تقوی

واژه تقوی از وقایع است .در مفردات راغب وقایه بمعنی حفظ شیئی است از آنچه به آن زیان برساند خداوند می فرماید .
فوقاهم الله شرذالک الیوم ولقیهم نصره و وسروراً (واقعه)
خداوند آنها را از فتنه آن روز نگهداشت و به آنان روی خندان و دل شادمان عطا نمود .
مضمون آیه فوق در مورد ابرار است ،که وفای به عهد و به نذر می کنند و از روز جزا خائف اند و بر دوستی خدا به مسکن و یتیم واسیر اطعام می نمایند .
اسم فاعل از  وقایه در آیه ای که ذیلاً نقل می شود بکار رفته است.
…مالک من الله من ولی ولا واق (رعد)
(اگر بعد از علمی که به تو می رسد از هواهای اینان پیروی کنی …دیگر)نیست از برای تو از جانب خداوند هیچ سرپرست یاری کننده ای و نه نگهدارنده ای .
در آیه زیر فعل امر از وقایه بکار رفته است .
قوا انفسکم و اهلیکم نارا(تحریم)
خود و خانواده تان را از آتش حفاظت کنید.
تقوی در عرف دین نگهداری نفس است از آنچه آن را به گناه می افکند .
در ۲۳۵مورد از آیات قرآن کریم مشقات واژه تقوی آمده است .
در ۶۹آیه فعل امر اتقوا آمده است بعضی را مستقیماً خداوند می فرماید مانند
فاتقوالله یا اولی الا لباب لعلکم تفلحون (مائده)
تقوای خدا پیش گیرید ای خردمندان ،شاید رستگار شوید .
و در بعضی آیات نقل قرآن کریم از زبان انبیاء است مانند آیا زیر که از زبان چند نبی نقل شده .
انی لکم رسول امین فانقوالله و اطیعون(شعراء)
همانا من برای شما رسولی امین هستم پس بپرهیزید از خداوند و اطاعت کنید مرا .
و تقوا یوما ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لا یظلمون (بقره)
بترسید از روزی که بر گردانیده می شوید ،در آن بسوی خداوند سپس تمام داده می شود به هر شخصی آنچه را که اندوخته و به ایشان ستم نمی شود .
در ۴۳ مورد از آیات کلمه متقین بکار رفته است که از جمله آنها آیات کریمه زیر است .
ذالک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین (بقره ۲/۲ )
این کتاب که شکی در آن نیست هدایت کننده متقین است …
یا :
واتقو الله و اعلموا ان الله مع المتقین (بقره ۱۴۹/۲)
تقوی الهی پیش گیرید ،و بدانید که خداوند با پرهیزکاران است …
تقوی در اصطلاح
تقوی یک نوع احتراز و پرهیز کردن می باشد ،و اگر به خدای متعال نسبت داده شود معنایش دوری جستن از عذاب الهی است .چنانچه در آیه زیر اشاره دارد .
فاتقوا النار التی و قودها الناس و الحجاره اعدت للکافرین (بقره ۱۴/۲)
بپرهیزید از آتشی که آتشگیر (ماده سوختنی )آن انسانها و سنگها هستند ،و برای کافران مهیا شد
در جلد اول تفسیر المیزان صفحه ۵۲ آمده است .
متقین و پرهیزگاران همان مومنانند و پرهیزگاری یکی از اوصاف مخصوصه طبقه معینی نیست تا مانند احسان ،و خشوع و خلوص جزء مقامات خاصه محسوب شود ،بلکه صفتی است که در تمام مراحل ایمان پس از تحقق ایمان پیدا می شود ،دلیل این هم اینست که خداوند آن را به عنوان یک صفت خاص برای طبقه مخصوصی از مؤمنان (با آنهمه اختلاف درجاتی که دارند )بیان نکرده است .
تقوی و فجور
عکس تقوی فجور است .
فجور بنا به گفته راغب اصفهانی در مفردات به معنی دریدن پرده حرمت دین است .در آیات کریمه زیر تقوی در مقابل فجور قرار داده شده است .
و نفس و ما سویها فالهمها فجورها و تقویها (شمس)
سوگند به جان آدمیزاد و آن قدرتی که آن را با چنان نظم و قوای متعادل و مرتب بیافرید،و خیر و شر آن را به آن الهام نمود .
عملی که انسان انجام می دهد یا تقوی است و یا فجور است و قدرت تمیز میان آندو افاضه ای است الهی که شامل انسان شده است .در آیه فوق تقوای نفس و فجور نفس هر دو الهام خوانده شده و موید آنستکه خداوند تعالی صفات عمل انسان را به انسان شنا سانده و به او فهمانده است که عملی را که انجام می دهد تقوی است یا فجور .
پاداش متقین
به تصریح خداوند کریم با متقین مانند فجارعمل نخواهد شد،و متقین مثل فاجران نیستند.
ام نجعل الذین آمنو  و عملوا صالحات کالهفسدین فی الارض ام نجعل المتقین کالفجار (ص ۲۷/۳۸)
آیا آنهایی را که ایمان آوردند و عمل شایسته انجام دادند ،مانند فساد کنندگان در زمین قرار می دهیم ؟ و یا پرهیزکاران را نظیر تباهکاران برمی شماریم ؟
بالاترین موقع و مقامی که برای اهل تقوی متصور است و شامل حال دنیا و آخرت هر دو می شود در آیه زیر منعکس است .
و ان ظالمین بعضهم اولیاء بعض و الله ولی المتقین (جاثیه ۱۹/۴۵)
همانا ستمکاران بعضی شان سرپرست و یاور بعضی دیگرند .و خداوند سرپرست و ناصر اهل تقوی است .
پس برای اهل تقوی اگر هم در حلقه سمتکاران تنها بمانند نگرانی نیست ،زیرا خداوند برای بنده پرهیزگارش کافی است که حمایت فرماید .
کسی که به خاطر تقوایش در تحت ولایت مستقیم خدای سبحان قرار گرفته است به موقعی بار می یابد ،که دیگر عقل و قلب ،تدبیر و چشم و گوش او در زیر نظارت خداوند کار می کنند و با این فیض عظیم الهی از لغزش مصون می مانند .
پاداش متقین در دنیا
بعضی از پاداشهای اهل تقوی در همین دنیا هم دریافت می شود .و چنانچه کسی با نظر صائب و خالص بنگرد نشانه های آن را برای افراد و اجتماعات ،در حوضه ای از زمان رویت می کند .
و لو ان اهل القری امنو و اتقو ا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض و لکن کذبوا فاخذناهم بما کانوا یکسبون (اعراف ۹۶/۷)
چنانچه اهل دیار ،ایمان آورند و پرهیزکاری پیشه سازند ،هر آینه می گشائیم درهای برکت آسمان و زمین را بروی آنان اما تکذیب کردند .درنتیجه گرفتیم آنان را (در تنگنا ) به جهت آنچه عمل کردند (حاصل عمل خودشان را دریافت نمودند ).
درآیه‌ای که ذیلاً نقل می شود ،صفت تقوی عامل رهایی از گرفتاری و افزایش روزی معرفی شده است .
و من یتقل الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب (طلاق ۲/۶۵)
هر کس تقوی الهی پیش گیرد برای او وسیله ای رهایی بخش فراهم می کنیم .و روزی او را از جایی که گمان نمی برد ،تدارک می نمائیم .
این قضیه که ،خداوند روزی متقین را از جائی که گمان نمی برند می دهد،شاید مورد قبول افرادی که علمی (طبق روابط علت و معلولی در علوم تجربی )فکر می کنند نیاید .مثلا استدلال کننده که هر کس کارکرد ،پول بدست می آورد و هر کس که کار فنی کرد پول بیشتری به دست می آورد ،و هر جا آب و کود و بذر بود و زراعت انجام گرفت محصول برداشت می شود ،پس دیگر روزی آسمانی چه معنی می دهد ؟آیا اگر کسی نشست و نماز و قرآن خواند برایش غذا از بهشت می آید ؟اگر کسی در زمستان لباس نداشت ،هوای گرم بر بدن او تابش می کند ؟البته سخنان فوق با تجارب محسوس سازگار است ،و نابرده رنج گنج میسر نمی شود .ضمناً اثبات مدعا برای ناباوران و منکران ،کار ساده ای نیست ،و قضاوت آنان بر اساس حس و احساس و تجارب آزمایشگاهی است .اما برای کسانی که اندک اعتقاد اولیه ای به خالق هستی و حکمت او آورده باشند .اثبات برکات آسمانی مشکل نیست و بحث و بیان زیر شاید تا حدودی توجیه کننده باشد وقتی قبول کنیم که یک یک پدیده ها هر کدام علتی دارند که قبل از آنست و با حضور آن علت ،پدیده (معلول )هم ظاهر می شود ،پس خواه ناخواه  بر فوق همه پدیده ها یعنی عالم هستی به طور کلی و مجموعی نیز علتی هست ،و وقتی هر کدام از پدیدارهای محسوس جزئی ،نهایتاً از آن علت اصلی (علت العلل)نشأت گرفته باشد ،می توان پذیرفت که معلولها و پدیده های غیر محسوس نظیر برکت ،و صدور روزی از جائی نامرئی هم ممکن است                 
از آن مبدأ نشان بگیرید و صادر شود .دیگر اینکه تقوی در هر کس پیدا شود محرک فعالیت و موجد امیدواری و حامل روح واقع بینی است و خود این حالات ،‌فزاینده هستند .
ان الله مع الذین اتقوا و الذین هم محسنون (نحل )‌
همانا خداوند با کسانی است که تقوی پیشه ساختند و با کسانی است که نیکوکار هستند .
عکس بیان فوق اینستکه خداوند با بی تقوایان و با کسانی که احساس نمی کنند ،‌یا سوء عمل دارند ، نمی باشد آیه دیگر که بیانگر حالت اعتدال در اهل تقوی است چنین است .
فمن اتقی و اصلح فلاخوف علیهم و لاهم یحزنون(اعراب )
پس هر کس تقوی پیش گرفت و بکار شایسته شتافت ، هیچ خوفی برایشان نیست ، و محزون هم نمی‌شوند.
با توجه به اینکه خوف و حزن دو عامل و دو حالت باز دارنده هستند . پس تقوی داروی درمان آنها و محرک فعالیتهای اصلاح طلبانه است .
پاداش آخرتی توی پیشگان
در یک بیان شامل و کلی خداوند چنین می فرماید.
و لذارالاخره خیر للذین اتقوا افلا تعقلون . (یوسف)
هر آینه منزلگاه بازپسین بهتر است برای کسانی که تقوی پیشه نمودند ،‌آیا عقل خود را بکار نمی گیرید؟
در آیات متعدد دیگری ،‌امتیازات ، لذات ،‌و نوع حیات جاودانه ای را که اهل تقوی از آنها بهره مند خواهند شد بر شمرده شده است که از لحاظ میمنت بعضی از آنها با ترجمه یا فقط بصورت ترجمه ، نقل می شوند.
ان المتقین فی مقام امین ۵۱٫ فی جنات و عیون ۵۲- یلبسون من سندس و استبرق متقایلین ۵۳- کذالک و زوجناهم بحورعین ۵۴- تدعون فیها بکل فاکهه آمنیین (دخان)
همانا اهل تقوی در مقامی امن و امان هستند . در باغها و کنار چشمه ها . لباسهائی از حریر (ابریشم ) نازک و ضخیم می پوشند روبروی هم ( بر تختها تکیه زده ) اند . و با حوریان درشت چشم ازدواج نموده اند . از هر نوع میوه ای که بخواهند با ایمنی ( بدون زحمت ) برای آنها فراهم است .
آیات فوق نعمات خداوند را که به متقین اعطا می شود بر شمرده اند . بدنبال همین آیا تصریح شده است که عوامل مزاحم در اطراف اهل تقوی بکلی نیست ، و هر چیزی که باعث اضطراب خاطر و رنج آور است بقدرت خداوند تعالی حذف شده است .
لایذوقون فیها الموت الا الموته الاولی و وقیهم عذاب الجحیم ۵۶ فضلاً من ربک ذالک هو الفوز العظیم . (دخان )
در آنجا جز همان مرگ اول طعم هیچ مرگ دیگری را نمی چشند . و خدا ایشان را از عذاب دوزخ مصون نگهداشته است ۵۶ این به فضل خدای توست ، و این سعادت و پیروزی بزرگ است .
پس اهل تقوی در ازاء‌اینکه ایامی چند در دیار دنیا ، در برابر مضیقه ها بردباری کرده اند و در برابر امتحانات ، پایداری نشان داده اند و شاکر بوده اند و در قبال متعرضان و سنت شکنان و طاغیان رودررو ایستاده و با آنان هم آوا نشده اند ،‌در قیامت در نعمتی هستند که زوال ناپذیر و مستمر و ابدی است . ضمناً عوامل نگران کننده دنیائی مانند اضطراب در قبال کسری و کمبود امکانات وقوع بیماری ،‌فقر ، فرسودگی و غیره در آنجا وجود ندارد.             
رفتار اهل تقوی
رفتار را در این گفتار اعم از تفکر ، اعتقادات ،‌قضاوتها ،‌نظام ارزشگذاری ، عواطف ،‌عادات و گفتار وحرکات بدنی می دانیم . برای هر کدام از این نمودهای حیاتی انسان ، می توانیم معیار و مقیاسی بدست آوریم که ذیلاً به پاره ای از آنها به استناد آیات اشاره می شود .
رفتار شامل حرکات بدنی ، طرز لباس پوشیدن ، نحوه راه رفتن ، نگاه کردن ،‌سرگوشی گفتن و اعمال افعالی از این قبیل نیز هست. و هر کدام از اینها در برابر صفاتی چون قضاوت ،‌عفو ، جهاد با دست و شمشیر ، جزئی هستند . اما همین رفتارهای جزئی نیز در دین اسلام اهمیت دارد . و چنانچه کسی کاری بنحوی دلخواه یاغیر معقول یا مطابق اعتقادات خرافی انجام بدهد ، عملی خلاف ایمان و تقوی انجام داده است و چنین کار جاهلانه ای را اگر به حساب دین بگذارد ، فعل حرامی است .
از جمله این باور این بوده است که اعراب عصر جاهلیت موقعی که احرام حج می بستند دیگر از در خانه وارد نمی شدند . بلکه از پشت دیوار سوراخی کنده و مقوع لزوم از آن وارد می شدند ، دستور خداوند در این رابطه چنین است .
لیس البر بان تاتوالبیوت من ظهورها و لکن البر من اتقی و اتواالبیوت من ابولبها ، و اتقوالله لعلکم تفلحون . ( بقره )
نیکی آن نیست که از پشت دیوار بخانه ها وارد شوید ،ولی نیک کسی است که تقوی پیشگیرد و بخانه‌ها از در در آیند ، و تقوی ورزید شاید رستگار شوید .
در نحوه سخن گفتن یعنی آهنگ گفتار و حالت گوینده در موقع رساندن پیام میان اهل تقوی و مردم بی توجه به آداب دینی فرق است . و در این رابطه خطاب به زنان پیامبر آمده است .
ان التقیتن فلاتخضعن بالقول فتطمع الذی فی قلبه مرض (احزاب )
(‌ای زنان پیامبر )‌اگر رعایت تقوی می کنید ، نرم با مردان سخن نگوئید ،‌زیرا کسی که در دلش بیماری است ، طمع می ورزد .
اصلاح ذات البین درمیان مومنین که در حکم برادران یکدیگرند ،‌ یکی از خصائص اخلاقی و رفتاری اهل تقوی است در مواردی ایجاد صلح و آشتی میان دو قبیله و فامیل مسلمان و یا میان دو کشور مسلمان هم کیش ، مطرح می شود ، و مورد پیدا می کند ، و در این صورت کاری بزرگ است . در عین حال مواردی پیش می آید که ما بین دو برادر مومن گلایه و قهر پیش می آید ،‌در اینگونه پیش آمدها از اهل تقوی خواسته شده است که گام بجلو نهند ، و اسباب صلح و آشتی را ساز نمایند . و چنین فرموده است .
انما المومنون اخوه فاصلحوا بین اخوبکم و اتقوالله لعلکم ترحمون
بحقیقت مومنان برادر یکدیگرند ،پس همیشه میان برادران (ایمانی ) خود صلح بدهید ، و پرهیزگار باشید که مورد لطف و رحمت حق قرار گیرید.
رفتار اهل تقوی در امور نسبتاً عام و کلی
فعالیت و مشغولیت دامنه دار اهل تقوی عبودیت پروردگار است در این رابطه آمده است .
یا ایها الناس اعبدواربکم الذی خلقکم و الذین من قیلکم لعلکم تتقون
ای مردم بپرستید پروردگارتان را که شما را آفرید ،‌و کسانی راکه پیش از شما بودند ( آفرید ) شاید شما پرهیزگار گردید .
در مقابل عبودیت و اطاعتی که اهل تقوی از آفریدگار عامل می کنند ، مکلفند که از کافران و منافقان اطاعت ننمایند . وقتی قرار با شد . انسان عبودیت و اطاعت خداوند کند ، مسلماً با هر گونه خلاف دینی که به بیند مخالف است ،‌با هر عمل اهریمنی نمی تواند همسوئی و همکاری کند . در نتیجه جلو منافع بعضی گرفته می شود . عوامل ضد دین که متمایل به لذات ،‌ارضاء امیال بهر طریق ممکن هستند مومنان را مانعی در سر راه خود می دانند ، لذا با آنها مخالف اند.
حداقل بی خدایان ،‌از افراد مومن انتظار دارند که در برابر تجاوز کاری آنان ساکت بنشینند از طرفی امر به معروف و نهی از منکر هم برای مومنان واجب است . پس این درگیری امری اجتناب ناپذیر است . ولی مومن مجاز نیست باکافران و منافقان دست آشتی بدهد . این دوستی بمنزله مجاز گذاشتن کافران و منافقان برای اشاعه فتنه و فساد است . مسلمان بایستی از اشاعه فساد پیشگیری کند ، والا چنانچه دامنه فساد گسترده شود ، خود مسلمانان را هم فرا می گیرد . در دینداری منحصر بهمان عبادات فردی آنهم در زوایای خانه نیست ، انسان نمی تواند همزمان ،‌هم اطلاعت و عبادت خدا کند و هم اطاعت از ضد خدا یعنی کفر و نفاق ،‌ایندو با هم سازگاری ندارند . کفر و ایمان دو طرز فکر جداگانه و دو خط متمایز از هم اند . و بقدری این وظیفه کفر ستیزی اهمیت دارد ،‌که خداوند مستقیماً به پیامبر اکرم می فرماید از کافران و منافقان اطاعت مکن ،‌در یک بررسی ابدائی و در یک قضاوت معمولی که ما را موضع گیری پیامبر بکنیم ،‌معمولاً می گویئم پیامبر کافران را می شناسند و ابدا با آنان سر سازش ندارد و از  دوستی با کافران و منافقان بیزار است مع الوصف مشاهده می کنیم که خداوند با خطاب مستقیم به رسول اکرم می فرماید .
یا ایها النبی اتق الله و لا تطع الکافرین و المنافقین (احزاب )
ای پیامبر تقوی پیش گیر و از کافران و منافقان اطاعت مکن .
اینک وقتی به رسول اکرم با هم هوشیاری و واقع بینی و شجاعتی که ایشان دارند گفته می شود با کافران و منافقان دوستی مکن ،‌تکلیف ما پیران رسول اکرم که از لحاظ بینش و قدرت تمیز و سایر صفات کریمه بپایه او نمی رسیم معلوم است . خلاصه اندک دوستی و ملاحظه کاری ما با کفر و نفاق عامل بزرگی برای سقوط فرید و اجتماعی ما می تواند باشد . و در طی تاریخ هم هر جا که سران دولتهای اسلامی دست دوستی به اهل کفر اهل نفاق دراز کرده اند ،‌آسیب فراوان دیده اند .
رفتار دیگر اهل تقوی آنستکه هر قدر در درجات بالائی از زهد و پرهیزگاری باشند ، خودشان را مبرا از گناه و معصوم و پاک شده معرفی نمی کنند و خودستائی ندارند . دعاها و استغفاری که پیامبران و امامان با وجودهمه برتری و صدق و صفا و اخلاص کرده اند ، نشانه آنستکه خود را مبرای از گناه معرفی نمی کرده اند ،‌گرچه واقعاً خداوند به طهارت نفس آنان تأکید فرموده است .
فلانز کواانفسکم ،‌هو اعلم بمن اتقی (نجم)
نفس خود را تزکیه شده نپندارید ،‌او ( خداوند )‌داناتر است به کسی که تقوی پیش گرفت .
اینطور عدم اتکاء به پاکی و پاک ماندن نفس ،‌خود بمنزله حصاری است که انسان را نگاه می دارد.