اعتیاد

 تعریف مواد مخدر
اصطلاحا مواد مخدر به کلیه مواد طبیعی و شیمیایی گفته می‌شود که اعتیاد آور باشد. بعضی از این مواد تخدی کننده نبوده، بلکه ممکن است ایجاد تحرک و توهم نمایند. بطور کلی مواد مخدر به موادی اطلاق می‌گردد که مصرف آنها در انسان حالاتی غیر عادی ایجاد نماید. این حالات که عموما لذت بخش هستند، به صورت موقت و کاذب ایجاد می‌گردد. بروز همین حالات و کیف و لذت پس از اولین مصرف- که در بعضی موارد فقط به علت کنجکاوی مبادرت به آن می‌گردد. باعث تداوم مصرف واعتیاد می‌شود. این مواد در فرهنگ پلیس به مواد افیونی یا مکیفها معروف بودند ولی امروزه در زندانها لفظ (مکیفها) فقط برای قرصهای آرام بخش و روانگردان استفاده می‌شود.

اثرات کلی حاصله از مصرف مواد مخدر
مصرف انواع مواد مخدر موجب تغییر حالت در مصرف کننده و ایجاد نوعی لذت کاذب و زودگذر می‌گردد. خوشی کاذبی که از مصرف انواع مواد حاصل می‌شود به تدریج زایل و در مراحل پیشرفته اصولا لذتی به مصرف کننده دست نمی دهد، بلکه صرفا بخاطر کاهش آلام و رنجهای ناشی از خماری، استعمال می‌گردد.
خوش بینی مفرط اولین حالتی است که در کلیه مصرف کنندگان مواد مخدر ایجاد می‌شود، این حالت در لحظات اولیه زائل شدن آثار مصرف، تبدیل به بدبینی شدید می‌گردد. این امر با پیشرفت اعتیاد گسترش می‌یابد بحدی که بدبینی، به دوری و نفرت از اطرافیان منجر می‌شود.
معتاد خود را فهیم تر از دیگران می‌داند و این حالت در زمان خماری هم ادامه می‌یابد، بخصوص اینکه درحالت خماری خود را محق می‌داند و از همه متوقع و طلبکار است. با پیشرفت مصرف، تغییرات زیادی در جسم، رفتار و شخصیت فرد پیش می‌آید.
پرگوئی خصیصه دیگرمعتادین است. تقریبا کلیه معتادین مدام حرف می‌زنند و لاف وگزافگویی و احیانا دروغگوئی در گفته‌های آنها به آسانی قابل تشخیص است. تنها در زمانی که از خماری رنج می‌برند ساکت و مظلوم در ناتوانی چرت آلودی گرفتار می‌شوند.
معتادان به انواع مواد مخدر، به یبوست مزمن دچار می‌شوند. از غذاهای ترش بشدت بیزارند و بشدت به شیرینی علاقه مندند.
بی اشتهائی و بی میلی به مواد خوراکی در معتادین به تریاک و هروئین دیده می‌شود.
بشدت به چای علاقه دارند. از سرما فوق العاده بیزارند و گرما را دوست دارد. مصرف کنندگان حشیش معتقدند حشیش اعتیادآور نیست ولی حالت خاصی که ایجاد می‌کند بیش از هروئین و تریاک کشش و جاذبه دارد. به همین جهت معتادین دیگر مواد هم گاهی حشیش می‌شکند.
اکثر معتادین موهای پرپشت دارند. قطر موهای آنها نسبت به زمان قبل از اعتیاد ضخیم تر به نظر می‌رسد و دیرتر می‌ریزد و دیرتر هم سفید می‌شود.
معتادین افرادی هستند لاابالی و نظافت را درهیچ موردی حتی غذا خوردن رعایت نمی کنند.
صبحا بسختی از خواب بر می‌خیزند. همیشه خواب آلود هستند.
در خماری ظاهری، آبریزش بینی، خمیازه‌های بلند و پی در پی و ناتمام، دان دان شدن پوست صورت و بدن – مانند پوست تخم مرغ پر کنده- بزرگ شدن مردمک چشم، عرق کردن زیاد، خارش بدن، لرزش بدن بخصوص دستها، ناتوانی در ایستادن و سر پا بودن و در خماری درونی، احساس فشار و گرما، خارش گلو، چسبندگی بزاق دهان، حالت تهوع و سرگیج، دل درد، دردهای عضلانی و استخوان درد، درد شدید در مفاصل، حالاتی شبیه سرماخوردگی و گاهی توام با اسهال، وجود دارد.
در لحظات خماری، فرد معتاد وحشتزده و هراسان است. فوق العاده عصبی و بی حوصله می‌شود و قیافه ای غیر عادی می‌یابد.

اعتیاد و زیانهای بدنی
هنگامی که انسان معتاد شد کوشش عضوها و دستگاه‌ها وحفظ تعادل طبیعی مشکل می‌گردد و این امر در دستگاه اعصاب مرکزی ومحیطی او اثر تخدیری شدید می‌گذارد و به اندازه ای که قطع دارو به عدم تعادل طبیعی دستگاه عصبی واختلال حاد آن منجر می‌گردد. در این باره پزشکان می‌گویند: هنگامی که انسان معتاد می‌شود، نیکوتین، منوکسید کربن و … جذب ششها و دهان معتاد می‌گردد. دستگاه اعصاب او برانگیخته می‌گردد. فشار خون بالا می‌رود نبض و ضربان او بیشتر می‌شود به اندازه ای که می‌توان لرزش دست و پای او را احساس کرد. دمای دستها و پاها پایین می‌آید.

اعتیاد و سرطان
پژوهشهایی که روی ۳۷۰ نفر کارگر پنبه انجام گرفته است نشان می‌دهد که هیچ یک از افراد غیر معتاد دچار سرطان ریه نشده‌اند و کاملا تندرست مانده اند، در صورتی که این بیماری کشنده در میان معتادین در اثر آمادگی و مساعد بودن زمینه پیش از حد انتظار شیوع داشته است و معتادین را گرفتار سرطان ریه و سایر بیماریهای ششی ساخته است.

اعتیاد و خودکشی
در الکلیها خودکشی وفور زیادی داشته و همچنین نسبت درصد الکلیها در بین افرادی که خودکشی می‌کنند یااراده به خودکشی دارند زیاد است.
برخی از دانشمندان معتقدند که وابستگی شدید مواد مخدر و … ممکن است جانشین خودکشی باشد و در دوره رفع مسمومیت خطر خودکشی زیاد بوده و بسیاری از اشخاص را که قادر به ترک الکل و … نیستند می‌توان جز افسرده‌ها دانست. به طور کلی به نظر می‌رسد که علتهای اجتماعی و روانی و زیست شناسی در برخی افراد منجر به خودکشی شده در برخی ایجاد بیماری روانی می‌کند و در برخی دیگر هر دو عارضه را به وجود می‌آورد.
خودکشی و اعتیاد هر دو، دو رفتار به ظاهر گوناگون ولی اساسا مترادف و ناشی از عوامل و پویاییهای تقریبا یکسان در محیط اجتماعی و روانی معتادین و افرادی است که خودکشی می‌کنند.

اختلال شخصیت و رفتارهای ضد اجتماعی
بخش بزرگی از پژوهشگران معتقدند که قست اعظم تهیه کنندگان و مبتلایان به مواد مخدر و الکل را افرادی باشخصیت‌های ضد اجتماعی و رفتارهای ضد اجتماعی تشکیل می‌دهند، که به اصطلاح پسیکوپات خوانده می‌شوند. اینان افرادی هستند که اصولا به تکالیف اجتماعی بی توجهند. رفتارهای مورد قبول اجتماع را نمی پذیرند و بین رفتارهای آنان و رفتار شایع در اجتماع تفاوتهای شدید وجود دارد و به اینجهت به کرات دچار تضاد با جامعه می‌شوند. اینان خودخواه، بیرحم وبی مسئولیت هستند. ناگهان تصمیم می‌گیرند، و به شدت متجاوزند. دروغگو و غیر صمیمی هستند به دیگران محبت ندارند. از ایجاد روابط عاطفی معمولی با دیگران عاجزند. در مقابل محرومیتها مقاومت کمی دارند. اغلب از دیگران شاکی هستند و دلایل به ظاهر منطقی برای رفتار خود ارائه می‌نمایند. در مقابل نتایج ناخوشایند اعمال خود احساس پشیمانی نداند. قدرت قضاوت آنان ضعیف است و از تجربیات خود و دیگران بویژه در رابطه با قانون، پند نمی گیرند. ممکن است ظاهر ایشان جذاب و باهوش باشد و در ابتدا افراد ناآشنا را تحت تاثیر قرار دهند وامکان دارد که واقعا نیز، ویژگیهای عالی داشته باشند. ولی در عمل، غالبا شکست می‌خورندو درروابط با دوستان، دچار اشکار می‌گردند.
در سابقه این افراد تا قبل از سن ۱۵ سالگی حداقل سه مورد از رفتارهای زیر دیده می‌شود:
 
۱-    گریز از مدرسه
۲-    اخراج از مدرسه
۳-    بزهکاری
۴-    فرار از خانه
۵-    دروغگویی مداوم
۶-    رفتارهای زود هنگام جنسی
۷-    تجربه زود هنگام با سیگار و مشروبات الکلی یا مواد مخدر
۸-    دزدی
۹-    رفتارهای وحشیانه و خشونت آمیز
۱۰-    دستاوردهای تحصیلی، پایین تر از آنچه که از هوش آنها انتظار می‌رود.
۱۱-    نقض مداوم مقررات در خانه یا مدرسه
 
در زندگی اجتماعی و خانوادگی این افراد پس از ۱۵ سالگی نیز حداقل دو مورد از موارد زیر وجود دارد:
۱٫    دستگیری سه بار یا بیشتر توسط مراجع قانونی
۲٫    طلاق و یا جدایی بدون طلاق از همسر بیش از دو بار
۳٫    خشونت بدنی و کتک کاری
۴٫    اعتیاد به الکل یا مواد مخدر و یا مسمومیت حاد با این مواد به طور مکرر
۵٫    عدم پرداخت قروض و سایر مسئولیتهای مالی
۶٫    مسافرت از نقطه ای به نقطه دیگر بدون برنامه و بدون تدارک شغل
افراد با شخصیت ضد اجتماعی بحض عمده ای از مجرمین و زندانیان را تشکیل می‌دهند. بررسیهای آماری حتی تا ۷۵% زندانیان را در شمار مبتلایان به اختلال شخصیت ضد اجتاعی نشان داده است. تهیه کنندگان مواد مخدر و مشروبات الکلی، قاچاقچیها و واسطه‌های پخش این مواد و شاید بخض عمده ای از فروشندگان جز و معتادان را این عده تشکیل می‌دهند.

دلیل بروز شخصیت ضد اجتماعی
مطالعه در باب دو قلوهای یک تخمکی و دوتخمکی نشان می‌دهد که شخصیت ضد اجتماعی و رفتارهای بزهکارانه تاحد قابل توجهی به عوامل ارثی وابسته است. اما محیط می‌تواند به مقدار زیاد، تظاهرات این استعداد شخصیتی را کنترل کند. حالات نوروتیک و پسیکوپاتیک تحت اثر عوامل چندگانه و گوناگون شکل می‌گیرد. مطالعه درباره ارتباط بین بزهکاری و مشکلات اجتماعی نشان می‌دهد که مسئله ای اختصاصی و مهم در بین مشکلات اجتماعی بزهکاران، زمانی که در سنین چهارم و پنجم عمر خود بوده‌اند وجود داشته است. روانشناسان معتقدند که نبودن پدر در این سنین، موجب می‌شود که طفل از وجود یک الگو برای برقراری وجدانیات و سوپراگو محروم بماند. ممکن است پدر وجود داشته باشد ولی خود او به علت اشکالات شخصیتی نتواند مدل مناسبی برای کودک قرار گیرد.
ویژگیهای سرشتی که در افراد پسیکوپات یافت می‌شود نیز با نفع عوامل ژنتیک است. این ویژگیها شامل ساخت جسمی- عضلانی (مزومورفیک) و وجود اختلالاتی در امواج مغزی است که در الکتروانسفالوگرافی ثبت می‌شود و همگام با رفتارهای پرخاشگرانه است.

جوان و اعتیاد
جوانان اصلی ترین قربانیان مواد مخدر هستند. جوانان به خاطر خصوصیات جوانی آسیب پذیری زیادی دارند، چون پویا و جستجوگرند، بهر جا سر می‌کشند، کنجکاو و به دنبال همه چیز هستند، در مسیرشان هر راهی که گشوده شود، وارد می‌شوند. چنانچه در راهی لذت و بی خبری – که خواست آنان است – وجود داشته باشد، بسرعت آنان را جذب می‌کند. جوانان آمادگی انجام هر کاری دارند. حتی آنان که صالح‌اند و با تعقل و اندیشه بهر کاری دست می‌زنند نیز ممکن است از روی کنجکاوی به چنین راهها، سری بزنند. در چنین اوضاع و احوال است که زمینه‌ها، شرایط انحراف و فساد برای جوانان فراهم می‌شود و آنان را در لبه پرتگاه و آغاز سقوط قرار می‌دهد.

سنینی که جوانان آمادگی بیشتری برای انحراف دارند به سنین بحرانی موسوم است بررسی این مرحله از زندگی، از مباحث ویژه در روانشناسی است. نتایج بدست آمده از پژوهش نشان می‌دهد، امروزه آغاز اعتیاد در سنین ۲۵-۱۷ سالگی است. ۶۶درصد افراد مورد بررسی، اولین مصرف مواد مخدر را در این سنین انجام داده اند، ۵/۷ درصد  قبل از ۱۷ سالگی و بقیه در سنین بالای ۲۵٫
در کنار شور جوانی و علی رغم بی خبری، نوعی اضطراب و دلواپسی نسبت به آینده هم در اغلب آنان وجود دارد. و در این سنین، احساس نیاز به آزادی و رهائی نسبی از خانواده نیز وجود دارد. مجموع اینگونه حالات، ایجاب می‌نماید تا جوانان به دنبال مسائل ناشناخته و جدید باشند. جوانان در کنار دوستان و در جمع، آمادگی جسارت بیشتری برای دست زدن به اعمال غیر عادی و احتمالا انحرافی دارند. این حالت همان بحرانی است که فوق العاده برای جوانان – بخصوص از نظر اعتیاد – خطرناک است.
اوقات فراغت جوانان در این برهه، مسئله ای بسیار مهم و حساس است. مسیر خانه و مدرسه و کوچه نیز برای دانش آموزان نوجوانی می‌تواند خطر ناک و خطر ساز باشد.
اولین مصرف سیگار بوسیله جوانان در مسیر کوچه انجام شده نوجوانان جرات، جسارت و بزرگ شدن را در مسیر مذکور آزمایش می‌کنند. گاهی طنز و شوخی را هم با اعمال خود می‌آمیزند.
خطرناکترین انحرافات که واقعا جوانان و آینده آنان را تهدید می‌کند، وجود مواد مخدر و اعتیاد است. طبیعی است که مواد مخدر به صورت اعم در بیرون از منزل و در کوچه و خیابان مورد شناسائی و احیانا استفاده قرار می‌گیرد. تقریبا در کلیه معتادین – که در سنین جوانی مبتلا شده‌اند – از نظر مکان، مسیر مدرسه، کوچه و تشویق دوستان نقشی اساسی داشته است.
گسترش اعتیاد در بین جوانان، واقعا زنگ خطری است برای تمام جوامع این چیزی است که همه از آن متضرر می‌شوند. بنابر این خطر باید به عنوان بزرگترین و بالاترین معضل مورد توجه قرار گیرد و در مقابله و مبارزه با آن از هیچ کوشش و اقدامی فروگذاری نشود.

عوامل اعتیاد به مواد مخدر
۱- عوامل اجتماعی: الف: عوامل تربیتی و آموزشی: خانواده، مدرسه، گروه همسالان، رسانه‌های گروهی، اوقات فراغت، فساد اجتماعی
ب) عوامل اقتصادی: فقر، مهاجرت، بیکاری، سودجوئی.
ج) عوامل سیاسی: جنگ، سیاست
د) عوامل فرهنگی: بیسوادی، عدم آگاهی، فقدان احساس مسئولیت
۲- عوامل روانی : الف) عوامل روان پزشکی: انواع افسردگی‌ها بخصوص مانیاکها، انحرافات جنسی
ب) عوامل روانشناسی: ناپایداری عاطفی و احساسی، اضطراب و بیقراری، عدم اعتماد به محیط و آینده، احساس عدم تونایی، عقده حقارت، عدم رشد شخصیت
۳- عوامل طبیعی: الف) عوامل فیزیکی: بیماری و درمان سرخود، نقص جسمی

ترک اعتیاد
آیا همانطور که معتاد فکر می‌کند و بیشتر مردم تصور می‌کنند، همه چیز در مورد معتاد پایان پذیرفته است. آیا امکان بازگشت وجود ندارد و آیا این تصورات واقعیت دارد.
خیر هنوز امید هست، ممکن است معتاد و زندگی او در حال پایان باشد ولی هنوز پایان نیافته. امید پایان نیافتن هم وجود دارد. به شرط خواستن و به شرط فراهم کردن شرائط خواستن و مساعدت به آنها در جهت انجام خواستن … و زمینه بازگشت را برای آنها فراهم کردن.
مبارزه با اعتیاد، مکمل مبارزه با مواد مخدر است. اعتیاد وگسترش آن موجب افزایش تقاضا و در نتیجه ایجاد انگیزه برای قاچقچیان و بازار برای عرضه مواد مخدر می‌گردد. چگونه مبارزه با اعتیاد از نظر کلی بمراتب مشکلتر از مبارزه با قاچاق مواد مخدر است.
در برخورد با مواد مخدر، مقابله بیشتر به صورت شکلی مطرح است، حال آنکه در مقابل با اعتیاد مسائل ماهیتی پیچیده، گسترده و بغرنج مطرح است. مقابله اساسی با آن، در وهله اول برخورد با علل و عوامل موجه می‌باشد و برخورد با شخص معتاد در وهله دوم قرار دارد.
بررسی و دقت در علل وعوامل عمومی و اختصاصی و چگونگی گرایش به اعتیاد حاکی از آن است که تقریبا کلیه امور جامع در دسته بندیهای بعمل آمده قرار می‌گیرد به عبارت دیگر نارسائی و غفلت در هر یک از امور جامعه موجبات ضایعه و لطمه برای تعدادی از افراد آن جامعه خواهد بود. علت اینکه ذکر شد تعدادی از افراد جامعه منظور آن دسته افرادی است که زمینه‌های لازم به علت تاثیر عوامل و علل دیگر، در آنها فراهم شده است.
بنابر این، این مسئله باید همواره مورد توجه کلیه مسئولین اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی، فرهنگی، سیاسی، قضائی و مذهبی هر جامعه ای باشد و به نارسائیهائی همچون انواع بیماریها و مسئله استفاده نابجا از برخی داروها، تربیت، کار و بیکاری، مهاجرت، تبعیض، ضعف واقعی ایمان، اعتقادات و صدها نارسائی دیگر با بعدی محدود و تنها به چشم همان نارسائی ننگرند که ممکن است یک مسئله خود صدها مسئله دیگر را در پی داشته باشد.
برخورد با شخص معتاد در خانواده، جامعه و مراکز بازپروری هر کدام به برنامه ای ویژه و متناسب نیاز دارد. و در هر یک از این مراحل توجه به وابستگی جسمی وروانی  معتاد به تفکیک و درعینحال تواما شکل کلی معالجه وترک اعتیاد است.

ایجاد آمادگی و زمینه‌های لازم درمعتاد برای ترک اعتیاد
اکثر معتادین تا حدودی شعور و تمرکز خود را از دست می‌دهند و مسائل، مشکلات، منافع و مضار خود را با اشکال تمیز می‌دهند. ولی این امر نسبی است و در ضمن هیچگاه شعور خود را به طور کامل از دست نمی دهند. نکته دیگر علاقه وافری است که معتادین بخود دارند وهمین امر موجب تلاش برای ادامه اعتیاد می‌گردد. زیرا می‌ترسند در اثر نرسیدن مواد مخدر دچار رنج و عذاب و احیانا مرگ شوند. ضمنا در کنار آن رها شدن از دام اعتیاد را همواره در افکار خود محفوظ می‌دارند. معتادی می‌گفت: ما در چاهی سقوط کرده ایم، چطور می‌شود دلمان نخواهد از چاه بیرون بیائیم ولی نمی توانیم، می‌خواهیم ما را بیرون بکشند. این ( خواستن ) در همه آنها با شدت و ضعف وجود دارد و باید این خواستن را تقویت کرد. در بین معتادین و فرهنگ عامل این طرز تلقی قوت گرفته که اعتیاد غیر قابل معالجه است. با توجه به ارگانیزم بدن انسان و مطالعه انجام شده و تجارب بدست آمده اعتیاد در هر مرحله ای که باشد قابل رها شدن است.
با کمی رنج بیشتر واتخاذ شیوه مناسب علاج امکان پذیر خواهد بود. معتادی که درمرکز بازپروی پس از هفت سال اعتیاد و یا به قول خودش «عجین شن با هروئین» معالجه شده بود علت وسبب ترک را اجبار می‌دانست.
در برخورد با معتاد جهت ترک باید به او فهمانده شود که دارد همه چیزش را از دست می‌دهد، از جمله حیثیت وغیرتش را، و چون انسان حساسی است در این راه باید از طریق عاطفی و بسیار ملایم وارد شود. با نصیحتهای خالی از تحقیر، بدون نیش زبان و تشویق و آماده کردن وی. او باید حس کند که افرادی که او را نصیحت می‌کنند واقعا به وی و سرنوشتش علاقه دارند. استعدادهای و توانائیهائی را که داشته و در اثر اعتیاد به فراموشی سپرده و یا قادر به انجام آنها نیست، بزرگ جلوه داده و برخش کشید.
ایجاد آمادگی روانی و در کنار آن توجه به مسائل جسمی، ایجاد آمادگی را قوت می‌بخشد. معتادین واهمه ای که دارند از رنج و ناراحتیهای جسمی و دردهای عضلانی و استخوانی، در لحظات ترک اعتیاد است.
شدیدترین مشکلات جسمی که معتاد فکر می‌کند دیگران از درک و احساس آن عاجزند. خارش گلو، حالت تهوع و تشنج توام با بی حالی و خواب آلودگی است. بی حسی مفرط، درد دست و پا و مشکلات روانی، بی حوصلگی، بی خوابی و ناامیدی است.معتادین بجائی می‌رسند که امید و اتکای خود را مواد مخدر می‌شناسند. برای علاج دردهای جسمی به سراغ مواد مخدر می‌روند و در هر ناراحتی عصبی و روانی به مواد مخدر پناه می‌برند.
باید به افراد معتاد تفهیم کرد که ماده مخدر نه تنها برای آنها هیچ حالت مثبت و سازنده ای ایجاد نمی کند بلکه سرعت توان و قدرت را نابود و آنها را به سوی مرگ و نیستی کهنسبت به آن حساسیت دارند می‌کشاند.
وقتی موارد فوق و حالاتی که معتاد دارد و حس می‌کند، برایش تشریح شود و تفهیم گردد که این مسائل قابل تحمل است و با دارو و مسکن کاهش خواهد یافت، در مدت سه روز و پیشرفته ترین اعتیاد حداکثر در یک هفته تا ۹۰ درصد تخفیف خواهد یافت و ایجاد آمادگی و پذیرش را سهولت خواهد بخشید.
این وظیفه و آماده سازی به عهده نزدیکان معتاد است. در مورد شوهران، زنان و در مورد فرزندان، والدین باید این برخورد صحیح را انجم دهند. همسران معتادین توجه داشته باشند واین توجه به آنها داده شود که تا حد امکان تلاش داشته باشند همسران معتاد خود را رها نکنند. اگر در رفتار خود بنگرند شاید تا حدودی در مورد اعتیاد همسران – بخصوص چنانچه بعد از ازدواج و در طول زندگی مشترک ایجاد شده باشد- به صورت خفیفی مقصر باشند یا کوتاهیهائی در این رابطه در خود بیابند. نه تفصیر عمدی و موثر بلکه کوتاهی در اقدامات بازدارنده از نظر کنترل و توجه بموقع از سوی آنها وجود داشته. اگر برخورد قاطع وحساب شده ای می‌داشتند وی راهدایت و تا حد امکان راهنمائی می‌کردند و یا در نهایت وی را به مراکز بازپروری معرفی می‌کردند، بهتر از رها کردن بود.

نقش رسانه‌ها در ایجاد آمادگی
برخورد بامسئله مواد مخدر و اعتیاد که ریشه ای عمیق در کشور ما دارد به برنامه ریزی، تداوم مبارزه و تازه و بروز نگه داشتن آن نیاز دارد و باری است گران، که تاریشه کن شدن نباید به زمین گذشته شود. خوشبختانه رسانه‌های ما با همکاری مراجع ذیربط به این مهم پرداخته‌اند و با سلسله گزارشات پیوسته در روزنامه‌ها و برنامه‌های مختلف در تلویزیون وظیفه فوق را به عهده گرفته اند.
نمایشنامه و فیلمهائی که به صورت پراکنده تهیه و نمایش داده می‌شود نیز در ایجاد بیداری لازم موثر بوده، خانواده‌ها را جلب کرده است. اینگونه برنامه‌ها، واقعا از نظر خانواده‌ها و بخصوص نوجوانان و حتی کودکان دارای اثرات مثبت است. کودکان از وضع فلاکت بار معتادین به گریه در می‌آیند و این اثری است که هیچگاه از ذهن آنان خارج نخواهد شد.
منتها نکته ای به تهیه کنندگان این چنین برنامه‌ها تذکر داده می‌شود و آن استفاده از مشاورت اشخاص ومتخصصین واقعی در تهیه این برنامه‌هاست.

روشهای معالجه
معالجه معتادین با توجه به مراحل مختلف اعتیاد- مرحله آشنایی ومصارف اولیه، مرحله تداوم مصرف وپیشرفت – ممکن است تا حدی تفاوت نماید ولی آنچه مهم است، استفاده از روش مناسب و در واقع معالجه کامل است. مهمترین مسئله قطع مواد مخدر یا «بازگیری» می‌باشد، یعنی باید در اولین قدم و پسیستم از ایجاد آمادگی – متناسب با وضعیت افراد ممکن است با صحبت یا اجبار ایجاد گردد- قطع وابستگی جسمی از شروع کرد.این کار را معمولا با عوض کردن نوع ماده مصرفی و کاهش تدریجی آن آغاز می‌نمایند. در قدم بعدی باید روان و روح معتاد ار از چنگال عفریت اعتیاد خلاص کرد که کاری است حساس و در مورد آن اقدام شود.
خود رمانی در زمینه ترک بوسیله خود فرد یا اطرافیان می‌تواند تنیجه بخش باشد. بخصوص در مورد نوجوانان و جوانان معتاد. صحیح ترین شکل آن است که با مشورت پزشک متخصص که در ترک اعتیاد تجربه ای هم داشته باشد اقدام گردد. در این موارد پس از تماس با پزشک که ممکن است حتی متخصص داخلی هم باشد، باید  اقدامات دارو درمانی و روان درمانی تواما بوسیله وی و با کمک اطرافیان در منزل – در مراحل ابتدائی در منزل بهتر از بستری شدن در بیمارستان است- تحت مداوا قرار گیرد.
پس از ایجاد آمادگی و تهیه مقدمات، پزشک او را آماده می‌کند دکتر چنین وانمود می‌نماید که در داروها هیچ مواد مخدری نیست. معتاد نباید بفهمد داروها چیست. فرضا اگر ویتامین ث تزریق می‌کند مریض تباید بداند او باید تصور کند که داروی معجزه آسائی به او تزریق شده است.
اعتیاد در مراحل اولیه اگر سرپائی و در منزل و با کنترل لازم معلجه شود، اثرات بهتری خواهد داشت. به دلیل اینکه بستری شدن در تخت بیمارستان و مراکز مشابه حالت خاص و مشکلتری ایجاد می‌نماید. معتاد یک هفته بعد این حالات را دارد:
۱-شدیدا احساساتی است
۲-از نظر جنسی بیمار فوق العاده تحریک پذیر می‌شود،
۳-از نظر روحی فرد دچار خیالبافی می‌شود.
۴-از نصیحت وطعن، فوق العاده ناراحت و آزرده خاطر می‌گردد.
متخصصین در رابطه با ترک اعتیاد کلا از دو شیوه استفاده می‌نمایند. یکی دارو درمانی و دیگری زوان درمانی است.
در مراحل ابتدائی اعتیاد، چون وابستگی جسمی کمتر است به روان درمانی بیشتری نیاز است. ترک بدون استفاده داروی جایگزین امکان پذیر نیست چون معتاد تحمل کوچکترین ناراحتی جسمی را ندارد. ترس از ناراحتیهای حاصله از نبود مواد مخدر، او را به ادامه اعتیاد کشانیده. بنابر این استفاده ازداور رکن اصلی معالجه است.

    روان درمانی
شیوه‌های روان درمانی و چگونگی اجرای آن از سوی متخصصین به رشته تحریر درآمده و موجود می‌باشد. آنچه که معتادین در رابطه با این مسائل می‌گویند می‌تواند برای متخصصین هم جالب باشد.
معتادی می‌گفت: من قبل از اعتیاد با زبانپرخاش آشنا بودم، هیچگاه پدرم یا مادرم با زبان خوش با من سخن نگفتند، همیشه از زندگی ناامید بودم. می‌دیدم و. می‌فهمیدم که مورد توجه نیستم. رنج می‌بردم و دوست داشتم که دوستم داشته باشند و این گله و زبانحال اکثر معتادین است.
چون گلایه‌ها بسیار است باید به هر معتادی که صحبت می‌شود و در واقع روان درمانی می‌گردد، دنبال نقطه ضعف روانی و عاطفی وی گشت. معتادی از فقدان مادر که همیشه چشمش دنبال او بود سخن می‌گفت.مادرش او را رها کرده و دنبال شوهر جدید رفته بود،
پسیستم از شناخت عقده‌ها وکمبود‌ها، بتدریج باید به او تفهیم کرد که بعضی خصوصیات موجود در خودش هم در گرایشش به اعتیاد تاثیر داشته و بعد آن خصوصیات را هم شناخت و کشف و در جهت برخورد با آنها هم تصمیمی را هم شناخت و کشف و در جهت ظریفی وجود دارد و آن ایجاد علاقه به ترک و ادامه این وضع در معتادین است. تا افکار مغشوش و اضطراب وی را بر طرف، و امکان بازگشت را کاهش دهد. ایجاد دشواری برای تهیه مواد مخدر علاوه بر اینکه همیشه بهترین راه مبارزه با عتیاد محسوب می‌گردد، از به وجود آمدن تزلزل در روحیه معتادین و کشش و تمایل آنان جلوگیری و. امید به تنیجه بخش بودن اقدامات را افزایش می‌دهد.

دارو درمانی
روان درمانی در ایجاد آمادگی برای ترک، ادامه راه و عدم بازگشت صد در صد موثر و سازنده است. در کنار آن معالجه جسمی و رها کردن جسم از وابستگی هم ضروری و اجتناب ناپذیر است. ونیز ایجاد حالتی در جسم برای تطابق و مقاومت با شرائط جدید و عدم واکنش در مقابل نرسیدن ماده مخدر. برای ایجاد چنین شرائطی در سلولهای بدن تدریجا عمل می‌شود و از داروهای جایگزین استفاده بعمل می‌آید.
معمولا معالجات دستجمعی در مراکز بازپروری یا انفرادی در بیمارستانها و منازل، از یک شیوه کلی استفاده می‌شود و. آن مصرف داروئی است که جایگزین مواد مخدر می‌گردد و در کنار آن برای مدتی محدود از داروهای مسکن و نظایر آن استفاده بعمل می‌آید امروزه برای ترک اکثر اعتیاد‌ها، داروهای جایگزین مختلفی ساخته شده که مهم طرز استفاده صحیح از آنهاست.
اگر بدون متخصص عمل شود و یا بهزنجهای جسمی و روحی معتاد توجهی نباشد، نتیجه معالجه رضایت بخش نخواهد بود. در دارو درمانی نکات مهمی مانند موارد زیر باید در نظر گرفته شود:
۱-توجه به مسائل عاطفی و روانی بیمار
۲-کاهش آلام جسمی معتاد
۳-جایگزین ماده مخدر با دارو و سپس کاهش تدریجی آن
۴- انجام کلیه اعمال ترک زیر نظر پزشکه متخصص و با تجربه و آشنا به مسائل تبعی اعتیاد
۵- برخورد روانی و جسمی مناسب و توام و تفهیم سهولت ترک اعتیاد
۶- مهم جلوه دادن اقدام معتاد در جهت ترک و بزرگ شمردن موفقیت وی در ترک، نزد آشنایان و کسانی که از گذشته او باخبرند.
۷- توجه به زمان پس از ترک از نظر پیگیری، کنترل و اقدامات لازم چون دوری از دوستان سابق، ایجاد سرگرمی و کار برای فرد و شروع فعالیت و ورود تدریجی به جامعه
۸- پس از ترک، هیچگاه راجع به گذشته نباید صحبت شود حتی راجع به مواد مخدر و مضار و آثار آن هم با او صحبت نشود.
۹- شخص تا مدتی بعد از ترک (۲تا ۶ ماه) گاهی ناراحتیهای عصبی و روانی دارد و حالاتی شبیه نرسیدن مواد مخدر در زمان اعتیاد به او دست می‌دهد.
۱۰- به این نکته توجه شود که بازگشت به اعتیاد در فردی که ترک کرده، بسیار مشهود و قابل لمس است، به این صورت که علائم شکست و ناامیدی در رخسارش هویدا و بصورتی ناگهانی و یکباره آثار و علائم گرفتاری قبل، در وی پدیدار می‌شود. بخصوص اینکه خارش بدن و سایر آثار بدنی شدت هم می‌گیرد.
– داروهائی که برای ترک استفاده می‌شود: برخی از داروهائی که در دارو درمانی استفاده می‌شود.
 
۱- متادون.
۲- آلفا استیل متادون
۳- کدئین
۴- آپومرفین
۵- سایکازوسین
۶- نالوکسان
۷-کلوئیدین
۸- لارگاکتیل (پرومازین)
 
روشهای دیگر
– استفاده از متد (طب فشاری)، طب سوزنی (آکوپونکتور) در ترک اعتیاد: طب سوزنی سابقه ای پنج هزار ساله در چین دارد. مغز انسان به طور طبیعی در جهت واکنش در مقابل دردها ماده ای به نام آندورفین ترشح می‌کند که ترکیب شیمیایی آن شبیه مورفین است در اکثر انسانها این وظیفه به صورت طبیعی بوسیله غده ای در هیپوفیز مغز انجام می‌شود. برخی از متخصصین معتقدند هر گونه اختلالی در کار این غده موجب عدم سازگاری و واکنش طبیعی شخص در برخورد با مسائل و مشکلات است. و رابطه ای هم بین این امر و بیماریهای عصبی یافته اند.
این شیوه از طریق نصب سوزن یا سوزنهائی بر کانالهای انرژی و نقاط حساس شناخته شده در بدن (تا کنون ۱۴۰۰ نقطه شناخته شده)، با دردها و بیماریها مقابله می‌شود
در مورد اعتیاد نیز از تحرک نقاط حساس مشخص که در گوش انسان قرار دارد استفاده می‌شود. برابر بررسیهای بعمل آمده در چین، ویتنام، هنگ کنگ و آمریکا هزاران معتاد با استفاده از این شیوه معالجه گردیده اند. در ایران نیز در تنها درمانگاه طب سوزنی قائم شهر بیش از ۲۰۰۰ نفر تحت مداوا قرار گرفته اند.
در مورد اثرات این شیوه نظرات متفاوتی وجود دارد. آنچه مهم است به خدمت گرفتن هر گونه امکان برای مقابله با بلای اعتیاد است. با توجه به نوبودن این شیوه روانی مثبتی که استفاده از آن می‌تواند در فرد معتاد ایجاد نماید، به نظر می‌رسد ثمر بخش باشد
استفاده از هیپنوتیزم (خواب مصنوعی) در ترک اعتیاد: روان درمانی و آرام کردن درون پسر تلاطم معتادین رکن مهم و اساسی، در ترک اعتیاد می‌باشد.
برخی از متخصصین متخصصین عقیده دارند. هیپنوتیزم نیز می‌تواند به صورت غیر مستقیم در ایجاد آرامش مورد استفاده قرار گیرد. خواب مصنوعی در معالجه بیماریهای روانی کاربرد دارد.  مکانیزم آن تلقین موارد مورد نظر به بیمار در حالت خواب مصنوعی است. در خواب مصنوعی می‌توان به معتاد تلقین کرد که قادر است مواد مخدر را رها سازد. ترک مواد مخدر هیچ ترسی ندارد…. و تمام موارد مورد نظر را در خواب به وی آموزش داد. از این روش در درمان گروهی هم استفاده بعمل می‌آید.
شیوه‌های دیگر شامل قرنطینه یا مراقبت در مکانهای خصوص (در مورد معتادین مشکوک)، ترک تدریجی (کاهش در مصرفی یا نظارت)، شوک الکتریکی، مراقبت و نگهداری در منزل و مراقبت از سوی مسئو.لین دولتی، شیوه‌های کاردرمانی، اردوگاههای اجباری، جداسازی معتادین ولگرد و غیره ولگرد از جامعه و افراد سالم است که در کشورهای چین، ویتنام، تایلند، هنگ کنگ، آمریکا، تجربه گردیده است.
-مراکز مهم باز پروری و مراکز معالجه معتادین در ایران:
-در حال حاضر ۱۵ مرکز باز پروری در سطح ایران فعالیت دارد:
 
۱-تهران (مرکز بازپروری شور آباد – ورامین)
۲-استان خراسان (۵ مرکز)
۳-باختران
۴-رشت (هویق- آستارا)
۵-گر
۶-گرگان
۷-بندر عباس
۸-یزد
۹-اصفهان
۱۰ یاسوج
۱۱ همدان
۱۲ زاهدان
 
این مراکز زیر نظر وزارت بهزیستی قرار داشته و از نظر مراجعه و پذیرش معتاد مستقما با دادستانهای مبارزه با مواد مخدر ارتباط دارند. در این مراکز حداقل مدت معالجه و باز پروری دو ماه است که ممکن است تا یک سال طول بکشد. این مراکز در هر دوره می‌توانند تا ۶۰۰۰۰ نفر را پذیرش نمایند که در مقابل انبوه معتادین ظرفیت قابل توجهی نمی باشد.

بازگشت به اعتیاد
در بین معتادین و عامه مردم مشهور است که اعتیاد علاج ناپذیر است؛
معتادین باور بیشتری در این زمینه دارند، که موجب می‌شود علاوه بر اعتیاد یاس و ناامیدی برآنان مستولی گردد. کلیه معتادین جوابهائی نظیر « نمی توانم، مگه میشه، چه فایده دارد…..» و جوابهای دیگری از این قبیل داشته اند. اکثر آنها معتقدند که اگر هم ترک کنند قدرت تحمل و مقاومت ندارند و دوباره رو به مواد مخدر خواهند آورد.
آثار جسمی اعتیاد معمولا تا یک ماه از آخرین مصرف وشروع معالجه، زائل می‌شود ولی آن چیزی که مهم است رهائی روانی است. حساسیت و ویژگیهای اخلاقی و روانی موثر در گرایش به اعتیاد، زمان اعتیاد شدت می‌یابد، وجود و ادامه همین امر در بعد از ترک، زمینه‌های بزگشت را فراهم می‌سازد .
تشنجهای ناگهانی، اسهال و گاهی استفراق و گز گز کردن اعضای بدن- بخصوص در دست و پا
-، خواب رفتگی و ناراحتیهائی از این قبیل که چون شبیه عوارض خماری است، بشدت بیمار را ناراحت می‌کند و او از ترس گرفتار نشدن به حالت خماری، بسرعت و مجددا به مواد مخدر روی می‌آورد. اینجاست که نبود مواد مخدر، در واقع برنده ترین سلاح ترک و معالجه معتادین خواهد بود. چه این حالت موقتی است و شاید چند روزی بیشتر دوام نداشته باشد. مراجعه به روان پزشک و متخصص اعصاب و روان باتجربه، بهترین اقدام در این حالات می‌باشد.
متخصصین و معتادین (در پرسشنامه‌های خود) علل بازگشت را موارد زیر می‌دانند:
۱-وجود مواد مخدر و سهولت دسترسی به آن
۲-عدم مراقبت وکنترل و پیگیری در مورد معتادین معالجه شده.
۳-بودن شرائط منفی موجود در اطراف فرد
۴-ناراحتیهای عصبی و ضعف فرد در مقابل آنها، بخصوص در زمان پس از ترک که بشدت آسیب پذیر، حساس و ناامید است، به همین جهت به محبت و مساعدت همه جانبه نیاز دارد.
۵-عدم برنامه ریزی لازم برای مشغول کردن این افراد
۶-عدم پذیرش این افراد از سوی جامعه منزوی بودن و احساس طرد از جامعه وکنایه‌های نیش زبان اطرافیان یا سایرین
۷-وجود معتادین دیگر یا دوستان سابق
۸-غیر علمی بودن اصول حاکم بر مراکز بازپروری و در نتیجه نا تمام ماندن ویا ناقص اجرا شدن برنامه ترک، بخصوص از نظر رهائی آلودگی جسم از ماده مخدر و یا احساس چنین حالتی از سوی معتاد
۹-وجود مراکزی همچون قهوه خانه‌ها و نظایر آن که برابر گفته یک معتاد با دیدن آنها فیلشان یاد هندوستان می‌کند و در نهایت آلودگی محیط .
۱۰-ضعف قوای جسمی
۱۱-بی خوابی شدید که از سوی اکثر معتادین به عنوان یکی از دلائل عمده بازگشت و روی آوردنمحدد به مواد مخدر ذکر می‌گردد.
۱۲-ضعف و بی حال مخصوصی که معتادین می‌گویند: هیچ کسی قادر به درک آن نیست مگر معتاد باشد. این ضعف وقتی ایجاد می‌شود، در عضلات و ماهیچه‌های بدن حتی گردن احساس بی حالتی بوجود می‌آید. علت پزشکی این مسئله در بررسی مشخص نشد.