عوامل مورد بررسی در پیش‌بینی وقایع آتشفشانی

 
عوامل تکتونوماگمایی: برای پیش‌بینی وقایع آتشفشانی باید بدانیم آتشفشان در چه نوع محیط تکتونوماگمایی (زمین ساخت ورقه‌ای) واقع است یعنی منطقه‌ای که کوه آتشفشان در آن قرار دارد یک منطقه سابداکشن (فرورانش)، ریفتی (ریفت یا کافت جایی است که لیتوسفر براثر رژیم تکتونیکی کششی شکسته شده است) یا گسله‌ای است. وقتی محیط تکتونیکی را شناختیم باید بررسی کنیم که آیا عامل مولد ماگما یعنی ماده‌ای طبیعی که داغ و سیال(حجم غالب آن سیال است) به‌طور معمول سیلیکاتی است(به صورت خیلی نادر می‌تواند کربناتی هم باشد) و ماده اصلی سازنده سنگ‌ها به شمار می‌آید، هنوز فعال است یا خیر؟ و در صورتی که وقوع آتشفشان ناشی از فرورانش است، آیا هنوز سابداکشن ادامه دارد یا خاتمه یافته است؟

 

پتروگرافی و تحول سنگ‌شناسی: توالی سنگ‌های یک آتشفشان باید به‌طور دقیق مطالعه شود تا از این راه وضعیت فوران‌های گذشته، فاصله بین فوران‌ها و روند تقریبی آنها مشخص شود و بتوان در مورد فوران‌های احتمالی آن اطلاعاتی به دست آورد.

 

کنترل لرزه‌ای: گاه در مناطقی که آتشفشان وجود دارد، زمین‌لرزه‌هایی رخ می‌دهد که شاید بتوان این زمین لرزه‌ها را به عنوان نشانه‌هایی قابل اطمینان برای تجدید حیات آتشفشان‌های آن منطقه دانست چرا که آشیانه یک آتشفشان هنگام آرامش دارای ارتعاشات منظم و طبیعی است. ولی هنگامی که آشیانه ماگمایی دچار تحول شود، ارتعاشات آن غیرعادی می‌شود بنابراین در میان انواع روش‌های مراقبت از آتشفشان‌ها، کنترل لرزه‌ای را باید پیش‌بینی مطلوبی قلمداد کرد. در بیشترحالات، پیش‌بینی به وسیله لرزه‌سنج‌های ثبت‌کننده به‌طور خودکار انجام می‌گیرد، به‌گونه‌ای که این دستگاه‌ها پیام فوری و تفسیر سریع آن را برای ایستگاه‌های علمی مخابره می‌کنند. اما همیشه تفسیر دقیق یافته‌های لرزه‌نگارها و کلینومترها امکان‌پذیر نیست، بخصوص در زمینه انفجار آتشفشان‌های چینه‌ای که با خطر همراه هستند و در حلقه آتش اطراف اقیانوس آرام تعداد بی‌شماری از آنها وجود دارد. در شهر واچی، ۵۱ نوع از این لرزه‌سنج‌های ثبت‌کننده به کار گرفته شده است. ماگمایی که در حال بالاآمدن است، باعث ایجاد ارتعاشی با سرعت متوسط km‌/‌s 5 در زیر آتشفشان می‌شود. این ارتعاشات بیانگر این موضوع هستند که ماگما در حال نزدیک‌شدن به سطح زمین است. برخی از آتشفشان‌های شناخته‌شده دنیا دارای شبکه خوبی از لرزه‌نگارها هستند. به این وسیله به‌طور دقیق می‌توان کانون ارتعاشات را تشخیص داد. این کانون‌های لرزه‌ای به موازات ماگما عمل می‌کنند و به‌وسیله آنها می‌توان فوران‌هایی را که در آینده ممکن است صورت گیرند، پیش‌بینی کرد.

گاهی خود آتشفشان به‌تنهایی آسیب‌رسان نیست ولی پدیده‌های ثانویه حاصل از آن مانند بسته‌شدن مسیر رودخانه توسط گدازه یا شکستن دیواره سد نزدیک محل انفجار خطرناک و مخرب است .

در این مورد همچنین عقیده بر این است که جزر و مدهای غیرطبیعی زمین که به‌وسیله اثر جاذبه ماه بر پوسته زمین صورت می‌گیرد، باعث فوران کوه آتشفشان اگوستین در آلاسکا شده است. البته به شرط این‌که در اثر این پدیده، ماگما به اندازه کافی بالا آمده باشد. ۱۴ تا ۱۷ فوران کوه آتشفشان سنت‌هلن در بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۷ هم با همین پدیده مرتبط بوده‌اند.

 

اندازه‌گیری نقاط ارتفاعی و شیب‌سنج‌ها: هنگامی که ماگما در حال بالاآمدن از آتشفشان باشد، امکان بادکردن یا متورم‌شدن کوه آتشفشان وجود دارد. بنابراین اگر ما قبلا ارتفاع دقیق نقاطی از کوه آتشفشان را داشته باشیم، می‌توانیم بالاآمدن ماگما را پیش‌بینی کنیم. فعالیت لرزه‌ها غالبا با تغییر شکل زمین‌های اطراف کوه آتشفشان همراه است که این تغییرات توسط تئودولیت‌ها و شیب‌سنج‌ها بررسی و اندازه‌گیری می‌شود. شیب‌سنج‌‌ها ابزاری دقیق هستند که قادر به اندازه‌گیری شیب در روی زمین با دقت یک میلی‌متر در هر کیلومتر هستند. به‌طور کلی ۲ نوع شیب‌سنج وجود دارد؛ شیب‌سنج نوع الکترونیکی و نوع خشک که هر دو نوع قادر به ثبت حرکات زمین هستند و می‌توان آنها را در محل‌های مناسبی در اطراف آتشفشان نصب کرد. این ابزار هنگام بالاآمدن ماگما که سبب بادکردن و تورم در کوه آتشفشان می‌شود، تغییرات را بررسی و تفسیر می‌کند. این تغییرات و مراحل حیرت‌انگیز همگام با تغییر درکوه آتشفشان برای فوران به آهستگی صورت می‌گیرند. به عنوان مثال آتشفشان‌های فونا و لیکارو ـ که هر دو قبل از فوران حدود یک‌متر متورم شده بودند ـ بعد از فوران به حالت اولیه خود برگشتند. همچنین هجوم ماگما به دریاچه‌های بسته که به‌طور آهسته صورت می‌گیرد نیز باعث تورم در کوه‌ها می‌شود. فرونشست‌های سریع در طول پهلوها و کناره‌های یک آتشفشان غالبا منجر به تخلیه بادکردگی و تورم آتشفشان‌ها می‌شود. به عنوان مثال می‌توان به از بین‌رفتن سریع تورم آتشفشان کرامل اشاره کرد. بارزترین مثال بادکردگی و تورم آتشفشان‌ها و نتایج مخرب حاصل از آن را می‌توان در شیب‌های برجسته کوه‌های سنت‌هلن که ۲ ماه قبل از فوران‌های آتشفشانی به‌وقوع پیوسته است، مشاهده کرد. البته این موضوع را باید دانست که اگر فوران‌های آتشفشانی همراه با زمین‌لرزه و زمین‌لغزه باشند، باید نرخ تورم را نتیجه عملکرد هر دو عامل دانست.

 

مشاهده‌های پیوسته: مشاهده‌ پیوسته آتشفشان‌های خاص، اغلب نمایانگر این امر است که نه به‌طور یقین، اما احتمالا فوران‌هایی در آینده رخ خواهد داد. برای اثبات چنین فرضیه‌ای، کمتر از ۵۰ مورد از ۸۹ آتشفشانی که احتمال مخرب‌بودن آنها بیشتر بود، موضوع بحث و بررسی‌های مفصل و دقیق در سال ۱۹۸۳ قرار گرفت. البته تعیین مخرب‌بودن آتشفشان‌هایی که جزو آتشفشان‌های مخرب طبقه‌بندی شده‌اند نیز کار سهل و آسانی نیست. ۲ فوران فاجعه‌انگیز که در سال ۱۹۹۱ به‌وقوع پیوست، از جمله این موارد محسوب می‌شوند. البته خوشبختانه زمانی که آتشفشان پنتاتوبا فوران کرد، وسایل جلوگیری از ضرر و زیان حاصل از آن در منطقه نیز ایجاد شد. همچنین آتشفشان آنزه در کیوشو در سال ۱۹۶۶ از میان ۳ آتشفشان فعال کشور ژاپن با داشتن اثرات مخرب و پتانسیل بالا برای بررسی‌ها و مشاهد‌ه‌های علمی انتخاب شد.

 

بررسی تغییرات کمی و کیفی گازهای آتشفشانی: افزایش خروج گاز یا تغییرات نسبت آنها از دهانه آتشفشان، از مدت‌ها قبل به عنوان یک نشانه از فوران‌های آتشفشانی شناخته شده بود. از آنجا که افزایش خروج مواد فرار به علت نزدیک‌شدن ماگما به سطح زمین است، جمع‌آوری این قبیل اطلاعات اغلب مشکل است زیرا ابزارهای بررسی و جمع‌آوری مواد خروجی باید در نزدیک آتشفشان نصب شود. این موارد اغلب برای زمین‌شناسان خطرناک است. البته امروزه چنین مشکلاتی را با به‌کارگیری آنالیزهای مادون قرمز و گیرنده‌های الکتروشیمیایی خاصی می‌توان برطرف کرد، به‌طوری که آنها را می‌توان در مکان‌ها و فاصله‌های مناسب و دور از خطر فوران نصب کرد. ترکیب شیمیایی گازها بعد از یک فوران به این ترتیب تغییر می‌کند: در آغاز HCL، HF، NH4 ،CL ، H2O، CO و O2 خارج می‌شود (مرحله هالوئید)، بعد از آن O2، H2S، H2O، CO، H2، SO2 (مرحله سولفورها) و سرانجام بخار داغ. بنابراین افزایش مقدار CO2، SO2 و H2S یا افزایش درجه بخار آب و فشار گاز برای ما از جمله عوامل شاخص و فاکتورهای اساسی هستند. وقتی فعالیت افزایش می‌یابد، ترکیب گازها تغییر می‌کند. مطالعه مداوم گازهای آتشفشانی سرانجام پیش‌بینی فوران‌ها را امکان‌پذیر ساخت. به هر حال این مساله قابل توجه است که کنترل مداوم این قبیل موارد در کل جهان، به یک شبکه گسترده غنی محتاج است. دهانه آتشفشان نوادو که بخارهای آب را به اسیدسولفوریک تبدیل می‌کرد، برای دانشمندان یک هشدار تکان‌دهنده قبل از فوران بود. همچنین از این قبیل بررسی‌ها می‌توان بخارهای سولفوری آتشفشان مونته را یاد کرد که بخارهای سولفوری حاصله با نقره واکنش داده و رنگ آن را سیاه می‌کرد. در پایان نیز می‌توان از کوه‌های پیرامون شهر واشنگتن یاد کرد که افزایش فومرول‌ها یا گازهای آتشفشانی و مواد فرار آن اندازه‌گیری و با این روش به عنوان یک آتشفشان فعال در آینده معرفی شد.

 

تجسس به وسیله ماهواره‌ها: گاهی اوقات تصاویر گرفته‌شده از راه دور توسط ماهواره‌ها می‌تواند آنومالی‌های حرارتی ناشی از بالاآمدن ماگما و گرم‌شدن سنگ‌های نزدیک به سطح زمین را در مناطق فعال نشان دهد. به عنوان مثال در سال ۱۹۸۹، تصاویر ماهواره‌ای آند مرکزی ثابت کرد که در آن ناحیه به جای۱۶ آتشفشان فعالی که در دیاگرام‌های آتشفشان‌های فعال سال ۱۹۶۳ به چاپ رسیده بود،۶۰ آتشفشان فعال وجود دارد. همچنین امروزه محققان سیستم اعلام خطر تازه‌ای ابداع کرده‌اند که قادر است چند روز قبل از آتشفشان، وقوع آن را اطلاع دهد. در سیستم جدیدی که با استفاده از ماهواره‌های موقعیت‌یاب تکمیل شده است، موقعیت زمین‌های اطراف آتشفشان به‌طور مستمر تحت‌نظر قرار می‌گیرد و هر نوع حرکت غیرعادی در این زمین‌ها ـ که می‌تواند مقدمه بروز آتشفشان باشد ـ به دقت اندازه‌گیری می‌شود تا در صورت تشخیص حتمی‌بودن وقوع حادثه، به ساکنان مناطق اطراف هشدار داده ‌شود. اولین نمونه از این سیستم جدید مراقبت از تغییرات آتشفشان، در ایتالیا راه‌اندازی شده است.نحوه عمل سیستم اعلام خطر وقوع آتشفشان به این‌گونه است که در زمین‌های ۲ طرف خطوط گسست آتشفشان، صفحات براق بزرگی از جنس فولاد نصب می‌شود. ماهواره‌هایی که کار تعیین موقعیت را انجام می‌دهند، هر روز یکبار در هنگام گردش بر فراز منطقه مورد نظر موقعیت این صفحات را اندازه‌گیری می‌کنند. هنگام بروز آتشفشان، جوشش گدازه‌هایی که قرار است از قعر زمین بیرون بجهند سبب می‌شود تا زمین‌های اطراف کوه شروع به حرکت کنند و این حرکت می‌تواند به چندین سانتی‌متر در روز هم برسد. ماهواره‌ها با مشاهده تغییر موقعیت صفحات فلزی و تعیین الگوی مداوم این تغییرات، ایستگاه‌های زمینی را از خطر وقوع آتشفشان آگاه می‌کنند. به اعتقاد ابداع‌کنندگان سیستم جدید، روش جدید شناسایی آتشفشان از جهت‌های مختلف بر سیستم‌های کنونی که با استفاده از ایستگاه‌های زمینی تغییرات را ثبت می‌کنند، برتری دارد.

مزیت نخست، دقت بیشتر سیستم جدید است که می‌تواند حرکت زمین را با دقت یک سانتی‌متر مشخص کند و این امری است که از عهده بسیاری از ایستگاه‌های زمینی موجود ساخته نیست. مزیت دیگر سیستم جدید نسبت به نمونه‌های مشابه خود، آن است که ماهواره‌ها قادر هستند با مشاهده دودی که قبل از بروز آتشفشان یا پس از آن از کوه خارج می‌شود و فضای اطراف را می‌پوشاند و تعیین موقعیت دقیق مسیر حرکت این دود، هواپیماهای مسافربری را که احیانا در مسیر حرکت این توده متراکم گاز قرار دارند به موقع از این خطر آگاه کنند. سومین مزیت سیستم جدید آن است که می‌تواند با عکسبرداری از بقایای آتشفشان‌ها طی قرون گذشته که آثار آن در زمین‌های اطراف آتشفشان باقی مانده است، ممکن‌ترین مسیر حرکت گدازه‌های آتشفشانی را مشخص کند و به این ترتیب به افرادی که قصد دارند در زمین‌های اطراف آتشفشان‌ها اقامت کنند، مناسب‌ترین مکان‌ها را پیشنهاد کند. باید توجه داشت که تجسس و پیش‌بینی توسط ماهواره‌ها مقرون به صرفه نیست و گران است و در حال حاضر استفاده از آن در مراحل اولیه خود است، ولی به هر حال می‌تواند بهترین جنبه‌های پیش‌بینی برای فوران‌های آتشفشانی باشد و به طور فزاینده‌ای، کنترل جابه‌جایی قائم و افقی زمین را در اطراف آتشفشان‌ها در آینده نشان دهد.

 

رفتارهای غیرطبیعی حیوانات: حرکات غیرطبیعی حیوانات در بعضی موارد دال بر نزدیکی فوران‌های آتشفشانی مخرب است. بعد از فوران فاجعه‌آمیز کوه پله در ۸ می ۱۹۰۲، در حالی که ۳۰هزار نفر در سنت پیر کشته شدند، فقط جسد گربه‌ای پیدا شد. چرا که پرندگان مهاجر به جای آن‌که مثل همیشه روی دریاچه‌ای نزدیک سنت‌پیر بمانند، روانه جنوب آمریکا شدند. از طرف دیگر روی شیب کوه مارهای زیادی زندگی می‌کردند، اما در نیمه دوم آوریل محل سکونتشان را ترک کردند. بقیه خزندگان نیز از این عمل پیروی کردند. در واقع بالارفتن دمای زمین، خروج گازها، لرزش‌های خفیف زمین و سایر پدیده‌های هشداردهنده که مورد توجه اندام‌های حسی انسان قرار نمی‌گیرد، موجب پریشانی حیوانات که نسبت به این عوامل حساس هستند، می‌شود. شاید امروزه ایجاد یک سرویس برای پیش‌بینی فوران آتشفشان‌های خاموش، به مراتب آسان‌تر از پیش‌بینی وضع هوا باشد. پیش‌‌بینی‌های آتشفشان شناختی، برپایه ثبت تغییرات در رژیم آتشفشان از طریق مشاهده پارامترهای شیمیایی و فیزیکی مطمئن قرار دارد.

 

دفاع در مقابل بلایای طبیعی

دفاع موثر در مقابل فوران‌ها در بعضی حالات امکان‌پذیر است. بمباران‌کردن جریان گدازه روان و دیواره‌های دهانه آتشفشان توسط هواپیما یا توپخانه، احداث آب‌بندها یا سایر سدها در مسیر گدازه یا کشیدن تونل‌هایی به داخل دهانه آتشفشان برای کاستن آب دریاچه‌ها از جمله این روش‌های موثر محسوب می‌شوند. همان‌طور که به عنوان مثال آب بندها و پشته‌ها برای مقابله با گدازه‌های مایع در جزایر هاوایی با موفقیت مورد استفاده قرار می‌گیرند هنگام فوران‌های سال‌های ۱۹۵۶ و۱۹۶۰ پشته‌های سنگی حتی در مقابل جریان قوی گدازه ایستادگی کردند.

استفاده از آب‌بندها و پشته‌ها در مقابل روانه‌های گل‌ولای نیز امکان‌پذیر است. برای جلوگیری از آنها لازم است آب مازاد از دهانه‌های آتشفشان بیرون کشیده شود. به این منظور، تونلی انحرافی از قسمت بیرونی شیب مخروط آتشفشان به داخل دهانه آن کشیده می‌شود.

ایران کشوری است زلزله خیز، زلزله های مختلف قرن اخیر گواه این حق اخیر گواه این است که هیچ  نقطه ای از خاک  سرزمین  مان از این حادثه طبیعی مصون نیست. زلزله  مثل گردش زمین، باد و طوفان و یا درخشش خورشید  و آمدن  باران، پدیده ای کاملاً طبیعی ، انکار  ناشدنی  اما چاره پذیر است .واقعیت  تلخ این است  که انسانها را زلزله نمی کشد بلکه  خانه های سست بنیاد می کشد.
امروزه با آگاهیها و اطلاعاتی که درباره ساختمان کره زمین  وزلزله داریم برای ترسیم  نقشه ای مناطق در معرض خطر کافی است، اما با این همه،مردم  بازهم در همین مناطق خطرناک ،خانه های سست و غیر مقاوم می سازند .در نتیجه  بسیاری از شهرهای ما از جمله  کلان شهر تهران  با تهدید  زلزله های بسیار ویرانگر  روبرو هستند.
با امید به روزگاری که در آن بتوانیم  زلزله را به موقع پیش بینی کنیم .فعلاً تنها راه  نجات این است که خانه یمان را در برابر زمین لزره مقاوم و استوارتر بسیازیم.
منشاء زمین
 به نظر دانشمندان زمین حدود ۶/۴ میلیارد سال پیش تشکیل شده است و از آن زمان سطح زمین  بصورت تدریجی طی مراحل مختلف شکل گرفته است . به احتمال زیاد زمین میلیونها سال پس از یک انفجار در فضا ایجاد شده است. این انفجار حجم  عظیم  و وسیعی از گاز  وذرات گرد و غبار  ایجاد کرده است. دانشمندان فکر می کنند ذرات به یکدیگر متصل شده و به هم جوش خورده اند، تا توده های عظیمی از مواد مذاب شده ، که بالاخره  تبدیل به سیارات امروزی شده اند را ایجاد کنند.
به راحتی  می توان تصور کرد که زمین  ایجاد شده به طور باور نکردنی داغ بوده ودر سطح آن دریایی از سنگهای مذاب وجود داشته است. حدود ۴ میلیارد سال پیش  به آرامی شروع به سرد شدن  کرد وبه لایه های  مختلفی تقسیم شد.
سنگین ترین ماده برای تشکیل هسته یا قسمت مرکزی  زمین فرو افتاد اما هنوز  به طرز  باور نکردنی داغ مانده بود ماده کم چگالی تر ، لایه های  اطراف هسته را تشکیل  داد. در سطح ،ماده مذاب  به اندازه کافی سرد شده تا یک پوسته  سنگی که به اعتقاد  دانشمندان  با آتشفشانهای بسیاری پوشیده  شده است را تشکیل دهد.
قاره های اولیه احتمالاً از سنگ تشکیل شده است که این سنگ از آتشفشان به  روی سطح جریان پیدا کرده و سرد شده و پوسته ضخیم تری را تشکیل داده است. اقیانوسها ممکن  است در لایه های  زیرین  حین فشرده شدن گازهای  فرار فورانهای آتشفشانی ظاهر شوند که متشکل از قطرات ریز فشرده آب می باشند. پس اتمسفر  اولیه زمین ، احتمالا ً بوسیله گازهای آتشفشانی تشکیل شده است.
وضع موجود زمین
اگر چه سطح زمین ظاهراً  جامد وثابت به نظر می رسد ولی هنوز تغییراتی در حال شکل گیری می باشد.  سطح زمین  به طور مداوم در حین  مراحل مختلف تدریجاً به سمت بالا ساخته می شود یا به سمت پایین شکسته  می شود. بیشتر  تغییرات  مشاهده شده بسیار آرام رخ می دهد ، ولی توسط تجهیزات  علمی مخصوص قابل تشیخص می باشد. برای  تشکیل یک رشته  کوه میلیاردها سال طول می کشد.  اما یک فوران  شدید آتشفشان  یا یک زلزله  ویران کننده می تواند سطح زمین را طی چند روز، چند ساعت  یا حتی چند دقیقه  تغییر بدهد.
ساختار زمین
زمین تقریبا شبیه یک کره می باشد اما اندکی در قطب شمال و  قطب جنوب پهن بوده و شامل ۳ لایه اصلی پوسته ، جبه  وهسته است . هر لایه  از انواع مختلف سنگ تشکیل شده است.
حرکت سطحی
 پوسته و لایه جامد  بالایی  گوشته ( جبه ) از یک لایه شناخته شده به نام لیتوسفر تشکیل شده است .۲ نوع لیتوسفر  وجود دارد: لیتوسفر  اقیانوسی که پوسته  اقیانوسی داردو در هر حدود km 6 ( 4 مایل ) در سطح  خود ضخامت دارد.
این پوسته  بیشتر به وسیله دریا  پوشیده شده است .نوع دیگر لیتوسفر قاره ای است که پوسته  قاره ای دارد و بین ۳۵ تا km70 (22 تا۴۴ ماییل ) در سطح ضخامت دارد. بیشتر قسمتهای آن مرتفع تر از آن می باشد که با آب پوشیده شود پس سرزمینها و خشکی ها را ایجاد کرده است.

صفحات زمین
اگر چه تصور می شود زمین یک سطح پیوسته دارد ولی این سطح درچندین  قسمت  شکسته شده شده که مانند  یک راه موئی قطعات  را به صورتی که با یکدیگر  متناسب  و فیکس باشند می برد. این قطعات  هرکدام  یک صفحه نامیده می شوند  و بطور مداوم  و بسیار آرام درکنار هم خلاف جهت یکدیگر  درحرکت  می باشند  یک صحفه  می تواند از لیتوسفر  اقیانوسی  یا قاره ای  یا هردونوع تشکیل شده باشد. لبه های صفحه  ها مرزهای  صحفه ای یا حاشیه های صفحه ای  نامیده می شوند و در همین  نواحی است که هه زلزله ها رخ می دهد و بیشتر  آتشفشانها یافت می شوند.
حرکات صفحات
 صفحات زمین به طور مستمر  در مسیرها وجهات  مختلف در حرکت می باشند . اگر چه  این حرکت  بسیار کند انجام می شود .صفحات  بطور متوسط cm5 (2 اینچ) در سال حرکت می کنند   که تقریبا   برابر میزان  رشد ناخن می باشد. به دلیل اینکه همه صفحات به هم متصل هستند، حرکت هر یک از صفحات یک تاثیر برخوردی  دارد که حرکت  تدریجی همه صفحات اطراف خود را ایجاد  می کنند.علائم  مسیرهای  مختلف حرکات  صفحه ای  در مرزهای صفحات  در مرزهای صفحات  اطراف خود را ایجاد می کند .علائم  مسیرهای  مختلف حرکات صفحه ای  در مرزهای  صفحات  قابل دیدن است دانشمندان  مطئمن نیستند چه چیزی موجب  حرکت  آنها می شود. مراحل برخورد ممکن  است هیچ تئوری هایی نیز وجود دارد مبنی بر اینکه  یک نوع  حرکت صفحه ای ممکن است یک حرکت دهنده ابتدایی باشد که بطور مداوم  حرکات صفحات را نمایان می کند
جابه جائی  قاره ها
دانشمندان معقدند از زمانی که اولین  پوسته  زمین شکل گرفت، حرکات  صفحه ای از لحاظ  موقعیت ، شکل  واندازه قاره ها و اقیانوس ها تغییر  کرده اند .دانشمندان  این مراحل  را تکتونیک صفحه ای می نامند. آنها ایده شان را روی شواهد گوناگون  پایه ریزی  کرده اند.به عنوان مثال، اشکال  چندین قاره امروزی  مثل آمریکایی  جنوبی وافریقا به نظر می آید  که زمانی  به هم متصل بوده اند همچنین  دانشمندان  شباهتهایی در انواع  سنگها و سن رشته کوههای قدیمی  یافت شده و در دو قاره را کشف کرده اند.
حرکات در مرزهای  صفحه ای
 مسیری که صفحات  زمین حرکت می کنند تعیین می کند که در هر مرز چه چیز پیدا شود.  بعضی از صفحات  از هم دور می شوند وتعدادی  دیگر  درکنار هم می لغزند.
حرکت صفحات  دور شونده
مناطقی که درآن دو صفحه از هم دور می شوند درمکانهای  اصلی کف اقیانوسها یافت می شوند .صفحات  دور شونده ،بوسیله  رشته کوههای متشکل  از سنگهای آتشفشانی  مشخص می شوند .آتشفشانها شیب دار ی یا مخروطی شکل نیستند  بلکه خط الرأسهای ( ستیغ ها) پیوسته  طولانی همراه با شیبهای آرام دارند.
ستیغ های که بوسیله یک شکاف که مرز بین دو صفحه  را نشان می دهد از هم جدا می شوند . شکاف به سمت بالا حین بالا آمدن ماگما  از استنوسفر باز می شود .هنگامی که ماگما به سطح می رسد سرد می شود  وروی لبه های صفحات  تشکیل  دهنده کف جدید اقیانوس منجمد می شود. همچنین ماگما صفحات را درجهت دور شدن از هم می کشاند.
این مرحله به عنوان  گسترش کف اقیانوس  شناخته می شود . این گسترش  به طور مدوام تا زمانیکه باز شدگی ادامه دارد بطورپایان  ناپذیری انجام می شود.ومکانی  که این اتفاق در آن می افتد ، به عنوان  خط الرأس  گسترش دهنده  شناخته می شود.
صفحات متحرک به سمت  یکدیگر
 انواع مختلفی از مرزها  هنگام حرکت  دو صفحه  به سمت  یکدیگر وجود دارد وچیزی که در مرز آنها رخ می دهد بستگی  به نوع صفحات  نزدیک شونده دارد.
در یک مرز صفحه ای  بین لیتوسفر اقیانوسی  وقاره ای صفحه اقیانوسی  به زیر صفحه دیگر قاره ای رفته ویک گودال در سطح ایجاد می شوند . همان طور  که صفحه  بیشتر به درون گوشته  فرو می رود شروع به ذوب  شدن می کند. در این مرزها کوهها روی صفحه رویی همانند پوسته  فشرده شده ، شکل می گیرند. برخی از کوهها آتشفشانی هستند  که در حین  بالا آمدن  ماگما از لیتوسفر تشکیل شده اند.
صفحه های اقیانوسی
گودال های عمیق  در مرزها جائی که دو صفحه اقیانوسی  به سمت هم حرکت می کنند، شکل می گیرند . یکی ار صفحات  با فشار زیر دیگری  می رود واین صفحه  حین رفتن  به درون  گوشته  ذوب می شود .یک  خط از آتشفشان  روی صفحه  رویی نزدیک  مرز ، همانطور  که ماگما  از گودال  داخل لیتوسفر بالا می آید، تشکیل می شود.
صفحه های قاره ای
 در نواحی که دو صفحه لیتوسفرقاره ای از سربه هم متصل  هستند رشته  کوه های بلندی شکل می گیرند. در مرز ، پوسته قاره ای روی هر دو صفحه  فشرده می شود،  ترک بر می دارد وبا فشار صفحات  چروکیده  می شود
 همان طور که صفحات  حرکت خود را به سمت  یکدیگر ادامه می دهند، رشته کوه ها به دلیل اینکه تمام منطقه  دچار بالا آمدگی  می شود، بلند تر می شود.
سرخوردگی  صفحات
 تمام  صفحه ها  ازهم دور نمی شوند و یا به هم نزدیک نمی شوند، بلکه  بعضی از صفحه ها در خلاف  جهت یا به جهت یکسان  ولی با سرعتهای  متفاوت  در کنار هم سر می خورند.در این نوع مرز صفحه ای  که ممکن است  روی زمین  ( خشکی ) یا زیر آب باشد هیچ لیتوسفر  جدیدی ساخته یا تخریب نمی شود.
گودال های اقیانوسی
 گودال هایی  که در مرزها ایجاد می شوند عمیق ترین مکانهای یافت شده روی سطح زمین می باشند .گودال ها ماریانا در اقیانوس آرام ، بطور یقین ترین گودال می باشند که ۱۰۹۶۱ متر زیر سطح دریا عمق  دارد واین عدد  بزرگتر از ارتفاع قله اورست ، بلندترین قله جهان با ارتفاع ۸۸متر بالاتر از سطح دریا، است.
علت بروز  زلزله چیست ؟
زلزله زمانی اتفاق می افتد که سنگهای  ناحیه ای  از پوسته  جامد زمین مقاومت  خود را در مقابل  خود را در مقابل نیروهائی  که از داخل زمین به آنها وارد می شود از دست داده و بطور ناگهانی شکسته  شوند وشکستگی توام با جابجائی  سنگها  را گسل نامیده  وتکانهای ناشی از آنرا زمین لرزه می گویند  .
بنابراین امروزه  مهمترین  علت زلزله  را نیروهائی می دانند  که از درون زمین منشا گرفته  و پس از تجمع  باعث شکسته شدن ناگهانی  لایه های سنگی  می شوند و در نتیجه حرکت لایه ها در محل گسل باعث  لزره می شود.
 البته علل دیگری در بروز این حادثه  وجوددارند  از قبیل  لغزش  لایه های  زمین ، ریزش  غارها ،ریزش بهمن  انفجار  گلوهای  توپ ،انفجار مین که می توانند در ابعاد  محدودی  ایجاد  زمین  لرزه  نمایند.
بطور کلی عوامل  که ایجاد  زلزله می کنند  بر سه گونه اند و برحسب اینکه  کدامیک  از این سه عامل  موجب  زلزله شده باشند  زلزله را بدان اسم می نامند  این سه گونه زلزله  به قرار زیر است:
۱-    زلزله  رمبشی  ( سقوطی ) این زلزله مربوط به شکستگی وفرو ریختن حفره ها و غارهایی است که در توده های بزرگ سنگهای  آهگی بر اثر انحلال آهک  در آبهای  نافذ  ایجاد می شوند. گاهی اوقات بر اثر  انحلال گچ  ونمک  در زمینهای  که از مارنهای گچی  بوجود آمده اند  تولید می شوند.  ( به سنگ آهنگی که بیش از ۳۵%  مواد رسی داشته باشد مارن گفته می شود ) وسعت  تاثیر این گونه  زلزله ها خیلی کم است . وعمق  کانونشان نیز کم  می باشد اما برعکس  خرابیها  و خسارتهای ناشی از آنها خیلی زیاد می باشد.
۲-    زلزله های آتشفشانی : زلزله ممکن است بر اثر انفجار ویا خروج  گازهای  متراکم در مجاور کوههای  آتشفشان  ایجاد شود. این زلزله ها  همیشه پیش از آتشفشان  ویا همزمان  با آن وقوع می یابند  و نسبتاً شدید می باشند. زلزله های آتشفشانی اغلب مخرب و ویران کننده اند  منطقه تاثیر  آنها زیاد  وسیع نیست  و عمق کانون  آنها نیز کم است .
۳-     زلزله های زمین ساختی : زمینهایی  که زیاد  در معرض  زلزله  می باشند آنهایی هستند که در زیر انها طبقات زمین در حال حرکت  و جنبشند. هر تغییر ناگهانی  درسرعت این طبقات متحرک تولید لرزشی در زمین می ند به این لزله ها که مربوط  به جنبش های زمین ساختی زمین است زلرله های زمین ساختی می گویند. تعداد آنها خیلی  بیشتر از دو نوع  دیگر زلزله است و اغلب بسیار شدید  وتولید خرابیهای  زیاد می کند برای زلزله های  زمین ساختی  دو علت متمایز  از هم می توان ذکر کرده
الف-  حرکتهای تعادلی: برخی از زلزلهای امروزه  در مناطقی ایجاد می شوند  که با حرکتی  خیلی آرام  به طور قائم  بالا یا پایئن می روند این حرکت قائم  به واسطه  واکنش  حرکتی است که برای برقراری  وضع تعادل بوجود می آید.
قاره های بزرگ بر روی محیط  سیال  خمیری شکلی شناورند و ریشه آنها بیشتر در این محیط فرود می رود.  تعادلی برقرار می باشد هرگاه وزن قاره بواسطه عمل فرسایش تغییر کند این تعادل بهم می خورد وموجب بالا آمدن  ویا پایین رفتن آن می شود . بهترین نمونه برقرار شدن وضع تعادل را امروزه  در کرانه های دریای  بالتیک وکانادا می توان مشاهده کرد. این نواحی بر اثر از بین رفتن  یخهای یخچالهای اوایل  دوران چهارم زمین شناسی که ضخامت آنها به چندین  صدمتر  می رسیده است سبک گردیده  و در نتیجه از آب خارج شده اند وهنوز هم این عمل  خارج شدن ادامه دارد . زلزله های  کرانه های کانادا و کرانه های دریای بالتیک ناشی از این امر است.
به این نوع زلزله ها زلزله های قائم گفته می شود.