ارشميدس

ارشمیدس (Archimedes)
212 ق.م – ۲۷۸ ق.م
ارشمیدس یکی از بزرگترین دانشمندان ریاضی و مکانیک در عصر خودش بود. پدرش فیدیاس که منجم بود او را برای آموزش از سیراکوز به مدرسه ریاضیات اسکندریه فرستاد. شهر اسکندریه را اسکندر مقدونی در سال ۳۲۳ ق.م در زمان حمله و حرکت به سوی شرق بر کرانه مدیترانه در خاک مصرساخت. این شهر پس از رکود آتن – پایتخت یونان – مرکز علم و تجارت شد و بزرگانی چوت اقلیدس و بطلمیوس و ارشمیدس را تربیت کرد. این شهر حتی موقعی که به دست مسلمانان فتح شد از مراکز مهم علوم یونانی بود و در انتقال علم و اندیشه یونانی به فرهنگ و تمدن اسلامی نقش مهمی داشت. درباره خصوصیات زندگی ارشمیدس اطلاعات زیادی در دست نیست. اما علاقه اش به ریاضیات و مسائل علمی مکانیک سبب شده است که کارهای با ارزشی از او باقی بماند. گفته می شود که وقتی به مساله ای علاقمند می شد از خوردن و خفتن غافل می شد و چنان خود را سرگرم کار و حل مشکل می کرد که هر مساله دیگری او را از کار باز نمی داشت. وقتی که ارشمیدس روی شن های ساحل دریا اشکال هندسی خود را رسم کرده بود سربازی بدون توجه با راه رفتن روی شن ها اشکال او را لگد کرد و ارشمیدس چنان اعتراض کرد که موجب خشم سرباز شد و سرباز با شمشیرش به ارشمیدس حمله کرد و او را کشت. از آثار علمی او می توان کشف قانون مایع ها و گازها ( معروف به قانون ارشمیدس در شاره ها). تعیین جرم حجمی طلا و تقره و بعضی فلزات دیگر و اختراع پیچ مخصوص حلزونی شکل به نام پیچ ارشمیدس برای بالا بردن آب اشاره کرد.
همچنین تالیف کتابهایی از جمله اصول مکانیک – درباره اجسام شناور – درباره کره و استوانه – اندازه گیری دایره و پیچ ها از دیگر کارهای برجسته این دانشمند دوران باستان است.
منبع :www.physicsir.com
زندگینامه دانشمندان – دانشمند : افلاطون
افلاطون که یکی از بزرگترین فلاسفه جهان به شمار می رود، در آتن در سال ۴۲۸ ق. م، در یک خانواده متشخص آتنی متولد شد. نام اصلی او« آریستو کلس» بود و نام افلاطون، بعد ها به مناسبت پیکر تنومندش به او داده شد.
او در یک خانواده اشرافی بزرگ شد. دوره جوانی او همراه بود با دوره درخشندگی فرهنگ آتنی و در همان دوران، در سن بیست سالگی با سقراط ملاقات کرد و شاگرد او شد. بستگانش اصرار داشتند که او به حرفه خانوادگی خود یعنی سیاست بپردازد، اما وقتی محاکمه و مرگ استادش را به دست سیاستمداران مشاهده کرد، سیاست را رها کرد. او در محاکمه سقراط حاضر بود و اتفاقات آن را در آثار خود ثبت کرده است.پس از مرگ استاد، افلاطون آتن را ترک و به مناطق مختلفی نظیر مگارا و سیسیل سفر کرد که خطرات بزرگی هم برایش در بر داشت؛ تا جایی که اسیر شد و حتی در معرض مرگ قرار گرفت؛ اما سرانجام آزاد شد و به آتن باز گشت.

وی در بازگشت به آتن در سال ۳۸۸ ق.م، « آکاد می» خود را با هدف ترویج و تشویق بی طرفانه علم، در این شهر بنا کرد. آکادمی افلاطون را به حق می توان نخستین دانشگاه اروپایی نامید، زیرا در آنجا مطالعات و تحقیقات محدود به فلسفه محض نبود، بلکه رشته های وسیعی از علوم دیگر مانند ریاضیات، نجوم و علوم طبیعی را نیز در بر می گرفت. جوانان از شهر های دور و نزدیک به آن جا می آمدند و علوم مختلف را فرا می گرفتند. یکی از همین جوانان، ارسطو بود که بعدها در زمره بزرگ ترین فلاسفه جهان قرار گرفت. افلاطون علاوه بر سرپرستی آکادمی و رهبری مطالعات، خود به تدریس نیز می پرداخت و شاگردانش از درس های او یادداشت بر می داشتند.
بسیاری از آثاری که از او باقی مانده، حاصل این درسهاست. شهرت و اعتبار افلاطون به عنوان یک فیلسوف بزرگ و آگاه، سبب شد تا حاکم سیراکوز از او دعوت کند تا برای تربیت جانشینش به آن جا برود. این سفر به علت حوادثی که پیش آمد، برای افلاطون جز رنج و دشواری در پی نداشت و او به آتن بازگشت. وی بعدها سفر دیگری هم به سیراکوز داشت که آن هم بی نتیجه بود. او از سال ۳۶۰ ق.م که پایان سفر سومش بود، تا آخر عمر به فعالیت های علمی و فلسفی خود ادامه داد و در سال ۳۴۸ ق.م درگذشت. افلاطون پایه گذار و در واقع طلایه دار بسیاری از مباحث عمیق فلسفی است. یکی از متفکران قرن بیستم می گوید: تمام تاریخ فلسفه تا به امروز، چیزی جز حاشیه نویسی بر آثار افلاطون نیست. او در فلسفه که تا آن زمان حول حقیقت واقعی اشیاء می گشت افق های تازه ای گشود و برای اولین بار مباحث گسترده معرفت شناسی را مطرح کرد. او حکیمی الهی بود و حقیقت چیز ها را ورای ماده و محسوسات و جزئیات می جست و بر همین اساس بود که نظریه خاص خود موسوم به نظریه مثل را طرح نمود. تفکرات وی، مسیر فلسفه را تعیین کرد و شاگرد بزرگش ارسطو در بستر نظریات او بود که حرکت فلسفی اش را آغاز نمود. از افلاطون آثار بسیار بر جای مانده است که شامل همه موضوعات مهم فلسفه و علوم انسانی می شود؛ مانند فیزیک، سیاست، اخلاق، منطق، زیبایی شناسی و غیره… .
آثار افلاطون همه در شمار بهترین آثار فلسفی تاریخ هستند. از آن ها می توان به رساله های: تیمائوس، تئتتوس، مهمانی، فیدون و پارمنید س اشاره کرد. مهم ترین ومشهور ترین اثر او جمهوری نام دارد که جزو ده کتاب برتر تاریخ محسوب می شود. مسئله عمده ای که افلاطون با آن روبرو بود، این بود که آیا جهانی که انسان در پیرامون خود درک می کند، واقعیت دارد یا ندارد؟ اگر واقعیت دارد، چرا متغییر است و ثابت نیست؟ و اگر واقعیت ندارد، پس آنچه هست، چیست؟ او می دید که همه چیز در حال تغییر و تحول است و حقیقت، چیزی است که همواره ثابت است و اصولا ما به چیزی که مدام در حال دگرگونی باشد، واقعیت نمی گوییم. در واقع او در پی کشف رابطه میان دو امر در اشیا و موجودات بود:میان ثبات موجودات و میان دگرگونی موجودات و جهان. مانند فلاسفه پیش از سقراط، افلاطون عقیده داشت که تمام طبیعت در حال حرکت و تغییر است. تمام چیزها از ماده ساخته شده اند و در اثر زمان دچار فرسایش می شوند.اما چیزهایی هم هستند که جاودانه و تغییر ناپذیرند. آنها قالب ها یا صورت های موجوداتند.مثلا تمام انسان ها به وجود می آیند و می میرند، اما یک چیزی هست که همه انسان ها به طور مشترک دارند، چیزی که سبب می شود آنها را انسان بدانیم. آن چیز، الگو، قالب و یا همان صورت انسان است.
این صورتها، جاودانه و تغییر ناپذیرند و در واقع الگوهایی غیر مادی هستند که تمام چیزها از روی آنها ساخته شده است. تمام انسان ها صورت انسان و تمام فیل ها صورت، یعنی قالب و ساختار فیل را دارند. افلاطون به این نتیجه رسید که در ورای جهان مادی، باید حقیقتی نهان باشد. وی این حقیقت را عالم مثال( عالم این صورت ها ) خواند.در این عالم، صورت های جاودان و تغییر ناپذیر موجودات طبیعت وجود دارند. حقائق و واقعیات عالم که جاودان و دگرگونی ناپذیرند، تنها این صورتها هستند و آنچه ما با حواس خود درک می کنیم(یعنی پدیده های طبیعی و محسوسات)، چیزی جز سایه های این حقائق نیست. وجود حقیقی متعلق به مثال ها است و عالم طبیعت فقط نمود آنها است. تمام امور عالم چه مادی مانند حیوانات و جمادات و نباتات و چه غیر مادی مانند شجاعت، عدالت و تمام فضایل اخلاقی، صور و حقایقی دارند که نمونه کامل این امور بوده و در عالم مثال قرار دارند. در نظر افلاطون، ما قادر نیستیم از چیزی که پیوسته در حال تغییر است، شناخت حقیقی پیدا کنیم.
جهان طبیعت پیوسته در حال تغییر است و شناخت حقیقی نمی تواند به آن تعلق بگیرد. در مورد عالم ظاهر، یعنی عالم محسوسات، فقط می توان با حدس و گمان حرف زد. بلکه شناخت حقیقی فقط به صورت ها یا مثال های عالم تعلق می گیرد؛ زیرا شناخت حقیقی شناختی است که عقل به دست دهد و عقل نیز فقط با امور جاودان و تغییر ناپذیر عالم، یعنی با مثال ها سروکار دارد. بدین ترتیب در نظر افلاطون، حقیقت به دو بخش تقسیم می گردد:جهان محسوسات که شناخت ما از آن از راه کابرد حواس و بنابراین ناقص است. در این جهان همه چیز در حال تغییر است و هیچ چیز ثابت و دائمی نیست. در حقیقت در این جهان، هیچ چیز هستی و بود ندارد؛ بلکه این جهان، جهان نمودها و شدن هااست. چیزها می آیند و می روند و هیچ چیزی پایدار نیست و واقعیت ندارد.
بخش دیگر، عالم مثال است که فقط با عقل می توان از آن شناخت کامل و حقیقی به دست آورد و این عالم را نمی توان با حواس ادراک نمود. به گفته وی و بر همین اساس، انسان نیز موجودی دوگانه است. مابد نی داریم که به جهان محسوسات پیوند خورده و متغیر است، ولی ما روح فنا ناپذیری نیز داریم که چون مادی نیست، می تواند به عالم مثال وارد شود. افلاطون معتقد بود روح پیش از آنکه در جسم حلول کند، در عالم مثال وجود داشته و مثل یعنی حقایق را درک کرده است. اما همین که به این دنیا آمد و در بدن انسان حلول کرد، همه مثالها را از یاد می برد.
با این حال، خاطره ای مبهم از آن ها را داراست، طوری که وقتی در جهان طبیعت با موجودات مختلف و شکل ها و صورتهای آنها روبرو می شود، به یاد عالم مثال و صورتهای آن می افتد و همین امر در روح، حسرت بازگشت به جهان اصلی را بر می انگیزد. بدین معنا علم و شناخت حقیقی انسان، چیزی جز یاد آوری نیست؛ یادآوری صورتهای جاودانه و حقائق اصلی عالم. افلاطون در عین حال می گوید که انسانها نمی خواهند روح خود را آزاد کنند تا به عالم مثال باز گردد. اکثر مردم به محسوسات یعنی سایه های حقایق چسبیده اند و به دنبال خود حقایق نیستند.وی این وضعیت را در مثال و داستان مشهور خویش، معروف به تمثیل غار نشان داده است. فلسفه افلاطون یک فلسفه منجم است که در اخلاق و هنر و سیاست و دیگر حیطه های فلسفه به طور گسترده ای وارد می شود.آراء او در زمینه های مختلف فلسفی، تاثیرات شگرفی بر فلسفه و فرهنگ بشری تا به امروز گذاشته است.

منبع :www.ariaye.com
دکارت
می اندیشم پس هستم – مروری بر دکارت و فلسفه او
رنه دکارت علاوه بر فیلسوف از ریاضیدانان و فیزیکدانان بزرگ عصر رنسانس نیز بوده است، طوریکه او را پدر هندسه تحلیلی نیز نامیده اند. او در ۳۱ مارس ۱۵۹۶ در فرانسه به دنیا آمد و پس از طی دوره تحصیلی هشت ساله در بیست سالگی به جهان گردی پرداخت و از آن پس به قول خودش کوشید در پی خرد برود. از این رو به ارتش هلند پیوست و به جنگ رفت و بدین ترتیب اوقاتی از عمر را در قسمتهای گوناگون اروپا گذراند در ۱۶۲۹ باز هم روانه هلند شد و نزدیک بیست سال در آنجا و در آرامش به تحقیقات خود پرداخت. تحقیقات دکارت بیشتر تجربه و تفکر شخصی بود، او کمتر از کتاب و نوشته استفاده می کرد و این ما را یاد سقراط می اندازد که در کوچه های آتن قدم می زد و با هر کس به بحث و فلسفه می پرداخت و هیچ گاه چیزی از خود ننوشت!

دکارت در سپتامبر ۱۶۴۹ به دعوت ملکه سوئد برای تعلیم فلسفه خویش به دربار وی در استکهلم رفت اما شرایط آب و هوا و همینطور نوع زندگی که دکارت به آن عادت نداشت او را به بیماری ذات الریه مبتلا ساخت و در ۱۱ فوریه ۱۶۵۰ در همان جا در گذشت.عصری که دکارت در آن می زیست به عصر شکاکیت نیز معروف می باشد و نمایان است که “شک” نه تنها اعتقادات دینی را متزلزل می کند بلکه آسایش و آرامش زندگی را نیز مختل می کند. دکارت نیز که به دیانت مسیحی معتقد و به گفته خودش وجود خداوند را همچون قضایای ریاضی بدیهی می دانست برای بر انداختن شکاکیت و رهانیدن اعتقادات و علوم از چنگال شک به تاسیس فلسفه جدیدی پرداخت، بمین خاطر او را پدر فلسفه نو نیز نامیده اند.
او همانند ارشمیدس که معتقد بود: “برای اینکه بتواند کره خاکی را از جا بر کند و به مکان دیگر منتقل کند تنها نیازمند یک نقطه ثابت و ساکن بود”، به دنبال نقطه ای ثابت می گشت تا بر آن تکیه کند. از اینرو دکارت می گوید: “در ابتدا باید به همه چیز شک کرد” او نمی خواست قدم اول و پایه بنا را بر جای سست قرار دهد. و در ادامه این شک او از این هم فراتر می رود و می گوید: “حتی به حواسمان نیز نمی توانیم اعتماد کنیم، حواسمان ممکن است ما را بفریبند.” اما در این میان تنها چیزی که برای او مسلم بود همین شک کردن او بود. این شک تنها چیزی بود که او یقین داشت و وقتی شک می کند، حتما می اندیشد و چون می اندیشد حتما موجودی اندیشنده است! و یا به گفته خود او: “می اندیشم، پس هستم”. او می گوید: وقتی من حکم می کنم که شیئی هست یا موجود است چرا که آنها را می بینم، قطعا با بداهت بیشتری لازم می آید که خود من که شی را میبینم، وجود داشته باشم چون ممکن است آنچه من می بینم در واقع آن شی نباشد، همچنان که ممکن است من حتی چشمی نداشته باشم که چیزی را ببیند ولی محال است وقتی می بینم یا فکر می کنم که می بینم (فرقی نمی کند) خود من که فکر می کنم معدوم باشم.”
او این نقطه ثابت را بدست آورده بود و در ادامه از این نقطه پیش تر می رود و به اثبات و جود خداوند، تجرد نفس، بیان ماهیت خطا، بیان ماهیت ماده و به اثبات عالم خارج می پردازد، که اینها همه در رساله تاملات او جمع آوری شده است.
تاملات نه تنها بهترین اثر دکارت بلکه بهترین و مهمترین اثر قرن هفدهم به شمار آورد.
وجود خدا در نظر دکارت همانند ” هر که اندیشید پس هست” خود – بدیهی بود. او می گفت: تصور وجود کامل را همه ما داریم و لازمه چنین تصوری آن است که باید وجود کاملی وجود داشته باشد چون وجود کامل اگر وجود نمی داشت کامل نمی بود، در ضمن اگر وجود کاملی در میان نبود تصور آن نیز به ذهنمان راه نمی یافت! به گفته دکارت تصور خدا در ذات ماست. این تصور از وقتی که بدنیا می آییم و مثل علامتی که سازنده روی فرآورده خود می گذارد بر ما نقش شده است. چرا که تصور کمال از انسان بی کمال ممکن نیست
فیثاغورس
افکار فیثاغورث ریاضیدان و فیلسوف یونانی به شکل گیری ریاضیات نوین و فلسفه غرب کمک کرده است . هدف او توضیح همه پدیده های طبیعی بر اساس ریاضیات بود . فیثاغورث بیش از هر چیز برای فرمولی که در مورد نسبتهای اضلاع مثلث راست گوشه ارائه کرده است معروف است. مفاهیم متعدد دیگری (مانند تصاعدهای حسابی و هندسی و عددهای مربع کامل ) که برای ریاضیات نوین نقش زیر بنایی دارند بر افکار فیثاغورث مبتنی هستند . فیثاغورث و پیروان او ریاضیات هماهنگ ها را که مبنای موسیقی امروز غرب را تشکیل می دهد ابداع کردند.
حدود ۵۸۰ق.م فیثاغورث در ساموس یونان به دنیا می آید.
حدود ۵۳۲ ق.م برای فرار از حکومت جابر ساموس به جنوب ایتالیا سفر می کند.
حدود ۵۲۵ ق.م یک آکادمی را در کروتون (که اکنون کروتونا نام دارد) تاسیس می کند . این آکادمی یک مدرسه و یک مکتب برادری مذهبی مبتنی بر اصول اخلاقی و فلسفی معینی است ، که در آن همه برادران می بایستی وفاداری و رازداری را رعایت کنند . در ریاضیات ،فیثاغورث و پیروان او با آرایشهای مختلف دسته هایی از ریگ آزمایش می کنند و در می یابند که دنباله های منظمی از اعداد پدید می آید. مثلاَ شکلهای مثلثی دنباله ۱۰،۶،۳،۱،… و شکلهای مربعی دنباله ۱۶،۹،۴،۱،… را ایجاد می کنند. کلمه calculate به معنی محاسبه (از calculus به معنی «سنگریزه» و نیز اصطلاح مربع (توان دوم) از این کاربرد ریگها اقتباس شده است . در هندسه ، آنها در می یابند که مجموع زوایای یک مثلث همیشه ۱۸۰ درجه است.
آنها همچنین این قضیه معروف را ارائه می کنند که مربع وتر یک مثلث راست گوشه برابر مجموع مربهای دو ضلع دیگر ان است . در موسیقی ، فیثاغورث و پیروان او با آزمایش بر روی تارهای کشیده شده ریاضیات اکتاوها را ابداع می کنند (هرگاه طول تاری را نصف کنیم ، نتی را که یک اکتاو پایینتر است ایجاد می کند،) در اخترشناسی ، آنها این نظریه را مطرح می کنند که جهان کروی است و زمین نیز کره ای در مرکز آن است. خورشید به طور سالانه و روزانه به دور آسمان می چرخد ، و ماه و سیاره ها نیز به همین ترتیب رفتار می کنند. فیثاغورث در آسیای صغیر (ترکیه امروز) به سفرهای وسیعی می پردازد و در آنها با بعضی از ریاضیدانان و فیلسوفان برجسته ان زمان تبادل نظر می کند.
حدود ۵۰۰ق.م در متاپونتوم (نزدیکی متاپونتوی امروز) در ایتالیا می میرد.
غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام
متولد ۴۱۷ ش است که در سال ۵۱۰ در نیشابور درگذشت شاعری بی نظیر ریاضیدانی نابغه، منجمی  مبتکر  و حسابگری  دقیق بود که  مسئله  حرکت  انتقالی زمین  و اصلاح تقویم را پس از قرنها با نبوغش به ترتیبی گشود که هنوز مایه استفاده جهان است. تقویم جلالی در هر ۳۷۷۰ سال یک روز اشتباه میکند در حالی که تقویم گرگوری (تقویم مسیحیان) در هر ۳۳۳۰ سال یک روز اشتباه دارد . جالبتر آن که محاسبات خیام با محاسبات امروز دانشمندان که به انواع تجهیزات دقیق مجهزند تا شش رقم بعد از اعشار منطبق است . ابداع مثلث  پاسکال  در حساب، بیان  دو جمله ای نیوتون ( بیونوم نیوتن ) و کشف کمیت های متصل و منفصل برای اولین بار در جبر، چهار ضلعی « ساکری» و اصل  اول  اقلیدس و حل معادلات درجه  2 و  3 قبل از دکارت را، در علم  هندسه کشف کرد. اساس  فرمول  فضای محدود و  مطلق را در علم فضائی و نسبی در هم ریخت و اولین  ایرانی است  که فرضیه نسبی را  بطریق فلسفی گفته است. دانشمندی است که با ترکیبی که از حل معادلات بوسیله دو سهمی و یک سهمی و یک دایره حل می کرد توانست ۱۳ نوع مختلف معادلات ارائه  کند و تمام  مراکز علمی  جهان بنامش  افتخار می کنند. همچنین او توانست با استفاده از رشته های نامتناهی با اعداد اصم به راحتی کنار بیاید. تلاشهای خیام در مورد اثبات اصل پنجم اقلیدس و رسیدن به چهارضلعی که امروز به نام ساکری شناخته میشود ، باعث شده تا او به عنوان یکی از مبتکران هندسه نااقلیدسی شناخته شود . او حتی رساله ایی در مورد فیزیک و تعیین عیار طلا و نقره و ترکیب این دو ، تالیف کرده است . در هواشناسی هم مورد توجه سلطان وقت بوده است . نامش را بعنوان سراینده رباعیات ، در جهان مشهور شده که تعدادی از آن رباعیات منسوب به خیام ریاضیدان نیست. لازم به ذکر است که در یکی از کنگره های بین المللی تاریخ علوم که در رم بر پا شد دانشمندان خارجی به کشف مثلث پاسکال و دوجمله ایی نیوتن توسط خیام اشاره کرده و روزنفلد از استادان دانشگاه مسکو پیشنهادی دائر بر تغییر نام دوجمله ایی و مثلث به نام خیام به تقدیم داشت .
حکیمی که کمتر کسی به خلوتش راه یافت
در دایره ای کامدن و رفتن ما است آن را نه بدایت نه نهایت پیداست ؛ کس می نزند دمی در این عالم راست کاین آمدن از کجا و رفتن به کجاست!
غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام یکی از مفاخر و مشاهیر ادب، حکمت، ریاضی، نجوم است. سخن گفتن درباره این حکیم پارسی گوی و بررسی جنبه های مختلف زندگیش آنچنان سخت ودشوار به نظر می آید که در بین هم وطن هایش کمتر کسی وارد خلوت او شده و در شناختش کوشیده است. اما برخلاف بسیاری از سخن گویان ایرانی نژاد، او در خارج از مرزهای  جغرافیایی فلات ایران آن چنان شناخته شده است که شاید کمتر دانشمند ایرانی به این مقام رسیده باشد. خیام طبق روایت های متعدد در سال ۴۳۹ در نیشابور به دنیا آمد. بیشتر عمر خود را در نیشابور گذراند. علت اطلاق نام خیام بر او ظاهرا به دلیل شغل پدریش خیمه دوزی، بوده است. او تحصیلاتش را در خراسان آغاز کرد و سپس به اصفهان و به روایتی به ری و بغدادسفر کرد. در مورد زندگانی او روایت های زیادی نقل شده است .یکی از افسانه های منتسب به او افسانه همکلاسی بودنش با خواجه نظام الملک توسی و حسن صباح است که به همین سبب به سه یار دبستانی شهرت یافته اند. اما این روایت بر اساس آنچه امروز از تاریخ مرگ و تولد هرکدام از این سه تن به دست آمده، رد می شود. خیام حکمت را در مکتب فلسفه مشائی خراسان آموخت.خراسان در قرن پنجم از کانون های مهم دانش بوده است. خیام از نظر دید فلسفی نزدیکی زیادی با فلسفه ابن سینا داشت،
آنها کمتر از یک قرن با هم فاصله زمانی داشتند. او همچنین از نظرات مشائین طرفداری می کرد. وی سپس برای فراگیری علوم دیگری چون ریاضی و نجوم راهی سرزمین های دیگر شد.
صحبت در مورد وجوه مختلف علمی خیام کار آسانی نیست. او در بیشتر علوم زمان خود استاد بود. در ریاضی کتاب جبر و مقابله را نوشته است. در سال ۴۷۰ شرح مشکلات اقلیدس را تالیف کرد و دو سال بعد در ۴۷۲ خطبه غزای ابن سینا در توحید را ترجمه کرد. رساله کون و تکلیف و پاسخ سه سئوال نسوی را در ۴۷۳ و رساله وجود را برای فخر الملک درحدود سال ۵۰۰ تصنیف کرد. یک رساله دیگری نیز منسوب به خیام است به نام نوروز نامه که در صحت انتساب آن به خیام شک وجود دارد. در سال ۴۶۸ به فرمان ملک شاه سلجوقی قرار شد تا تقویمی برای استفاده مردم تدوین شود. خیام علی رغم کم سن و سالی اش یکی از کسانی بود که برای این مهم دعوت شد. گفته می شود تقویم کنونی ایران یعنی تقویم شمسی برگرفته از همان تقویم جلالی است که خیام نقش مهمی در تدوین آن داشت. این تقویم کاملترین تقویم دنیا است و میزان اختلافش هر دوازده هزار سال یک ساعت است. اگرچه ایرج ملک زاده درباره حضور خیام در این تقویم به دیده شک می نگرد و معتقد است خیام به دلیل سن کمش نمی توانسته در این تقویم سهمی داشته باشد. او می گوید: « براساس تاریخ تولد خیام، او در زمان تدوین تقویم بیست و چند سال بیشتر نداشته است.
به گفته علی رضا ذکاوتی قراگوزلو خیام شناس :«خیام ماموریت تاسیس رصد خانه مهمی را در اصفهان داشت که با مرگ ملکشاه سلجوقی این مسئله منتفی شد.» خیام همچنین در ادبیات تفسیر کلام و حکمت طبیعی و ریاضیات و الهیات استاد بود.
اما وجه دیگرزندگی خیام رباعیات او است. هرچند در انتساب این رباعیات به خیام نیز جای تردید وجود دارد. به نوشته صادق هدایت : « خیام نماینده ذوق خفه شده، روح شکنجه دیده و ترجمان ناله ها و شورش یک ایران بزرگ، با شکوه و آباد قدیم است که در زیر فشار فکر زمخت سامی و استیلای عرب کم کم مسموم و ویران می شده. به نظر هدایت این اشعار حتما مربوط به یک شاعر دانشمند است که به فلسفه و حکمت آشنا بوده است. او در رباعیاتش در مورد بی اعتنایی به جهان ، گذران عمر، بی فایدگی زندگی اشاره دارد. خیام در سال ۵۱۸ فوت کرد و در نزدیک امام زاده محروق دفن شد. این شاعر گرانمایه در میان اروپایی ها دارای اشتهار فراوانی بوده و هست. او این شهرت را در خارج از ایران مدیون فیتز جرالد مترجم انگلیسی اشعار خیام در سال ۱۸۵۹ است. فیتز جرالد توانست با ترجمه اشعار خیام روح جدیدی در ادبیات انگلستان باز کند.
برخلاف شهرت خیام در خارج از مرزها تا به امروز کمتر محقق و پژوهشگری به طور دقیق تحقیقی در باره اشعار این حکیم و شاعر نیشابوری داشته است. در میان پژوهشگران معدود تنها صادق هدایت به طور دقیق به خیام و شناخت رباعیات او انجام داده است.
خیام نیشابوری
خیام یکی از بزرگترین داانشمندان ایرانی و از مفاخر ملی ماست. در فلسفه- ریاضیات -هیات و نجوم تخصص داشته است. شهرت او به خیام به درستی معلوم نیست از چه روست٫ ظاهرآ پدرش این عنوان را داشته و شاید که او چادر دوز بوده است.تفصیل زندگی خیام مانند احوال همه بزرگان٫ نامجهول است. انچه یقین است این است که در سال ۴۶۷ در سلطنت جلال الدین ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک میزیسته . وقتی دانشمندان و اهل فن هیئت و نجوم خواستند درست ترین محاسبه سال شماری یعنی تقویم جلالی را ترتیب دهند خیام یکی از دانشمندان و گویا بر همه مقدم بوده است.حکایت کرده اند که خیام با حسن طوسی و حسن صباح همدرس بوده و معلم ایشان امام موفق نام داشته است. انچه که مسلم است این است که خیام در نزد دانشمندان و سلاطین منزلتی عظیم داشته و در حکمت او را تالی ابوعلی سینا می خواندند. خیام در فن جبر و مقابله معلومات تازه بدست اورده بود.کتابی در این باره نوشت که معروف است و اثر مهم او در علم همان است. رسالات دیگر هم در موضوعات علمی دیگر دارد که بسیار کوچک و مختصر است و روی هم رفته می توان تصدیق کرد که خیام از پرگویی پرهیز می کرده است.خیام اگرچه در درجه اول از علم و فضل بوده است لیکن عامه مردم او را با رباعیاتش می شناسند و جای بسی تاسف است که هر چند خیام این رباعیات نامی را ساخته٫ مردکم از عارف و نامی قدر او را ندانسته و تصوراتی درباره او کردند که می توان گفت مظلوم واقع شده است. چون خیام به سزرودن رباعی معروف شده ٫ مردمان سخن شناس٫ بسیاری ازر باعیات را که به هیچ وجه با افکار خیام مناسبت ندارند به او نسبت داده اند و هر کس هذ ذباعی را که به مذاق خود خوش یافته از خیام دانسته و به کام او قلمداد کرده است. رباعیات خیام از دیر گاهی مرغوب و پستد امده و حکیم نیشابور سرامد رباعی سرایان شناخته شده چنان که فردوسی در رزم سازی و سعدی در غزل سرائی خارجیها تا مدتها ایران را با قالی و قالیچه و خیام میشناختند. مقام علمی خیام موقعی معلوم گردید که کتاب جبر و مقابله او نخستین بار در پاریس به زبان فرانسه ترجمه و چاپ گردید٫ با ترجمه کتاب جبر و مقابله او معلوم گردید که خیام در علوم ریاضی در میان دانشمندان نامی مقامی بس والا و عظیم داشته و با فرمولهای دقیق و خدشه ناپذیر خود فن جبر و مقابله را تا سرحد کمال رسانده و حل معادلات حبری را با قدرت توصیف ناپذیری اسان ساخته است.از جمله کارخای دیگری که به او نسبت میدهند وضع هندسه تحلیلی است که بر خلاف حقیقت٫ انرا منسوب به دکارت دانسته اند و حتی دکتر غلام حسینی مصاحب در کتاب جبر و مقابله خیام صریحآ میگوید: واضح حقیقی هندسه تحلیلی خیام است نه دکارت. کشف این موضوع که تئوری جبری دو جمله ای نیوتون قبلآ به وسیله حکیم عمر خیام بیان گردیده مطلب تازه ای نسیت چون قبل از اینکه استاد ریاضیات دانشگاه مسکو انرا عنوان سازد٫ ابوالقاسم قربانی طی مقاله ای انرا بیان کرده و از قرائن و امار موجود به اثبات ان نیز پرداخته است.ابوالحسن بیهقی در تاریخ بیهقی که در سال ۵۰۷ تالیف نموده میگوید با حکیم عمر خیام همشاگردی بوده و نامهای فیلسوف و حجه الحق به او داده است و خیام را ریاضی دان و منجم و فیلسوف و طبیب می دانسته است.خیام اثار علمی و ادبی بسیار تالیف نموده است که معروفترین انها هفده رساله و کتاب است.رباعیات فارسی خیام در حدود ۲۰۰ رباعی یا بیشتر از حکیم عمر خیام است و زائد بر ان مربوط به خیام نبوده بلکه به خیام نسبت داده اند.
خوارزمی
خوارزمی ابو جعفر محمد بن موسی از دانشمندان بزرگ ریاضی و نجوم می باشد از زندگی خوارزمی چندان ا طلاع قابل اعتمادی در دست نیست الا اینکه وی در حدود سال ۷۸۰ میلادی در خوارزم(خیوه کنونی) متولد شد شهرت علمی وی مربوط به کارهایی است که در ریاضیات مخصوصاٌ‌ در رشته جبر انجام داده به طوری که هیچیک از ریاضیدانان قرون وسطی مانند وی در فکر ریاضی تاثیر نداشته اند اجداد خوارزمی احتمالاٌ اهل خوارزم بودند ولی خودش احتمالاٌ از قطر بولی ناحیه ای نزدیک بغداد بود. به هنگام خلافت ماموی عضو دارالحکمه که مجمعی از دانشمندان در بغداد به سرپرستی مامون بود، گردید خوارزمی کارهای دیونانتوس را در رشته جبر دنبال کرد و به بسط آن پرداخت خود نیز کتابی در این رشته نوشت.

الجبر و المقابله که به مامون تقدیم شده کتابی است در باره ریاضیات مقدماتی و شاید نخستین کتاب جبری باشد که به عربی نوشته شده است دانش پژوهان بر سر این که چه مقدار از محتوای کتاب از منابع یونانی و هندی و عبری گرفته شده است اختلاف نظر دارند معمولاٌ در حل معادلات دو عمل معمول است خوارزمی این دو را تنقیح و تدوین کرد و از این راه به واردساختن جبر به مرحله علمی کمک شایانی انجام داد اثر ریاضی دیگری که چندی پس از جبر نوشته شد رساله ای است مقدماتی در حساب که ارقام هندی(یا به غلط ارقام عربی) در آن به کار رفته بود و نخستین کتابی بود که نظام ارزش مکانی را(که آن نیز از هند بود) به نحوی اصولی و منظم شرح می داد اثر دیگری که به مامون تقدیم شد زیج السند هند بود مه نخستین اثر اختر شناسی عربی است که به صورت کامل بر جای مانده و شکل جداول آن از جداول بطلمیوس تاثیر پذیرفته است. کتاب صورت الارض که اثری است در زمینه جغرافیا اندک زمانی بعد از سال ۱۹۵ – 196 نوشته شده است و تقریباٌ فهرست طولها و عرضهای همه شهرهای بزرگ و اماکن را شامل می شود این اثر که احتمالاٌ‌ مبتنی بر نقشه جهان نمای مامون است(که شاید خود خوارزمی هم در تهیه آن کار کرده بوده باشد)، به نوبه خود مبتنی بر جغرافیای بطلمیوسی بود این کتاب از بهضی جهات دقیق تر از اثر بطلمیوس بود خاصه در قلمرو اسلام. تنها اثر دیگری که بر جای مانده است رساله کوتاهی است در باره تقویم یهود. خوارزمی دو کتاب نیز در باره اسطرلاب نوشت آثار علمی خوارزمی از حیث تعداد کم ولی از نفوذ بی بدیل برخوردارند زیرا که مدخلی بر علوم یونانی و هندی فراهم آورده اند بخشی از جبر دوبار در قرن ششم / دوازدهم به لاتینی ترجمه شد و نفوذی عمده بر جبر قرون وسطایی داشت رساله خوارزمی در باره ارقام هندی پس از آنکه در قرن دوازدهم به لاتینی ترجمه و منتشر شد بزرگترین تاثیر را بخشید نام خوارزمی مترادف شد با هر کتابی که در باره حساب جدید نوشته می شد(و از اینجا است اصطلاح جدید))الگوریتم)) به معنی قاعده محاسبه کتاب جبر و مقابله خوارزمی که به عنوان الجبرا به لاتینی ترجمه گردید باعث شد که همین کلمه در زبانهای اروپایی به معنای جبر به کار رود نام خوارزمی هم در ترجمه به جای الخوارزمی به صورت الگوریتمی تصنیف گردید و الفاظ آلگوریسم و نظایر آنها در زبانهای اروپایی که به معنی فن محاسبه ارقام یا علامات دیگر است مشتق از آن می باشد.
ارقام هندی که به غلط ارقام عربی نامیده می شود از طریق آثار فیبوناتچی به اروپا وارد گردید همین ارقام انقلابی در ریاپیات به وجود آورد و هر گونه اعمال محاسباتی را مقدور ساخت باری کتاب جبر خوارزمی قرنها در اروپا ماخذ و مرجع دانشمندان و محققین بوده و یوهانس هیسپالنسیس و گراردوس کرموننسیس و رابرت چستری در قرن دوازدهم هر یک از آن را به زبان لاتینی ترجمه کردند نفوذ کتاب زیج السند چندان زیاد نبود اما نخستین اثر از این گونه بود که به صورت ترجمه لاتینی به همت آدلاردباثی در قرن دوازدهم به غرب رسید جداول طلیطلی(تولدویی) یکجا قرار گرفتند و به توسط ژرار کرمونایی در اواخر قرن یازدهم به لاتینی ترجمه شدند، از مقبولیت گستره تری در غرب برخوردار شدند و دست کم یکصد سال بسیار متداول بودند از کارهای دیگر خوارزمی تهیه اطلسی از نقشه آسمان و زمین و همچنین اصلاح نقشه های جغرافیایی بطلمیوس بود جغرافیای وی تا اواخر قرن نوزدهم در اروپا ناشناخته ماند، دیگر از کتب مهم خوارزمی کتاب مفاتیح العلوم است که کتاب مهم و ارزنده ای است خوارزمی در حدود سال ۸۴۸ میلادی مطابق با ۲۳۲ هجری قمری در گذشت.