عبادت _ بخش3

گواهی تاریخ بر فطری بودن پرستش
از مهمترین دلایل فطری بودن پرستش، وجودانسانهای پرستشگر قبل از تاریخ و از همان آغاز خلقت انسانها بوده است. این حس از جمله اصیلترین نیروها و کششهای فطری است که تغییر و تحولات و حوادث تاریخ نیز نتوانسته است آن را از میان بردارد. به عبارت دیگر اگر تاریخ بشر را مورد مطالعه قررا دهیم، نشان می دهد که بسیاری از چیزها در طول تاریح و حتی قبل از آن دستخوش تغییر و تحول اساسی قرر گرفته و یا بکلی از بین رفته اند، اما چیزهایی که از فطرت و درون انسان سرچشمه گرفته ، به همان صورت دست نخورده باقی مانده است. چنانکه به اعتراف تمامی تاریخ نویسان جهان آشکارترین و رایجترین مساله همیشه زنده جهان از بدو پیدایش انسان همین حس پرستش بوده است و بس.
پلوتارک مورخ نامی در این باره می نویسد:
شما اگر به صفحه گیتی نظری بیفکنید، بسیاری از اماکن را خواهید یافت که در آنجا نه آبادی وجود دارد و نه سیاحت و نه سیاست و علم و نه صنعت، نه حرفه است و نه دولت، اما جایی که در آن خدا نباشد، نمی توان پیدا کرد.
شمست دانشمند نژاد شناس، ثابت نموده است که قدیمیترین نژاد بشری وحشیان آفریقایی بوده اند که در میان آنها نیز پرستش و نیایش وجود داشته است.
ماکس مولر ضمن تایید دو گفتار پیشین به سخنی دیگر، چنین می گوید:
«پیشینیان ما، از زمانی به درگاه خداوند سر تعظیم (برای نیایش و نماز به درگاه خدا) فرود آوردند که حتی برای خدا نامی هم نتوانسته بودند بگذارند»
ث.اف.دارسی متفکر انگلیسی می نویسد:
« دامنه نیاش از فرخنای جهان هستی پردامنه تر و از تاریخ باستانیتر است و از وحشیان پیرو مذهب جهانگیرایی در رفته، همه به نیایش روی آورده و می آورند. حتی بوداییان که در اساس مذهب آنها جایی برای نیایش گذارده نشده، باز آن مردم برای آرامش روح خود به نیایش می پردازند.
با روبه رو شدن با این حقایق و واقعیتها اگر بگوییم که:
نیایش در اعماق قلب بشر و سرشت آدمی ریشه دارد از حقیقت دور نشده ایم. نیایش بازتابی است که از احساس آدمی، از ناتوانی خد و محدودیت خویش و عظمت جهانی که در آن زندگی   می کند، سرچشمه می گیرد. در حقیقت می توان گفت که نیایش بیش از هر اعتقاد مشخصی در فکر بشر ریشه دارد و از نیازمندی بشر که هر کس در خود احساس می کند، برخاسته است.
ویل دورانت در تاریخ تمدن خود می نویسد:
هفتاد هزار نوع خدا، در آفریقا پرستش می شود و حتی قبایل وحشی که دارای ایدئولوژی نیستند دارای توتم و توتم پرستی هستند و در صور ادوار گذشته نیز نوعی پرستش وجود داشته است.
ساموئیل کینگ جامعه شناس اروپا در کتاب جامعه شناسی خود می نویسد:
اساسا در جهان، طایفه یا جامعه ای بدون نیایش و معتقدات و آداب و رسوم وجود ندارد. ما نتوانستیم از لابلای اوراق تاریخ، لوحه ها، کتیبه ها و بقایای آثار تاریخی، بشر را از قید مذهب و نیایش و پرستش آزاد ببینیم.
دکتر الکسیس کارل می گوید:
تقریبا در همه اعصار، مردم مغرب زمین نیز نیایش کرده اند. تمدن باستانی بر مبنای مذهب بود. رومیها همه جا معابدی بر پا می کردند. در دوران قرون وسطی، دیرها و معابد، خاک اروپا را  می پوشانید. امروزه نیز در هر دهکده ای ناقوسی طنین می افکند. در طول تاریخ، نیایش، احتیاج اولیه همچون کارکردن، ساختن، دوست داشتن و یا پیروزی بوده است. در حقیقت، حس روحانی و قدسی، مانند یک فعالیت اصلی آدمی، از عمق وجود ما سربالا می کشد. تنوعش در یک گروه انسانی، ناشی از آمیختگی با سایر فعالتهای اصلی مانند حس اخلاقی، سجایا و گاهی حس جمالی است. متاسفانه در تمدن امروزی، ما گذشته ایم که این خصیصه اصلی و گرانقدر، کوچک شمرده و گاهی از بین می رود. بایستی به یاد داشت که آدمی نمی تواند راه زندگی را به هوس خود بپیماید. برای موفقیت باید در زندگی از قوانینی که دروجود ما نقش شده پیروی کند. اگر بگذاریم یکی از فعالیتهای اصلی وجود آدمی- خواه بدنی یا فکری یا معنوی، در ما بمیرد، با خطر بزرگی رو به رو خواهیم شد.
فطرت خداجویی و پرستش از دیدگاه روان شناسان و جامعه شناسان جهان
بسیاری از دانشمندان و محققان با بررسی درباره ابعاد روح انسان به این نتیجه رسیده اند که آدمی دارای یک بعد اصیل روحی، یعنی حس پرستش، با حس قدسی است که سرچشمه گرایش به دین و مذهب است.
از جمله رنه دکارت، فیلسوف مشهور اروپا، درباره فطری بودن خداجویی و پرستش می گوید:
در نهاد من شعور به وجود ذات کاملی هست و این شعور از نظر وضوح و صراحت با شعور به اینکه مجموع زوایای مثلث برابر دو قائمه است، ذره ای فرق ندارد پس حتما خدا وجود دارد.
ارنست رنان، فیلسوف فرانسیو، در باب فطری بودن پرستش می گوید: ممکن است روزی هر پدیدهای از پدیده های جهان و هر لذتی از لذایذ حیات و هر نعمتی از نعمتهای زندگی یک روزی متلاشی و نابود گردد و ممکن است بشر روزی علم و صنعت، بلکه نیروی عقل را از دست بدهد و لکن محال است عقیده دینی متلاشی گرددو از بین برود.
میشل فاراده ، دانشمند شهیر انگلیسی، می گوید:
من به پیشگاه خداوند بزرگ پیشانی مسکنت می سایم و زانوی اعتراف به زمین می زنم، تنها به او که فطرت من، احساس و شعور باطنم و همه نظامات علوم وقوانین جهان به وجود او شهادت می دهند، می اندیشم.
انیشتن، فیزیکدان بزرگ قرن بیستم، حس مذهبی را عامل پیدایش علوم مختلف و هنرهای گوناگون دانسته و در این رابطه می گوید:
زیباترین و عمیقترین احساسی که ممکن است به ما دست دهد، حس عرفانی است، اوست که تخم همه علوم واقعی را در دلها می نشاند.
آری تمام سخنان فوق الذکر نشانگر این حقیقت مسلم است که انسان بطور فطری و ذاتی خداگراست و پرستش و نیایش جز لاینفک خمیر مایه و سرشت اوست و آن را به هیچ عنوانی   نمی توان از او جدا ساخت. چرا که این فطرتی است که خداوند، انسانها را برآن آفریده و دگرگونی در آفرینش پروردگار نیست (فطه الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله) این است دین و آیین محکم و استوار (ذلک الدین القیم) ولی اکثر مردم نمی دانند (ولکن اکثر الناس لایعلمون)
اما اینکه پس چگونه در این میان عده ای به ندای فطرت پاسخ مثبت نداده و از این امر روی گردانند، مساله ای است جدا، چه اینکه اینان یا از جاده اصلی فطرت پرستش منحرف شده اند و یا اینکه توجه این عده به یک یا چند نوع امیال غریزی خویش بیش از حد لازم و بیشتر از توجه به معنویات بوده است و همین توجه بیش از نیاز به امیال و بی توجهی به معنویت موجب ضعف و نادیده گرفتن فطرت خداجویی و پرستش گشته است. به عنوان مثال دانش آموزی که در میان تمام درسهایی که باید امتحان بدهد، علاقه و توجه بیشتری به درس ورزش دارد، معمولا در همین درس بیشترین امتیاز و نمره را کسب می نماید و از پرداختن بیشتر به سایر دروس، بازمانده و نمرات کمتری بدست می آورد، به عبارت دقیقتر توجه بیش از حد این دانش آموز به ورزش. استعداد او را در دیگر رشته ها به ضعف و رکود می کشاند. همین طور کسانی که تمام وقت و هم خود را روی ارضاء امیال و خواسته های عریزی و نفسانی خود صرف می کنند، نباید از اینان انتظار داشت که گرایش به خدا و عبادت او را در سر داشته باشند.
حال که بر خوانند ه دقیق النظر و حقیقت جو، این امر به ثبوت رسید که پرستش و عبادت، فطری و غیر اکتسابی است. می پردازیم به این سئوال که اساسا چرا باید نماز بخوانیم و خدا را پرستش و عبادت نماییم؟
فواید و آثار روانی نماز
بی هیچ تردیدی نماز فواید تربیتی، روانی و معنوی و حتی فایده بهداشتی فراوانی را در بر دارد. نماز انسان را ملزم به رعایت نظم و انضباط می کند، چرا که تاخیر و تقدم نماز، هر دو موجب بطلان نماز می گردد. به علاوه نماز موجب تقویت اراده گشته و درس وقت شناسی به ما می دهد. یعنی اینکه باید صبح در وقت معین هنگام فجر به نماز بایستیم و نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا، هر یک را در وقت خود به جا آوریم و همین مساله است که سبب تقویت اراده شده و تمرینی     می گردد برای حسابرسی و مراقب بار آمدن.
نمازگزار می داند که پیامبرش فرموده است:
خداوند را بر فضای بیت المقدس فرشته ای است که هر شب ندا می کند:
هر کس از مال حرام بخورد، واجب و مستحبی از او قبول نمی گردد. و می داند که پیامبرش نیز می فرماید: کسی که لباس را به دو درهم خریده و در پول آن لباس درهمی ازحرام باشد، خداوند در آن لباس نماز را نخواهد پذیرفت.
نمازگزار می داند که اگر بخواهد نمازش مقبول درگاه حق تعالی افتد، باید حقوق همه مردم را دقیقا مراعات کند. چه نماز، خود دعوتی است برای رعایت حقوق دیگران و اگر به حقوق مردم حتی به اندازه نخ دگمه ای دست تجاوز دراز کند، نمازش باطل خواهد شد.
به عبارت دقیقتر نمازگزار به این مساله آگاه است که زمانی از او نمازی (بطور کامل) پذیرفته می شود که از بسیاری گناهان چون دزدی، نگاه شهوت آلود به ناموس دیگران، رعایت ننمودن حقوق والدین، ربا خواری، دروغ، غش در معامله، احتکار و گرانفروشی، کبر و غرور،اسرف، دشمنی با مومن، خیانت به امانت، پیمان شکنی، شرابخواری و غیبت و … دوری گزیند چرا که هر یک از گناهان فوق جز موانع قبولی نماز هستند. و اگر هم نمازی از اشخاصی که دارای یکی از صفات رذیله فوق هستند پذیرفته شود در قیامت اجر و پاداش ناچیزی به آن فرد تعلق می گیرد. خصوصات دو گناه آخری که اگر کسی مرتکب آن شود، بنابر روایت مشهور نبوی تا چهل روز هیچ یک از عبادات و اعمال نیکش پذیرفته نخواهد شد.
لذا هیچ یک از نمازگزاران واقعی مرتکب چنین گناهانی نمی گردند. در این رابطه امام باقر (ع) می فرماید:
کسی که به حقوق دیگران تجاوز نماید، نمازی از او قبول نمی گردد.
همچنین رسول گرامی اسلام می فرماید:
کسی که اطاعت فرمان نماز را نکند نمازش، نماز نیست و اطاعت نماز آن است که از فحشا و منکرات به دور باشد.
افزون بر این، نماز خودبینی و کبر را از بین می برد. مسلم است کسی که شبانه روز پنج بار آگاهانه سر بر آستان خدا می ساید وخود را چون ذره ای در برابر عظمت و بزرگی او می بیند، کبر و غرورش درهم می شکند. در حدیث معروفی از امام علی(ع) می خوانیم که فرمود:
خداوند ایمان را برای پاکسازی انسانها از شرک، واجب کرد و نماز را برای پاکسازی از کبر.

فواید طبی حرکات نماز
این مبحث را با سخن دکتر اکسیس کارل آغاز می کنیم، آنجا که درباره فواید طبی نماز   می گوید:
نتایج نماز و نیایش را با علم نیز می توان دریافت، زیرا نماز و نیانش نه تنها به روی حالات عاطفی بلکه روی کیفیات بدنی نیز اثر می کند و گاهی در چند لحظه یا چند روز بیماری جسمی را بهبود می بخشد. این کشفیات هر چقدر هم که غیر قابل درک باشند، بایستی به واقعیتشان معترف شد. دفتر مشاهدات طبی لورد(Lourdes) بیش از ۲۰۰ مورد درمان فوری و غیر قابل تردید سل ریوی و عفونت کلیه و سرطان و امراض بدنی دیگر را ضبط کرده است.
اما حرکات نماز، چنانکه امروزه ثابت گردیده، تکرار قیام و قعود در نماز بهترین وسیله ای است که سرعت گردش خود را افزایش داده و از این رو نماز را یکی از عوامل موثر در به کار انداختن جهاز هاضمه دانسته اند که راه اشتها و میل به غذا را نیز هموار می سازد. و جالب این است که اوقات نماز و مواقع هضم غذا کاملا مناسب و هماهنگ می باشد.
با این ترتیب که وقت نماز صبح پیش از شروع به غذای صبحانه بوده، و ظهر قبل از آنکه انسان به نهار بپردازد و عصر یا همان وقت که هضم غذا آغاز شده،… و به هنگام غروب یا موقعی که انسان بین دو وعده نهار و شام قرار دارد. و به همین ترتیب موقع عشا که هضم غذا تازه شروع گردیده است.. طب جدید این موضوع را ثابت کرده و مدلل ساخته که نماز بهترین وسیله ای است که از بالا رفتن فشار خون جلوگیری کرده و در حفظ تعادل آن اثر بسزایی خواهد داشت.
مجله ریدرز دایچست می نویسد:
براساس تحقیقات معلوم شده است افرادی که بطور مرتب به عبادتگاه می روند، در برابر بسیاری از بیماریها نظیر: فشار خون، بیماریهای قلبی، سل و سرطانهای ناحیه گردن مصونیت دارند.
دکتر ادوین فردریک پاروز. استاد امراض عصبی در ایالات متحده آمریکا می گوید:
علم طب در دنیای کنونی از بسیاری از رموز و اسرار بیماری ها به طرز معجزه آسایی پرده برداشته است. با این وصف هنوز هم هزاران بیماری و مرض باقی است که بزرگترین اطباء هوشمند و نوابغ پزشکی کمترین بارقه امیدی به کشف و معالجه آنها به دست نیاورده اند. اما بررسی و دقت در مطالعات این اطبا و نوابغ این نکته را روشن می سازد که اغلب آنها این نظریه را تأیید نموده و اعتقاد پیدا کرده اند که در میان معجزات فراوانی که برای نماز شمرده اند، یکی اعاده صحت و تندرستی روحی و شفای کلیه بیماریهایی است که مداوا شده و کلیه روشهای پزشکی در برابر آنها عاجز مانده است.
فایده طبی رکوع و سجود
چنانچه اشاره شد بزرگترین متخصصان و پزشکان عالی مقام بین المللی بر این باورند که حرکات نماز در سجود و رکوع می تواند یکی از راههای مهم درمان بیماری دیسکوپاتی یا بیماری دیسک ناحیه کمر باشد.
رکوع و قیام در نماز در تقویت عضلات پشت و معده اثر بسزایی داشته و آنچه از مواد چربی و پیه که در جدار معده باقی مانده به کلی برطرف می سازد. و مهمترین فایده سجود نیز این است که هم عضلات ران و ساق پا را تقویت می نماید و هم در وصول خون به اعضا و نواحی بدن کمک کرده و نیروی جدار معده را نیز افزایش می دهد و فعالیت و حرکات امعا نیز تقویت می گردد و یکی دیگر از فواید سجود (البته اگر سجده بطور صحیح انجام گیرد) این است که از بزرگ شدن شکم و ورم معده که بر اثر فشرده شدن عضلات آن بوده و خود بیماری بزرگی محسوب می شود. جلوگیری خواهد کرد.
دکتر مصطفی حفار متخصص امراض دستگاه هضم و عضو تحقیقات علیم مجلس شورای ملی لبنان و استاد دانشکده طب فرانسه، راجع به فواید ضمنی رکوع و سجود در نماز می گوید:
رکوع در تقویت عضلات دیواره شکم بسیار مفید است و به جمع شدن معده کمک می کند و آن را در کار هضم یاری می دهد. همچنین روده ها برایشان دفع فضولات هضمی به صورت طبیعی آسان می شود.
اما سجود باعث رانده شدن هوا از میان معده به دهان می شود و دشتواری های هضم و انعکاسات قلبی را برطرف می سازد. پزشکان، نشستن به صورت سجده در نماز را برای درمان جمع شدن خون در پایین شکم بانوان که ناشی از پشت درد در زهدان است، توصیه می کنند.
اخیرا بعضی از دانشمندن برای تقویت عضلات تمرین هایی معین کرده اند که برخی از آنها شبیه به حرکات نماز است.
دکتر دیاب و دکتر قوقوز دربارده فواید طبی سجود چنین می گویند:
پایین آمدن سر به هنگام سجود منجر به احتقان خون در رگهای خونی مغز می شود و هنگامی که سر به صورت ناگهانی به طرف بالا می رود، فشار داخل رگها کاهش می یابد و این حرکت در هر رکعت نماز شش بار در خلال رکوع و سجود تکرار می شود، یعنی ۱۰۲ بار در شبانه روز و این درحالی است که انسان فقط نماز های واجب را بجا آورد.
ولی اگر علاوه بر نمازهای واجب، نماز های مستحب را نیز به جاآورد، این رقم به ۲۱۶ بار در شبانه روز و ۶۴۸۰ بار در ماه بالغ می شود که در هر حرکتی رگهای خونی منقبض و منبسط شده و بر نرمی و قدرت جداره و عضلات آن افزوده می شود.
البته نباید آرامش روحی و صفای ذهنی حاصل از نماز را نادیده گرفت. تکرار این حالات چند بار در روز موجب می شود مغز به شکل مطلوبتر و بهتری به فعالیت خود ادامه داده و تفکر به نحو احسن صورت پذیرد.
آنچه ورزش نماز را از سایر ورزشها ممتاز می نماید، توزیع مناسب آن در طول شبانه روز است « ان الصلوه کانت علی المومنین کتابا موقوتا» دانشمندان نیز ثابت کرده اند که بهترین نوع ورزش، ورزشی است که تکرار شود و در طول اوقات روز توزیع گردد و خسته کننده نباشد و انجام آن برای هر کس امکان پذیر باشد، که تمام این ویژگی ها در حرکات نماز فراهم است.
فواید ورزشی حاصله از نماز را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:
–    تحریک عضلات بدن و تمام مفاصل، حتی مفاصل ستون فقرات در هر رکعت. با علم به اینکه نمازهای یومیه ۱۷ رکعبت بوده و نوافل نیز به آن اضافه می گردد.
–    نشاط بخشیدن به کار قلب و دستگاه گردش خون.
–    بهبود فعالیتهای مغزی به دلیل کمک به تغذیه بهتر‌ آن.
–    تقویت جداره شریانهای مغزی و حفظ حالت ارتجاعی آنها که در نتیجه آن، در مقابل پاره شدن و خونریزی مقاوم خواهند شد.
–    آماده کردن بدن برای مقابله با پیشامد حالتهای ناگهانی که ممکن است بسیاری از مردم دچار آن شوند مثل سرگیجه و سیاهی رفتن چشم و بیهوشی های زودگذر.
–    آرامش روحی و اعتماد به نفس.
تأثیر نماز در تمرکز فکر
توجه و خشوع در نماز وسیله ای است برای پرورش حضور ذهن و تمرکز حواس که در زندگی بسیار حائز اهیمت است و می توان گفت که بیشتر موفقیتهای انسان در نتیجه همین تمرکز فکر و توجه کامل و حضور ذهن است.
ویلیام مورتن مارستن متخصص در روان شناسی می گوید:
افراد موفق کسانی هستند که می توانند در امری تمام افکار خود را متمرکز کنند و تمام دانستنیهای خود را درباره آن بیاورند و به کار بندند. براستی اگر روح و فکر ما بطور کامل در نقطه ای متمرکز شود یا برای امری به کار افتد نیروی شگفت انگیز و فوق العاده ای می آفریند.
از تمام مطالب فوق نتیجه می گیریم که نماز بهترین وسیله برای پرور ش تمرکز فکر و حواس در انسان است. زیرا نمازگزاری که می کوشد با تمام قدرت کار خود را در یک جا جمع کند تا نمازش با خشوع و حضور قلب باشد، بدون تردید این عمل در وی عادت می شود و می توان در هر موردی تمام افکار خود را متمرکز سازد و در نتیجه به ترقیات و اکتشافات مهمی نایل گردد.
تأثیر نماز در طول عمر
در یک بررسی آماری محققین دنیای پزشکی اعلام کردند که علما و رجال مذهبی و افراد پایبند به قوانین و احکام مذهبی که شبانه روز چند بار در اوقات معین با خدا ارتباط برقرار داشته و زندگی آنان با ایمان و معنویت آمیخته است، طول عمر بیشتری از سایر افراد و کسانی که پایبند مذهب نیستند، خواهند داشت.
در تأیید مطلب فوق دکتر ویلیام پارک آمریکایی آماری بدین مظمون منتشر نموده است:
در تمام دنیا هر دقیقه ۶۲ نفر و هر ساعت ۳۷۶۷ نفر و هر روز ۹۰۴۱۰ نفر و هر سال ۳۳ میلیون نفر به مرگ طبیعی از دنیا می روند… در اروپا از هر هزار نفر فقط یک نفر به صد سالگی و ۱۰ نفر به مرز ۸۰ سالگی می رسند و در میان آنهایی که می توانند خود را به مرز ۸۰ سالگی برسانند، از هر هزار نفر ۴۳ نفر روحانی، ۴۰ نفر کشاورز، ۲۹ نفر دانشمند و نویسنده ، ۲۶ نفر استاد و دبیر و ۲۴ نفر پزشک می باشند.
همچنین دکتر علی پریور می نویسد:
همین چند وقت قبل بود که روزنامه های آمریکایی نوشته بودند، کشیشان و راهبان کمتر از سایرین به بیماریها مبتلا می شوند و دفاعشان بهتر است. در کشور خودمان نیز آنان که ایمان بیشتری دارند کمتر بیمارند و آنها که فقط کوشش خود را در کارها دخیل می دانند و خدایی را باور ندارند، اغلب ام الامراضند و عمری را به تلخکامی و بیماری به سر می برند.
در برخی از مناطق کشور شوروی سابق از هر ۱۰۰ نفر ۱۰ نفر وارد دومین قرن زندگی خود می شوند، این در حالی است ه در مناطق مسلمان نشین شوروی که پایبند به اصول و اعتقادات دینی و مذهبی هستند، از هر ۱۰۰ نفر ۸۴ نفر وارد دومین قرن زندگی خود می شوند که این خود حاکی از تاثیر عمیق ایمان و عبادات و عمل به دستورات مذهبی در طول عمر افراد روحانی و مذهبی است. در ایران هم اکنون جمع کثیری از مجتهدین و مراجع تقلید هشتاد به بالا هستند و از مراجع کسانی بوده اند که حتی نود سال به بالا هم عمر کرده اند که از آن میان می توان به علما و مراجع زیر اشاره نمود: آیت الله بروجردی بیش از ۹۰ سال عمر کرد. آیت الله مرعشی نجفی در سن ۱۰۰ سالگی فوت نمود. آیت الله اراکی بیش از ۱۰۰ سال عمر کرد. آیت الله سید علی تفرشی ۹۵ سال عمر کرد. آیت الله محسنی ملایری ۹۲ سال عمر کرد و بسیاری از آیات عظام.
از صنف روحانی که بگذریم. افراد مذهبی و متدین که دائما با آداب و سنن اسلامی سر و کار داشته و نماز را سرلوحه دستورات دینی خود قرار داده اند، بیشتر از دیگر مردم روی زمین عمر   می کنند.
دکتر الکسین کارل در رابطه با سحر خیزی بویژه نیایش صبحگاهی می نویسد:
ناپاکی اخلاقی نیز همچون کثافت بدنی مذموم است، پیش از شروع یک روز هر کس باید اخلاقش را نیز همانند جسمش شستشو دهد.
حال خواننده عزیز! برای رسیدن بدین هدف، چه عملی بهتر از اقامه نماز است. آن هم نماز صبجگاهی و بیدار بودن بعد از آن.