تاريخچه گل خشخاش

در تمدنهای گذشته
 درمطالعه تاریخچه استعمال افیون دیده می شود که بشر افیون را از سالهای نخستین تاریخ می شناخته و به نوعی استعمال می کرده است . به طور کلی کشت تریاک دیرینه ای دارد . حمر Homer  نخستین کسی است که در نوشته های خود به گل خشخاش اشاره کرده و آن را جزء گلهای زینتی باغهای روم در هشتصد سال قبل از میلاد مسیح به شمار آورده است . سومریان و گشودیان از کهن ترین اقدامی بودند که با سواد افیونی آشنائی داشتند . از این رو می بینیم که در خط و زبان سومریان کلمه تریاک به کار رفته است و نوشته هائی که از تمدن نخستین سومریان باقی است تائید می کند که در تمدن آنان ، نه تنها افیون شناخته شده بود و استعمال می گردید ، بلکه برای آن نامی نهادند ( گیاه لذت ، گیاه شادی آور ) که امروز هم آن را داراست .
همچنین پزشکان آشوری صد سال پیش از میلاد مسیح به خواص دارویی تریاک پی برده بودند .
نوشته های قدیمی ثابت می کند که استعمال افیون در سراسر ادوار ظهور و سقوط امپراتوری های بابل ، مصر ، یونان و روم متداول است . یافته های تاریخی بازگو
می کند که مصریان حدوداً از پانصد سال قبل از میلاد مسیح و اروپائیان دست کم چهار هزار سال قبل کوکنار و خشخاش را می شناختند .
تاریخچه کشت و استعمال تریاک در ایران :
مطالعات و شواهد موجود ، نشان می دهد که مصرف تریاک به منزله دارویی مسکن و اثر بخش در ایران نتیجه تحقیقات دو پزشک ایرانی ابوعلی سینا و کلیمه فخررازی بوده است . آنان در شمار نخستین پزشکانی بوده اند که در قرن دهم میلادی به گونه ای همه جاذبه خواص تریاک را شناختند و برای پیشبرد هدفهای پزشکی در طب ، مواد افیونی و  استعمال آنان را به عنوان پادزهر مورد استفاده قرار دادند و این ماده را به جهانیان شناساندند . ولی به اثر سوء آن بر بدن نیز آگاه بودند .
به طور کلی استعمال تریاک در ایران را برخی ره آورد حمله اعراب یا چنگیز به ایران
 می دانند و دسته ای معتقدند که سپاه نادر شاه به هنگام اقامت خود در هندوستان تریاک کشی را از هندیها فرا گرفته ، با خود به ارمغان آوردند .
ولی آنچه مسلم است در زمان صفویه استعمال تریاک بیشتر به منظور تعدیل اضطراب خاطر بزرگان و درباریان و رجال علی مقام و خوشگذرانی و تفریح معمول شد . در قرن ۱۵ هجری ، شاه طهماسب صفوی خط مصرف مواد افیونی را جدی تلقی می کند و دستور می دهد تا تریاک موجود در دربار را معدوم نمایند .
در زمان شاه عباس ظاهراً باید مصرف این ماده توسعه بیشتری پیدا کرده باشد ، زیرا می گویند شربت کوکنار که همان جوشانده خشخاش است ، بسیار رایج بوده است به طوری که شاه عباس دوم ضرورت مبارزه با آن را دریافته ، برای جلوگیری از مصرف آن و جمع کردن بساط افیون ، ناگزیر از صدور فرمانها و حکمهای مؤکدی می شود .

 در این مورد سیاح فرانسوی ، شارون در سیاحت نامه خود چنین توضیح می دهد که
( مصرف این دارو ، تریاک ، در حقیقت نتیجه یک تکامل عمومی است که به زحمت از ۱۰ نفر یکی را می توان یافت که به این عادت شوم آلوده نشده باشد ) و تاورنیه سیاح دیگر فرانسوی درسفرنامه خود از شروع خوردن شربت کوکنار و بنگ در دوران صفویه خبر داده است .
هر چند در یادداشتهای این دو سیاح اغراقهایی وجود دارد ولی آنچه مسلم است در زمان صفویان خوردن حب تریاک و نوشیدن شربت کوکنار ( که همان جوشانده خشخشاش است ) به ویژه در اصفهان بسیار متداول بوده است ولی از دود کردن تریاک در این دوره اطلاعی در دست نیست و با  باز شدن پای  اروپائیان به ایران تریاک دراین سرزمین رواج یافت و بسیاری از شاهزادگان دربار و صاحب منصبان لشکری و کشوری را به دام انداخت .
چنانکه ملاحظه می شود همراه با رشد استعمار در جامعه های در حال رشد ، کشت خشخاش و اعتیاد به تریاک در روستاهای ایران متداول گشت و خرید و فروش آن معمول شد . چون انگلیسیها تریاک ایران را خوب می خریدند ، کشاورزان دست از زراعت گندم کشیدند و قسمت زیادی از اراضی گندم خیز را به کشت خشخاش و اعتیاد تخصیص دادند ، به طوری که تریاک به صورت یکی از مهمترین اجناس صادراتی ایران درآمد . قانونهای تحریر تریاک ( ۱۳۲۹ ) و انحصار تریاک و مجازات ارتکاب قاچاق مواد افیونی و تولید و توزیع غیرقانونی ( ۱۳۰۷ ) هر چند ظاهراً در جهت کاهش مصرف این ماده و مبارزه با آن دفع گردیده بود ولی عملاً مردم را به تریاک کشی  دعوت و تشویق می نمود .
 در این دوره دستگاه حکومتی تریاک را فقط به عنوان یک منبع درآمد برای دولت در نظر می گرفت و با دریافت سوخته حق الزحمه هم می داد ! در سال ۱۳۲۰ این انحصار و کنترل محدود هم از بین رفت و در سالهای جنگ جهانی دوم و بعد از قاچاق مواد افیونی و اعتیاد آن رواج بیشتری پیدا کرد . در سال ۱۳۳۴  قانون منبع کشت خشخاش و جلوگیری از مصرف غیر طبی تریاک از تصویب مجلس گذشت و وزارت بهداری را مسئول مسئله معتادان قرار داد . در سال ۱۳۴۸ دولت قانون منبع کشت خشخاش را لغو کرده و به جای آن قانون کشت محدود خشخاش و سهمیه کوپن تریاک را مطرح کرد .
بررسی علل و عوارض فردی خانوادگی و اجتماعی اعتیاد :
قرنهاست که انسان به دلیل مختلف مواد مخدر مصرف کرده است چون اولین بار در سال ۱۸۰۴ مورفین در طب برای رهایی از درد عملیات جراحی و دردهای بعد از عمل مورد استفاده قرار گرفته و به دلیل لذتی که بعد از تزریق و مصرف مرفین به بیمار دست می دهد به خارج از بیمارستان راه پیدا نموده و مورد استفاده قرار گرفته است و در این انتقال ، بیمارستان برای استفاده مادی نقش داشته است .
هروئین نیز در سال ۱۸۹۸ برای اولین بار به صورت کود سفید رنگ مورد استفاده قرار گرفت و متاسفانه به علت اثرات روحی آن در آغاز به مصرف کنندگان دست می دهد ، ممکن است احساس لذت ببرند ، و کم کم به وابستگی جسمی و روانی معتاد منتهی       می گردد . چون کاربرد و مصرف داروهای مخدر برای لذات روحی و شادمانی زاید الوصف و همچنین شدید و طولانی کردن لذت جسمی و تاخیر در ارضای جنسی و شهوت در موقع مقاربت استفاده می شود .
افراد زیادی به آن گرایش پیدا نموده ، معتاد می شوند ولی متاسفانه پس از مدتی مصرف ،  لذت فوق به صورت احتیاج جنسی و روانی در می آید .

واکنشهای اجتماعی در برابر اعتیاد :
معمولاً واکنش اجتماعی مردم در مورد مصرف مواد مخدر در طول قرون متفاوت است . متاسفانه باید به این حقیقت تلخ اعتراف کرد که اعتیاد را بیشتر یک مسئله شخصی و فردی می دانند نه اجتماعی ، در حالی که برعکس است و بیشتر مسئله و مشکل اجتماعی است نه شخصی و فردی .
متاسفانه در ایران در گوشه و کنار شهر و روستا هر کس دردی داشته باشد حتی هرقدر مزمن باشد به وسیله مردم پزشک نما فوراً تریاک تجویز می شود . بدون این که بفهمند چه تاثیر نامطلوبی دارد و عوارض جسمی آن چیست و حتی بی توجه به این که رهایی از درد موقتی است و برای رهایی همیشگی از آن به صورت مصرف روزانه درمی آید و شخص را معتاد می کند .
در ایران مصرف تریاک مدتها عادی و رایج بود . حتی اغلب خانواده ها مقداری تریاک را با آب حل می کردند و به کودکان خود می خوراندند تا شب راحت بخوابند به حدی که کودکان نیز به آن مواد نیاز پیدا کرده و معتاد می شدند و حتی مدتی هم خرید و فروش آن کاملا آزاد بود و مجازاتی نداشت و این خود یکی از عوامل رواج مصرف دارو می شد تا این که در ایران و حتی آمریکا قوانینی وضع و تصویب شد تا جلوی مصرف این مواد را بگیرند . در امریکا و اخیراً در ایران فقط با تجویز پزشک قابل خرید و مصرف است .
واکنش اخیر مردم در برابر معتاد آن است که آنان معتقدند ، افراد معتاد با استفاده از این مواد روح و فکر افراد دیگر اجتماع را خراب می کنند و علاوه بر ازبین بردن تدریجی خود ، باعث بیماری افراد دیگر اجتماع می گردند .
در ایران هم چنین برای تولید کنندگان شدیدترین مجازات ، حتی مجازات مرگ و برای مصرف کنندگان زندانهای طولانی به مورد اجرا در می آید . ولی مسئله مهم این است که با توجه به شدیدترین مجازات برای تولید و مصرف مواد مخدر هر ساله بر تعداد معتادان افزوده می شود و جامعه هر روز با فقر نیروی انسانی کارآمد و سازنده بیشتر مواجه می شود .

شناخت شخصیت و طرز رفتار معتادان :
معتادان از گروههای مختلف اجتماعی و اقتصادی هستند . چون هم افراد مرفه و هم افراد فقیر معتاد می شوند وهم افراد بیکار ، هم آنانی که پایگاه اجتماعی خوبی ندارند معتاد می شوند و هم آنانی که موقعیت اجتماعی جالبی دارند  . بنابر این در این گونه مواقع افراد از هر طبقه اجتماعی و اقتصادی ممکن است معتاد شوند ، حتی میمون در آزمایشگاه معتاد می شوند . افراد معتاد یعنی کسانی که به این بیماری اجتماعی مبتلا شده اند اغلب به ارتکاب جرم می پردازند ، چون برای تمین مواد مورد نیاز خود ، به پول احتیاج دارند و این پول را باید اغلب از راه نامشروع تامین کنند و به همین علت به ارتکاب جرم می پردازند .
به هیچ کس و هیچ چیز وفادار نیستند و تنها سعی آنان به دست آوردن مواد مورد نیازشان است . از هر طریقی و به هر شکلی که امکان پذیر باشد . بیشتر لذت طلب وخشن  هستند و از اطرافیان توقع زیادی دارند . از لحاظ عاطفی در برابر هیچ کس و هیچ چیز مسئولیت احساس نمی کنند و همیشه همه مردم به ویژه اطرافیان خود را مسئول رفتار خویش می دانند ، همواره یک نوع مکانیسم دفاعی در برابر دیگران دارند و همیشه در حال اعتراض هستند .

انواع مواد مخدر و اثرات جسمی و روانی آنها :
معتاد کسی است که عادت به مصرف دارو دارد و در نتیجه مصرف که نیاز جسمی و روانی است اخلاق عمومی ، سلامت و رفاه خود ، خانواده و اجتماعش را به خطر می اندازد . یا به عبارت دیگر ، اعتیاد را می توان یک مسمومیت مزمن دانست که برای مشخص و هم برای خانواده و جامعه اش مضر است و انواع آن به شرح زیر است :
۱ ـ تریاک : یکی از قدیمی ترین مواد مخدری است که در اغلب جامعه ها ، بویژه کشورهای آسیایی و آفریقایی بوسیله افراد مسن مصرف می شود .
۲ ـ مرفین : که از تریاک گرفته می شود و به دو صورت مایع و پودر مصرف می گردد در جامعه های صنعتی مصرفش توسط جوانان زیاد است .
۳ ـ هروئین : معمولاً از طریق ترکیبات شیمیایی ساخته می شود و اثرش سه برابر موفین است .
۴ ـ کوکائین : که از گیاه مصنوعی گرفته می شود و اغلب در بیهوشی موضعی مصرف پزشکی دارد . اثرات جسمی آن کم است در حالیکه از نظر روانی اثراتش از هوئین بیشتر است . پس از مصرف به معتاد احساس ضعف زاید الوصف دست داده و شادی آفرین می شود .   لذت جنسی را تشدید می کند و به همین دلیل معتادان سعی می کنند مصرف آن را بیشتر کنند ،ولی ممکن  است حالت توهم زا و اغفال کننده به معتاد دست دهد . کسانی که با این دارو معتاد می شوند معمولاً سارسیم جنسی پیدا می کنند و به همین دلیل خطرناکند .
۵ ـ ال ـ اس ـ دی :
اعتیاد جسمانی ندارد ولی اثرات مغزی و روانی دارد به همین دلیل زیانبخش است و اعتیاد روانی می آورد . در آمریکا بیشتر از سایر کشورها رایج است .
۶ـ آنتامین ها :
که محرکند و اعتیاد آور و اغلب به وسیله پزشکان به بیماران تجویز می گرددو چون سیستم مرکز عصبی را تحریک می کند بیشتر به وسیله رانندگان بیابانی و کارگران شب کار و دانشجویان مصرف می شود . بدن در برابر مصرف آنها مقاوم می شود و به همین دلیل معتاد ناگزیر خواهد شد از آنها بیشتر مصرف کند . 

۷ ـ ماری جونا و حشیش :
هر دو از گیاه خود روشاهدانه گرفته می شوند و اعتیاد جهانی ندارد ولی اعتیاد روانی می آورند و به همین جهت مضرند و اثرات مغزی ناگواری دارند ، اغلب به صورت سیگار مصرف می شوند . حالات ناشی ازمصرف آنها عبارتند از : خواب آرامش بخش ، تشدید احساس ، خنده های بی مورد ، طولانی و لذت بخش بودن زمان و مکان معمولاً وقتی تاثیردارو تمام می شود به معتاد حالت بدی دست می دهد و امکان ارتکاب به جرم زیاد می شود و یا حداقل او را به مصرف مخدر قوی تر مانند مورفین وادار می کند به همین دلیل باید گفت اینها هم اعتیاد آورند .
۸ ـ والیوم و لیبریوم :
اگر به مقدار زیاد و به مدت طولانی مصرف شوند اعتیاد آورند و متاسفانه امروزه در جوامع صنعتی به صورت خلال مشکلات درآمده اند .
۹ ـ متادون :
داروی مخدر دیگری است که در جنگ جهانی دوم در آلمان رواج یافت . مدتها معتادان به هروئین نیز متادون ‌مصرف می کردند . افراد حرفه ای ، روزی سه بار مصرف می کنند . مهم ترین ضرر متادون این است که معتادان با گذشت زمان مصرف آنرا زیاد کنند تا بتوانند تعادل خود را حفظ کنند و به همین دلیل وابستگی جسمی و روانی دارد و به علت نیاز به مصرف هر چه بیشتر آن مسائل و مشکلات زیادی ایجاد می کند .ولی گاهی اوقات مصرف درمانی دارد و پزشکان از آن ، مقدار معینی برای ترک اعتیاد استفاده می کنند . به طور کلی مواد مخدر تو هم زا و اغفال کننده مانند ماری چوانا ، حشیش ، کوکائین ، وال ـ اس ـ دی اثرات جسمی آنها مشخص است . ولی اثرات شیمیایی آنها بر روی مغز انکار ناپذیر است و چون پس از مصرف حالتی لذت بخش به آنان دست می دهد سعی می کنند از این گونه مواد بیشتر مصرف کنند . معتاد به هر جا می رود تا دارو به دست آورد و خود را از پریشانی و اضطراب و ناراحتی برهاند ، پس از مصرف به فاصله نیم ساعت به حالت عادی بر می گردد  و وابستگی به داروهای مخدر فقط برای رهایی از ناراحتی ها است و به همین دلیل  این وابستگی برای معتاد و جامعه عوارض و مشکلاتی ایجاد می کند ، زیرا تعادل بدن فقط به مصرف آن بستگی دارد و اعتیاد دائمی ایجاد می کند و ترک آن کار دشواری می گردد .

۱ـ عوامل اجتماعی موثر درایجاد اعتیاد
می توان گفت اعتیاد عبارت از مسمومیت مزمن که برای افراد و جامعه مضر است . بنابر این باید به علت و چگونگی گرایش به اعتیاد توجه کرد و آن رابه عنوان یک مشکل اجتماعی که از شرایط نامساعد و اقتصادی و اجتماعی ناشی می شود مورد توجه قرار داد . علتهای زیر در گرایش و ایجاد اعتیاد موثر است :
۱ ـ عوامل فردی :
معمولاً مصرف دارو و تاثیر آن بر روی سلسله اعصاب معتادان به دو صورت متفاوت تاثیر می گذارد :
الف ـ اگر مصرف دارو برای انسان مثبت باشد ، یعنی شخصی از مصرف دارو احساس لذت جسمی و روحی ببرد برای کسب لذت مجدد سعی می کند روزهای دیگر به هر طریق و از هر راه مقداری مواد مخدر به دست آورد تا مصرف کند .
ب ـ اگر واکنش منفی باشد ممکن است با مصرف اولین بار حالش به هم خورده و دیگر به قصد تجربه مصرف مجدد نیفتد و هیچوقت به دنبالش نرود .متاسفانه درصد این گونه افراد با این ویژگیهای جسمی خیلی کم است .
۲ ـ کنجکاوی : عده ای که در مجالس دوستانه و یا مجالس میهمانی که از این گونه مواد مخدر مصرف می کنند حضور دارند و مصرف دیگران حس کنجکاوی آنان را تحریک نموده و تصمیم به تجربه می گیرند و متاسفانه پاداش اولین مصرف در اغلب مردم مثبت است وهمین کنجکاوی کم کم آنان را به مصرف دارو معتاد می کند .
۳ ـ تمتع : چون پس از مصرف دارو احساس لذت و شعف و حالتهای شادی بخش به فرد دست می دهد که در مواقع عادی چنین حالتهایی برایش پیش نمی آید ، بنابر این سعی می کند هر طور شده روز دیگر نیز برای کسب چنین حالتی خود را به دارو برساند و پس از چند بار مصرف مکرر ، شخص معتاد می گردد .
۴ ـ مسائل و مشکلات روانی و فردی : علت دیگری برای کشش به طرف دارو هست که افراد فکر می کنند با مصرف دارو گرفتاریهای فردی آنان به دست فراموشی سپرده می شود و چون دارو اثر تخریری دارد اغلب تا مدتی آنان را نسبت به مسائل و مشکلات بی تفاوت می کنند و همین فرار از زیر بار مشکلات فردی ، عامل عمده ای برای کشش به طرف مواد مخدر است .

۲ ـ عوامل خانوادگی
۱ ـ زمینه های خانوادگی :
متاسفانه اغلب افرادی که در خانواده های معتاد متولد می شوند و پرورش می یابند تکرار مصرف اعضای خانواده برایشان عادی شده و ترس از تجربه مصرف از آنان دور می شود . چون بین اعتیاد پدر و فرزند از نظر ژنتیک رابطه ای مستقیم وجود ندارد بلکه عمل مصرف پدر برای فرزندان عادی می شود ، ولی اگر مادری  در دوران بارداری معتاد باشد فرزندش معتاد متولد می وشد که البته قابل علاج است ولی آنچه از نظر ما قابل اهمیت است این که واکنشهای اجتماعی افراد خانواده معتاد بر اثر تکرار تثبیت شده وبرای دیگر اعضای خانواده عادی می گردد و عادی شدن مصرف دارو به سهولت گرایش به مصرف دیگر اعضای خانواده کمک می کند . البته نباید فراموش کرد که گاه مصرف والدین در فرزندان تاثیر منفی می گذارد و ممکن است آنان را برای همیشه از مصرف داروی مخدر بیزار و گریزان کند .
۲ ـ فقر مادی خانواده :
با کمال تاسف دیده می شود که بیشترین معتادان هر جامعه را افراد فقیر تشکیل می دهند . البته نمی توان گفت : بین فقر و اعتیاد رابطه مستقیم وجود دارد ، چون در هر جامعه عده زیادی از مردم فقیرند ولی معتاد نیستند . علتهایی که این افراد را به  این راه می کشاند یکی محرومیتهای ناشی از فقر است که تنها راه فرار از این ناراحتیها را مصرف مواد مخدر می دانند . عامل دیگر این که تولید کنندگان سعی می کنند عوامل توزیع را از این گونه افراد انتخاب کنند ، چون  اولاً به علت فقر ، تخصص و حرفه ای ندارند و در نتیجه بازار کارشان بی رونق است . عوامل تولید سعی می کنند اول آنان را معتاد کنند و بعد از آنان برای فروش مواد مخدر استفاده نمایند . چون کاری است بدون زحمت با درآمد نسبتاً خوب و در عین حال به تخصص هم نیازی ندارد و بعد از مدتی فروش و توزیع برای شناخت ناشی از فقر آموزشی که خود از فقر خانوادگی ناشی می شود علت دیگری برای کشش در این راه است .
۳ ـ روابط نامطلوب خانواده :
بیماری از معتادان جوان از روابط نامطلوب والدینشان با یکدیگر و با آنان این راه را انتخاب کرده اند . چون وقتی محیط خانواده  و کانون و محیط مناسبی برای زندگی نباشد انسان سعی می کند بیشترین اوقات خود را در خارج از خانواده بگذراند و این کار ارتباط او را با دیگرانی که چون شکارچیان ماهری به دنبال شکار می گردند زیاد می کند و آنان پس از شناخت شکل شخص درنقش انسانی دلسوز و با توجه به مشکلات دیگران ظاهر شده و برای فرار از این واقعیت تلخ او را به مصرف داروی مخدر دعوت می کنند و پس از چند بار مصرف معتادش می نمایند ، ولی پس از معتاد کردن شخص دیگر از آنان به عنوان دوستی دلسوز خبری نمی شود . هر قدر ستیزه های خانوادگی بیشتر باشد ، احتمال کشش به طرف اعتیاد و دیگر انحرافات اجتماعی بیشتر است .
۴ ـ رفاه اقتصادی و خانواده :
تعداد چشمگیری از مشتریان مواد مخدر را افراد ثروتمند و پردرآمد جامعه تشکیل می دهند . چون در خانواده هایی که رفاه و در آمد اقتصادی زیاد است روابط انسانی بر اثر کثرت کار و یا سرگرمی ضعیف تر می گردد . ضعف روابط انسانی به نوبه خود عامل مساعدی برای کشش به مواد مخدر است .
 3 ـ عوامل اجتماعی
۱ ـ در دسترس بودن مواد مخدر :
یکی از مهمترین عوامل اعتیاد در دسترس بودن مواد مخدر است . چون چیزی که به آسانی در اختیار مردم قرار گیرد گرایش به آنان آسانتر صورت می پذیرد . در ایران به تحره ثابت شده است که اجازه مصرف تریاک حتماً طی شرایطی خاص برای عده مخصوصی به اعتیاد جوانان کمک کرده است و چه بهتر که وزارت بهداشت و درمان و سازمان بهزیستی نیز به این مشکل اجتماعی بیشتر توجه کند ، چون حتماً گرفتن اجازه مصرف برای عده ای وسیله درآمد شده است که هم به نابودی افراد جامعه کمک می کند و هم رشد اجتماعی و اقتصادی جامعه را که به وجود نیروی انسانی کار ساز نیاز دارد ، متوقف می نماید .

۲ ـ نابرابریهای اقتصادی و اجتماعی :
اختلافات طبقاتی در هر جامعه به بی ایمانی بیشترین افراد آن جامعه نسبت به شرایط اقتصادی موجود منتهی می شود و همین بی ایمانی نسبت به اجتماعی و گرایش به اعتیاد تاثیر به سزایی دارد .
۳ ـ بیکاری :
به عنوان یک پدیده اجتماعی زمینه مساعدی برای انحراف به ویژه اعتیاد است . افراد بیکار چون بیشترین اوقات خود را در قهوه خانه ها یا تریاها می گذرانند و این گونه امکان بهترین و مناسبترین جا برای فروش و مصرف مواد مخدر است . در نتیجه برای گرایش و کشش به طرف اعتیاد و عامل مساعدی به شمار می آیند که در اصل از بیکاری مردم ناشی می شود .
۴ ـ رشد بیقواره صنعت :
اگر در جامعه ای رشد صنعت به سرعت افزایش یابد و درآمد ناشی از این صنعت به طور عادلانه توزیع نگردد و کارکنان برای اداره زندگی خود مجبور باشند ساعات بیشتری را به کارمشغول شوند خود به خود به خستگی جسمی و روحی آنان منجر شده ، ناگزیر می شوند که این خستگی را از طریق مصرف مواد مخدر بر طرف نمایند . به ویژه اگر در آن جامعه برای تفریح و گذراندن اوقات بیکاری مردم از طرف دولت برنامه ریزیهای اجتماعی نشده باشد .

عوارض اعتیاد
عوارض جسمی :
مواد مخدر در معتادان عوارض جسمی ، روانی و اجتماعی ایجاد خواهد کرد . کسی که به یکی از مواد مخدر معتاد است اگر مصرف روزانه اش متوقف شود و از ده تا دوازده ساعت تجاوز کند به عوارض جسمی چون ناراحتیهای عصبی ، اضطراب و بی قراری ، عطسه کردن و ریزش مکرر آب از بینی و چشمها ناراحتیهای  شدید عضلانی و فشارهای شدید در ستون فقرات و دل درد و دل پیچه و بی اشتهایی به غذا ، استفراغ مکرر ، لاغر شدن بدن و سبک شدن وزن  و بالاخره در دوره ای که با این عوارض دست به گریبان است ارزش و تکانهای شدید شروع می شود و اگر به معتاد مواد مورد نیازش نرسد ، این تشنجات و ارزشها ادامه خواهند یافت و به حدی شدید است که اغلب با عوارض ناشی از بیماری صرع در برخی موارد اشتباه می شود . اگر به بیمار مبتلا به تریاک و مشتقات آن و همچنین معتادان هروئین که مدت کوتاهی از ابتلای آنان می گذرد و مواد نرسید بین دو تا سه روز به عوارض فوق مبتلا می شوند و اگر شخص بتواند عوارض فوق را تحمل کند اعتیادش از بین می رود چون نرسیدن به داروی مخدر عارضه دارد ولی مرگ ندارد . بهترین نمونه اش معتادانی هستند که زندانی می شوند و درزندان ناچار ترک اعتیاد کنند ولی نمی میرند .

عوراض روانی :
یکی از عوامل عمده اعتیاد ، اتکای روانی معتاد به مواد مخدر است . چون ناراحتیهای روانی موجب کشش به طرف مواد مخدر می شوند و اصل اتکای روانی مقدم بر اعتیاد جسمی است واگر افراد را صحیح پرورش دهند سعی نخواهند کرد محرومیتهای خود را از طریق مصرف دارو درمان کنند ، زیرا شخص معتاد تعادل روانی خود را تا رسیدن به دارو از دست خواهد داد . بیشترین افراد مجرم درهر جامعه ای به یکی از مواد مخدر معتادند . از همه مهمتر این که اغلب افراد معتاد بعد از چند سال مصرف به بیماری های روانی دچار می شوند .
عوارض اجتماعی اعتیاد :
هر کس در هر جامعه تا مدتی که به سن رشد می رسد مصرف کننده است و جامعه برای آموزش و پرورش او سرمایه گذاری می کند به این امید که او نیز به نوبه خود در  جامعه خویش مولد و سازنده باشد . ولی معتادان نه تنها مولد نیستند بلکه مصرف کنندگانی هستند که ضرر اجتماعی دارند . اغلب آنان عوامل توزیع و فروش می شوند و روز به روز جامعه را از نیروی انسانی غیر قابل کاربرد پر می کنند . کسی که معتاد است نسبت به اعضای خانواده اش احساس مسئولیت نمی کند و معلوم نیست سرنوشت اعضای خانواده او به کجا خواهد کشید . به آموزش روی نمی آورد و به همین دلیل رشد اقتصادی و اجتماعی جامعه توقف می شود . ضعف روابط انسانی که یکی از عوامل اعتیاد است به نوبه خود به صورت یک پدیده نادرست اجتماعی هر روز بیشتر و بیشتر می شود .

رابطه شغل با اعتیاد :
نوع کار و فعالیتی که انسان انجام می دهد در گرایش یا عدم گرایش آنان به مواد مخدر می تواند موثر باشد . ولی در عین حال به صورت یک قانون حکمی عام نیست . در ایران بیشتر مصرف کنندگان ماری جوانا را افراد ثروتمند و حرفه و گاه مردم متوسط و نیمه آگاه تشکیل می دهند حال آن که در آمریکا بیشتر مصرف کنندگان ماری جوانا را دانشجویان دانشکده ها تشکیل می دهند . حتی متاسفانه در امریکا کشش به مصرف این ماده در مدارس متوسطه و حتی جوانان شهرهای کوچک و حومه نشینان شهر نیز سرایت کرده است . البته در صد مبتلایان به مواد مخدر در جامعه ما هنوز به علت مغایرت با فرهنگ به هنجار و عادی نیست در حالیکه در آمریکا مصرف برخی از مواد مخدر مثلا ماری جوانا تا  حدودی برای نسل جوان عادی و به هنجار گردیده است .
تریاک نیز در جامعه ما بیشتر به افراد مسن و از کار افتاده و حتی بیکار اختصاص داشته ولی متاسفانه در این روزها در اغلب مجالس میهمانی ناخود آگاه به صورت یک وسیله پذیرایی از میهمانان درآمده است . هروئین بیشتر به وسیله بعضی از هنرمندان و هنر پیشگان فیلمهای مبتذل مصرف می گردد .
وحتی به وسیله ای برای نگهداری‌ آنان در کارهای هنری مبتذل گردیده است و این مسئله ای است که اغلب جامعه ها با آن مواجه هستند . مثلاً در آمریکا بیشترین افراد معتاد به هروئین را علاوه بر هنرمندان و هنر پیشگان ، کارمندان اداری و کارکنان فروشگاه ها و کارگران متخصص تشکیل می دهند . کارکنان گروه پزشکی هم در آن جامعه در اعتیاد به برخی از مواد مخدر سهم عمده ای دارند ، چون خیلی راحت تر و ارزان تر از دیگران می توانند به این مواد دسترسی پیدا کنند .
طبق گزارش کمیسیون مواد مخدر ، از هر یک صد پزشک یک نفر به طور آرامبخش معتاد است در حالی که بین مردم عادی این نسبت هر سه هزار نفر یک نفر است . در انگلستان هفده درصد پزشکان به طور آرام بخش اعتیاد دارند . علتش این است که علاوه بر دسترس بودن و ارزان بودن این گروه ، آنان خوب می دانند این مواد برای  افراد خسته چه تاثیری دارد . در حالی که در ایران پزشکان به این گونه مواد تا به این حد معتاد نیستند ، چون در جامعه ما عملی عادی و بهنجار نیست . در اغلب جامعه ها بیشترین معتادان در این زمینه را افراد مرفه و ثروتمند و در عین حال پر مشغله تشکیل می دهند . زیرا هم پول کافی برای رفتن به دکتر و خرید دارو دارند و هم بیش از ظرفیت بدنشان ، به عیاشیهای خسته کننده مثلاً ارتباط جنسی و یا قماربازی و امثال آن می پردازند و برای رفع این گونه خستگیها ناگزیر از مصرف مواد آرام بخش هستند  و همانطور که گفته شد این گونه مواد نیز اعتیاد آور مضرند .

اعتیاد و جوانان :
مشکل اعتیاد به عنوان یک پدیده مهلک و مخرب که نتایجش می تواند اثرات بسیار سویی  در زمینه های سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی جامعه داشته باشد و در هر جامعه ای مطرح است و معمولاً گروهی که در برابر این پدیده خطرناک بیش از سایر گروه ها آسیب پذیر است همانا ( گروه جوانان ) یک جامعه می باشند .
آنچه مسلم است دلایل اعتیاد بسیار پیچیده است و از فرهنگی به فرهنگ دیگر و کشوری به کشور دیگر تفاوت می کند . آنچه که تقریباً همگانی است در بین جوانان بیشتر جامعه ها دیده می شود ، مصرف مواد مخدر به منظور برطرف کردن اضطراب و افسردگی است .
به این نکته باید توجه داشت که احتمال دارد خود والدین نیز کم و بیش دچار یک افسردگی یا اضطراب نهفته باشند که با مکانیسمهای دفاعی محیطی با آن روبرو می گردند ولی معمولاً به شنانه های اضطراب و افسردگی در فرزندان جوان خود کمتر توجه می کنند . در صورتی که جوانان به علت نا آگاهی به جای استفاده از مکانیسم های دفاعی موجود در از بین بردن ناراحتیشان به دنبال یک ( راه حل فوری و معجزه آسا ) می گردند که اضطراب و یا افسردگی خود بر طرف کنند که معمولاً در این گونه موارد به وسیله دوستان هم سن و سالشان ( مواد مخدر ) به آنان معرفی می گردد. به عقیده یکی از متخصصان ، عادت به مصرف مواد مخدر مانند سایر عادات دیگر ( عادت ) نمی شود مگر بانجام و تامین نیازهای فرد . البته باید متذکر شد که فقط یک شخصیت فکری مضطرب و یا افسرده نیست که دچار اعتیاد می گردد ، بلکه سایر جوانان نیز ممکن است بدین مشکل گرفتار آیند .
تحقیقات اجتماعی یونسکو نشان می دهد که رفتارهای ناشی از مصرف نابه جای داروهای اعتیاد آور مواد مخدر و الکل بزهکاری جوانان ، خودکشی و افسردگی شایع ترین اختلالات رفتاری جوانان نقاط مختلف جهان بوده است . همچنین مشخص شد که بیشتر رفتارهای نابه هنجار اجتماعی در میان جوانان به علت مصرف مواد مخدر و الکل بوده است .
حقیقت این است که جوانان به علت این که مانند بزرگسالان آمادگی پذیرفتن و یا مقابله با مشکلات زندگی را ندارند و برخی از مشکلات عادی برای آنان به صورت شدید و جوی جلوه و تظاهر می کند بنابر این در برابر مشکلات و خطرات اجتماعی آسیب پذیرترند .
به ویژه در دوران بلوغ که جوانان دچار مشکلات و بحرانهایی می گردند ، وظیفه بزرگتران ایجاب می کند که به طور منطقی و صحیح با جوانان و مشکلاتشان رو به رو گردند . ولی متاسفانه عموماً بزرگتران از جمله والدین و مربیان یا اطلاع و آگاهی کمی از تغییرات و تحولات روحی دوران بلوغ جوان دارند و یادوران جوانی خود را با تمام بحرانها و مشکلات خاصش فراموش کرده اند . لذا به جای برخورد منطقی و اصولی با مشکل جوان ، او را هدف انتقادها و ملامتهای خود قرار می دهند لذا نمی توانند آنچنان که باید و شاید جوان را برای گذراندن بی خطر این دوره کمک و یاری نمایند . در چنین مواردی است که جوان در برابر مشکلات زندگی و یا ناراحتیهای ناشی از دوران بحران بلوغ و احیاناً کمبود محبت و عدم درک از طرف بزرگتران ، از خانواده و اجتماع فراری شد و به دنبال یک ( ماده معجزه گر ) می باشند که ماده مخدر را می یابد ، زیرا جوان می بیند که دوستانش نه تنها او را ملامت نمی کنند بلکه وی را بیشتر و بهتر نیز درک می کنند ، لذا هر گونه ( راه حلی ) را که آنان برای رفع مشکلش پیشنهاد کنند بدون هیچ گونه تامل و تحلقی می پذیرد . و همه  چیز از همین جا شروع می شود . البته یک سیگار … سپس سیگار همراه حشیش … و بالاخره هروئین و …

ویژگیهای اعتیاد و معتادان جوان در ایران :
بر اساس تحقیقی که بر روی تعدادی از معتادان ( حدود سه هزار نفر ) در مورد علل اعتیاد در ایران انجام شده مشخص گردید که :
ـ گروه سنی ۲۱ تا ۲۷ سال بالاترین رقم سنی معتادان ، و به طور کلی طبقه جوان بیش از طبقه میانسال و سالخورده به اعتیاد گرایش دارند .
ـ هروئین رایج ترین ماده مورد مصرف جوانان است .
ـ از نظر تحصیلی ، معتادان جوان اکثراً دارای تحصیلات متوسط و ضعیف بوده اند که نتوانسته اند حداکثر استفاده از امکانات آموزشی مدرسه را بنماید . به طور کلی درصد تحصیل کرده های عالی نسبت به سایر تحصیل کرده های مدرسه ای کمتر است .
ـ بیشتر معتادان جوان اطلاعات مربوط به مواد مخدر را از طریق دوستان خود کسب می کنند و به وسیله آنان معتاد شده اند .
ـ به نظر معتادان جوان  ، آموزش و آگاهی به وسیله والدین و خویشاوندان رادیو و تلویزیون و سایر رسانه های گروهی و پیشگیری از اعتیاد جوانان از اولویت و اهمیت بیشتری برخوردارند .
ـ بیشتر معتادان به ویژه جوانان معتاد متعلق به خانواده هایی هستند که دارای مشکلات خانوادگی بسیارند . پاره ای از این مشکلات عبارتند از : عدم روابط صحیح و سالم بین افراد خانواده ، پایین بودن سطح دانش و آگاهی والدین ، کمی درآمد و مشکلات فرهنگی و اجتماعی و بالاخره خانواده هایی از هم گسیخته . مشکلات فرزندان این گونه خانواده ها در زمینه های رشد فردی ، امید به آینده ، اعتماد به نفس و مسائل جسمی می باشد .
ـ حدود سی درصد از معتادان تا دوران بلوغ تحت سرپرستی پدران خود  تربیت نشده اند  و اکثر پدرانشان نیز معتاد بوده اند . بنابر این عدم سرپرستی و اعتیاد پدر می تواند به عنوان یکی از عوامل عمده گرایش اعتیاد جوانان محسوب گردد .
علل گرایش جوانان به مصرف نابه جای مواد مخدر و داروهای اعتیاد آور ممکن است انگیزه های گوناگونی داشته باشد که در ذیل به برخی از آنها به طور خلاصه اشاره                                               می گردد :

عوامل محیطی :
دوستان و معاشران ناباب ، در دسترس بودن و فراوانی مواد مخدر در جامعه ، عامل اغفال از طرف فروشندگان مواد مخدر ، شکستهای اجتماعی ، نابه سامانیها و مشکلات خانوادگی از قبیل از هم پاشیدگی خانواده ، نداشتن سرپرست صلاحیت دارد ، آگاه نبودن والدین از اصول تعلیم و تربیت ، عدم وجود رابطه صحیح و منطقی و دوستانه والدین با فرزندان عدم کنترل صحیح فرزندان از طرف والدین در دوران کودکی و نوجوانی ، فراهم نبودن امکانات سرگرمی و تفریحات سالم در اوقات فراغت ، بیکاری ، فقر ، در برخی اوقات رفاه بیش از حد ، ناراحتیهای ناشی از نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی ، عدم آگاهی از اعتیاد و مضرات آن ، عدم توجه به تعالیم مذهبی و اشاعه معنویات ، وجود محیط های تنش زا و پر کشش ، رهایی ازقیود اجتماعی و …

عوامل فردی :
نارساییها و نقص شخصیتی ، رهایی از برخی از دردسرهای جسمی ، انگیزه لذت جویی ، کنجکاوی تجربه و کسب یک « احساس جدید » تمایل و کشش به مصرف ، احساس پوچی و زائد بودن در خانواده و اجتماع ، احساس طردشدگی ، احساس تنهایی و اندوه ، عدم اطمینان به آینده ، یاس و نا امیدی ، بی ارادگی ، احساس لذت جنسی ، فشار روحی و ناراحتیهای فکری ، اضطراب و افسردگی ، سرخوردگیهای روانی ، بی خبری از واقعیتها ، تسکین و تخریر اعصاب و مراکز عصبی برای رهایی از فشارها ، فقدان علایق و ارزشها و …
جوان معتاد به مواد مخدر اغلب فردی سست اراده و با رکود فکر ، فاقد حس ابتکاری ، بی ثمر و تنبل و ضعیف النفس می باشد که برای فرار از واقعیتها دنیای خود فریبی ، تقلب و ریا به سر می برد و زیر بار مسئولیتهای اجتماعی و حیاتی قرار نمی گیرد . یک معتاد قیود اجتماعی ، عرف و اخلاق و عادات را نادیده می گیرد و ارزشهای اجتماعی را به هیچ می گیرد و به تدریج از صحنه اجتماعی و از واقعیتها می گریزد . به طور کلی یک زندگی تهی و پوچ و بی ثمر، زندگی معتادان به مواد مخدر است .

آموزش و پیشگیری :
با توجه به نتایج به دست آمده از بررسیها وتحقیق در زمینه علل اعتیاد ، برای جلوگیری و مقابله با این مساله مخرب اجتماعی پیشنهادهای زیر توصیه می شود :
ـ به طور کلی وقتی صحبت از اعتیاد جوانان می شود دو مفهوم در نظر گرفته می شود : یکی جوانانی که به ماده ای معتاد گشته اند ، دیگر جوانانی که در خطر گرفتار شدن به ماده مخدر هستند . از این رو مسائله پیشگیری موثر مطرح می گردد .
ـ آگاه ساختن جامعه و به ویژه جوانان از نتایج زیان بار اعتیاد و عواملی که منجر به اعتیاد می گردد .
ـ با بالا بردن سطح دانش و آگاهی جوانان در مورد مواد مخدر و مشکلات ناشی از آن .
ـ چون یکی از انگیزه های روی آوردن جوانان به مواد مخدر ‹‹ انگیزه کنجکاوی ›› است دادن اطلاعات در این مورد خود به تنهایی نه تنها کافی نیست بلکه ممکن است اثر سوء نیز داشته باشد و موجب کشش جوان به مصرف برای رفع انگیزه ‹‹ کنجکاویش ›› باشد در صورتی که این اطلاعات با یک آموزش علمی همراه باشد و بر اساس اصول صحیحی در مدارس یا دانشگاه ها آغاز می شود ، ضمن ارضای حسن کنجکاوی جوان ، او را به اثرات و عواقب ناخوشایند مواد مخدر آشنا می کند . بنابر این آموزش و آگاهی از خطرات مواد مخدر در محتوای برنامه آموزش مدارس به ویژه در دوره های متوسط و عالی ضروری است . زیر نوجوانان از طریق برخورداری از آموزشهای ویژه در این زمینه آمادگی لازم را برای مقابله در برابر عوامل فوق پیدا می کنند .
ـ بالا بردن حس هوشیاری و آگاهی اجتماعی و احساس مسئولیت در میان جوانان .
ـ گسترش هرچه بیشتر برنامه های آموزش و پرورش از طریق وسایل ارتباط جمعی و رسانه های گروهی برای ازدیاد آگاهی و شناخت مصائب و مسائل معتادان و خانواده های آنان از نظر اجتماعی در رابطه با اعتیاد .
ـ ترویج آموزش صحیح مناسبات و روابط انسانی در خانواده ها برای ایجاد پیوندهای معنوی  و عاطفی سالم بین خانواده و خویشاوندان از طریق برنامه های آموزشی و دیگر وسایل ارتباط جمعی .
ـ راهنمایی و برقراری منابات خانوادگی از لحاظ کنترل فرزندان به منظور رفت و آمد به خانه ، انتخاب و معاشرت با دوستان و دقت در انتخاب بهترین و صالح ترین آنان .
ـ هدایت و راهنمایی والدین از طریق تشویق و تنبیه مناسب و به  برای جلوگیری از اعتیاد فرزندان جوان .
ـ اقدام به تهیه و پخش برنامه های آموزشی و فرهنگی از طریق وسایل ارتباط جمعی جهت آموزش معتادان و اعضای خانواده آنان در زمینه کمک به ترک اعتیاد و پیشگیری از اعتیاد مجدد .
ـ اشاعه و تقویت هر چه بیشترایمان و معنویات در جامعه باید روح عقیده و ایمان را در جوانان زنده کرد و از طریق رشد و پرورش ایمان نوجوان توان فضلیت در آنان به وجود آورد و از این طریق جلوی از بین رفتن نیروهای فعال را گرفت .
ـ تخییر ارزشهای اجتماعی ه موجب تشویق جوانان به مصرف مواد مخدر می گردد .
ـ پیشرفت و توسعه فعالیتهای اجتماعی جوانان
ـ سالم سازی محیط که جاذبه های فساد آن موجب بزعهای  گوناگون از جمله اعتیاد در میان  جوانان می گردد .
ـ ایجاد امکانات برای استفاده صحیح از ایام فراغت ، به منظور جلوگیری از رفتن به مراکز گسترش مواد مخدر .
ـ جلوگیری از بیکاری از طریق برنامه ریزیهای اجتماعی و اقتصادی ، برای بالابردن تولید ، در برنامه های کوتاه مدت و دراز مدت .
ـ ریشه کن ساختن بیسوادی جهت مبارزه غیر مستقیم با اعتیاد
ـ تشدید اقدامات در زمینه مبارزه با قاچاق  و خرید و فروش مواد مخدر
ـ مبارزه قاطع  وپیگیر باعوامل شناخته شده قاچاق مواد مخدر .
ـ کنترل و نظارت دقیق بر تبلیغات تجاری داروها .
ـ استفاده از تجارب علمی و عملی کشورهایی که در زمینه مبارزه با اعتیاد مواد مخدر موفق شده اند .
ـ ترتیب برنامه های باز توانی توام با آموزش حرفه ای جوانان معتاد کمک به ترک و هدایت آنان به سوی زندگی سالم و طبیعی .
ـ فراهم آوردن امکانات تفریحی و۱چمک وسایل سرگرمی مناسب از طریق ایجاد کتابخانه و موسسات هنری و فرهنگی و تامین وسایل تفریحات سالم و ورزش به منظور سالم سازی روح جسم جوانان  و گذراندن اوقات فراغت و تسکین فشارهای روحی آنان         ( باتوجه به فرهنگی هر جامعه )

اقدامات کلی در زمینه مبارزه با اعتیاد بر چند اساس است :
الف ـ کنترل قاچاق مواد مخدر : نیروی انتظامی پلیس و اداره دادستانی و اداره امنیت حمل و نقل دریایی مسئول اجرای قوانین مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر هستند . همچنین سازمانهایی مسئول کنترل و نظارت بر مواد اعتیاد آور ، از آن جمله وزارت بهداری و رفاه و وزارت دادگستری می باشد .
ب ـ اقدامات پیشگیری : در زمینه آموزش همگانی در مورد مضرات و مشکلات ناشی از مصرف مواد مخدر ، آموزش پیشگیری اقدامات وسیعی صورت می گیرد .
ج ـ درمان و بازتوانی معتادان : در زمینه مبارزه با اعتیاد پایه و اساس اقدامات بر روی درمان و بازتوانی معتادان  صورت می گیرد . از آنجا که استعمال هر یک از مواد مخدر و محرکها جرم محسوب شده  و مجازات زندان دارد و با توجه بر این تنها مجازات برای درمان معتادان کافی نیست . لذا بیمارستانهایی برای درمان این قبیل معتادان در نظر گرفته شده است .