ارث 2 (ادامه )

عول
عول آن است که مجموع سهام را ترکه بیش تر باشد, فقها اختلاف نظر دارند که در چنین حالتی آیا نقص بر هر یک از صاحبان فروض وارد می شود یا تنها بر بعضی از آنان نه همه فقهای مذاهب چهار گانه اهل سنت به عول قایل شده اند یعنی بر هر یک از صاحبان فروض به مقدار فرضی خود نقص وارد می شود که فقهای امامیه عول را قبول ندارند.
حجب
در خصوص بحث حجب بطور مفصل در مذهب شیعه بحث شد و همان موارد در خصوص اهل تسنن هم وجود دارد و در این مقوله تنها به نکات اختلافی بین مذهب تشیع و تسنن پرداخته می شود.
فقها اتفاق نظر دارند که پسر مانع (حاجب) برادران و خواهران از ارث می شود و به طریق اولی حاجب اعمام و اخوال می شود اما از نظر اهل سنت پسر مانع ارث جد پدری و  جد مادری و در صورت نبودن پسر, پسر پسر کاملا مانند پسر است هر طور که پسر ارث می برده پسر پسر هم ارث می برد و هر طور که پسر از ارث محروم می شود و پسر پسر هم از ارث محروم می شود.
فقها اتفاق نظر دارند که پدر, برادران و خواهران را از ارث محروم می کند و همین طور پدر حاجب جد پدری نیز می شود اما از نظر اهل سنت جد مادری با وجود پدر در ارث شریک بوده و در صورتی که مادر موجود نباشد با پدر ۶/۱ ترکه را می گیرد واز نظر ضابطه,جد پدری با پدر یعنی با پسر خود را ارث شریک می شود.
فقهای شافعیه حنیفه و مالکیه می گویند: جد پدری با وجود پدر چیزی از ارث نمی گیرد زیرا پدر حاجب حده پدری است.
فقهای امامیه گفته اند: پدر مانند پسر است و با وجود پدر, اجداد و جدات از تمام جهات ارث نمی برند زیرا اجداد و جدات در طبقه دوم و پدر در طبقه اول از طبقات ارث قرار دارد.
فقهای مذاهب اربعه می گویند: مادر حاجب جدات از تمام جهات می شود ولی حاجب اجداد و برادران و خواهران نمی شود و نیز مادر حاجب عموهای ابوین یا ابی نمی شود و تمام افرادند مذکور با مادر در اصل ارث شریکند.
فقهای امامیه گفته اند: مادر مانند پدر است که اجداد وجدات و برادران و خواهران را از تمام جهات از ارث محروم می نماید.
فقهای مذاهب چهار گانه اهل سنت گفته اند: دختر حاجب پسر پسر نمی شود و در دختر و بیشتر حاجب دختران پسر می شوند مگر آن که با دختران پسر, پسری موجود باشد اما یک دختر به تنها حاجب دختران پسر نمی شود ولی یک دختر یا دختران حاجب برادران, مادری می شوند.
فقهای امامیه گفته اند دختر مانند پسر حاجب اولاد اولاد (نوه ها) هواه پسر خواه دختر می شود و به طریق اولی حاجب برادران و خواهران می شود.
بطور خلاصه می توان گفت فرق میان مذاهب اهل سنت مذهب امامیه آن است که امامیه کسی را که در قرابت به میت نزدیکتر است بر دیگران مقدم می کنند.
فقهای امامیه گفته اند: کسی که هم از جانب پدر و هم از جانب مادر با متوفی خویشتاوند است مانع از ارث بردن کسی می شود که تنها از جانب پدر با متوفی خویشاوند است در صورتی که هر دو در یک مرتبه قرار داشته باشند.
بنابراین خواهر ابوین حاجب برادر ابی و نیز عمه ابوین حاجب عمومی ابی می شود و خاله هم همین طور است.
از نظر فقهای امامیه در استحقاق ارث فرقی میان ذکور و ؟ نیست پس همان گونه که نوه ها در صورت نبودن اولاد جانشین اولاد می شوند برادران و خواهران هم در صورت نبودن پدرانشان جانشین آن ها می شوند.
اهل سنت به قاعده الاقرب یمنع الابد قائلند اما نه بطور مطلق بلکه به شرط این که وارث اتحاد در صنف داشته باشند یعنی اقرب مانع از ارث بردن قرین می شود که بواسطه او با میت متصل است به جز برادران مادری که از جانب مادر با میت خویشاوند هستند حجب نمی شوند و همین طور ما در جده که با وجود جده یعنی دختر خود ارث می برد اما در غیر این دو صورت حجب وجود دارد مانند پدر که پدر پدر را از ارث محروم می کند ولی مادر مادر را منع نمی کند و نیز مانند مادر که مادر مادر را از ارث محروم می کند اما حاجب پدر پدر نمی شود و عموی های میت بر عموهای پدر میت مقدم می شوند و همچنین اجداد میت بر اجداد پدر میت مقدم می شوند و جده نزدیک مانع از ارث بردن جده دور می شود تمام این موارد به خاطر قاعده الاقراب فالا قرب است و اهل سنت میان دکوروانات فرق می گذارند پس برادران میت با وجود دختران میت ارث می برند, در صورتی که با وجود پسران میت, ارث نمی برند و از نظر اهل سن فرزندان برادر یا اجداد در ارث شریک نمی شوند بر عکس چیزی که فقهای امامیه بدان معقتقدند.
رد
رد جز با وجود صاحبان فرض محقق نمی شود زیرا سهام صاحبان فرض معین شده و مشخص است فقهای مذاهب چهار گانه اهل سنت می گویند آن چه از سهام صاحبان فرض زیاد بیاید به عصبه داده می شود.
فقهای شافعیه و مالکیه می گویند هر گاه صاحب عصبه موجود نباشد مقدار باقی مانده سهام صاحبان فروض به بیت المال داده می شود.
فقهای امامیه می گویند: در صورتی که صاحبان قرابت. در مرتبه و درجه صاحب فرضا موجود نباشند مقدار باقی مانده به هر یک از صاحبان فرض رد می شود اما اگر صاحب قرابتی در رتبه و درجه صاحب فرض موجود باشد در این صورت صاحب فرض سهم فرضی خود را می گیرد و مقدار باقی مانده به صاحب قرابت می رسد.
ازدواج و طلاق مریض
فقهای حنیفیه- شافعیه و ضابله می گویند ازدواج در حالت مرض موت از جهت ارث بردن هر یک از زوج و زوجه از یکدیگری مانند ازدواج در حالت سلامتی است خواه زوج دخول کرده یا نکرده باشد و منظور از مرض در این جا مرض موت است.
فقهای مالکیه گفته اند هر گاه عقد ازدواج در حالت مرض مرد یا زن جاری شده باشد در این حالت ازدواج فاسد است مگر آن که زوج دخول کند.
فقهای امامیه گفته اند هر گاه مردی در حال مرضی موت ازدواج کند قبل از دخول بمیرد زن بهره ای نمی گیرد و زوج نیز از زوجه ارث نمی برد حتی اگر زوجه قبل از زوج و پیش از آن که دخول صورت بگیرد بمیرد و زوج از زوجه ارث نمی برد و هر گاه زن در حال بیماری موت خود ازدواج کند حکم ارث بردن زوج از او مانند حکم زنی است که در حالت سلامت ازدواج کرده است.
فقها اتفاق نظر دارند که هر گاه مریض, زوجه خود را طلاق دهد و قبل از آن که عده زن تمام شود بمیرد در این صورت زوجه از او ارث می برد خواه طلاق رجمی باشد و خواه باین, اما چنان چه زوج مریض پس از انقضای عده زن و ازدواج مجدد وی با مرد دیگری بمیرد به اتفاق نظر فقها زوجه مطلقه از او ارث نمی برد اما اگر فوت زوج پس از انقضای عده و قبل از ازدواج مجدد زن با مرد دیگری واقع شود در این صورت فقها اختلاف نظر دارند فقهای مالکیه و ضابله می گویند زوجه ارث می برد هر قدر زمان طول بکشد.
فقهای حنیفیه و شاخصیه می گویند با انقضای عده, زن نسبت به شوهر قبلی در حکم اجنبی است که  هیچ چیز از ارث به او تعلق نمی گیرد.
فقهای امامیه می گویند اگر شوهر در حال مرض موت, زن خود را طلاق دهد خواه طلاق رجمی باشد با این در این حالت زن با وجود سه شرط از ارث می برد.
۱-فوت زوج مستند به مرض باشد که زن را در آن مرض طلاق داده است.
۲- زن با مرد دیگری ازدواج نکرده باشد.
۳- طلاق به درخواست زن واقع نشده باشد.

ارث پدر نمونه هایی از این ارث:
•    فقها اتفاق نظر دارند که وقتی تنها وارث متوفی پدر باشد و مادر و اولاد و اولاد اولاد و نیز جدات و یکی از زوجین موجود نباشند پدر تمام ترکه را مالک می شود ولی از نظر فقهای امامیه بالقرابت و از نظر اهل سنت بالتعصیب مالک آن می شود.
•    هر گاه دو دختر به بالا با پدر وارث متوفی باشند در این صورت از نظر اهل سنت ۳/۲ برای دختران و ۳/۱ مال پدر است.
•    فقهای امامیه می گویند ۵/۱ مال پدر و ۵/۴ مال دختران است زیرا ۶/۱ باقی مانده از فرض پدر و دختران به همه آنان به نسبت فرض آن ها رد می شود نه فقط به پدر.
•    هر گاه جدی مادری یعنی مادر مادر باید وارث میت باشند در این صورت جده مادری ۶/۱ می گیرد و باقیمانده ۶/۵ را پدر می گیرد زیرا از نظر اهل سنت جده مادری با وجود پدر از ارث محروم نمی شود.
فقهای امامیه می گویند در این حالت تمام مال از آن پدر است و اصلا چیزی به جده داده نمی شود.
هر گاه مادر باید وارث متوفی باشند (ابوین), مدر ۳/۱ ترکه را می گیرد و این در صورتی است که از نظر اهل سنت دو برادر یا دو خواهر متوفی حاجب مادر نباشند و از نظر فقهای امامیه به شرطی مادر ۳/۱ ترکه را می گیرد که دو برادر یا یک برادر و دو خواهر یا چهار خواهر متوفی حاجب مادر نشوند.
هرگاه پسر دختر با پدر وارث میت باشند در این صورت از نظر فقهای مذاهب چهار گانه اهل سنت پدر تمام ترکه را می گیرد و به پسر دختر اصلا چیزی نمی رسد زیرا پسر دختر از وارث دوالارحام به شمار می آید.
اما فقهای امامیه می گویند. در این حالت پدر ۶/۱ ترکه را به صورت فرض می گیرد و به پسر دختر سهم مادر او که دختر متوفی باشد تعلق می گیرد و آن نصف ترکه است و مقدار باقی مانده ۶/۲ به هر دو رد می شود.
ارث مادر نمونه هایی از این ارث
فقهای امامیه می گویند مادر در صورتی مالک تمام ارث می شود که پدر متوفی و اولاد و اولاد اولاد و هیچ یک از زوج و زوجه موجود نباشد.
بقیه مذاهب می گویند: مادر تمام مال را به ارث نمی برد مگر آن که هیچ یک از صاحبان فروض و عصبات موجود نباشند. اما جدات مادر را از مالک شدن تمام ترکه منع نمی کنند زیرا تمام جدات با وجود مادر از ارث محروم می شوند همان گونه که اجداد با وجود پدر از ارث محروم می شوند همین طور دایی ها و خاله ها مانع مادر از ارث بردن تمام ترکه می شوند.
هر گاه یک دختر با مادر وارث می باشند در این حالت مادر ۶/۱ ترکه را بالفرض می برد و دختر هم نصف ترکه را بالفرض می گیرد و از نظر فقهای امامیه- حنیفیه ضابله مابقی به مادر و دختر رد می شود.
فقهای شافعیه و مالیکه می گویند باقی مانده بر بیت المال رد می شود.
در صورت نبودن پدر, جد پدری با مادر وارث متوفی باشند فقهای مذاهب اربعه می گویند جد قایم مقام پدر می باشد و حکم ارث در مورد هر دو یکسان است.
فقهای امامیه می گویند تمام مال متعلق به مادر است و به جد پدری چیزی داده نمی شود زیرا جد پدری در ربته دوم و مادر در رتبه اول است.
هر گاه برادر ابوین یا ابی با مادر وارث متوفی باشند از نظر فقهای اهل سنت مادر ۳/۱ به فرض می برد و باقی مانده به صورت تعصیب از آن برادر ابوین یا برادر ابی است و اگر دو برادر و دو خواهر بدین یا ابی یا؟ متوفی با مادر باشند مادر ۶/۱ ترکه را می گیرد و باقی مانده مال برادران یا خواهران است زیرا مادر بواسطه برادران یا خواهران از زاید بر ۶/۱ منع می شود اما از نظر فقهای امامیه مادر تمام مال را بصورت فرض و بصورت رد می گیرد و به برادران و خواهران چیزی داده نمی شود.
هر گاه با مادر یک خواهر ابوین و یک خواهر ابی باشند در این حالت مادر ۳/۱ ترکه و یک خواهر ابوین نصف ترکه و یک خواهر ابی به خاطر تکمیل ۳/۲ فقط ۶/۱ ترکه را می گیرد یعنی مجموع ۶/۱ خواهر ابی با نصف خواهر ابوینی ۳/۲ می شود اما از نظر فقهای امامیه در این حالت مادر تمام ترکه را می گیرد.
از نظر فقهای اهل سنت اجتماع عموهای ابوینی با ابی با مادر از لحاظ ارث بردن و مقدار سهم حکم اجتماع برادران ابوینی یا ابی با مادر را دارد.
هر گاه یک عموی ابی و یک خواهر مادری به همراه مادر وارث متوفی باشند مادر ۳/۱ و خواهر مادری ۶/۱ می گیرند و بقیه مال عموی ابی است پس عمو که از نظر امامیه در درجه دوم وارث است با خواهر مادری متوفی که در رتبه یا درجه دوم بوده و با مادر که رتبه اول را دارد جمع می شود اما از نظر فقهای امامیه در این حالت مادر تمام ترکه را به ارث می برد.
نکته
فقهای اهل سنت می گویند هر گاه پدر و یکی از زوجین (زوج یا زوجه) با مادر متوفی وارث میت را تشکیل دهند در این صورت مادر ۳/۱ باقی مانده از سهم زوج یا زوجه را می برد این که از اصل مال ۳/۱ بگیرد.
فقهای امامیه می گویند در چنین صورتی که مادر و پدر یا زوجه وارث متوفی هستند مادر ۳/۱ اصل مال را می گیرد نه ۳/۱ باقی مانده را و فرقی نمی کنند که یکی از زوج یا زوجه با مادر باشد یا نباشد.
ارث اولاد و نوه ها
پسران: به اتفاق نظر فقها پسر حاجب نوه ها … و برادران و خواهران را جداد وجدات می شود و نوه در صورت یک دختر تمام مال را می گیرد که نصف آن بصورت فرض و نصف دیگر به رد به او داده می شود و اگر دو دختر وارث باشند آن هم تمام مال را می گیرند که ۳/۲ آن بصورت فرضی و ۳/۱ باقیمانده بصورت رد به آنان داده می شود و به عصبه چیزی داده نمی شود فقهای مذاهب اربعه می گویند: خواهران ابوینی یا ابی با وجود دختر یا دختران عصبه هستند بدین معنا که یک دختر ابوینی یا ابی در صورتیکه متوفی فرزند پسر و دختر نداشته باشد نصف ترکه را بصورت فرض می برد و دختران در صورت نبودن فرزند برای متوفی ۳/۲ ترکه را بصورت فرض می برند.
فقهای امامیه می گویند هیچ یک از برادران و خواهران در صورت وجود دختر یا دختران یا دختر پسر یا دختر دختر ارث نمی برند.
فقهای حنیفه و ضابله می گویند هر گاه غیر از دختران دیگر صاحبان فرض و عصبه ای وجود نداشته باشند در این صورت تمام مال را به فرض و رد مالک می شوند اما اگر آنها ها تنها نبودند و پدر هم با آن باشد در این صورت پدر باقی مانده سهم فرض دختران را می گیرد و در صورتی که پدر با دختران نباشد و به ترتیب جد پدری برادر ابوینی- برادر ابی- پسر برادر ابوینی- پسر برادر ابی- عموی ابوینی- عمومی ابی- پسر عمومی ابوینی- پسر عمومی ابی باقی مانده را می برند و اگر تمام این عصبات موجود نباشند و صاحبان فروض مانند خواهران هم نباشند در این صورت دختران تمام مال را می برند حتی اگر میت اولاد دختران و اولاد خواهران و دختران برادر و اولاد برادر مادری و عمه ها از تمام جهات ابی – امی- ابوینی و عمومی مادری و دایی ها و خاله ها و جد مادری داشته باشد.
نوه ها
در موردی که وارث متوفی اولاد نوه باشند فقها اختلاف نظر دارند, فقهای مذاهب چهار گانه اهل سنت اجماع نموده اند که پسر حاجب نوه ها می شود چه نوه های پسری و چه نوه های دختری یعنی نوه ها در صورت وجود پسر متوفی چیزی را ارث نمی برند و اگر وارث متوفی یک دختر و نوه های پسر باشند در صورتی که اولاد پسر فقط پسر یا پسر و دختر باشند دختر متوفی ترکه را می گیرد و نصف دیگر مال نوه های پسری است که بین خود بر اساس للذکر مثل حظ الانثین تقسیم می کنند و اگر فقط دختران پسر با یک دختر وارث متوفی باشند در این حالت نصف ترکه متعلق به یک دختر و برای دختران پسر ۶/۱ ترکه است چه یکی باشد یا بیشتر و باقی مانده متعلق بر خواهر است یعنی عمه دختران پسر.
فقهای امامیه می گویند با وجود یکی از اولاد متوفی چه پسر یا دختر هیچ یک از اولاد اولاد (نوه ها) ارث نمی برد.
هر گاه متوفی اصلا فرزند پسر یا دختر نداشته باشد بلکه نوه داشته باشد فقهای مذاهب اربعه اجتماع نموده اند که در این صورت پسر پسر مانند پسر است که در حجب و تعصیب و امور دیگر غیر از حجب و تعصیب قائم مقام پسر می شود اگر با وجود پسر پسر خواهرانی نیز باشند در این صورت این خواهران و برادران که همگی نوه های پسری متوفی می باشند مال را ما بین خود بر اساس للذکر مثل حظ الانثین تقسیم می نمایند.
فقهای مذاهب اربعه همچنین اتفاق نظر دارند که وقتی دختران صلبعی موجود نباشند دختران پسر به منزله دختران صلبی هستند که برای یکی از آن ها نصف ترکه و برای بیش از یک نفر ۳/۲ ترکه است و نیز آنان حاجب برادران مادری می شوند. و در صورتی که نوه پسری با آنان موجود باشد مال را بین خود بر اساس للذکر مثل حظ الانثین تقسیم می کنند و فرقی نمی کند که پسر پسر برادر آنان باشد یا پسر عموی آنان و به یک تعبیر دخرت پسر مانند دختر است و به عبارت دیگر اولاد پسر متوفی کاملا مانند اولاد میت هستند.
اما اولاد دختران از نظر فقهای مالکیه و شافعیه, چیزی از ترکه به ارث نمی برند. همین حکم در مورد اولاد دختران پسر متوفی (نوه ها دختری پسر میت) هم مصداق دارد.
فقهای حنیفیه و ضابله می گویند: اولاد دختر و اولاد دختران پسر متوفی وقتی ارث می برند که صاحبان فرض و عصبه موجود نباشند. اما فقهای امامیه می گویند هر گاه متوفی اولاد بلاواسطه نداشته باشد نوه ها قایم مقام اولاد می شوند و هر نسل از آنان حصبه کسی را می برد که توسط او با میت خویشاوند می شود.
ارث برادران و خواهران
هر گاه پسر و پدر موجود نباشند برادران و خواهران ارث می برند و از نظر اهل سنت با مادر دختران در بردن ارث شریک می شوند و از نظر فقهای امامیه برادران و خواهران ارث نمی برند مگر آن که پدر و مادر و اولاد و نه چه پسر چه دختر موجود نباشند که در این صورت ارث می برند.
برادران و خواهران اوینی
برادران و خواهران ابوینی در  نحوه ارث بردن در مذهب تشیع و تسنن مشابه هم می باشد و فقط موارد اختلافی ذکر می شود: برای مثال اگر متوفی یک خواهر ابوینی داشته باشد در این صورت ۲/۱ ترکه را به صورت فرض می گیرد و اگر متوفی دو یا چند ۰خواهر ابوینی داشته باشد در این صورت ۳/۲ ترکه بصورت فرضی برای آنان است و اگر با خواهر و خواهران ابوینی دختر نباشد و هیچ یک از برادران یا خواهران مادری و نیز اجداد و جدات صحیح نباشند. (در عرف اهل تسنن جد صحیح کسی است که در نسبت او به میت مونث داخل نشود نظیر پدر پدر وجده صحیح کسی است که بواسطه جد فاسد به میت منسوب نشود مانند مادر مادر, پس اگر جد فاسد مانند مادر پدر مادر, واسطه شود جده فاسد است, در این صورت از نظر فقهای امامیه باقی مانده به خواهر و خواهران ابوینی رد می شود.
فقهای مذاهب چهار گانه اهل سنت می گویند باقی مانده ترکه به عصبه داده می شود و عصبه به ترتیب: عموی ابوینی- عموی ابی- پسر عموی ابوینی – پسر عموی ابی می باشد که اگر پسر عموی ابی هم نباشد از نظر فقهای حنیفیه و ضابله باقی مانده ترکه به خواهر یا خواهران رد می شود زیرا رد فقط مخصوص صاحبان فرض است و شرط آن نبودن عصبه است اما از نظر فقهای شافعیه و مالیکه باقی مانده ترکه به بیت المال داده می شود.
خلاصه کلام این که وضعیت خواهران ابوینی مانند وضعیت دختران صلبی است که به یک نفر نصف ترکه و به دو نفر به بالا ۳/۲ داده می شود و در صورتی که با برادران ابوینی اجتماعی کنند را بر اساس للذکر مثل خظ الانثین بین خود تقسیم می کنند.
اهل تسنن می گویند هر گاه متوفی برادر ابوینی و برادر ابی داشته باشد. برادر ابوینی ارث می برد و اگر بردر ابوینی نباشد برادر ابی قایم مقام او می شود وارث می برد و اگر متوفی یک خواهر ابوینی و یک یا چند خواهر ابی داشته باشد در این حالت خواهر ابوینی ۲/۱ ترکه و خواهر یا خواهران ابی ۶/۱ ترکه را می برند مگر آن که با خواهران ابی, برادری باشد که در این صورت خواهران ابی با برادر خود ۲/۱  ترکه را می برند و بر اساس للذکر مثل حظ الانثین بین خود تقسیم می کنند و هر گاه متوفی خواهران ابوینی و خواهران ابی داشته باشد و در این حالت خواهران ابوینی ۳/۲ ترکه را می گیرند و به خواهران ابی چیزی نمی رسد مرگ آن که با آنان برادری باشد که در این صورت خواهران ابی با برادر خود باقی مانده ترکه را می گیرند .و بر اساس للذکر مثل حظ الانثین بین خود تقسیم می کنند.
فقهای امامیه می گویند: برادران و خواهران ابوینی مانع ارث برادران خواهران ابی مطلقا هستند بنابراین اگر متوفی یک خواهر ابوینی و ده برادر داشته باشد یک خواهر ابوینی ارث می برد ولی ده برادر ابی ارث نمی برند مورد دیگر زمانی که با خواهر یا خواهران متوفی یک دختر یا دو دختر صلبی باشد در این صورت از نظر اهل تسنن یک دختر یا دختران سهم خود را که همان فرض ۲/۱ و ۳/۲ است می برند و باقی مانده ترکه از نظر اهل سنت به خواهر یا خواهران داده می شود. در حالی که از نظر فقهای امامیه تمام مال برای دختر یا دختران است و به خواهر یا خواهران چیزی نمی رسد.

برادران و خواهران ابی
در صورت نبودن برادران و خواهران ابوینی, برادران و خواهران ابی جانشین آن ها هستند و حکم هر دو دسته یکی است یعنی یک خواهر ۲/۱ و چند خواهر ۳/۲ ترکه را می گرد و باقی مانده ترکه هم قبلا بطور مفصل بیان شده است.
برادران و خواهران امی
از نظر فقهای مذاهب چهار گانه اهل سنت برادران و خواهران امی با بودن پدر یا مادر یا جد پدری یا اولاد متوفی چه پسر و چه دختر یا دختران پسر ارث نمی برند یعنی برادران و خواهران امی بواسطه مادر و دختر پسر از ارث ساقط و محرومند. برادران و خواهران ابوینی یا ابی با بودن مادر یا دختر متوفی ارث می برند اما اگر برادران وخواهران ابوینی یا ابی با بودن اولاد دختران باهم ارث متوفی باشند در این صورت تنها برادران و خواهران ارث می برند و اولاد دختران را اگر چه ذکور باشند از ارث منع می کنند و برادران و خواهران امی بواسطه بودن برادران و خواهران باشند از ارث منع می کنند و برادران و خواهران مادری بواسطه بودن برادران و خواهران ابوینی یا ابی از ارث ساقط نمی شوند و برای یک فرزند مادر ۶/۱ ترکه است چه پسر باشد چه دختر و برای بینش از یکی ۳/۱ ترکه است چه همگی پسر باشند یا همگی دختر یا این که پسر و دختر باهم باشند که در این صورت به اجماع فقها ۳/۱ را بین خود به تساوی تقسیم می کنند یعنی سهم دختر ماند سهم پسر.
اولاد برادران و خواهران
فقهای مذاهب اربعه گفته اند برادر ابی با وجود فرزندان برادر ابوینی ارث نمی برند و نیز فرزندان برارد ابوینی مانع از ارث بردن فرزندان برادر پدری می شوند اما اولاد خواهران از هر جهت که باشند خواه ابوینی – ابی یا امی و اولاد برادران مادری و دختران خواهران پدر و مادری باید پدری همه این ها از گروه دومی الارحام هستند که با وجود عموهای ابوینی یا ابی یا اولاد آنان ارث نمی برند اما هر گاه عموهای ابوینی یا ابی یا اولاد آن ها نباشند در این صورت از نظر فقهای حنیفه و ضابله سزاوار ارث هستند و از نظر فقهای شافعیه و مالکیه مستحق گرفتن ارث نیستند و از تمام ارث محرومند و در چنین حالتی ترکه به بین اللمال داده می شود.
فقهای امامیه می گویند اولاد برادران و خواهران از هر جهت که باشند با بودن یکی از خود برادران از هر جهت که باشد ارث نمی برند و هر گاه متوفی نه برادر داشته باشد نه خواهر در این صورت اولاد برادران و خواهران قایم مقام آن ها شده و هر نسل حصبه کسی را می برد که بواسطه او با میت خوشاوند می شود.
اهل سنت در تقسیم ترکه متوفایی که دختر و برادری دارد ارث را بین آن ها به نصف تقسیم می کنند و در نتیجه اگر متوفای سنی دختری سنی و برادری شیعه داشته باشد این برادر طبق قاعده الزام حق مطالبه نصف ارث را دارد.
جد مادری
فقهای اهل سنت می گویند جد مادری از گروه دوی الارحام است که با بودن صاحب فرض یا عصبه ارث نمی برند و بر این اساس جد مادری با بودن جد پدری و همین طول با بودن برادران و خواهران و نیز با بودن پسران ابوینی یا ابی و نیز عموهای ابوینی یا ابی و فرزندان آن ها ارث نمی برد و اگر هیچ یک از این دسته افراد نباشد و صاحب فرض هم یافت نشود از نظر فقهای حنیفه و ضابله جد مادری مستحق ارث است و از نظر فقهای شافعیه و مالکیه ابدا ارث نمی برد.
فقهای امامیه می گویند: جد مادری با بودن جد پدری و نیز با بودن برادران و خواهران از هر جهت که باشند ارث می برد همان گونه که این جد مانع ارث اعمام و اخوال می شود از هر جهت که باشند پس اگر جد با عمومی ابوینی وارث متوفی باشد جد مادری تمام مال را مالک می شود و چیزی به عمو داده نمی شود.
جدات
فقها اتفاق نظر دارند که مادر مانع ارث بردن تمام جدات است از هر جهت که باشند فقهای اصل سنت می گویند هر گاه مادر نباشد مادر مادر جانشین او می شود و با پدر و با جد پدری در ارث شریک می شود و مادر مادر با وجود پدر و جد پدری ۶/۱ ترکه را می گیرد همان طور که در ارث بردن دو جده باهم مانند مادر مادر و پدر پدر اختلافی نیست و از نظر فقهای مذاهب اربعه دو جده ۶/۱ ترکه را می گیرند و به تساوی بین خود تقسیم می کنند.
امامیه می گویند جده نزدیک تر حاجب جده دورتر که در جهت خود اوست می شود.
فقهای اهل سنت اختلاف نظر دارند که جده نزدیکتر از طرف پدر مانند مادر پدر آیا مانع ارث جده دورتر از طرف مادر مانند مادر جد مادری می شود یا این که مانع از ارث نیست؟ از نظر فقهای ضابله مادر پدر با بودن پسر خود ارث می برد و هرگاه باهم وارث متوفی باشند ۶/۱ ترکه برای مادر پدر است و باقی مانده مال پسر است فقهای امامیه می گویند هر گاه جده مادری با جده پدری باهم ارث متوفی باشند در این صورت جده مادری ۳/۱ و جده پدری ۳/۲ ترکه را می گیرد زیرا اجداد و جداتی که از جانب مادر با متوفی خویشاوند هستند ۳/۱ ترکه را می گیرند و بین خود به تساوی تقسیم می کنند چه یک نفر باشد یا بیشتر و اجداد و جداتی که از جانب پدر با متوفی قرابت دارند ۳/۲ ترکه را می گیرند چه یک نفر باشد یا بیشتر و به تفاوت بین خود تقسیم می کنند.
جد پدری
فقهای مذاهب اربعه اتفاق نظر دارند که در صورت نبودن مادر, جد پدری جانشین مادر می شود و در ارث با پسر متوفی شریک می شود همان گونه که پدر با پسر بزرگ شریک می شود و پدر پدر در مسئله مادر پدر (جده پدر) از پسر متوفی جدا می شود یعنی مادر پدر با بودن پدر ارث نمی برد مگر از دیدگاه فقهای ضابله و مادر پدر با بودن جد پدری یعنی با شوهر خود ارث می برد و پدر نیز از جد در مسئله اجتماع پدر و مادر با یکی از زوجین جدا می شود زیرا مادر در صورت وجود پدر و یکی از زوجین ۳/۱ باقی مانده از سهم یکی از زوجین را می گیرد و هر گاه مادر با جد و یکی از زوجین باهم ارث متوفی باشند در این حالت مادر ۳/۱ اصل مال را می گیرد نه ۳/۱ باقی مانده را.
فقهای مذاهب اربعه همین طور اتفاق نظر دارند که جد پدری مانع ارث برادران و خواهران مادری و اولاد برادران ابوینی یا ابی می شود اما در میان خود اختلاف نظر دارند که آیا جد پدری مانع ارث خود برادران و خواهران ابوینی یا ابی می شود یا این که با آنان در ارث شریک می شود؟
ابوحنیفه گفته است جد پدری مانع ارث برادران و خواهران می شود از هر جهت که باشد فقهای مالیکه و شافعیه و ضابله می گویند: برادران و خواهران ابوینی یا ابی با جد پدری در ارث شریکند اما چگونگی ارث بردن آنان با جد پدری بدین شکل است که از ثلث تمام مال و از سهم برادر که جد پدری را بر منزله او می دانند هر کدام که بیشتر باشد به جد پدری داده میشود و بر این اساس هر گاه ورثه شامل برادران و خواهران باشند جد پدری به منزله برادر است. و دو سهم از ۵ سهم را می برد و چنان چه ورثه سه برادر باشند جد پدری ۳/۱ را می برد زیرا اگر جد پدری با برادران به عنوان برادر در نظر گرفته شود ۴/۱ ترکه برای او خواهد بود.
فقهای امامیه می گویند: اجداد وجدات و برادران و خواهران در ارث شریکند و در یک مرتبه هستند.
اولاد برادران و خواهران هر چه پایین روند و از هر جهت که باشند در صورت نبودن والدین خود جانشین آنان می شوند و هر کدام از آنان در قسمت کردن ارث با اجداد وجدات سهم کسی را می گیرند که بواسطه او با متوفی قرابت دارد.
ارث اعمام و اخوال
فقهای مذاهب چهار گانه می گویند: عمه ها از تمام جهات و عموهای مادری و نیز دایی ها و خاله ها از هر جهت با بودن عموهای ابوینی یا ابی و یا فرزندان آن ها ارث نمی برند پس اگر عموی ابوینی یا ابی و یا پسر یکی از آنان موجود باشد در این صورت عمه ها و عموهای مادری و دایی ها و خاله ها را از ارث محروم می نمایند زیرا این دسته از افراد از گروه دوی الارحام بوده و عموی ابوینی یا ابی یا پسر آنان از عصبه است و از نظر اهل سنت عصبه در بردن ارث بر دوی الارحام مقدم اتس بلکه از نظر فقهای شافعیه و مالکیه بطور کلی ارث نیم برند حتی اگر صاحب فرض و عصبه و جود نداشته باشد.
عموی ابوینی در صورتی ارث می برد که یکی از برادران ابوینی یا ابی یا یکی از فرزندانشان و نیز خواهران ابوینی یا ابی موجود نباشند زیرا  اگر چه اینان عصبه هستند ولی رتبه آنان نسبت به رتبه عمو در تعصب مقدم است.عموی ابوینی با دختر و مادر متوفی در ارث بردن شریکند زیرا دختر و مادر بصورت فرضی ارث می برند و عموی ابوینی بصورت تعصیب ارث می برد.
هر گاه عموی ابوینی موجود نباشد عموی ابی جانشین او می شود و چنان چه عموی ابی هم نباشد پسر عموی ابوینی جانشین او می شود و در صورت نبودن پسر عموی ابوینی پسر عموی ابی جانشین او می شود.
بدین ترتیب است که اگر عموی ابوینی تنها و بدون صاحب فرض باشد تمام مال را به ارث می برد و اگر صاحب فرض با او باشد عموی ابوینی باقی مانده سهم صاحب فرض را می گیرد.
عموی نزدیک تر به متوفی بر عموی دورتر مقدم می شود.
هر گاه عموی ابوینی و عموی ابی و فرزندانشان نباشند از نظر فقهای حنیفه و ضابله عموی مادری و عمه ها از تمام جهات و دایی ها و خاله ها مستحق ارث هستند و اگر یکی از آن ها به تنهایی وارث باشد تمام مال را می ببرد و اگر باهم باشند در این صورت به نزدیکان پدری ۳/۲ و به نزدیکان مادری ۳/۱ داده می شود, پس اگر متوفی یک دایی عمه داشته باشد ۳/۱ ترکه برای دایی و ۳/۲ برای عمه است و دایی ها و خاله های مادری, مال را بین خود بر اساس للذکر مثل خط الانثین تقسیم می کنند با این که اولاد برادر مادری, مال را به تساوی بین خود تقسیم می کنند و سهم مونث قبل سهم مذکر.
فقهای امامیه می گویند: هر گاه پدر و مادر و اولاد و اولاد و اولاد و برادران و خواهران و فرزندان آنان و جد و جده ما, نباشند در این صورت عموها و عمه ها و دایی ها و خاله ها مستحق ارث هستند از هر جهت که باشند.
ارث زوج و زوجه
فقها اتفاق نظر دارند که زوج و زوجه در ارث با تمام وارث بدون استثنا شریکند. فقهای مذاهب اربعه اتفاق نظر دارند که مقصود از فرزند در این جا فرزند صلبی متوفی و فرزند پسر است فقط چه ذکور باشد چه اناث, اما فرزند دختر مانع سهم اعلای زوج ۲/۱ و زوجه ۴/۱ نمی شود بلکه فقهای شافعیه و مالکیه گفته اند فرزند دختر ارث می برد و نه مانع ارث می شود زیرا وی اگر از گروه دوی الارحام است فقهای امامیه می گویند مقصود از فرزند (مطلق فرزند) و فرزند فرزند است.
چه ذکور باشد و چه اناث, بنابراین دختر دختر از هر جهت مانند پسر است که مانع زوج و زوجه از سهم اعلی به ادنی می شود.
فقها اتفاق نظر دارند که اگر شوهر زن خود را به طلاق رجمی مطلقه کند و سپس یکی از آن دو در ایام عده طلاق فوت نماید از یکدیگر ارث می برند همان طور که در حال عدم طلاق از یکدیگر ارث می برند.
در صورتی که وارثی غیر از یکی از زوجین نباشد فقها اختلاف نظر دارند که آیا باقی مانده سهم  زوج یا زوجه به خود آنان رد می شود یا این که به بیت المال داده می شود فقهای مذاهب اربعه می گویند: باقی مانده ترکه به زوج یا زوجه رد نمی شود.
فقهای امامیه می گویند باقی مانده به زوج رد می شود نه به زوجه و این قول مشهور است و فقها طبق آن عمل کرده اند.
در خصوص مقدار ترکه ای که زوجه از زوج می برد اهل سنت می گویند زوجه متوفی از تمام ترکه حتی ع؟ ارث می برد.
ارث سوختگان و غرق شدگان
فقهای سنی و شیعه مسئله ارث غرق شدگان و سوختگان و زیر آوار رفتگان و مانند آنان را بیان کرده اند و در صورتی که وضعیت آنان مشتبه شود به گونه ای که تقدم فوت برخی بر برخی دیگر معلوم نباشد در این حالت فقهای شیعه و سنی درباره ارث بردن برخی از آنان از برخی دیگر اختلاف دارند.
ائمه چهار گانه اهل سنت یعنی حنفی- مالکی- شافعی و ضابله معتقدند که فوت شدگان از همدیگر ارث نمی برند بلکه ترکه هر متوفی به آن دسته از ورثه او که زنده هستند منتقل می شود و ورثه طرف دیگر که فوت کرده است با ورثه متوفای دیگر در تقسیم ارث شریک نمی شوند فرقی نمی کند که سبب فوت و مشتبه شدن وضعیت یا بیماری طاعون.
خلاصه این که هر گاه دو نفر به سبب غرق یا ؟ بمیرند و بین آنان توارث برقرار باشد اما متقدم با متاخر مشتبه شود و تاریخ وفات هیچ یک معلوم نباشد تنها از نظر فقهای امامیه از هم و فقط از تلاد مال ارث می برد و نه از طلارف مال
منظور از تلاد مال: آن مالی است که از میتی که هم زمان با او فوت شده به ارث برده باشد.