منابع طبیعی

ترویج و آموزش فرهنگ منابع طبیعی و زیست محیطی
 
اگر چه نشر فرهنگ منابع طبیعی در بعد تخصصی و عمومی همواره مد نظر متولیان منابع طبیعی بوده است اکنون مشاهده می شود که پس از گذشت یک ربع قرن از عمر حمهوری اسلامی، با وجود آنکه در زمینه مسایل تخصصی اقدامات مؤثری صورت گرفته ولی در زمینه آگاهی عامه مردم و حتی برخی مسئولین و علما که با نفوذ کلام خود می توانند در زمینه توجه دادن مردم به نقش مهم جنگلها و مراتع تاثیر بسزایی در بالا بردن فرهنگ منابع طبیعی داشته باشند صورت نگرفته است. به نظر می رسد اهمیت منابع طبیعی در جلوگیری از بروز بحران های زیست محیطی و نقش آن در توسعه پایدار مملکت ایجاب می کند که هر از چند گاهی اهمیت این منابع خدا دادی از طریق منابر و تریبونهای ائمه جمعه و جماعات برای مردم بیان شود و بقدرت کلام و بیان خود آنها را ارشاد نمایند. همت وسایل ارتباط جمعی و مخصوصا رادیو و تلویزیون نباید تنها به هفته منابع طبیعی محدود شود. دریغ که سیمای جمهموری اسلامی برای تبلیغ پفک نمکی  و انواع نمکی ها از هر فرصتی استفاده می کند اما در طول سال و در میان پرده های خود حتی چند ثانیه هم به نقش منابع طبیعی (اعم از جنگل، مرتع، آب ، خاک و رودخانه و امثال آن) اشاره ای نمی شود. بر کسی پوشیده نیست که هرچند موسسات تحقیقاتی و پژوهشی در امور منابع طبیعی و محیط زیست پیشرفت های قابل ملاحظه ای کرده اند، اما هنوز از سطح جنگلهای کشور کاسته می شود و هوا و آب و بخش وسیعی از خاک کشور آلوده شده و یا بر اثر فرسایش از بین رفته و می روند؛
 
نه تنها از وسعت مراتع فرسوده کاسته نشده بلکه روند قهقرایی آن نیز پیوسته ادامه دارد؛ هنوز آبخوان های بیشتری را تهی شده می بینیم و شوره زارهای گسترده تری را شاهد هستیم و در نهایت موفق به مهار بیابان زایی که نشدیم؛ شاهد تاخت و تاز بیشتر این فرایند ویرانگر هم هستیم. به قول درویش چرا با وجود آن همه کوشش های شایان تقدیر، پژوهش های متعدد،  برپایی همایش ها ، کارگاه ها، نمایشگاه های متنوع و جذاب، تشکیل دوره های بازآموزی و آموزش ضمن خدمت و شرکت در جلسه های کارشناسی و اجرایی در سطوح مختلف مملکتی، نمی توان آن چنان که سزاوار است بازخوردهای اصلی، یعنی شاخص هایی در تایید بهبود نسبی وضعیت منابع طبیعی کشور ملاحظه کرد. چرا کوشش ها آن طور که سزاوار بود ، به بار ننشسته است؟ چرا رویشگاه های زاگرس که می توانست یکی از آبادترین نقاط روی زمین باشد، دچار چنان فلاکتی شده است که در تمامی حوضه ها، اعم از کشاورزی و فرهنگی با ناپایداری و فقر مزمن مواجه شود؟
چرا هنوز مشخص نیست که جایگاه منابع طبیعی به طور عام و جنگل ها و مراتع به طور خاص در الگوی توسعه کشور کجاست و از چه منظری و با چه انتظاری به این منابع نگریسته می شود؟ این ها سئوالاتی است که همواره به ذهن بسیاری از افراد علاقمند  به منابع طبیعی کشور می رسد، افرادی که هنوز امیدواری را برای نجات منابع طبیعی کشور از این وضعیت از دست نداده اند. ترجمان این مفهوم آن است که هزینه جبران اشتباهات زیست محیطی چنان سنگین شده و می شود که اگر دیر چاره جویی کنیم، دیگر سرمایه ای برای جبران مافات، در خزانه ملت وجود نخواهد داشت. آشکار است که دولت و سازمانهای ذیربط در زمینه ترویج فرهنگ زیست محیطی و منابع طبیعی اقدام بایسته ای انجام نداده اند و هنوز راه درازی در پیش است که باید پیموده شود. با نگاهی گذرا به زندگی روزمره مردم به خوبی متوجه می شویم که همه ما به نحوی نسبت به حفظ منابع طبیعی و محیط زیست خود بی اعتنا و بی تفاوت هستیم. از چکه کردن شیر آب در منزل گرفته تا اسراف های آنچنانی آب و کثیف کردن کوچه و منزل و ساحل و قطع بیرحمانه درختان جنگل و تخریب مراتع. بسیاری از ما دانسته و یا ندانسته مرتکب این اعمال می شویم. یک روستایی فقیر ممکن است برای بقای خویش دست به جنگلتراشی بزند اما یک پیمانکار برای کسب سود بیشتر این کار را انجام می دهد. فرازنای کلام آنکه تا مردم به حفظ و حراست از منابع طبیعی معتقد نباشند و به اهمیت حیاتی آن برای خود و آیندگان خویش آگاهی نیابند، اقدامات اداری به تنهایی کارساز نخواهد بود.کار در این زمینه باید اساسی و بنیادی باشد و آموزش از پایین ترین سطح جامعه یعنی خانواده شروع و به دبستان و دبیرستان و دانشگاه بصورت قصه و تئاتر و مطالب درسی و سرانجام تا وسایل ارتباط جمعی بصورت مستمر ادامه یابد.

ما و منابع طبیعی
امروزه بحث منآبع طبیعی و محیط زیست از جمله مسائلی است که در بسیاری از محافل علمی جهان و حتی مجلات و روزنامه ها به وفور دیده و شنیده می شود و در اکثر موارد هشدارها جدی و در مورد تخریب منآبع طبیعی و محیط زیست و به خطر افتادن قآبلیت سکونت کره زمین است . پژوهشهایی که در چند ساله اخیر صورت گرفته و تغییرات عظیمی که در شرایط طبیعی کره زمین به وقوع پیوسته بیانگر آن است که کره زمین در حال گرم شدن و جنگل های آن در حال نآبودی است. لایه ازن که کره زمین را از گزند اثرات زیانبار اشعه ماورآئ بنفش خورشید محفوظ می دارد روز بروز نازکتر می شود و احتمال بروز انواع سرطانها را افزایش می دهد. قدرت تولید مواد غذایی در سطح جهان به علت فرسایش خاک و بهره برداری بی روبه از زمین و آب در حال کاهش است. بسیاری از شهرهای بزرگ جهان از جمله تهران هوایی فوق العاده آلوده دارند، هوایی پر از اکسید کربن و ترکیبات سرب و گوگرد که همگی برای سلامتی انسان مضرند. فراوانی و تشدید سیلابها بویژه در سالهای اخیر حکایت از بروز اوضاع نابسامانی دارد که بر سر منابع طبیعی تجدید شونده آمده است. این در حالی است که هر سال تقریباً ۱۷ میلیون هکتار از جنگل های جهان یعنی منطقه ای برآبر مساحت اطریش از بین می روند. در حالیکه این جنگل ها سهم قآبل توجهی در تولید اکسیژن، پالایش هوا، جلوگیری از فرسایش خاک و بروز سیلاب دارند.
جنگلها و سیلاب :
  جنگل، مادر چشمه ها و رودخانه ها ست
 امروز با داشتن جمعیتی بالغ بر  65 میلیون نفر نظاره گر نابودی نه تنها باغها و کشتزارها بلکه شاهد از بین رفتن خانه و کاشانه و احشام و حتی جان مردم بوسیله سیلابهای مهیبی هستیم که کمتر سابقه داشته است. با نگاهی به گذشته‌ نه چندان دور در می یابیم بسیاری از مناطقی که زمانی بوسیله‌ درخت و درختچه و بوته و گیاهان علوفه ای پوشیده شده بود، امروز بر اثر قطع بی رویه درختان، درختچه ها و بوته کنی و چرای مفرط و آتش سوزی حتی آثاری از درختان و درختچه های بومی در بعضی از استانها به چشم نمی خورد ، حال چه انتظاری غیر از این وقایع تلخ و ناگوار می توان داشت، که گفته اند هر کسی آن درود، عاقبت کار، که کشت.
با روندی که از سالها قبل در مورد قطع درختان در جنگل های شمال و جنگل های حفاظتی و حمایتی سایر نقاط کشور وجود داشته و کماکان نیز شاهد هستیم، اکنون نظاره گر بروز سیلابهای خطرسازی شده ایم که دست کم تا کنون در استانهای سرسبز شمال کشور مشاهده نشده است. این‌  حوادث‌  ناگوار  در  مناطق  ‌سرسبز  شمال  ‌کشور  که  ‌روزگار  ‌درازی  ‌به  ‌برکت‌  وجود  پوشش‌  جنگلی  ‌انبوه‌،  بارشهای‌  منظم  ‌و  کافی‌،  خاکهای  ‌عمیق‌  و  حاصلخیز  و  تعادل  ‌پایدار  اکوسیستم‌،  بعنوان  ‌جزیره‌های  ‌امن  ‌و  مصون  ‌از  آفات‌  و  بلایای  ‌طبیعی  ‌همچون  ‌سیل‌  محسوب‌  می‌شد  بصورت  ‌وحشتناکی  ‌عیان  ‌شده  ‌است‌. سیل مرداد ۱۳۸۰ فقط در منطقه  ‌مینودشت‌  و  کلاله) استان‌  گلستان‌)  بیش  ‌از  300  کشته  ‌و  270  مفقود  و ۶۰۰ میلیارد  ریال  ‌خسارت‌  بجای  ‌گذاشت ( [۱]).  می توان گفت ‌هر  چند  سیلابها  ناشی از  بارندگی  ‌هستند  ولی‌  آنچه  ‌بیشتر  موجب‌  بروز  سیلابها  شده‌اند،  عمل  ‌متقابل‌  و  قانونمند  طبیعت‌  در  برابر  بهره‌برداری‌های  ‌بی‌رویه  ‌انسان‌،  کاربری‌های  ‌نادرست‌  اراضی‌  و  استفاده‌های  ‌نابخردانه‌  انسان  ‌از  منابع  ‌بیکران  ‌آن‌  است‌.  طبیعت  ‌بویژه‌  مناطق‌  کوهستانی  ‌بنا  به  ‌ماهیت‌  خود  شکننده‌اند  و  فشارهای  ‌جمعیت‌  رو  به  ‌رشد  انسان  ‌و  استفاده‌های  ‌نامعقول‌  آنها  را  بر  نمی‌تابند  به  ‌همین  ‌دلیل  ‌با آهنگی ‌سریع ‌رو به ‌تخریب ‌گذاشته‌اند و برای‌ انسان‌ پیامدهای ‌ویرانگری‌ نظیر سیل ‌به ‌بار می‌آورند.
 
اهمیت جنگلها و مراتع:
 
۱ـ کنترل آبهای سطحی و تغذیه آبهای زیرزمینی:
عرصه جنگلها و مراتع در اثر فعالیت جانوران و ریشه دواندن گیاهان و درختان به داخل آن دارای منافذ متعددی است و قادر است مقدار زیادی آب را در خود نفود داده و ذخیره کند. میزان آب نفوذی بر حسب نوع جنگل ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ متر مکعب در سال و در هر هکتار برآورد می شود  که این مقدار به مراتب بیشتر از زمینهای غیر جنگلی است [۱][۱]. به طور مثال برای نفوذ یک لیتر آب در اراضی جنگلی پهن برگ ۷ دقیقه و ۴۰ ثانیه، در زمین کشاورزی ۴۶ دقیقه و ۴۶ ثانیه و در محیط خارج از جنگل ۴ ساعت و ۲۶ دقیقه و ۴۰ ثانیه وقت لازم است. در عرض یک ساعت در  زمین جنگل پهن برگ ۴/۸ لیتر، در زمین کشاورزی ۲۹/۱ لیتر و در محیط خارج از جنگل ۲۲/۰ لیتر آب وارد خاک می شود یعنی خاصیت نفوذپذیری خاک جنگل های پهن برگ ۴۰ برآبر بیشتر از خاک زمین غیر جنگلی می باشد. برای روشن شدن مطلب چنانچه حوضه آبخیز سدی پوشیده از جنگل باشد ضمن اینکه مانع از فرسایش و حمل مواد معدنی به داخل سد می شود از غیر اقتصادی شدن آن جلوگیری می کند (مشکلی که برای بسیاری از سدهای ایران بویژه برای سد منجیل وجود دارد) چنانچه مساحت این ناحیه ۱۰۰ کیلو متر مربع باشد و فرض کنیم از ۱۰۰۰ میلی متر بارندگی سالانه ۲۰۰ میلی متر آن در خاک نفوذ کند در حوضه آبخیز این سد نزدیک به ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب ذخیره می شود [۲]. از طرفی درصد تبخیر در سطح زمینهای جنگلی بعلت خنکی هوا و بالا بودن رطوبت و کمتر تآبیدن نور آفتآب و نبودن باد شدید بسیار کمتر از منطقه غیر جنگلی می باشد. البته چون درختان مقداری از آب ذخیره شده را مصرف می کنند توصیه می شود در نواحی گرمسیری از کاشتن درختانی که آب زیادی احتیاج دارند و باران بیشتری را در خود نگه می دارند خودداری شود و به جای آن برای تثبیت خاک و بهبود وضع آب و هوا درختچه  بکارند که با دارا بودن خواص یک جنگل، آب کمتری مصرف می کنند. ارزش جنگل در ذخیره کردن آب مخصوصاً  برای کشورهای صنعتی و کشورهائی که جمعیت آن بسرعت رو به افزایش است بسیار مهم می باشد و قآبل مقایسه با وظایف دیگر جنگل نیست. در آمریکا ارزش سالانه جنگل های دولتی را از لحاظ ذخیره آب ۳۰۰ میلیون دلار و درآمد آنرا از محل گردشگاهها و پارک های جنگلی ۴۰ میلیون دلار تخمین می زنند در صورتیکه از محل فروش چوب سالانه فقط ۲۳ میلیون دلار بدست آمده است ( ناگفته نماندکه این ارقام مربوط به سه دهه گذشته می باشد ولی از نظر مقایسه وظایف جنگل کاملاً گویا است) به طور کلی جنگلها و مراتع موجب می‌گردند که نزولات آسمانی فرصت و امکان نفوذ در خاک را پیدا نموده و از جاری شدن آب در سطح زمین کاسته شود و بدین وسیله در کنترل آبهای سطحی نقش موثری دارند.
 
۲ـ اثر جنگل در تعدیل آب و هوای یک منطقه:
وجود رسنتی ها، بخصوص جنگل در تعدیل حرارت محیط موثر است و حرارت فعلی و روزانه سطح زمین را متعادل می کند و باعت اعتدال آب و هوا می گردد، زیرا در تآبستان قسمتی از انرژی حرارتی خورشید را جذب نموده و باعث تقلیل حرارت زمین می‌گردند و در زمستان به منزله روپوشی برای آن به شمار رفته و مانع از دست دادن حرارت آن می گردند. بنا به اصل فوق پوشش یک جنگل با مقایسه نقاطی که عاری از درخت می باشد باعث پایین آوردن ماکزیمم حرارت و بالا بردن مینیمم آن می گردد و چون در دو جهت مخالف صورت می گیرد، در معدل کلی حرارت تغییری حاصل نمی شود، بلکه آب و هوای محیط را متعادل می سازد [۳] از این گذشته تبخیر ناچیز و بالا بودن رطوبت نسبی هوا در جنگل نیز به این امر کمک می کنند.
۳ـ نقش جنگل ها و مراتع در مبارزه با آلودگی هوا:
آلودگی هوا چه درمناطق شهری بوسیله وسایل دود زا و کارخانجات وسایر منآبع آلوده کننده و چه در مناطق بیآبانی در اثر حرکت و جآبجائی ماسه ها و گرد و غبار بوسیله باد وجود دارد. مواد سمی موجود در هوای شهرها فقط از لوله اگزوز ماشینها و یا دودکش کارخانه های داخل شهر خارج نمی شود بلکه بادهایی که از اطراف می وزند سبب می گردند که گرد و غبار و گازهای کارخانه‌های اطراف را هم وارد شهر نمایند و به غلظت مواد سمی هوای مناطق مسکونی بیافزایند. درختان در جلوگیری و کاهش آلودگی هوا که در بالا ذکر شد نقش اساسی دارند. بطور مثال یک درخت صد ساله راش با ۲٫۵ تن وزن (وزن چوب خشک) در طول عمر خود ۱۲٫۵ میلیون متر مکعب گاز کربنیک هوا را جذب کرده است تا بتواند این مقدار چوب را تولید کند. همچنین درختان باد حامل ذرات ریز را شانه می کنند و می‌توانند در هر هکتار جنگل تا ۶۸ تن گرد و غبار را هر بار در خود رسوب دهند [۱]. این موضوع برای مناطق بیآبانی و شهرهایی که مورد تهاجم شن های روان قرار می‌گیرند. بسیار حائز اهمیت است چون با ایجاد کمربند سبز می‌توان از ورود گرد و غبار بداخل شهر جلوگیری کرد. همگام با شانه کردن گرد و غبار هوا، جنگل مقدار زیادی از باکتریها و میکروبهای معلق در هوا را در لای شاخ و برگ خود رسوب می دهد. مقدار باکتریهای موجود در هوای جنگل به مراتب کمتر از مناطق غیر جنگلی است.
طبق بررسیهای دانشمندان روسیه درختان کاج، گردو، پیسه آ، آبیس سیبری، بلوط، فندق، اوکالیپتوس، ارس، افرا، بید، زبان گنجشک و داغداغان از خود موادی در هوا پخش می کنند که باعث از بین رفتن بسیاری از باکتریها و قارچ های تک سلولی و برخی از حشرات مضر می شود این ماده را توکین ( Tukin ) در سال ۱۹۵۶ فیتونسید نامیده است. به طور مثال اگر پشه و یا مگس را زیر سرپوشی قرار دهیم که در آن برگهای خرد شده اکالیپتوس و با زبان گنجشک وجود داشته باشد حشره فوق پس از مدتی می میرد. برای مبارزه با بیماری سل افراد مبتلا را در روسیه برای استراحت به مناطقی که جنگل های کاج وجود دارد می فرستند. با توجه به آنچه ذکر شد متوجه می‌شویم که اهمیت جنگل فقط در تصفیه هوا از گرد و غبار نیست، بلکه در ضد عفونی هوا هم نقش موثری دارد و این مسئله ایجاد فضای سبز در اطراف و داخل شهرها و اطراف بیمارستان‌ها، ‌مدارس و اماکن  عمومی را بخوبی گویا می سازد.
مراتع نیز در مناطق بیآبانی همچون پوششی روی خاکها و ماسه‌ها را گرفته و اجازه حرکت به آنها نمی دهند و در مناطقی که حرکت خاک وجود داشته باشد مقادیر زیادی از آن را در پای بوته‌ها رسوب می دهد.
 

۴ـ تاثیر جنگل ها و مراتع در مبارزه با فرسایش و حفظ و تولید خاک:
 
  عمل فرسایش بیشتر بوسیله آب و باد صورت می گیرد. بادهای مداوم در اثر ایجاد اختلالاتی در زندگی گیاه و تبخیر رطوبت زمین که منجر به خشکی بیش از حد خاک می گردند، سبب می شوند که تجدید حیات نباتات متوقف و یا به کندی صورت گیرد و با کم شدن پوشش گیاهی عمل فرسایش آغاز شود. اگر انسان هم با بهره برداری بی رویه از بین رفتن گیاهان را ناخواسته تسریع نماید آنگاه مراکز مهم کشاورزی و صنعتی و مسکونی در معرض تهدید قرار می‌گیرند.
جنگل به کمک شاخ و برگ درختان، از سرعت باد می کاهد و با ریشه گیاهان، خاک را حفظ می کند و مانع ایجاد فرسایش می شود. بعلت آرام بودن هوای داخل جنگل تبخیر بسیار ناچیز بوده و خطر خشک شدن خاک که از شرایط مهم آغاز فرسایش است از بین می‌رود. نزولات آسمانی در مناطق فاقد گیاه در روی زمین به صورت هرز آبهای سیل آسا جاری می شوند و چون مقاومتی در برآبر خود نمی بینند ذرات ریز و درشت خاک را حمل می کنند و بتدریج در مسیر خود و یا در پشت سدها و دریاچه‌ها رسوب می دهند، گاهی سبب طغیان رودخانه‌ها می گردند و خسارات جانبی و مالی زیادی بار می‌آوردند. در مناطقی که پوشش گیاهی وجود دارد، هنگام بارندگی قطرات باران به علت انرژی که در مسیر خود و همچنین تاثیر قوه جاذبه زمین کسب می کنند و می توانند موجب متلاشی شدن ذرات خاک و جآبجایی آن شوند در اثر برخورد به شاخ و برگ گیاهان به ذرات بسیار ریز تبدیل گشته و به آهستگی روی خاک می رسند. از طرفی بقایای نباتی کف جنگل و مراتع همچون اسفنجی آب حاصل از بارندگی را د رخود جذب نموده و به آهستگی روی خاک رها می کند و بدینوسیله خطر شتشوی خاک از بین رفته و خاک حفظ می شود. در مورد نقش‌ پوشش‌ سطح‌ خاک‌ در کاهش‌ ضربه‌ قطرات‌ باران‌ آزمایشی‌ توسط‌ یکی‌ ازمتخصصین‌ مربوطه‌ (Hadson) در دو قطعه‌ زمین‌ انجام‌ گرفته‌ است‌. در این‌ آزمایش‌ آبتدا علفهای‌موجود زمین‌ با دست‌ کنده‌ شده‌ و سپس‌ زمین‌ به‌ دو قطعه‌ مساوی‌ تقسیم‌ شده‌ است‌. روی‌ یکی‌ ازقطعات‌ دو لایه‌ تور سیمی‌ ریز بافت‌ قرار داده‌ شد قطرات‌ باران‌ در اثر برخورد با آن‌ شکسته‌ شده‌ وبه‌ صورت‌ قطرات‌ بسیار ریزی‌ درآمد (شکسته‌ شدن‌ قطرات‌ عیناً توسط‌ شاخه‌ و برگ‌ پوشش‌گیاهی‌ هم‌ صورت‌ می‌گیرد) خاک‌ از دست‌ رفته‌ از این‌ دو قطعه‌ (قطعه‌ پوشیده‌ شده‌ با تور سیمی‌ وقطعه‌ لخت‌) در طول‌ 10 سال‌ اندازه‌گیری‌ شد.  نتایج‌ بدست‌ آمده‌ از ۱۰ سال‌ آزمایش‌ نشان‌ دادکه‌ خاک‌ از بین‌ رفته‌ از قطعه‌ لخت‌ بیش‌ از ۱۰۰ برآبر خاک‌ فرسایش یافته‌ از قطعه‌ پوشش‌دار می‌باشد [۲] .
 
 گذشته‌ از این‌ فرسایش‌ خاک‌ در منطقه‌ جنگلی‌ با فرسایش‌ خاک‌ در مناطق‌ دیگر تفاوت‌ دارد اگرچه‌ هر دو بلایی‌ است‌ که‌ بر خاک‌ وارد می‌شود ولی‌ خاکهای‌ مناطق‌ جنگلی‌ بسیار حاصلخیزتر ازمناطق‌ دیگر است‌ با فرسایش‌ خاک‌ مواد حاصلخیزی‌ که‌ طی‌ سالیان‌ متمادی‌ در خاک‌ ذخیره‌شده‌اند از دست‌ می‌رود. در تحقیقات‌ انجام‌ شده‌ در یکی‌ از ایالت‌های‌ آمریکا (New Hampshire) ثآبت‌ شده‌ است‌ که‌ پس‌ از بریدن‌ درختان‌ یک‌ جنگل‌، جریان‌ آب‌ حاصل‌از بارندگی‌ در عرض‌ دو سال‌ در هر هکتار ۹۵ کیلوگرم‌ ازت‌ نیتراتی‌ و ۸۹ کیلوگرم‌ کلسیم‌ را از بین‌برده‌ است‌ در حالیکه‌ در یک‌ جنگل‌ دست‌ نخورده‌ میزان‌ ازت‌ نه‌ تنها از بین‌ نرفته‌ بلکه‌ در هر هکتار۲ کیلوگرم‌ نیز به‌ میزان‌ آن‌ افزوده‌ شده‌ است‌. این‌ مقدار ازت‌ از باران‌ دریافت‌ شده‌ است‌. همچنین‌کلسیم‌ از بین‌ رفته‌ بسیار کم‌ بوده‌ و مقدار آن‌ 7 کیلوگرم‌ در هکتار بوده‌ است‌.
 5ـ اهمیت جنگل در جلوگیری از سر و صدای محیط:
 یکی از آثار نامطلوب صنعت ایجاد سرو صدا در مناطق مسکونی است که در اثر تراکم جمعیت، وسایط نقلیه موتوری، کارخانه ها و وسایل و ماشین آلات ساختمانی و ساختمان سازی تولید می شود. اگر اقدامات لازم در جهت کمتر نمودن سر و صدا در شهرهای صنعتی بزرگ و نزدیک فرودگاه ها انجام نگیرد، می تواند ناراحتی‌های عصبی و روحی ببار آورد. علاوه بر اقدامات فنی لازم برای جلوگیری از سرو صدای محیط، جنگل کاری و ایجاد فضای سبز در داخل شهرها و اطراف مناطق صنعتی و فرودگاهها به میزان قآبل ملاحظه ای از سرو صدا می‌کاهد . در جنگل کاری باید توجه داشت که پهن برگان چون در پاییز خزان می کنند برای این منظور زیاد مناسب نیستند ولی از طرفی دیگر چون سوزنی برگان بیشتر در معرض خطر آتش سوزی می باشند و در نتیجه مناطق مسکونی و تاسیسات صنعتی هم تهدید می شوند بهتر است که جنگل های سوزنی برگ و پهن برگ به صورت مخلوط با هم کاشته شوند. ایجاد فضای سبز دو اشکوبه مانع از نفوذ صدا از قسمت زیرین ( محوطه ساقه درخت) می شود.
  
 6ـ اهمیت جنگل و فضای سبز به عنوان تفرجگاه برای انسان:

 جنگل و پارک و فضای سبز در داخل و اطراف شهرها به مردم خسته از زندگی ماشینی و سر و صدای محیط این امکان را می دهد که بتوانند ایام فراغت را در این مکان به استراحت و تفریح بپردازند و بچه ها از آپارتمان بیرون آیند و جهت تقویت فکر و بدن خود در محیطی آرام و با هوایی سالم به بازی بپردازند. طبیعت همواره با زیبائی های خود نظر انسان را به خود جلب می نماید و گیاهان یکی از عوامل مهم زیبایی طبیعت بشمار می روند. هر انسان از مشاهده طبیعت سرسبز جنگلها و مراتع لذت می برد و با دیدن گل های زیبای طبیعی با رنگ های دلفریب که از دل خاک سر بر آوده است به عظمت و رحمت خالق سبحان پی می برد و شکر نعمتهای بیکرانش را بجا می آورد. بسیاری معتقدند که جنگل در سبک موسیقی و نقاشی افراد تاثیر خاصی دارد و بسیاری از هنرمندان و اهل ادب از مناظر زیبای طبیعت در ایجاد اثر خود الهام می گیرند.
 
۷ـ اثر جنگل ها و مراتع درتلطیف هوا:
 
جنگل ها و مراتع و به طور کلی گیاهان سبز در نتیجه عمل کربن‌گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس حیوانات و انسان و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگیهای محیط زیست وارد هوا می شوند جذب نموده و گاز اکسیژن را که یک ماده حیاتی برای موجودات زنده به شمار می رود پس می دهند. بررسی های انجام شده نشان داده است هنگام کربن گیری درختان، از ۲۶۴ گرم انیدرید کربنیک هوا مقدار ۱۹۲ گرم اکسیژن آزاد می شود از این نظر هر هکتار جنگل قادر است سالانه ۲٫۵ تن اکسیژن (اکسیژن لازم برای ۱۰ نفر در سال) آزاد کند [۱]. با این حسآب فقط جنگل های شمال کشور می تواند اکسیژن لازم برای ۱۹ میلیون نفر را در طول یک سال تامین کند. در مجموع حدود ۶۰ درصد از اکسیژن مصرفی جهان بوسیله فضای سبز تامین می شود از این رو تلطیف هوا و تأمین اکسیژن مورد نیاز جانداران از فواید مهم جنگل و فضای سبز می باشد.
 ۸- نقش جنگلها و مراتع در‌ جلوگیری‌ از وقوع‌ بهمن‌
‌ پوشش‌ گیاهی‌ از نوع‌ بوته‌ای‌ یا بالشتکی‌ سطوح‌ ناهمواری‌ ایجاد کرده‌ وخطر سقوط‌ بهمن‌ را کاهش‌ می‌دهد.لذا در نقاطی‌ که‌ حتی‌ برای‌ ورزش‌ اسکی‌ استفاده می شود، بهتر است‌ هم‌ محل‌ اسکی‌ و هم‌ ارتفاعات‌ مشرف‌ به‌ آن‌ را با گونه‌های‌ مرتعی‌ نوع‌ بوته‌ای‌ و بالشتکی‌ تقویت‌ کرد. برای‌ جلوگیری‌ از وقوع‌ بهمن‌ علاوه‌ بر اقدامات‌ مکانیکی‌ (مانند پایه‌های‌چوبی‌، نرده‌های‌ فلزی‌ و دیواره‌های‌ سنگی‌)، عملیات‌ بیولوژیکی‌ از قبیل‌ جنگل‌کاری‌ در صدر برنامه‌های‌ مبارزه‌ با اینگونه‌ خطرات‌ است‌.در مناطق‌ بهمن‌ خیز برای‌ جلوگیری‌ از خطرات‌ ناشی‌از آن‌ در محلهای‌ آغاز حرکت‌ توده‌های‌ برفی‌ اقدام‌ به‌ جنگل‌کاری‌ می‌شود. معمولاً جنگل‌کاری‌ در روی‌ خطوط‌ تراز و با ایجاد بانکت‌ صورت‌ می‌گیرد (البته‌ به‌ روشهای‌ دیگر هم‌ اقدام‌ به‌جنگل‌کاری‌ می‌شود).
انتخاب‌ نوع‌ گونه‌ برای‌ اینکار حائز اهمیت‌ است‌ و کاشت‌ ردیفی‌ گونه‌های‌ جنگلی‌ سوزنی‌برگ‌ و پهن‌برگان‌ مقاوم‌ می‌توانند مانع‌ اینگونه‌ خسارتها شوندبرای اینکار‌ درختان‌ بصورت‌ شبکه‌ای‌ طراحی‌ شده‌ و مورد استفاده‌ قرار می گیرند.در بسیاری‌ از مناطق‌ که‌ بوسیله‌ عملیات‌ مکانیکی‌ با حرکت‌ بهمن‌ مبارزه‌ می‌شود بازهم‌ نقش‌ جنگل‌کاری‌ از نظر دور نمی‌ماند زیرا پس‌ از احداث‌ بهمن‌شکن‌ها در پناه‌ و یا بین‌ آنها یک‌ شبکه‌ چند ردیفی‌ نگل‌کاری‌می‌شود چرا که‌ عمر موانع‌ مکانیکی‌ کوتاه‌ است‌ و پس‌ از مدتی‌ مستهلک‌ می‌شود در حالیکه‌گونه‌های‌ جنگلی‌ در این‌ مدت‌ رشد نموده‌ و با از بین‌ رفتن‌ موانع‌، بصورت‌ یک‌ دیواره‌بیولوژیکی‌ (زنده‌) عمل‌ می‌کنند. به‌ این‌ ترتیب‌ در مورد جلوگیری‌ و یا کاهش‌ اثرات‌ این‌ بلیه‌ طبیعی‌نیز استقرار گونه‌های‌ جنگلی‌ بهترین‌ روش‌ مبارزه‌ است‌ همچنانکه‌ در هر محلی‌ که‌ گونه‌های‌جنگلی‌ وجود دارند بهمن‌ اتفاقِ نمی‌افتد زیرا قبل‌ از اینکه‌ برفی‌ رویهم‌ انباشته‌ شود مقدار زیادی‌از آن‌ بوسیله‌ تاج‌ پوشش‌ درختان‌ گرفته‌ می‌شود و به‌ زمین‌ نمی‌رسد.
 
 9- نقش‌ جنگلها و مراتع‌ در جلوگیری‌ از رانش‌ زمین‌:
   رشد درختان‌ در دامنه‌ها سبب‌ افزایش‌ پایداری‌ خاک‌ می‌گردد.ریشه‌ درختان‌ با فرو رفتن‌ درخاکهای‌ حساس‌ به‌ لغزش‌ مانند ستونهایی‌ عمل‌ کرده‌ و با ایجاد شبکه‌ متراکم‌ ریشه‌ای‌ از بهم‌پاشیدن‌ قطعات‌ یا بلوکهای‌ لغزشی‌ جلوگیری‌ می‌کنند.مطالعات‌ انجام‌ شده‌ در منطقه‌ جنوب‌شرقی‌ آلاسکا نشان‌ داد که‌ پس‌ از قطع‌ درختان‌، افزایش‌ قآبل‌ ملاحظه‌ای‌ در تعداد لغزش‌هاصورت‌ گرفت‌ آنها نتیجه‌ گرفتند که‌ نابودی‌ و فساد تدریجی‌ سیستم‌های‌ تداخلی‌ ریشه‌ درختان‌(پس‌ از قطع‌ آنها) عامل‌ وقوع‌ لغزشها بودند. هر چند عده‌ای‌ اعتقاد دارند که‌ در بعضی‌ موارد درختان‌ به‌ دلیل‌ نیروی‌ وزن‌ خود و یا بر اثر نیرویی‌ که‌ توسط‌ باد در بعضی‌ از مناطق‌ به‌ درختان‌وارد می‌شود ممکن‌ است‌ باعث‌ لغزش‌ شوند ولی‌ به‌ دلایل‌ زیر نقش‌ پوشش‌ گیاهی‌ در جلوگیری‌از حرکت‌ زمین‌ کاملاً آشکار است‌:
یکی‌ از عوامل‌ مهم‌ و مؤثر در حرکت‌های‌ توده‌ای‌ یا رانش‌ زمین‌ وجود رطوبت‌ در خاک‌است‌ در ایران‌ نیز اکثر لغزشها معمولاً در دامنه‌های‌ رو به‌ شمال‌ (سایه‌گیر)که‌ رطوبت‌ بیشتری‌نسبت‌ به‌ دامنه‌ جنوبی‌ دارند اتفاِق می‌افتد.بنآبراین‌ درختان‌ با انجام‌ عمل‌ تبخیر و تعرِق و درنتیجه‌ کم‌ کردن‌ ظرفیت‌ نگهداری‌ آب‌ خاک‌، نقشی‌ اساسی‌ در این‌ مورد ایفا می‌کنند درختان‌ بامصرف‌ بالای‌ آب‌ و تعرِق زیاد در حقیقت‌ عمل‌ زهکشی‌ خاک‌ را انجام‌ می‌دهند و در نتیجه‌ آن‌ راسبک‌ نگه‌ می‌دارند. مطالعات‌ انجام‌ شده‌ در امریکا (ایالت‌ اوهایو)نشان‌ می‌دهد که‌ ضریب‌ اطمینان‌در برآبر لغزش‌، در دامنه‌های‌ جنگلی‌ پوشیده‌ از درخت‌ 9 برابر بیشتر از دامنه‌های‌ بدون‌ درخت‌است‌.
 
– نقش‌ دیگر درختان‌ در حفظ‌ خاک‌ از خطر لغزش‌، وجود فرایندی‌ بنام‌ برگآب‌(Interception) است‌. یعنی‌ در طی‌ هر بارندگی‌ مقداری‌ از بارش‌ توسط‌ تاج‌ درختان‌ گرفته‌ شده‌ و قبل‌ از رسیدن‌ به‌ خاک‌ تبخیر می‌گردد. این‌ مقدار بارندگی‌ از این‌ جهت‌ که‌ در خاک‌ نفوذ نمی‌کند در خشکی‌ خاک‌ و جلوگیری‌ از حرکت‌ زمین‌ مؤثر می‌باشد. میزان‌ برگاب‌ بستگی‌ به‌ شکل‌ برگها وتاج‌ درختان‌ دارد و میزان‌ آن‌ بسته‌ به‌ اینکه‌ درخت‌ در چند ماه‌ از سال‌ برگ‌ داشته‌ باشد تغییرمی‌کند. بنآبراین‌ در درختکاری‌ها استفاده‌ از نهال‌ درختانی‌ که‌ در زمستان‌ برگ‌ دارند برای‌ اینگونه‌محلها مناسب تر است‌.
 همانگونه‌ که‌ قبلاً گفته‌ شد ریشه‌ درختان‌ از طریق‌ جذب‌ بخشی‌ از آب‌ زیرزمینی‌ و خشک‌کردن‌ خاک‌ نقش‌ عمده‌ای‌ در پایداری‌ دامنه‌ها دارند.از این‌ لحاظ‌ گیاهان‌ دارای‌ ریشه‌های‌ عمیق‌تر و با انشعابات‌ بیشتر نقش‌ بهتری‌ در حفظ‌ خاک‌ خواهند داشت‌. متأسفانه‌ انسان‌ بر اثر تخریب‌پوشش‌ گیاهی‌ از قبیل‌ تبدیل‌ جنگل‌ به‌ زمین‌ زراعتی‌، شهرسازی‌ و همچنین‌ جاده‌سازی‌ غیراصولی‌ و ایجاد تأسیسات‌ ارتباطی‌ نقش‌ مهمی‌ در ایجاد لغزش‌ دارد. نتایج‌ حاصل‌ از یک‌تحقیق‌ در یک‌ منطقه‌ جنگلی‌ شمال‌ کشور (حوضه‌ واز از توابع‌ شهرستان‌ نور)نشان‌ داده‌ است‌بیشترین‌ لغزشها در دامنه‌هایی‌ اتفاِق افتاده‌ است‌ که‌ قطع‌ یکسره‌ جنگل‌ وجود داشته‌ است‌. این‌قطع‌ جنگل‌ به‌ منظور عبور دکل‌ های برِق فشار قوی‌ و احداث‌ جاده‌ صورت‌ گرفته‌ است‌ [1].
در این‌ زمینه‌ تحقیق‌ دیگری‌ در غرب‌ کشور (چهار محال‌ بختیاری‌منطقه‌ اردل‌) صورت‌ گرفته‌ است‌ [2]. به‌ استناد این‌ تحقیق‌ منطقه‌ای‌ که‌ در آن‌ لغزش‌ حادث‌ شده‌در ۴۰ سال‌ گذشته‌ (با استناد به‌ عکس‌های‌ هوایی‌ سال‌ 1335) دارای‌ جنگل‌ بلوط‌ با تاج‌ پوششی‌حدود ۴۰ درصد بوده‌ که‌ بر اثر قطع‌ بی‌رویه‌ و تبدیل‌ اراضی‌ جنگلی‌ به‌ زراعت‌ دیم‌، هم‌اکنون‌درصد تاج‌ پوشش‌ آن‌ به‌ حدود ۲ درصد رسیده‌ است‌. بنابراین‌ تخریب‌ و قطع‌ پوشش‌ گیاهی‌باعث‌ تغییر چرخه‌ آب‌ بصورت‌ کاهش‌ تبخیر و تعرقِ در منطقه‌ و افزایش‌ آب‌ زیرزمینی‌ در دامنه‌لغزش‌ یافته‌ شده‌ است‌. به‌ این‌ ترتیب‌ نقش‌ ارزنده‌ جنگل‌ها با استناد به‌ تحقیقات‌ مستدل‌ در مورداین‌ بلیه‌ نیز کاملاً آشکار است‌.
 10ـ نقش اقتصادی جنگل:
 
به طور کلی درآمد جنگل را به صورت ملموس و غیر ملموس بررسی می نمایند، درآمد غیر ملموس آن در ارتباط با نقش و ویژگیهای جنگل است که قبلاً بر شمرده شده است و غیر از  تولید مستقیم آن است. بررسیهای کارشناسی نشان می دهد در صورت احیاء جنگلهای شمال و غرب و جنوب کشور و استفاده کامل از تمامی استعداد تولید جنگل در یک برنامه دراز مدت به درآمد سالیانه ای معادل ۲۸۰ میلیارد ریال دست خواهیم یافت و برخلاف درآمد حاصل از نفت که روزی پایان خواهد یافت، جنگل به عنوان یک واحد تولیدی پایا با درآمد مستمر می تواند نقش اقتصادی ارزنده ای در دراز مدت داشته باشد. گذشته از این فرآورده های جنگلی اعم از چوب و یا سایر محصولات فرعی دیگر چرخ هزاران هزار واحد تولیدی اعم از کوچک و بزرگ را در سراسر جهان به گردش در می آورند، زیرا جنگل تامین کننده مواد اولیه بسیاری از صنایع بوده که آن صنایع با یکدیگر روابط متقابل بنیادی دارند. بطور مثال کارخانجات صنایع چوب و صنایع کاغذ با صنایع دیگر بیش از ۱۰۰ نوع تبادل کالا دارند که این موضوع نقش قابل توجهی در تحرک اقتصاد کشور دارد. علاوه بر این درختان منبع تامین مواد اولیه برای صنعت داروسازی مدرن نیز می باشند بطوری که بیش از ۲۵ درصد مواد مورد نیاز صنعت داروسازی مستقیماً از درختان بدست می آید.
فواید دیگر جنگلها و مراتع را می توان در حفظ ذخایر ژنتیک گیاهی و جانوری، تامین غذا و مامنی برای وحوش و پرندگان و بالاخره اکوتوریسم دانست.
________________________________________