خواجه طوسي

خواجه نصیرالدین محمد بن حسن جهرودی طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی از اهالی جهرود از توابع قم بوده است که در تاریخ ۱۵ جمادی الاول سال ۵۹۷ هجری قمری ولادت یافته است

او به تحصیل دانش، علاقه زیادی داشت و از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود گردید. خواجه نصیرالدین طوسی ستاره درخشانی بود که در افق تاریک مغول درخشید و در هر شهری پا گذارد آنجا را به نور حکمت و دانش و اخلاق روشن ساخته و در آن دوره تاریک و در آن عصری که شمشیر تاتار و مغول خاندانهای کوچک و یا بزرگ را از هم پاشیده و جهانی از حملات مغولها به وحشت فرو رفته و همه در گوشه و کنار منزوی و یا فراری می شدند و بازار کسادی دانش و جوانمردی و مروت می بود و فساد حکمفرما. وجود و بروز چنین دانشمندی مایه اعجاب و اعجاز است. خواجه نصیرالدین طوسی را دسته ای از دانشوران خاتم فلاسفه و گروهی او را عقل حادی عشر نام نهاده اند. بهرحال خواجه نصیرالدین دوره تحصیل ابتدایی را قسمتی نزد دائی خود بابا افضل ایوبی کاشانی و فخرالدین داماد که او شاگرد صدرالدین سرخسی و او شاگرد افضل الدین جیلانی و او شاگرد ابوالعباس ریوگیری و او شاگرد بهمن یار از شاگردان شیخ الرئیس ابوعلی سینا تحصیل کرده است.
بقول مولف آثار الشیعه خواجه نصیرالدین طوسی با سیدعلی بن طاوس حسینی و شیخ میثم بن علی بحرانی در مدرسه ابوالسعاده اصفهان متفقاً درس خوانده و بنا به عقیده دسته ای از مورخین ابن میثم در فقه استاد و در حکمت شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی بوده است. شهید ثانی در رساله چهل حدیث خود می نویسد محققاً خواجه نصیر در علوم منقول شاگرد پدرش بود که او از شاگردان فضل اله راوندی بود و او از شاگردان ثقه الاسلام سید مرتضی علم الهدی می باشد. یکی از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی علامه حلی می باشد و علامه حلی در موقع اجازه دادن به یکی از شاگردانش بنام ابن زهره درباره استادش در همان اجازه نامه چنین می نویسد:
خواجه نصیرالدین طوسی افضل عصر ما بود و از علوم عقلیه و نقلیه مصنفات بسیار داشت او اشرف کسانی است که ما آنها را درک کرده ایم، خدا نورانی کند ضریح او را. قرائت کردم در خدمت او الهیات، شفای ابن سینا و تذکره ای در هیئت را که از تالیفات خود آن بزرگوار است. پس او را اجل محتوم دریافت و خدای روح او را مقدس کند. در آن روزگاری که آوازه دانش خواجه نصیرالدین به اطراف و اکناف رسیده بود، رئیس ناصرالدین محتشم که از دانشوران اسماعیلیه بود بدیدار خواجه مایل شد و او را به قائنات دعوت کرد و مقدم او را بسیار گرامی داشت و خواجه مدتها در آنجا بود و کتاب تهذیب الاخلاق ابن مسکویه را به فارسی ترجمه و شرح داد و بنام اخلاق ناصری تالیف کرد.
خواجه نصیر الدین مشهور به محقق طوسی؛ حکیم و دانشمند بزرگ جهان در سال ۵۹۷ هجری در شهر طوس دیده به جهان گشود. این محقق گرانقدر جهان تشیع؛ در زمان هلاکوخان به وزارت رسید و در همان رصدخانه مراغه را با بیش از ۱۲ دستگاه و ابزار نجومی جدید؛ با ابتکار خود ساخت که از شاهکارهای مراکز علمی جهان در قرون وسطی بود. بعدها تیکوبراهه منجم هلندی با تقلید از او رصدخانه اوزانین برگ را برپا نمود.
خواجه حدود ۸۰ کتاب و رساله در ریاضیات؛ نجوم؛ فلسفه؛ تفسیر و مسایل اجتماعی نوشت و از کارهای معروف او در علوم؛ وضع مثلثات و قضایای هندسه کروی؛ تفهیم بی نهایت کوچک ها و تکمیل نظریه ارشمیدس است.خواجه نصیرالدین طوسی، نخستـین کسی است که حالات ششگـانه مثـلث کروی
قائـم الزاویه را به کار برده و آن را در کتاب الشـکل القطاع که در مورد مثـلثات مستوی
و کروی است آورده است.
علامه حلی(شاگرد وی) از او به عنوان استاد بشریت یاد میکند- جورج ساتن وی را بزرگترین ریاضیدان اسلام به شمار می آورد و بروکلمن آلمانی می گوید وی از مشهورترین دانشمندان قرن هفتم و برترین مولفان این قرن به طور مطلق است. جامعه علمی جهان به پاس خدمات و تلاشهای این دانشمند بزرگ در علم ریاضی و نجوم نامش را بر کره ماه ثبت نمود.
این حکیم الهی سرانجام در سال ۶۷۲ هجری در شهر مقدس کاظمین در گذشت. بنابر وصیت خودش او را در پایین پای دو معصوم دفن کردند و برمزارش نوشتند : و کلبهم باسطٌ ذراعیه بالوصید.
خواجه نصیرالدین محمد بن حسن جهرودی طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی از اهالی جهرود از توابع قم بوده است که در تاریخ ۱۵ جمادی الاول سال ۵۹۷ هجری قمری ولادت یافته است. او به تحصیل دانش، علاقه زیادی داشت و از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود گردید.
خواجه نصیرالدین طوسی ستاره درخشانی بود که در افق تاریک مغول درخشید و در هر شهری پا گذارد آنجا را به نور حکمت و دانش و اخلاق روشن ساخته و در آن دوره تاریک و در آن عصری که شمشیر تاتار و مغول خاندانهای کوچک و یا بزرگ را از هم پاشیده و جهانی از حملات مغولها به وحشت فرو رفته و همه در گوشه و کنار منزوی و یا فراری می شدند و بازار کسادی دانش و جوانمردی و مروت می بود و فساد حکمفرما. وجود و بروز چنین دانشمندی مایه اعجاب و اعجاز است.
 
خواجه نصیرالدین طوسی را دسته ای از دانشوران خاتم فلاسفه و گروهی او را عقل حادی عشر نام نهاده اند. بهرحال خواجه نصیرالدین دوره تحصیل ابتدایی را قسمتی نزد دائی خود بابا افضل ایوبی کاشانی و فخرالدین داماد که او شاگرد صدرالدین سرخسی و او شاگرد افضل الدین جیلانی و او شاگرد ابوالعباس ریوگیری و او شاگرد بهمن یار از شاگردان شیخ الرئیس ابوعلی سینا تحصیل کرده است.
بقول مولف آثار الشیعه خواجه نصیرالدین طوسی با سیدعلی بن طاوس حسینی و شیخ میثم بن علی بحرانی در مدرسه ابوالسعاده اصفهان متفقاً درس خوانده و بنا به عقیده دسته ای از مورخین ابن میثم در فقه استاد و در حکمت شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی بوده است.
شهید ثانی در رساله چهل حدیث خود می نویسد محققاً خواجه نصیر در علوم منقول شاگرد پدرش بود که او از شاگردان فضل اله راوندی بود و او از شاگردان ثقه الاسلام سید مرتضی علم الهدی می باشد.
 یکی از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی علامه حلی می باشد و علامه حلی در موقع اجازه دادن به یکی از شاگردانش بنام ابن زهره درباره استادش در همان اجازه نامه چنین می نویسد:
خواجه نصیرالدین طوسی افضل عصر ما بود و از علوم عقلیه و نقلیه مصنفات بسیار داشت او اشرف کسانی است که ما آنها را درک کرده ایم، خدا نورانی کند ضریح او را. قرائت کردم در خدمت او الهیات، شفای ابن سینا و تذکره ای در هیئت را که از تالیفات خود آن بزرگوار است. پس او را اجل محتوم دریافت و خدای روح او را مقدس کند.
در آن روزگاری که آوازه دانش خواجه نصیرالدین به اطراف و اکناف رسیده بود، رئیس ناصرالدین محتشم که از دانشوران اسماعیلیه بود بدیدار خواجه مایل شد و او را به قائنات دعوت کرد و مقدم او را بسیار گرامی داشت و خواجه مدتها در آنجا بود و کتاب تهذیب الاخلاق ابن مسکویه را به فارسی ترجمه و شرح داد و بنام اخلاق ناصری تالیف کرد.
خواجه نصیرالدین طوسی در تمام امور کشوری و لشگری مغول برای نیل به مقاصد عالیه خود دخالت داشته و تا اندازه ای که توانست از پیش آمدها و سختی های ناگوار که متوجه جامعه مسلمین می شد جلوگیری می کرد، گاهی با سخنان علمی و زمانی با گفتگوهای مختلف و هنگامی با اندرزهای سیاسی مقاصد مهم اساسی خود را با دست هلاکوخان انجام می داد پیشرفتهای علمی و نوازش فضلاء و علما با دست خواجه صورت می گرفت و روی این نظریات روزبروز در دربار هلاکو محبوبتر شده و مورد توجه خاص ایلخان می گردید.
خواجه نصیرالدین همیشه اصول مقاصد دینی را نصب العین خود قرار داده و تمام حرکات سیاسی و علمی که شایسته یک مرد دینی آشنا به مصالح اجتماعی و سیاسی اسلامی  است بکار می بست.
یکی از اقدامات مهم خواجه نصیرالدین طوسی تشویق هلاکوخان به فتح بغداد و برانداختن دودمان عباسی و کشتن خلیفه به دست ایلخان مغول بود.
 تاسیس رصدخانه به تشویق هلاکو بوسیله استاد طوس
 محقق طوسی به اتفاق کلیه مورخین آن عصر بر عقل هلاکو چیره شده و تا می توانست از قدرت و تسلط او بنفع کشور خود استفاده می کرد و به جهان علم و ادب و ترویج مذهب شیعه اثنی عشری خدمت کرد و به نیروی اراده و تدبیر خود توانست عقاید و آراء خود را بنام دلالت های فلکی عملی ساخته و از اوهام و خرافاتی که مانند حسام الدین منجم ها بنام نجوم می گفتند جلوگیری کند و در اثر نوازشهای محقق طوسی دانشمندان توانستند با فراغت بال مشغول تالیف و تصنیف و اشتغالات علمی شده و هر کدام در محیط تاریکی که بر اثر فساد اخلاق و کشتارها و خونریزیهای پراکنده ، آشفته شده بودند، مشعل فروزانی گردیده و در تشریح فضائل بکوشند و تا اندازه ای از فساد اخلاق و بیدادگری جلوگیری نمایند.
 رفتن محقق طوسی به حله جهت زیارت شیخ نجم الدین ابوالقاسم حلی مولف کتاب شرایع الاسلام تاثیر عمیقی در محافل علمی اسلامی نمود و یک درس عبرتی بود که تاکنون داستان آن بر سر زبانها است. از جمله اقدامات دیگر خواجه نصیرالدین طوسی که تاریخ هیچوقت آن را فراموش نخواهد کرد تاسیس رصدخانه مراغه می باشد که از یادگارهای علمی و فلکی خواجه طوس می باشد که بدست او با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شده این رصدخانه از مشهورترین رصدخانه های اسلامی است که در شرق نزدیک خاورمیانه ذکر شده و آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته و تاکنون با این همه تطورات و تغییراتی که در جهان پدید آمده باز نام آن رصدخانه هنوز با اسم بانی آن بر سر زبانهاست.
 بدستور محقق بزرگ طوسی فخرالدین ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی معمار معروف آن عصر ساختمان وسیع و با شکوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع نموده و محلی که برای رصدخانه انتخاب شده بود تلی است که در شمال غربی شهر مراغه واقع شده بود و اینک بنام رصد مراغه معروف است.
 برای کمک به رصدخانه علاوه بر کمکهای مالی دولت اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذارده شده بود که از عشر آن جهت امر رصدخانه و خرید وسائل و اسباب و آلات و کتب استفاده می نمود. و در نزدیکی رصدخانه کتابخانه بزرگی و بسیار عالی ساخته شده بود که در حدود چهارصد هزار جلد کتاب نفیس جهت استفاده دانشمندان و فضلا قرار داده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزیره بدست آورده بودند.
و در جوار رصدخانه یک سرای عالی از برای خواجه و جماعت منجمین ساخته بودند و مدرسه علمیه ای جهت استفاده طلاب دانشجویان ساخته شده بود و این کارها مدت ۱۳ سال بطول انجامید، تا اینکه ایلخان هلاکوی مغولی در سال ۶۶۳ درگذشت. لیکن خواجه تا آخرین دقایق عمر خود مواظبت و اهتمام بسیار نمود که آن رصدخانه و کتابخانه از بین نرود و خللی در کار آنجا رخ ندهد.
 بنای رصد خانه مراغه از افراط و تفریط منجمین آندوره جلوگیری کرده و از اوهام و خرافاتی که بنام دلالت های فلکی انتشار پیدا کرده بود و مغولان آن را دامن می زدند جلوگیری کرد. یکی از دانشمندان مشهور امریکا بنام فاندیک در یکی از تعلیقات خود می نویسد: دانشمندان نجومی اروپا برای هر یک از کوههای کره ماه نامهائی از فضلای جهان را که خدمات شایسته ای به جهان علم کرده اند نام گذاری نموده اند از جمله یکی از کوههای کره ماه بنام خواجه نصیرالدین طوسی نامگذاری شده است.
            به هرحال عظمت روحی محقق طوسی نشاط مخصوصی در قلب فضلای رنج دیده و آواره از وطن آن زمان ایجاد کرده و سبب شده بود که تمام مشقات و صدمات خانمانسوز را در اطاق نسیان گذارده و با شوق وافری در حمایت استاد بدرس و بحث در دانشگاهی که او در مراغه و بغداد ایجاد کرده بود اشتغال ورزیده و معضلات هر علمی را مطرح و با تبادل افکار وسعه اطلاعات استاد کل حل نمایند.
بعضی از کتب مشهور خواجه نصیرالدین طوسی
       1-شرح اشارت ابن سینا
       2-    تجرید الاعتقاد
       3-التذکره فی علم الهیئت بنام تذکره نصیریه
       4-    تحریر المجسطی در هیئت و نجوم
       5-    اخلاق ناصری
       6-    اوصاف الاشراف در عرفان
       7-    الادب ابوخیر للولد الضغیر با اشعار عربی و فارسی ازخود خواجه
       8-    جواهر الفرائض ـ اصول علم فرائض و مواریث
       9-    اساس الاقتباس در فن منطق
      10-    بیست باب در اصطرلاب در علوم غریبه
      11-    زیج ایلخانی
      12-    مثلثات کروی
و همچنین رسالات و کتب متعددی در منطق و هیئت از خواجه باقیمانده است تالیفات خواجه به سال ۱۶۵۲ میلادی به زبان لاتین در لندن به طبع رسیده است و همچنین در مصر و هندوستان و ایران قسمتی چاپ شده است که بعداً با همکاری خواجه دست اندرکار امر رصد شده بودند از قبیل: علامه قطب الدین شیرازی ـ شمس الدین شیروانی ـ حسام الدین شامی ـ دامغانی ـ کمال الدین الابکی ـ علی بن محمود ـ نجم الدین اصطرلابی ـ صدرالدین علی بن خواجه نصیر طوسی که متولی رصدخانه نیز بوده و فومنجی چینی و محی الدین مغربی و فریدالدین ابوالحسن بن حیدر بن علی طوسی از جمله دانشمندان معروف عصر خود در حکمت و عرفان و اشراق بوده و در علم ریاضی و نجوم و رصد کواکب از سرآمدان عصر خود بوده اند.
داوری تاریخ درباره خواجه نصرالدین طوسی
 گروهی خواجه را بر هم زننده وحدت دولت عربی و اسلامی می پندارند و می گویند بدست او وحدت عربی در آن زمان پاشیده شد. خوبست در تاریخ بی غرضانه داوری کرد تا معلوم شود نامه های خلیفه عباسی معاصر سلطان خوارزمشاه به چنگیزخان مغول و تشویق او در حمله به ایران برای از بین بردن دولت عظیم الشان اسلامی ایران که مقدمه هجوم چنگیزیان به بغداد گردید، و در حقیقت خواجه در این باب گناهی نداشت و اگر لیاقت خواجه پس از آن همه وقایع و خونریزی به داد مسلمانان نرسیده بود، جهان اسلامی امروز چه وضعیتی داشت؟
در حدود چهل سال کم و زیاد ایران در دست چنگیزیان غیرمسلمان قتل عام می شد و در تمام این مدت دربار خلفای عباسی در دو طرف دجله در بغداد به عیش و نوش مشغول و خوشحال بودند که یک حکومت مقتدر و نافع با آن که مسلمان بود،‌ لکن کعبه مصنوعی دربار عباسی را بنام دین و ایمان سجده نمی کرد منقرض می شد. در صورتی که اساس و بنیاد خلفای عباسی و انقراض بنی امیه با دست ایرانیان مسلمان انجام گرفت و عاقبت بدست آنان نیز واژگون شد.
 وفات خواجه نصیرالدین طوسی
در سال ۶۷۲ هجری قمری خواجه نصیر با جمعی از شاگردان خود به بغداد رفت که بقایای کتابهای تاراج رفته را جمع آوری و به مراغه ارسال دارد اما اجل مهلتش نداد و در تاریخ ۱۸ ذی الحجه سال ۶۷۲ هجری قمری در بغداد دار فانی را وداع گفت و جسدش را به کاظمین انتقال داده و در جوار امامین همامین مدفون گردید.
*******************

چند تن  از ریاضی دانان بزرگ جهان :
 
فیثاغورت  
 569 تا ۵۰۰ قبل از میلاد    او اولین کسی بود که اصرار داشت که در هندسه باید ابتدا اصول موضوع و اصول متعارفی را معیین کرد . و سپس به استناد آنها استدلال کرد . . قبل از او هندسه مجموعه قواعدی بود تجربی که هیچگونه ارتباطی با هم نداشتند . قبل از فیثاغورت کسی حتی حدث نیز نمیزد که مجموعه این قواعد میتواند تعداد کمی اصل نتیجه شود .  فیثاغورث کشف کرد که اعداد صحیح یعنی  1و۲و۳و.. برای بنا نهادن علم ریاضی حتی در سطح عادی کافی نیستند .  حال آنکه عقیده خود او نیز در ابتدا این بود که همه چیز عالم با همان اعدادی که خداوند به بشر یاد داده تعبیر خواهند شد . این کشف او که اعتقادات خود او را به آنچه از خداوند و کتاب مقدس میدانست فرو ریخته بود . باعث شد تا حتی خود او هم با کشف خودش به مبارزه بر خیزد تا ایمان از دست رفته اش را نجات دهد . اما سرانجام خود او نیز تسلیم کشف خود شد . ( هرگز نمیتوان دو عدد صحیح چنان یافت که مربع یکی برابر دو برابر دیگری باشد )  و از اینجا بود که اعداد اصم و مفهوم بینهایت وارد ریاضیات شد .
 
ارشمیدس  
 
 بزرگترین دانشمند عهد عتیق    287 تا ۲۱۲ قبل از میلاد  او به معنی تمام یک نابغه بود و بسیار آزاد می  اندیشید و اسیر موانع زمان خود نمیشد .  اگر فهرستی از سه ریاضی دان بزرگ جهان تهیه کنیم قطعا باید ارشمیدس در میان آنان باشد و دو تن دیگر  نیوتن (Newtin ) و گوس (Gauss). او هنگامی که در محاسبات خود غوطه ور بود  همه چیز خود را بکلی راموش میکرد . نقل است که وقتی در حمام قانون مشهور خود را کشف کرد لخت از حمام بیرون دوید و فریاد زد اوره کا  اوره کا یعنی   یافتم  یافتم
ارشمیدس دوهزار سال قبل از نیوتن و لایب نیتز موفق به اختراع حساب انتگرال شد و در حل یکی از مسائل نکته ای را به کار برد که میتوان او را از پیشگامان حساب دیفرانسیل دانست .  دانش و نبوغ او در ساخت منجنیق و فلاخن ها و انواع وسائل دیگر در دفاع از شهری که در آن زندگی میکرد نیز بسیار مشهور میباشد .
اقلیدوس    Eudoxe
 
 
خیام
حکیم عمر خیام نیشابوری :
 
ابوالفتح غیاث الدین عمربن ابراهیم نیشایوری معروف به عمر خیام  در ۴۴۰ هجری قمری مطابق با ۱۰۴۸ میلادی در نیشابور بدنیا آمد .روز تولد او به قولی ۲۸ اردیبهشت است و لذا این روز را روز ریاضیات نانیده اند . احتمال دارد به سبب شغل پدرش که خیمه دوز بود بدین نام شهرت یافته است . برخی او  و خواجه نظام الملک و حسن  صباح را همکلاس میدانند. و برخی این را داستانی ییش نمیدانند .  وفات خیام احتمالا ۵۲۶ هجری قمری بوده است . خیام تا قبل از ۲۵ سالگی چند کتاب مهم نوشت از جمله کتاب بسیار معروف جبر و مقابله .  خیام ۴۳ سال در حومه  اصفهان زندگی کرد و و سپس به مرو در ترکمنستان رفت .  در آنجا بود که از سن ۷۳ سالگی به بعد رباعیات مشهور خود  را سرود.
رساله جبر و مقابله خیام  در حل معادلات ریاضی  توسط یک آلمانی از عربی به فرانسه ترجمه و چاپ شد . (۱۸۵۱)
خیام  به اتفاق چند تن  دیگر  در زمان ملکشاه سلجوقی دست به اصلاح تقویم زد که به تقویم جلالی مشهور است . . آنها آغاز سال نو را از وسط برج حوت به اول برج حمل منتقل کردند .
 
ماهانی ریاضی دان ایرانی قرن دهم میلادی و ابوجعفر خازن ریاضی دادن دیگر ایرانی معاصر ماهانی توانستند روی  معادلات درجه سوم مقداری کار کنند  اما هیچکدام از این ریاضی دانها نتوانستند نظریه علمی از معادلات درجه سوم ارائه دهند و این کار توسط عمر خیام در رساله جبر و مقابله اش صورت گرفت .  حل معادلات درجه سوم به کمک مقاطع مخروطی هنوز در ریاضیات امروزی کابرد دارد .  ( از کتاب تاریخ ریاضی دانشگاه هرمزگان  گرداورنده  دکتر احمد شرف الدین )
 
 
خیام تنها شاعر ریاضی دان جهان است وفات او به سال ۵۶۵ هجری قمری بود .
 خوارزمی
 یکی از دانشمندان اسلامی که تحولی عظیم در علم ریاضی پدید آورد ابو عبدالله محمدبن موسی خوارزمی(متوفی ۳۲۲ ه.ق) است. این ریاضی دان ، منجم، جغرافی دان و مورخ ایرانی یکی از منجمان دربار مامون خلیفه بود. وی در بیت الحکمه مشغول کار بود. بیت الحکمه مؤسسه ی علمی معروفی بود که مامون خلیفه عباسی (۹۸۱_۲۱۸ ه.ق) به تقلید از دار العلم قدیم جندی شاپور در بغداد تاسیس کرد. ظاهراً فعالیت عمده این مرکز ترجمه آثار علمی و فلسفی یونانی به عربی بود. عده ای از مترجمان برجسته و نیز کاتبان و صحافان در آنجا کار می کردند. کتابخانه ای که بدین طریق فراهم آمد و عنوان خزانه الحکمه داشت از زمان هارون الرشید و برامکه سابقه داشت.
از مؤسسات وابسته به بیت الحکمه رصد خانه ای در بغداد و رصد خانه ای در دمشق بود که منجمان و ریاضی دانان اسلامی در آن جا به رصد کواکب و فراهم کردن زیج ها (جداولی که از روی آن به حرکت اجرام سماوی پی می برند) اشتغال داشتند.
درباره اهمیت و ارزش آثار خوارزمی چنین آورده اند: خوارزمی درخشان ترین چهره در میان دانشمندانی بود که در دربار مامون گرد هم آمده بودند.او کتاب ها و آثاری را در علوم جغرافیا و نجوم تدوین کرد که سیصد سال بعد به وسیله ی آتل هارت انگلیسی به لاتین ترجمه و در اختیار علمای اروپا قرار گرفت . ولی دو اثر او در ریاضیات نام او را جاودانی ساخت . یکی حل المسائل علمی، برای زندگی عملی، با عنوان جبر و مقابله بود. مترجمی که در قرون وسطی این اثر را برگرداند نیز همان نام عربی را برای آن برگزید و اولین کلمه عنوان کتاب یعنی “الجبر” را برای همیشه در ریاضیات به جای گذاشت . دومین اثر خوارزمی که نامش را جاودان کرد، همان کتاب آموزشی فن محاسبه بود که در آن طریقه استفاده از اعداد هندی را می آموخت. نوشتن اعداد، جمع و تفریق، نصف کردن و دو برابر کردن، ضرب، تقسیم و محاسبات کسری. این کتابچه نیز به اسپانیا آورده و در اوایل قرن دوازدهم میلادی به لاتین برگردانده شد. ترجمه آن از عربی به لاتین با این جمله آغاز می شود : ” چنین گفت الگوریتمی(خوارزمی) ، بگذار خدا را شکر گوییم، سرور و حامی ما “

 
 
 
 رنه دکارت :  rene  Descartes
 
1596 متولد   فرانسه ۱۵۹۶    معاصر پاسکال و فرما   . و شکسپیر  قبل از تولد او گالیله فوت کرده بود و  نیوتن هشت سال بعد از تولد او بدنیا آمد .  ویلیام هاروی کاشف جریان خون هفت سال بعد از دکارت درگذشت و ژیبلر کاشف الکتریسیته مغناطیسی در هفت سالگی دکارت درگذشت .   در ۱۴ سالگی به این نتیجه رسید که آیات و احکام فلسفه قدیم که تحت عنوان فلسفه اخلاقی به او می آموختند و میبایست کورکورانه آموخت و پذیرفت چیزی جز خرافات بی ارزش نبودند . او عادت داشت هیچ چیز را بدون استدلال نپذیرد .
دکارت مدرسه را ترک کرد و افکار خود را دنبال کرد . اولین میوه تفکرات او توجه به این حقیقت ملحدانه بود که منطق رسمی، یعنی آن روش قرون وسطایی که بر تمام فلسفه اسکولاستیک احاطه داشت و هنوز نیز به اصرار و سماجت تمام تعلیمات زمان را تحت نفوذ داشت . به منظور ایجاد قدرت خلاق انسانی همچون قاطری نازا و بی حاصل است . او میگوید استدلالات فلسفی  صورت خدعه و تزویر و قاچاق را دارند و فقط وسیله ای برای گول زدن میباشند .   این جمله او بسیار معروف است که  می اندیشم   پس  هستم .  دکارت کاملا در جریان بود که قضاوت کلیسا در مقام اختلاف آثار علمی با کتاب مقدس چگونه است  و اجرای عدالت چگونه صورت میگیرد و نیز از اکتشافات نجومی گالیله اطلاع داشت و میدانست که چطور گالیله با جرات و جسارت طرفدار نظریه کپرنیک است . اما او مشاهده کرد که چطور گالیله در هفتاد سالگیبا وجود داشتن دوستان قدرتمند  مجبور شد در مقابل دادگاه تفتیش عقاید  از گناه خود استغفار کند و بگوید که خورشید دور زمین میگردد و نه زمین به دور خورشید .  اما دکارت شجاع تر از گالیله بود و از راه علمی وارد دنیای الاهیات شد و ادعا کرد که او از وضع جهانی که خدا آفریده آگاه تر است از کسانی که کتاب مقدس را نوشته اند .   اما در هر حال صلاح دید  انتشار کتاب خود  را به تعویق اندازد و آن را به پس از مرگ خود واگذاشت . اما در سال ۱۶۳۷ به تشویق دوستانش آن را منتشز کرد .      دکارت در ۱۶۵۰ در ۵۴ سالگی  اثر بیماری درگذشت
کتاب هندسه تحلیلی دکارت در ۱۶۳۷  ریاضیات را .ارد مرحله جدیدی کرد
 
 
 اسحق نیوتن   Isaac Newton   
 
  من نمیدانم به چه صورتی در میان جهانیان جلوه گر خواهم شد . اما به نظر خودم چنین می آید که همچون کودک خرد سالی هسنم که در ساحل دریا ببازی مشغول هستم . گاه و بیگاه سنگ  ریزه ای صاف تر از سنگهای دیگر یا صدفی زیباتر از صدفهای دیگر پیدا میکنم . در حالیکه اقیانوس  عظیم حقیقت  در مقابل من گسترده است و مرا بر آن آگاهی نیست .
این است قضاوت نیوتن از خودش . مردی  که صاحب بزرگترین فکری است که تا کنون در نژاد بشر وجود داشته است .  مردی که در  قدرت نبوغ از مقام انسانی تجاوز کرد .
نیوتن در سال ۱۶۴۲ یعنی سال مرگ گالیله در انگلستان متولد  شد . او در هنگام تولد به شدت ضعیف بود و مادرش میگفت در هنگام تولد میشد او را در یک بتری یک لیتری انداخت . در کودکی نیز به دلیل ضعف بدنی نمیتوانست به بازیهایی که دیگر بچه ها مشغول بودند روی آورد . از همان کودکی ائ نبوغ خود را  در ساخت اسباب بازیهای خود نشان داد.  مانند بادبادکی که چراغی در آن مخفی بود و موجب وحشت اهالی شده بود . و یا چرخهایی که با نیروی آب کار میکردند . نیوتن بسیار مطالعه میکرد و یادداشت برمیداشت کشیشی که کار تعلیم او را بعهده داشت متوجه استعداد شگرف او شد و مادر او را تشویق کرد تا او را به دانشگاه بفرستد .  از نیوتن نقل میکنند که گفته است اگر من توانستم اندکی دورتر را تماشا کنم به دلیل آن بود که از دوش غولان بالا رفته بودم و مقصود از غولان   دکارت  کپلر و گالیله بودند .
( قانون اول کپلر – سیارات در مدارات بیضی بدور خورشید میگردند .
قانون دوم کپلر –قطعه خطی که کانون بیضی یعنی خورشید را به یک سیاره وصل میکند  درزمانهای مساوی مساحت های مساوی طی میکند
قانون سوم کپلر – مجذور زمانی که برای یک دوره کامل حرکت انتقالی هر سیاره لازم است متناسب با مکعب فاصله متوسط آن سیاره از خورشید است .
 
قانون اول نیوتن – هر جسم در حال سکون و یا حرکت مستقیم متشابه ( بدون شتاب ) باقی میماند مگر آنکه نیرویی بر آن وارد شود .
قانون دوم نیوتن – اندازه نمو نسبی مقدار حرکت ( حاصلضرب جرم در سرعت ) متناسب است با نیرئیی که بر جسم وارد میشود ئر اتداد همان نیرو
قانون سوم  نیوتن – عمل و عکس العمل مساوی ولی مختلف الجهت هستند .
نیوتن برای اثبات قوانینش حساب دیفرانسیل و انتگرال را اختراع کرد .
افکار نیوتن در عقاید مذهبی اش تاثیر داشت و او از جمله کسانی شد که امروزه به آنها وحدت وجودی میگویند .
تا قبل از ۲۵ سالگی او حساب انتگرال و دیفرانسیل را اختراع کرد قانون جاذبه عمومی را کشف کرد و ثابت کرد نور سفید ترکیب نورهای دیگر است  نیوتن قانون جاذبه عمومی اش را با بیست سال تاخیر منتشر کرد . و شاید دلیل آن تلاش در اثبات آن با حساب دیفرانسیل و انتگرال  بود . نیوتن باید به این سوال پاسخ میداد که چطور بینهایت جرم مجزا با هم جمع شده و مانند یک جرم واحد و در یک نقطه واحد اثر میکردند .( مرکز جرم )
نیوتن در ۱۶۷۹ در سی و هفت سالگی  بزرگترین کشف خود را انجام داد اما آن را در مغز خود نگاه داشت ( نیوتن فرد حساسی بود و از در گیریهای برخی دانشمندان عصر خود با او دلگیر شده بود از جمله برخوردهایش با رابرت هوک فیزیکدان . منجم دیگر ) اما در سالهای حدود ۱۸۸۷  هالی توانست او را به ا
نتشار کتاب اصول ریاضی حکمت طبیعی  تشویق کند . البته به خرج هالی  Mathematica Philosophiae Naturalis Principia
 
نیوتن توانست قوانین تجربی کپلر را عنوان  فرع و نتیجه از روی قانون جاذبه عمومی خود بدست آورد و نشان دهد که چگونه میتوان جرم هر سیاره ای را که صاحب اقماری باشد حساب کرد . و توانست دلایل اخلال در حرکات ماه را توضیح دهد .  زیرا ماه نه فقط تحت تاثیر زمین  بلکه خورشید هم قرار دارد .در اثر محاسبات نیوتن  ستارگان دنباله دارد که در نظر مردم خرافاتی علامت خشم خداوند بودند به عضویت بی آزار منظومه شمسی در آمدند و به کمک قانون جاذبه نیوتن میتوان زمان برگشت مجدد آنان را نیز بدست آورد .همچنانکه بازگشت ستاره هالی محاسبه شد .  نیوتن توانست اسرار جزر و مد دریا را آشکار کند و و با استفاده از آنها جرم کره ماه را محاسبه کرد .
نیوتن در هشتاد و پنج سالگی در ۱۷۲۷ درگذشت .
 
لایب تیتس  Wilhelm Leibnitz 
 1716-1646
علاوه بر ریاضی در  حقوق، فلسفه ، تاریخ ، سیاست ، ادبیات و ..  صاحب نظر بود .  او را میتوان نابغه عمومی نامید  اما نیوتن را نمیتوان چنین نامید .  ( نیوتن و لابی نیتس در عین دوستی  رقیب یکدیگر در ریاضیات نیز بودند و مدتها بر سر اینکه چه کسی ابتدا  حساب دیفرانسیل و انتگرال را ابداع کرد بین این دو غول ریاضی جنگ و دعوا وجود داشت . ) در تاریخ ریاضیات سابقه نداشته است که کسی به دو جنبه متفاوت ریاضی یعنی  تحلیلی و ترکیبی بیندیشد و در هر دو صاحب نظر باشد . – حساب دیفرانسیل عبارت است از زبان طبیعی محیط متصل و آنالیز  ترکیبات برای محیط منفصل میباشد .و لایب نیتز در هر دو استاد بود . میگویند اگر لایب تیتز تمام توان خود را فقط روی ریاضی میگذاشت  احدی در تاریخ توان مقابله با او را نداشت  اما او انرژی خود را بر علوم زیادی گذاشت و البته در همه نیز موفق بود. و شاید بتوان گفت برای هر کدام از موفقیت ای او در هر یک از این شاخه ها یک عمر انسانی مورد نیاز بود . منطق علامات خاص در ریاضی که در ۱۸۴۷ توسط بول ابداع شد توسط لایب تیتز قبلا به کار گرفته شده بود .  باور کردنی نیست که یک مغز واحد بتواند در زمینه های چنین مختلفی  اینچنین فعال باشد .
 
گوس    گائوس
 
 در ۱۷۷۷در آلمان و در خانواده ای بسیار فقیر بدنیا آمد .
او تنها ریاضی دانی است که آثار نبوغ او در سه سالگی در تاریخ ثبت شده است . او در سه سالگی متوجه  اشتباه محاسبات پدرش در محاسبه حقوق کارمندان شد .او تنها الف با را از پدر و مادر خود پرسیده بود و بدون آموزشی دیگر خودش خواندن را آموخته بود . هیچکس حساب را به او نیاموخت و خودش به شوخی میگفت قبل از اینکه حرف زدن بیاموزد حساب را آموخته بود . در ده سالگی در سر کلاس حساب معلم مدزسه که خود تصاعد را بلد بود  دانش آموزان را به قول معروف بر سر کار میگذاشت و محاسباتی  طولانی را به آنها میداد که برای خود او حل آنها آسان بود  مثلا محاسبه
۸۱۲۹۷+۸۱۴۹۵+۸۱۶۹۳+….+۱۰۰۸۹۹      تا صد عدد     این اعداد هر یک ۱۹۸ عدد با دیگری اختلاف دارند و جمع کل را اگر تصاعد را بدانید آسان بدست می آید . اما در این کلاس هیچکس هنوز اسم تصاعد را نیز نشنیده بود .  آری روزی معلم محاسبه ای از این نوع را به شاگردان داد و ملاحظه کرد که گوس بلافاصله لوح خودش را روی میز گذاشت و بیکار نشست . یکساعت بعد بقیه شاگردان نیز کارشان را تمام کردند . معلم مشاهده میکند که بر روی لوح گوس فقط یک عدد نوشته شده و آ نیز جمع صحیح آن عبارت میباشد . این معلم بلافاصله بهترین کتاب حسابی را که سراغ داشت از جیب خود بیرون آورد و به گوس داد.و کودک نیز در کوتاه ترین مدت تمام آن را آموخت . و بزودی معلمش  در مورد او گفت که او چیزی ندارد که بتواند به گوس یاد بدهد .  او در ۱۵ سالگی وارد کالج شد . و البته هزینه او را یک دوک سخاوتمند که جذب استعداد او شده بود تامین میکرد .