روانشناسی یادگیری 1

مقدمه :
یادگیری تغییر نسبتا دایمی در رفتار است که در نتیجه تمرین حاصل شده است. تغییراتی در رفتار که حاصل‌اش (و نه تمرین) ، با شرایط موقت جاندار (مثل خستگی یا حالات ناشی از مصرف برخی داروها) باشند مشمول این تعریف نمی‌شود
نقش یادگیری در همه صحنه‌های زندگی نمایان است. یادگیری نه تنها در آموختن خاص مطالب درسی ، بلکه در رشد هیجانی ، تعامل اجتماعی و حتی رشد شخصیت نیز دخالت دارد. مثلا یاد می‌گیریم از چه چیزی بترسیم، چه چیز را دوست بداریم. چگونه مودبانه رفتار کنیم و چگونه صمیمیت نشان دهیم.
انواع یادگیری
از چهار نوع یادگیری مشخص می‌توان گفتگو کرد. این چهار گروه شامل خوگیری ، شرطی سازی کلاسیک ، شرطی سازی عامل و یادگیری پیچیده است که هر کدام را بطور مختصر توضیح می‌دهیم.
خوگیری
خوگیری ساده ترین نوع یادگیری است و آن عبارت از نادیده گرفتن محرکی است که با آن مانوس شده‌ایم، یا پیامد مهمی برای ما ندارد. به عنوان مثال ما به صدای تیک تک ساعت عادت کرده‌ایم لذا یاد گرفتن اینکه صدای تیک تاک ساعت تازه‌ای را نشنویم نمونه‌ای از خوگیری است.
شرطی سازی کلاسیک
شرطی سازی کلاسیک یعنی پیوند دادن دو محرک در اثر مجاورت. پس از آن که محرک خنثی (محرک شرطی) چند بار با محرک غیر خنثی (محرک غیر شرطی) ، محرکی که بطور طبیعی و ثابت پاسخی ایجاد می‌کند، همراه شد، از خنثی بودن ساقط می‌شود و می‌تواند به تنهایی همان پاسخ را ایجاد کند. مثلا نوزاد یاد می‌گیرد که دیدن پستان مادر ، چشیدن شیر را در پی دارد.
شرطی سازی عامل
طبق نظریه شرطی شدن عامل ، ارگانیسم یاد می‌گیرد که رفتار تقویت شده را تکرار کند. اولین پاسخهای درست با کوشش و خطایی تصادفی یا با راهنمایی فیزیکی یا کلامی حاصل می‌شود. رفتارهای تقویت شده ، با فراوانی بیشتر ظاهر می‌شوند. مثلا کودک می‌آموزد که کتک زدن خواهر یا برادر سرزنش والدین را به دنبال دارد.
یادگیری پیچیده
این نوع یادگیری متضمن چیزی بیش از تشکیل پیوندها است. مثلا بکار گیری راهبرد معینی برای حل یک مسئله یا طراحی یک نقشه ذهنی از محیط خود.
اساس عصبی یاد گیران
پژوهشگران عقیده دارند که اساس عصبی یادگیری را باید در تغییرات ساختاری دستگاه عصبی جستجو کرد و به همین سبب بیش از پیش به بررسی این تغییرات در سطح پیوندهای عصبی پرداخته‌اند

هیلگاد روانشناس آمریکایی در یک تعریف جامع یادگیری را اینگونه تعریف می‌کند: ” یادگیری یعنی؛ تغییر نسبتا پایدار در رفتار که بر اثر تجربه در توانایی‌های بالقوه فرد بوجود می‌آید.”
دیدکلی
•    تفاوت سطح انسان قرن ۲۱ با اجداد غارنشین را چه چیزی پر می‌کند؟
•    یادگیری در زندگی انسان چه نقشی دارد ؟
•    ایا یادگیری محدود به مدارس و آموزشگاهها است ؟
نقش یادگیری در همه صحنه‌های زندگی نمایان است. یادگیری تنها آموختن مهارتی خاص با مطالب درسی نیست؛ بلکه در رشد هیجانی ، رشد شخصیتی ، تعامل اجتماعی انسان دخالت دارد. انسان یاد می‌گیرد که از چه چیزی بترسد، چه چیزی را دوست بدارد و کجا چگونه رفتار کند. در واقع نوزاد از همان لحظه تولد درگیر فرآیند یادگیری می‌شود و این توانایی است که باعث پیشرفت و تفاوت روزانه او تفاوت انسانهای یک نسل از انسانهای نسل قبل از خودشان می‌شود.

فرآیند یادگیری با توجه به اهمیتش همیشه مورد توجه بوده و در این مورد دانشمندان بسیاری اظهار نظر ، پژوهش و نظریه پردازی کرده و جواب بسیاری از سوالات را روشن کرده‌اند، بطوری که می‌توان با صراحت و اطمینان در مورد اینکه “یادگیری چیست ؟ ، چگونه رخ می‌دهد و عوامل موثر کدام هستند ؟ ” بحث کرد.
ویژگی‌های یادگیری
تغییر در رفتار
یادگیری همره با “تغییر” است، به گونه‌ای که بعد از کسب یادگیری موجود زنده (از جمله انسان) رفتارش (بیرونی یا درونی) به یک روش یا حالت جدید تغییر می‌یابد. این تغییر هم در رفتارهای ساده و هم در رفتارهای پیچیده دیده می‌شود.
پایداری نسبی
درست است که یادگیری همراه با تغییر است ولی هر تغییری یادگیری محسوب نمی‌شود، بلکه تغییرات ناشی از یادگیری پایداری (Permanency) دارند؛ و تغییراتی که پایداری نداشته باشند را نمی‌توان به یادگیری نسبت داد (نظیر تغییرات ناشی از مصرف دارو یا مواد ، هیجانها ، خستگی و… که پس از رفع اثر دارو ، موضوع هیجان یا رفع خستگی و…تغییرات نیز ناپدید می‌شوند). فردی که مسئله یا چیزی را یاد گرفته است تغییرات حاصل از آن را همواره با خود دارد و در مواقع لازم به اجرا در می‌آورد.
توانایی‌های بالقوه
یادگیری در فرد نوعی توانایی ایجاد می‌کند، بدین معنی که ” تغییرات پایدار در رفتار” نتیجه تغییر در “توانایی‌ها” است، نه تغییر در رفتار ظاهری. اگر طرف دیگر این توانایی‌ها همیشه مورد استفاده قرار نمی‌گیرند بلکه بعضی مواقع بصورت بالقوه هستند و هر وقت موقعیت و فرصت استفاده فراهم شود؛ از حالت بالقوه خارج و به حالت بالفعل (عمل) در می‌آیند. مثلا فردی که دوچرخه سواری را یادگرفته است، اگر موقعیت دوچرخه سواری برای او فراهم نباشد این توانایی بصورت بالقوه در فرد باقی می‌ماند و هر وقت موقعیت و فرصت دوچرخه سواری فراهم شود (مثلا یک دوچرخه در اختیار او قرار گیرد) این توانایی از بالقوه به بالفعل (حالت عمل) در می‌آید. این بدان معنی است که یادگیری هیچ وقت از بین نمی‌رود.
تجربه
هر نوع تغییر در توانایی‌های بالقوه زمانی یادگیری محسوب خواهد شد که بر اثر “تجربه” (Experience) باشند، یعنی”محرک‌ها” (عوامل) بیرونی و درونی بر فرد (یاد گیرنده) تاثیر بگذارد (نظیر خواندن کتاب ، گوش دادن به یک سخنرانی ، زمین خوردن کودک و فکر کردن در باره یک مطلب و …) بدین ترتیب تغییرات پایداری که در توانایی افراد بوسیله عواملی به غیر از تجربه بدست می‌آید یادگیری محسوب نمی‌شود. تغییرات پایدار غیر تجربه‌ای بیشتر عوامل رشدی را دربر می‌گیرند (نظیر عضلانی شدن ، دندان درآوردن ، تغییرات بلوغ ، پیر شدن و …).
یادگیری یا وراثت
بحث در مورد نقش یادگیری و وراثت (Inheritance) به سه نظریه متفاوت که هر یک طرفداران خود را دارند؛ منتهی می‌شود. گروه اول از این دیدگاه دفاع می‌کنند که “این وراثت است که رفتار و اعمال ما را شکل می‌دهد و یادگیری نقشی زیادی ندارد. گروه دوم به نقش مطلق یادگیری تاکید و وراثت را رد می‌کنند. اما در دهه‌های اخیر نظریه سومی نیز مطرح گردید که در آن بر نقش “تعاملی وراثت و یادگیری” تاکید شده است. هم از لحاظ نظری و هم از دیدگاه تحقیقی نظریه سوم بهترین دیدگاه و راهکار را دارد. از دیدگاه این گروه هیچ کدام مطلق نیستند، بلکه آنها کامل کننده یکدیگر هستند.
“انسان موجودی یادگیرنده است اما انسان چیزی را یاد نمی‌گیرد، مگر آنکه قبلا در ساخت ژنتیکی‌اش ، توانایی‌ها و برنامه ریزی‌هایی وجود ندارند که مستقل از توارث باشد و هیچ رفتاری وجود ندارد که تحت تاثیر یادگیری قرار نگیرد مثلا کودکان بعد از سن معینی شروع به “خزیدند ، ایستادن و راه رفتن” می‌کنند (نقش وراثت) با این حال در ابتدا نواقص و مشکلات زیادی دارند که با گذشت زمان و در اثر تجاربی که بدست می‌آورند، آنها را اصلاح می‌کنند (حش یادگیری)
نظریه‌های یادگیری
تداعی گرایی (Associationism)
تداعی سنت گرایی از ارسطو فیلسوف یونانی باقی مانده است که در اواخر قرن نوزده و در اوایل قرن بیستم بصورت علمی و با عنوان‌های “شرطی سازی ، نظریه‌های محرک – پاسخ و رفتار گرایی” در آزمایش‌های پاولف (Pavlov )، ترندایک ( Thorndike) و اسکینر (Skinner) و …” مورد مطالعه واقع شده است. این نظریات بر پیوند بین محرک‌ها و پاسخ‌ها تاکید و یادگیری را حاصل آن می‌دانند. این نظریات “شناخت ، تفکر ” و هر فرآیندی را که قابل مشاهده مستقیم نباشد را مردود می‌دانند.
یادگیری اجتماعی (Social Learning)
نظریه یادگیری اجتماعی شکل دیگری از نظریه‌های تداعی گرا است که در کارهای البرت بندورا (Albert Bandura) و جولیان راتر (Julien Rotter) دیده می‌شود. این نظریه‌ها هم بر رابطه “محرک- پاسخ” تاکید دارند ولی در کنار آن بوجود “متغیرها و عوامل شناخت درونی” واسطه بین “محرک- پاسخ” اعتقاد دارند. این کار آنها بازتاب و تقویت کننده رویکردهای شناختی در روانشناسی است.
شناخت گرایی (Cognitiveism)
تاکید “رویکرد شناختی” معمولا ، بر ادراک (Perception) ، تصمیم گیری (Decision making )، پردازش اطلاعات و… است این نظریه‌ها در مخالفت با “تداعی گرایی افراطی” بوجود آمدند. در واقع این نظریه‌ها به جنبه‌هایی از فرآیند یادگیری توجه کردند که در نظریه‌های تداعی گرا کنار گذاشته و حتی مردود اعلام شده بود. از نظریه پردازان این حوزه می‌توان با نظریه‌های (Gestalt)، پردازش اطلاعات و … اشاره کرد.
حافظه و یادگیری
به نظر می‌رسد انسان هر چه دارد (منظور پیشرفت‌ها) از برکت وجود حافظه (Memory) دارد. در واقع اگر حافظه نبود، شواهدی هم برای وجود یادگیری در دسترس نبود. گفته شده اگر حافظه نبود انسان مجبور بود هر لحظه و هر روز روشن کردن آتش را یاد بگیرد. بدین ترتیب حاقظه و یادگیری بطور جدایی‌ناپذیری باهم ارتباط دارند. حافظه ، یادگیری را با ذخیره کردن تجربیات و یکپارچه کردن آنها تسهیل می‌کند.
برای ثبت ، نگهداری و بازخوانی موضوعات یادگرفته شده مراحل سه گانه “رمز گردانی (Coding)، اندوزش (Storage) و بازیابی (Retrieval) لازم است. و این سه مرحله خود در قالب انواع سه گانه حافظه یعنی حافظه فوری (Immediate Memory)، حافظه کوتاه مدت Short- Term Memory)) و حافظه بلند مدت (Long- Term Memory) مورد بررسی قرار می‌گیرد.
فیزیولوژی یادگیری و حافظه
تمام اتفاقات مربوط به یادگیری (چه از نوع تداعی و چه از نوع شناختی) و تمام مراحل و فرایندهای مربوط به حافظه در مغز انجام می‌گیرد. تحقیقات زیادی درمورد محل و موقعیت نورونهایی که با یادگیری و حافظه در ارتباط هستند، شده است تا به سوالاتی از قبیل “مکانیزم عصبی یادگیری و یادآوری چگونه است؟ ، چگونه خاطره‌ها نگهداری می‌شوند؟ و… پاسخ داده شود.
این تحقیات به نظریه‌های زیاد و متفاوتی مانند نظریه تثبیت (Consolidation Theory) ، نظریه سنتز پروتئین (Portion Synthesis Theory) ، نظریه میانجی‌های عصبی (Neurotransmitter Theory) و… منجر شده است. اما باز هم اطلاعات و آگاهی انسان از فرایند دقیق این اعمال ناقص است و پژوهش‌هادر این زمینه ادامه دارد.
گستره روانشناسی یادگیری
کلید ورود به مطالعات و مباحث روانشناسی مطالعه و آگاهی از روانشناسی یادگیری است. روانشناسی یادگیری پایه‌ای برای درک و فهم سایر حوزه‌های روانشناسی است و سایر حوزه‌های روانشناسی نیز از نظریات و تحقیقات روانشناسی یادگیری استفادهای وسیعی می‌برند. در کنار این موضوع روانشناسی یادگیری در زندگی روزمره از کاربردی‌ترین حوزه‌های روانشناسی است مدرسه ، آموزشگاه‌ها ، روشهای تربیت کودک ، آموزش رانندگی ، روش‌های درمانی و انتقال تجربیات از نسلی به نسلی دیگر به یادگیری و روشهای آن وابسته هستند.
چشم انداز این علم
این تفکر که “در آینده از اهمیت و جایگاه یادگیری کاسته خواهد شد”، محال است. توجه ، مطالعه ، اظهار نظر و نظریه پردازی در حوزه یادگیری و روش‌های آن از قدمتی چند هزار ساله برخوردار است و به نظر می‌رسد این وضع در آینده هم ، همین باقی خواهد ماند. انسان همیشه دنبال روش‌های جدید و بهتری برای یادگیری است. در حال حاضر پژوهش‌های مرتبط با “یادگیری شناختی” از پرکارترین و مقدم‌ترین حوزه‌ها است و در آینده هم این حوزه فعالیت بیشتری خواهد داشت.
روش های نوین یادگیری :
آنچه بنده تا کنون مشاهده و تجربه کرده ام به طور اختصار عرض می کنم .یکی از مواردی که در یاد گیری مؤثّر است استفاده از رسانه های جمعی و رایانه میباشد .مثلادر درس آمار و مدلسازی هنگامی معلّم به کمک (CD) مینی تب تدریس می کند یادگیری راحت تر است و  محاسبه و فاکتور های موجود مانند پراکندگی،چارکهاوغیره بسیار راحت تر و آسان تر می با شد و سریعتر می توان مطالب را به دانش آموزان ارائه کرد البتّه تجزیه و تحلیل این فاکتورها به عهده معلّم می باشد.
از طرفی با توجّه به تجرته ای که دارم به نتیجه رسیده ام اگر هر هفته در مقاطع راهنمائی و متوسطه دو ساعت کلاس درس ریاضی آزاد به شکلی که مطرح میکنم برگزار شود در ایجاد انگیزه و شور و نشاط در دانش آموزان مؤثّر است.از طرف مسئولین با توجّه به هر سال تحصیلی فهرستی از عنوان های مختلف مباحث ریاضی مطرح شود و معلّم مختار باشد هر عنوان را که می خواهد انتخواب کند و مطالبی را در مورد آن عنوان مطرح کند سپس مسائلی از خود در همان رابطه مطرح کند و آن را بین دانش آمو زان به بحث و تبادل نظر قرار دهد .حل مسائل را بعهده خود دانش آموزان قرار دهد و نحوه امتحان نیز به عهده معلّم باشد و باتوجّه به مطالب تدریس شده امتحان گرفته شود.
من تقریبا ده سال است که در ده دقیقه آخر هر کلاس سعی می کنم یک مسئله مربوط با موضوع درسی  مطرح کنم و یک نمره برای حل آن در نظر می گیرم و این کار آنقدر باعث شور و نشاط در دانش آموزان می شود که هسجچان و علاقه وافر دانش آموزان به وضوح مشاهده می شود و با نظر خواهی که از ـنها به عمل آمده است این کار مورد تائید اکثر آنهابوده است.
این کلاس آزاد ریاضی بدان جهت مفید است که در کلاس درس معلم امکان آن را  ندارد که به مسائل جانبی بپردازد و تاید به مطالب کتاب و تمرینات آن بپردازد. مشکلات دیگر آموزش ممکن است به مسائل زیر مربوط شود:
۱-    تدریس همکاران محترم ریاضی بیش از  24ساعتدر هفته به علت کمبود دبیروغیره.
۲-    استاندارد نبودن کلاس ها از نظر تعداد دانش آموزان
۳-    آشنا نبودن بعضی از همکاران محترم با رایانه و یا در  دسترس نبودن آن                                            
۴-    نحوه برگزاری آزمون سراسری
۵-    تشویق
۶-    آشنا شدن با روش های نوین یادگیری
۷-    آشنا شدن با الگوهای یک تدریس نوین
۸-    قداست علم
۹-    عادت در یادگیری
۱۰-    تغییر یا حذف مطالب کتب درسی قبل از آنکه معلم کتاب را بررسی کرده باشد
۱۱-    قدر دانی از آثار و تألیفات همکاران ارجمند ریاضی
۱۲-    حذف امتحانات نهایی در پایه های پنجم ابتدائی و سوم راهنمائی و استفاده از معلمین متخصص در رشته های ریاضی در دوره ابتدایی که راجع به بعضی از موارد توضیح می دهند و موارد ۶و۷و۹ با استناد به کتاب کلیت روش ها و فنون تدریس (آثار……… صفوی)بیان می کنم.
نحوه برگزاری آزمون سراسری
یکی از مواردی که در سال های سوم دبیرستان و پیش دانشگاهی در نحوه تدریس معلم تآثیر می گذارد نحوه پذیرش دانشگاه ها بر اساس آزمون سراسری می باشد و این باعث شده است دانش آموزان کمتر به درک مفاهیم ریاضی بپردازند و از اثبات قضایا و چگونگی بدست آمدن یک فرمول سر باز زنند و تمایلی نشان نمی دهند در کلاس هندسه تحلیلی هنگامی طریقه بدست آوردن فرمول فاصله از یک نقطه از صفحه را تدریس می کردم در پایان یک دانش آموز پرسید آیا اثبات این فرمول در امتحان می آید در آزمون سراسری چه طور ؟من گفتم خیر .ایشان گفت : پس بهتر نبود از اول فقط فرمول را می نوشتید و می گفتید بدین ترتیب جایگزین کنیم و اگر در کلاس نکات تستی مطرح نشود دانش آموزان از کار معلم راضی نیستند پس باید در این مورد فکر اساسی برداشته شود که به مفاهیم توجه شود دیگر آنکه در کتب درسی بدون آنکه قبلاً همکاران کلاسهای مورد نظر را طی کرده باشند .
  قداست علم
سه چیز در متن خود از قداست برخوردار است:علم،تقوا،جهاد.و باید سعی کنیم که قداست علم را به دانش آموزان بفهمانیم.
تشویق
قدر دانی از افراد شایسته و نیکوکار و ارج نهادن به شخصیت  و اعمال و رفتار آنان بسیار اهمیت داردو فوق العاده در پیشرفت امور مؤثر است ، به گونه ای که ممکن است شخصی بر اثر تشویق دگرگون شود و کاملاً مسیر زندگی خویش را تغییر دهد و به درجاتی بس عالی ارتقاء یابد و به عکس بی اعتنائی و بی توجهی در برابر اعمال و رفتار پسندیده  موجب دلسردی است و سبب می شود که افراد شور شوق و هیجان  خود را از برای انجام کارهای نیک و ارزنده و کسب فضائل و محاسن از دست بدهند و رغبتی برای نیل به مقامات عالیه از خود نشان ندهند. لذا باید توجه داشته باشیم که مبادا نسبت بهه نیکان و کارهای نیک نوباوگان با بی اعتنائی برخورد نمائیم و ارزش و اهمیتی برای آنان در نظر نگیریم و نیز باید بدانیم که در مسابقات علمی داوری بسیار مهم است چنانکه معلوم است آن کسی که به رأی داور برنده معرفی می شود این برای او امتیاز و تشویق به حساب آمده چه بسا بر اثر داوری عادلانه آن کسی که برنده محسوب شده در زمینه آنچه مسابقه داده به درجات بس عالی نائل شود.
یادگیری از کتاب تعلیم و تربیت  اسلامی
یادگیری فرایند تغییر کردن ،تغییر یافتن ،با تغییر پذیرفتن کم و بیش دائمی است یا انجام می دهیم ایجاد می گردد.
 می توان کفت بهترین تعریفی که تا کنون از یادگیری شده است از آن هیلگارد و مارگویز است.این دو روان شناس  یادگیری را بدین شرح تعریف کرده اند: «یادگیری یعنی ایجاد تغییر نسبه ثابت،در رفتار بالقوه یادگیرنده، مشروط بر این که این تغییر بر اثر اخذ تجربه رخ داده باشد»
خصوصیات این تعریف یعنی تغییر نسبه ثابت ،رفتار بالقوه و تجربه اهمیت بسزا دارد و اینها هستند که این تعریف را از دیگر تعریفهای یادگیری متمایز می سازند . با استناد به تعریف فوق بطوری که از کلمه «رفتار بالقوه»بر می آید،باید گفت که  یادگیری با عملکرد تفاوت دارد.یادگیری ، بر تغییرات نسبه دراز مدت حاصل از تجربه و تمرین در دلالت دارد . در حالی که عملکرد عبارت از تبدیل یادگیری به رفتار است. عملکرد،متأثر از عوامل خلق الساعه ، چون انگیزش ، مقتضیات محیط و خستگی است . پس بنا به اقتضای این عملکرد ممکن است یک  شاخص صحیح یا نا صحیح برای یادگیری باشد.
راههای یادگیری
۱-تقلید:انسان بسیاری از رفتارها و کردارهای خود را در مرحله آغازین زندگی از راه تقلید از والدین و اطرافیان خود یاد می گیرد. مثلاً سعی می کند سخن گفتن را با تقلید از دیگران در مورد تلفظ کلمات که در برابرش بارها تکرار شده است یاد بگیرد.به همان  گونه که تلاش می کند راه رفتن ، لباس پوشیدن و آداب و رسوم را از کسانی که با او در تماس هستند بیاموزد. بدین ترتیب آدمی بسیرای از عادتها و رفتارها را از راه تقلید از محیط زندگی فرا می گیرد.
کسی که از دیگران تقلید می کند او را الگو و پیشوای خود قرار می دهد و در او نسبت به خود تفوق و برتری احساس می کند لذا از او تقلید می کند و می خواهد که خودش را به مثابه او جلوه گر سازد. برای همین است که اعمال و رفتار افراد برجسته مورد توجه و تقلید دیگران قرار می گیرد و نظر ایشان را به خود جلب می کند. مثلاً والدین و اطرافیان چون در نظر کودک مهم و با عظمتند مقتدای او هستند و نیز پیامبران اسوه دیگرانند.
۲-آزمایش علمی و آزمایش و خطا: آدمی از راه تجربه علمی در رویاروئی با مشکلات گوناگون زندگی و تلاش برای حل و غلبه بر آنها به فراگیری می پردازد. او در مراحل زندگی پیوسته با مسائل تازه ای برخورد می کند که پیش از آن نیاموخته است. در این هنگام می اندیشد که چه چاره ای در برابر آنها به کار برد و چه رفتاری داشته باشد.وی در چنین مواردی طوری عمل می کند ککه در شرایط مختلف دفتارهای  گوناگون داشته باشد که البته در برخی موارد دچار اشتباه می شود.بدین ترتیب آدمی همواره از طریق آنچه روان شناسان آن را آزمایش و خطا می نامند چگونگی برخورد با مسائل جدید و راه حل مشکلاتی را که عملاًدر زندگی با آنها مواجه می شود می آمورد.
۳-تفکر و مشاوره: انسان از طریق تفکر و مشاوره به یادگیری می پردارد زیرا وقتی درباره مشکل خاصی فکر یا مشاوره می کند در واقع به نوعی آزمایش و خطای ذهنی دست می زند. او با این کار در ذهن خود یا با استمداد از آرای دیگران راه حلهای گوناگون آن مشکل را مورد بررسی قرار می دهد  و راه های اشتباه و غیر متناسب را رد می کند. بنابر این انسان از طریق تفکر و مشاوره برای رسیدن به هدف خود به راه های جدیدی پی می برد و به نوآوریها و ابداعهای تازه ای راهنمائی می شود . به همین دلیل روان شناسان جدید این نوع یادگیری را «عملیات عالی یادگیری»می نامند.
۴- انگیزه: انگیزه در امر یادگیری اهمیت فراوانی دارد. اگر برای دست یابی به هدف مشخص انگیزه ای نیرومند  وجود داشته باشد انسان تلاش می کند که راه های درستی برای یادگیری و رسیدن به هدف خویش پیدا نماید.و چنانکه با مشکلی مواجه می شود با کوششی هر چه تمامتر به حل آن مشکل می پردازد تا سر انجام راه حل مناسب را بیابد.
۵- پند گرفتن از رویدادهای مهم تاریخ: یکی از عواملی که تحریک انگیزه یادگیری وجلب توجه آدمی کمک می کند رویدادها و حوادث و مشکلات مهمی است که وجدان مردم را تحریک می کند و توجهشان را بر می انگیزد. معمولاً بر اثر تحقق این گونه رویدادهای مهم آمادگی دارند تا درس و پندی را که در آنها وجود دارد بیاموزند .
۶- تکرار : یکی از راه‌‌های یادگرفتن و به خاطر سپردن تکرار است و عرضه مکرر اندیشه‌ها و آرا به افراد معمولاً به استقرار این اندیشه‌ها و نظرات و تثبیت آنها در اذهانشان می‌انجامد.
۷- توجه : مسأله توجه در یادگیری عامل مهمی به حساب می‌آید ؛ مثلاً اگر انسان به یک سخنرانی توجه نکند نمی‌تواند مضمون و مفاد آن سخنرانی را درک نماید و در نتیجه نمی‌تواند در آینده مطلبی را که در سخنرانی بیان شده به یا‌د‌ آورد . به همین دلیل معلمان و مربیان همواره می‌کوشند که در شاگردان خود حالت توجه و دقت به وجود آورند تا درس را کاملاً درک کنند و یاد بگیرند.
۸- مشارکت پی‌گیرانه : برای یادگیری مهارتهای حرکتی لازم است یادگیرنده به تمرین عملی مهارتها بپردازد تا یادگیری کامل حاصل شود تمرین عملی نه تنها در یادگیری مهارتهای حرکتی مهم است که در یادگیری علوم نظری و رفتارهای اخلاقی و فضایل و ارزشها و آداب و رفتار اجتماعی نیز اهمیت دارد ؛ زیرا انسان کاری را که می‌خواهد یادبگیرد اگر خودش انجام دهد به سرعت و دقت یادگیری او کمک می‌کند . نتایج یک تحقیقات تجربی این مسأله را روشن کرده‌است که افرادی که برخی از کلمات مقابل خود را خود می‌خواندند در حفظ آنها سریعتر  و موفقتر ازکسانی بودند که تنها معلم یا مسئول آزمایشگاه آن کلمات را برایشان می‌خواند و آنها گوش می‌دادند و نیز آنان موفقتر از کسانی بودند که معلمان ضمن خواندن کلمات تصویر همان کلمات را برای آنها روی پرده به نمایش می‌گذاشتند . نتیجه این آزمایش اهمیت مشارکت پی‌گیرانه را در امر یادگیری نشان می‌دهد.
۹- توزیع یادگیری : تحقیقات تجربی روانشناسان معاصر ثابت کرده‌است که توزیع یادگیری یا تمرین آن ، در فاصله‌های زمانی دور از هم  که در خلال آن فرصتهایی برای استراحت فراهم شود به سرعت یادگیری و تثبیت آن در حافظه کمک می‌کند. این تحقیقات همچنین روشن کرده‌است که یادگیری با استفاده از روش‌ توزیع بسیار بهتر از یادگیری به روش متمرکز است. روش متمرکز روشی است که در طول مدت زمانی پیوسته و بدون فاصله‌های استراحت صورت می‌گیرد.

عادت :
هر گاه کسی یک موضوع علمی یا یک کار عملی را آنقدر تکرار کند که در مراحل بعدی انجام و فهم آن بدون هیچگونه وقفه و درنگی صورت گیرد می‌گویند به آن عمل یا فهم آن مطلب عادت کرده‌است. بنابراین عادت ورزیدگی قبلی موجب سرعت فهم و پیشرفت کار است که به میزان قابل توجهی در کیفیت فهم و سرعت درک و عمل تأثیر دارد. تمرین و ورزیدگی و تکرار فراوان این نتیجه را دارد که واکنش و تأثر را تا اندازه‌ای غیر عادی و خودبخود می‌سازد. در این صورت است که عادت به وجود می‌آید و باعث می‌شود که مطالب بدون هیچگونه مانع و زحمتی مفهوم و میسر گردد.
الگوهای یک تدریس نوین از کتاب کلیات روشها و فنون تدریس
بنا به تعریفی که جویس و ویل از الگوی تدریس بیان کرده‌اند:
الگوی تدریس یک طرح کلی یا الگویی است که دانش‌آموزان را در امر یادگیری انواع دانشها ، نگرشها و مهارتها یاری می‌دهد . یک الگوی تدریس به طوری که گفته خواهد شد از یک پشتوانه نظری یا فلسفی برخوردار است و همچنین در بردارنده مراحل ویژه‌ای از تدریس است که برای دست‌یابی به نتایج مطلوب تربیتی طراحی شده‌است . اکنون یک نوع الگوی تدریس را معرفی می‌کنم:
الگوی تدریس به روش کاوشگری گروهی
الگوی کاوشگری گروهی از اندیشه‌های جان دیوئی ، هربرت تلن ، ویلیام هرد کیلپا تریک و گرودون هولفیش و فیلیپ اسمیت نشأت گرفته‌است . این الگو از فرآیندهای مبتنی برآ‍زادی و روش علمی تشکیل یافته‌است و معلم هنگام آموزش به شیوه کاوشگری گروهی مراحل زیر را دنبال می‌کند :
۱-    برای ایجاد انگیزه دانش‌آموزان را با یک مسئله مواجه می‌سازد.
۲-     به دانش‌آموزان به اندازه کافی فرصت می‌دهد تا پیرامون مسئله فکر کنند واکنش نشان دهند و اظهارنظر نمایند.
۳-    فعالیت‌ها را با فهمیدن مسئله و کاری که باید صورت گیرد گروهبندی افراد، طرز کار گروهها،‌در نظر گرفتن جا و مکان برای فعالیت‌های گروهی ، تعیین و تدارک وسائل ، مواد ومنابع و تعیین دقیق وقت سازماندهی می‌کند.
۴-    گروه‌ها مطالعات خود را انجام می‌دهند.
۵-    گروه‌ها پیشرفت کار خود، مراحل کار و نیازهای گروهی را گزارش می‌دهند و به گزارشها گوش می‌دهند و به سایرین کمک می‌کنند.
۶-    در صورت لزوم کار گروهی در زوهای دیگر دنبال می‌شود.
یک معلم به طور خلاصه باید با استفاده از الگوی آموزش مستقیم مراحل زیر را طی کند :
۱-    مرور یادگیری قبلی
۲-    بیان هدف درس
۳-    توضیح یا نمایش مفهوم یا مهارتی که بایستی آموخته می‌شد با استفاده از اشیاء عینی.
۴-    کنترل میزان درک و فهم دانش آموزان.
۵-    دادن تمرین گروهی و راهنمایی آنها .
۶-    طرح سوال‌های کوتاه جواب برای حصول اطمینان از فهمیدن.
۷-    ارائه بازخورد در موارد لازم .
۸-    ارائه تمرینهای اضافی.
۹-    نظارت بر کار دانش‌آموزان و کمک به آنها در موارد ضروری .
۱۰-    ارائه تمرین مستقل.
۱۱-    ارزشیابی از کار دانش‌آموزان .
•    موانع یادگیری و پیشنهادات جهت رسیدگی به آنها مانند ۱) تدریس بیش از حد بعضی دبیران    2)استاندارد نبودن کلاسها از نظر تعداد دانش‌آموزان ۳) آشنا نبودن با فن‌آوری و تکنولوژی در مورد بعضی همکاران  4)نحوه پذیرش دانشگاه‌ها  5)تشویق  6)قداست علم ۷)عادت در یادگیری ۸)تغییر یا حذف بخشی از کتب درسی بدون گذراندن دوره ضمن خدمت مربوط به آن .۹)قدردانی از آثار و تألیفات دبیران ریاضی ۱۰)حذف امتحان تنهائی در پایه‌های پنجم ابتدایی و سوم راهنمایی .
•    تشکیل کلاس‌های آزاد ریاضی با شرایط ذکر شده در متن مقاله جهت ایجاد انگیزه‌‌،شور، نشاط و نوآوری در دانش‌آموزان.
•    برگزاری کلاسهای ضمن خدمت قبل از تغییر کتب درسی.
معرفی یک الگوی تدریس نوین به روش کاوشگری گروهی
مهارتهای یادگیری
 نظریه های یادگیری
اصولاً هر فعالیتی یک مبنای نظری دارد که منتج از یک سری تحقیقات و تابع یک اصول و شناخت کلیت یافته¬ای است .
نظریه به معنای وسیع عبارتست از تعبیر و تفسیر حوزه ای از شناخت . در نتیجه براساس این تعریف، نظریه¬های یادگیری اصول کلیت یافته¬ای هستند در زمینه یادگیری و شرایط آن . یعنی نظریه¬های یادگیری در واقع تحلیل کننده شرایط یادگیری است .
بسیاری از معلمین و دانشجویان بین نظریه و فرضیه تفاوت قائل نیستند یا اشتباه می¬کنند وقتی می¬گوییم فرضیه یعنی یک راه حل احتمالی علمی مسأ¬له در برابر یک مسأ¬له¬ای که هنوز صحت و سقم آن تأیید و یا رد نشده است .
اما نظریه ها مجموعه ای از معرفت و دانش بشری هستند در حوزه¬ای از مطالعات که دقیقاً به اثبات رسید ، این نظریه یا مجموعه تحقیقات یک کلیات دارند که مجموعه آنها را شامل می¬شود . در واقع بر اساس آن کلیات است که شما می¬توانید یک فعالیت را تعریف و تفسیر کنید بنابراین به معنای تأ¬یید نشده هستند ، اما به این معنی نیست که مطلق باشد ، همین است و دیگر عوض نمی-شود ، خیر . پس نظریه قابل تغییر و تحول هست. در نظریه مجموعه عوامل در اختیار محقق نیست مخصوصاً در تحقیقات علوم انسانی و گیاهی ، گر چه اکثر نظریه¬ها¬یمان در روانشناسی تربیتی و یادگیری بر اساس تحقیقاتی است که در آزمایشگاه صورت گرفته و دقیقاً همان مراحل کنترل که در بقیه تحقیقات وجود دارد در اینجا حاکم است ولی با این حال ما نظریه را بعنوان یک قانون و قطعیت نگاه نمی¬کنیم ولی نتایج تأ¬یید شده و پذیرفته شده بر اساس کار محقّقان است .
نظریه¬های مختلفی در زمینه یادگیری وجود دارد که ما آنها را در دو حوزه و قلمرو مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم .
 حوزه رفتار گرایی یا نظریه¬های شرطی
حوزه نظریه¬های شناختی
دیدگاه این دو نظریه در مورد یادگیری و حتی در زمینه آموزش کاملاً با یکدیگر متفاوت هستند. حال این سؤال مطرح می¬گردد که اگر یادگیری یک مفهوم مشخص است ، پس چرا این همه نظریه¬های مختلف وجود دارد و نقد زیاد شده است ؟
دلیل آن اینست که محقق و روانشناس بر اساس دیدگاه خود و یا از منظری که به یادگیری نگاه می¬کند آنرا تعبیر و تفسیر می¬کند بنابراین نگاه او درست است و غلط نیست . او از یک زاویه نگاه می¬کند اما باید یادآور شد که نظریه نمی-تواند باز¬گو کننده تمام مجموعه فرآیند یادگیری باشد .
اگر چه مقوله بحثمان در این حوزه و حیطه نیست و عزیزان باید به کتاب روانشناسی تربیتی و یادگیری مراجعه کنند . اما چون در جلسه قبل بحث ما تدریس و یادگیری بود لذا باید از نظریه یادگیری تا حدودی آشنا باشیم .
در نظریه رفتارگرایی افراد زیادی را دیدید که معروفترین آنها اسکینر و پاولف می¬باشند. اما آنچه در روانشناسی تربیتی بیشتر مطرح می¬باشد اسم اسکینراست که مترادف شده با رفتارگرایی رفتارگرایان اصولاً یادگیری را عبارت از ایجاد و تقویت رابطه و پیوند بین محرک و پاسخ در سیستم عصبی فرد می¬دانند . اینها معتقدند یک نوع رابطه و پیوند عصبی بین محرک و پاسخ است که در فرد تغییر ایجاد می¬کند .
البته دیدگاهها متفاوت است که مشهورترین آنها شرطی شدن کلاسیک یا شرطی شدن پاولوفی و یا شرطی شدن واکنشی است و دیگر نظریه شرطی شدن فعال است که بیشتر بنام اسکینر است ، که ما سعی می¬کنیم برای نمونه اشاره کنیم . و بعد این نظریه¬ها را تحت عنوان الگوهای یادگیری دنبال کنیم.
 حال سؤال اینجاست که چرا ما نظریه¬ها را تحت عنوان یادگیری دنبال کنیم ؟
می¬گوئیم چون می¬خواهیم کاربرد آن را بررسی کنیم بهمین دلیل نظریه¬ها را تحت عنوان الگوهای یادگیری ذکر می¬کنیم .
پس از دیدگاه رفتارگریان یا شرطی شدن ، یادگیری یا تغییر عبارتست از ایجاد و تقویت رابطه بین محرک و پاسخ در حالی که در نظریه شناختی برعکس است . آنها معتقدند یادگیری ناشی از شناخت، ادراک و بصیرت است اما به هیچ وجه شناختیها منکر نظریه رفتارگرایان نیستند چون هر کدام از آنها از زاویه¬ای به قضیه نگاه می¬کنند به قول مولوی « هر کسی از دید خود شد یار من وز درون من نجست اسرار من » بنابراین هر کس نظر خودشان را بیان می¬کنند .
برای نمونه از رفتاریها ، نظریه سورن¬لایت و از شناختیها هم نظریه « برونر » را مطرح می¬کنیم و تیتروار آنرا مورد بحث و بررسی قرار می¬دهیم .
همه شما با کاری که آقای سورون¬لایت با گربه یا حیوانی که در قفس بوده انجام داده. آشنا هستید حیوان گرسنه است ، و وقتی که گرسنه است به تلاش می¬افتد ، و حرکت می¬کند و بطور نا¬خودآگاه بر روی کفه قرار می¬گیرد ، به محض اینکه روی کفه قرار گرفته غذا در اختیارش قرار داده می¬شود. گربه ، کم کم از طریق آزمایش و خطا درمی¬یابد که هرگاه غذا می¬خواهد باید روی کفه قرار بگیرد بر همین اساس از نگاه سورون¬لایت و اسکینر ، یادگیری چه در انسان و حیوان در اثر کوشش و خطا ایجاد می¬شود . آنان برای تحلیل و حمایت نظری از بحث خودشان ، تحقیقات آزمایشگاهی زیادی دارند و سه قانون را مطرح می¬کند .
 یکی از این قوانین ، قانون آمادگی است ، قانون آمادگی یعنی چه ؟
یعنی اینکه فرد باید به یک مرحله از رشد و دانش برسد که بتواند موضوع را بفهمد ، مثلاً فردی چراغ نفتی دارد و می¬خواهد روشن کند کبریت می¬زند ولی روشن نمی¬شود . فکر می¬کند نفت ندارد و یا کبریت مشکل دارد ولی مشکل از آنها نیست با اندکی دقت متوجه می¬شود فتیله به اندازه کافی بالا کشیده نشده که شعله بتواند به آن برسد.
بنابراین کار معلم در اصرار وزیدن برای آموزش دادن دانش¬آموزان که از نظر ظرفیت عقلی و ذهنی به آن مرحله نرسیده مثل روشن کردن چراغ نفتی است .
 قانون دیگری که آقای سورون¬لایت در بحث مطرح می¬کند ، قانون اثر است
یعنی بین محرک و پاسخ باید رابطه خوشایندی وجود داشته باشد . یعنی اگر گربه که بر روی کفه قرار گرفته بجای غذا ، کتک بخورد . آیا دوباره بر روی آن کفه قرار خواهد گرفت برای گرفتن غذا ؟ مسلماً خیر پس غذا ، یک عامل محرک خوشایند است .
در این آزمایش و خطا وقتی رفتاری از ارگانیسم سر زد . باید این رفتار همراه باشد با یک فرایند خوشایند تا موجب تثبیت شود . این یک قانون اثر است .
 سومین قانونی که آقای سورون¬لایت مطرح می¬کند، قانون تمرین و تکرار است
ایشان معتقد است وقتی قانون اثر یعنی رابطه بین محرک و پاسخ خوشایند شد . اگر چنین رفتاری تکرار و تمرین شود ، بیشر تأثیر می¬گذارد . بنابراین در نظامهای آموزشی ، فرهنگ تکلیف و تمرین دادن رایج شد ولی سؤال اینجاست که آیا هر نوع تکلیف و تمرین و یا تکراری موجب یادگیری خواهد شد . جای تأمل دارد و حتی خود آقای سورون¬لایت در پایان کارهایش می-گوید ، هر تغییر تکراری موجب یادگیری نمی¬شود و حتی ممکن است برخی از تمرینها موجب باز داشتن یادگیری و کندی یادگیری شود . مثل تمرینهایی که در گذشته اغلب مدارس داشند ، تمرینهای تکراری و بی¬معنا و خسته کننده¬ای که ما در طول تحصیلات داشتیم .
 در اینجا سورون¬لایت حداقل دو ویژگی برای تمرین مطرح می¬کند
عامل شدت : به زبان ساده هر چه محرک در مقابل محرکی که ارائه می¬شود خوشایند باشد و از شدت خوشایندی بیشتری بر¬خوردار باشد ، یادگیری بیشتر خواهد بود یعنی اگر تمرینی که من انجام می¬دهم احساس کنم علاقه¬مند به این تمرین هستم ، آن تمرین مؤثر است و اگر تمرین با بی¬میلی و با فشار انجام دهم ، نتیجه بخش نیست .
 عامل تازگی : هر چقدر فعالیتی که ارگانیسم بخواهد انجام دهد ، تازگی داشته باشد ، یادگیری بیشتر است و هر چقدر مطالب تکراری و کهنه باشد و از تازگی برخوردار نباشد آن تمرین ، زیاد تمرین موثر نخواهد بود . بنابراین معلمان در امر تدریس و آموزش بچه¬ها باید به این دو امر توجه داشته باشد و اگر دو عامل شدت و تازگی در تمرین حذف شود ، درس جذابیت خود را از دست می¬دهد اما در نگاه شناختی«برونر» بعنوان یکی از شاخصه¬های این نوع تئوری مطرح می¬باشد .
در حالیکه رفتارگراها معتقدند که محیط یک عامل بسیار مهم در امر یادگیری است . همانطوری که اسکینر اشاره کرد و می¬گوید با دستکاری عامل محیط می¬توانیم موجب یادگیری آن موجود زنده شویم اما در دیدگاه شناختیها ، یادگیری را . تنها عامل محیطی نمی¬دانند بلکه آنرا یک عامل درونی و ذهنی رابطه و شناخت پدیدها ، بصیرت و بینش تلقی می¬کنند .
 « برونر » در فرایند یادگیری بر چند عامل تاکید دارد 
 
تاکید بر فرایند یادگیری :
رفتارگراها به نتیجه بیشتر توجه می¬کنند . مثل خودمان که چی یاد گرفتیم در حالیکه شناختیها مثل برونر به فرایند بیشتر توجه دارد . مثلاً چگونه یاد گرفتیم .
ممکن است یک دانش آموز در کلاس بیست بگیرد اما نه از طریق تجزیه و تحلیل و فهم و آزمایش بلکه فقط از طریق تکرار محض . « برونر » می¬گوید : این واقعاً ارزشمند نیست . آن نتیجه¬ای ارزشمند است که در فرایند مطلوب کسب شود و یا ممکن است محصول یک کارخانه¬ای بسیار مرغوب باشد اما همین کالای مرغوب در اثر استثمار کارگر بوجود آمده باشد . کالایی ارزشمند است که در یک فرایند تولید عادلانه و در محیط سالم بوجود بیاید . بهمین خاطر برونر به فرایند بیشتر توجه می¬کند .
 تاکید بر ساخت شناختی¬فرد فرد زمانی مسأله¬ای را یاد می¬گیرد که زمینه و پایه آن را در ذهن داشته باشد و اگر زمینه و پایه آنرا در ذهن نداشته باشد یادگیری صورت نمی¬گیرد .
 تاکید بر بصیرت و شهود . یعنی کشف رابطه .
 
 انگیزش درونی :
البته « برونر » انگیزه بیرونی را رد نمی¬کند می¬گوید شما وقتی شاگرد فعالیتی را انجام می¬دهد پاداش می¬دهید و او را تقویت می¬کنید ولی تا چقدر ؟ بالاخره بجایی می¬رسید که دیگر محرکهای شما تأثیر¬گذار نیست . ایشان می¬گوید : یادگیری اگر بر اساس انگیزه¬های درونی باشد مثل شاگردی که پیشرفت و اعتبار را دوست دارد حتی اگر پدر و مادر توصیه کنند کمتر بخوان و کمتر کار کن ولی او علاقمند است چون انگیزه درونی دارد .
شناختیها به محرک درونی و انگیزهای درونی بیشتر بهاء می¬دهند در حالیکه رفتارگراها به انگیزهای بیرونی بیشتر اهمیت می¬دهند . این بدان معنی نیست که رفتارگراها انگیزهای درونی را قبول ندارند یا شناختیها انگیزهای بیرونی را . بنابراین معلم خوب ، معلمی است که در شرایط خاص تشخیص دهد کدام یک از محرکها را استفاده کند و تا بتواند محرکهای بیرونی را به محرکهای درونی تبدیل کند .
یادگیری‌ از راه‌ دور: ابزار نیرومندی‌ برای‌ متخصصان‌ پرتوانمند
پرتوانمندی(multiskilling)‌  اصطلاح‌ جدیدی‌ در زبان‌ انگلیسی‌ است‌ و بواقع‌ آنقدر جدید است‌ که‌ هنوز در تازه‌ترین‌ نگارش‌های‌ لغتنامه‌های‌ انگلیسی‌ آکسفورد و وبستر نیامده‌ است‌. من‌ تعریف‌ کوتاهی‌ برای‌ این‌ واژه‌ دارم‌: «به‌دست‌آوردن‌ و به‌کاربستن‌ مجموعه‌ای‌ از مهارت‌های‌ مختلف‌ در محل‌ کار». این‌ واژه‌ بسیار مورد استفاده‌ متخصصان‌ منابع‌ انسانی‌ قرار می‌گیرد.
در این‌ دوران‌ که‌ خرید از مراکز خارجی‌ رواج‌ می‌یابد و اندازه‌ و قطع‌ کالاها کوچک‌ و کوچک‌تر می‌شود و در نتیجه‌، بیکاری‌ به‌ تهدیدی‌ جدی‌ بدل‌ می‌گردد، نیاز فزاینده‌ و فوری‌ ما این‌ است‌ که‌ به‌ افرادی‌ پرتوانمند بدل‌ شویم‌. خصوصاً حرفه‌ اطلاع‌رسانی‌ در بریتانیا از رکود اقتصادی‌ و کاهش‌ تبعی‌ تعداد کارکنان‌ کتابداری‌ و اطلاع‌رسانی‌ صدمه‌ دیده‌ است‌. مشاهده‌ افرادی‌ در کتابخانه‌ که‌ هر یک‌ کار دو یا سه‌ نفر را انجام‌ می‌دهند، یا می‌کوشند که‌ انجام‌ دهند، نامعمول‌ نیست‌. اکنون‌ افراد خیلی‌ زود درمی‌یابند که‌ از آنان‌ انتظار می‌رود یک‌ شبه‌ مهارت‌هایی‌ را ــ مثلاً ــ در مدیریت‌ مالی‌، مدیریت‌ پروژه‌، یا بازاریابی‌، علاوه‌ بر تخصصی‌ که‌ در مدیریت‌ اطلاعات‌ دارند به‌ دست‌ آورند.
مهندسان‌ اجتماعی‌ پیش‌بینی‌ می‌کنند که‌ در آینده‌ای‌ نه‌ چندان‌ دور، زمانی‌ می‌رسد که‌ م در طول‌ حیات‌ کاری‌ خود، چندین‌ بار حرفه‌ خود را تغییر می‌دهیم‌. حتی‌ امروز نیز انعطاف‌پذیری‌ در برخورد ما با کارکردهای‌ شغلی‌مان‌ برای‌ اشتغال‌ مداوم‌ و مستمر، یک‌ الزام‌ همگانی‌ است‌. آیا توانایی‌ چشم‌ بستن‌ بر این‌ گرایش‌ را داریم‌، یا این‌که‌ می‌توانیم‌ برای‌ حفظ‌ شغل‌ خود گام‌هایی‌ برداریم‌ و چه‌ بسا شغل‌های‌ جدید و رضایتبخش‌ دست‌ و پا کنیم‌؟ چگونه‌ می‌توان‌ این‌ کار را انجام‌ داد؟ با پرتوانمندی‌؛ یعنی‌ با تضمین‌ این‌ که‌ بتوانیم‌ به‌ کارفرمایان‌ ــ کنونی‌ و آتی‌ ــ خود نشان‌ دهیم‌ که‌ دارای‌ مهارت‌های‌ مطلوب‌ هستیم‌. 
برنامه‌های‌ مهارت‌آموزی‌ و ارزشیابی‌ علمی‌ در بریتانیا وجهه‌ فزاینده‌ای‌ یافته‌ است‌؛ در نتیجه‌ بازار تحصیل‌ و مهارت‌آموزی‌ در بریتانیا اکنون‌ دارای‌ گردش‌ سالانه‌ای‌ برابر با ۵/۳ میلیون‌ پوند است‌. کمیسیون‌ اروپایی‌ برنامه‌ای‌ با نام‌ «لئوناردو داوینچی‌» با هدف‌ ترویج‌ توسعه‌ خط‌مشی‌ها و اقدامات‌ مستمر شغلی‌ ارائه‌ کرده‌ و بودجه‌ای‌ در حدود ۶۰۰ میلیون‌ دلار امریکایی‌ تنها به‌ همین‌ برنامه‌ که‌ از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ اجرا خواهد شد تخصیص‌ داده‌ است‌.
مفهوم‌ محوری‌ برنامه‌ لئوناردو این‌ است‌ که‌ مهارت‌آموزی‌ باید جزئی‌ همیشگی‌ و ضروری‌ از حیات‌ کاری‌ فرد باشد، و به‌ منظور پشتیبانی‌ از ایده‌ نیروی‌ کار پرتوانمند و کاملاً کیفی‌، سال‌ 1996 «سال‌ یادگیری‌ مادام‌ العمر» نامیده‌ شده‌ است‌. اکنون‌ به‌ مهارت‌آموزی‌ یا یادگیری‌، بسیار بیش‌تر از هر زمان‌ دیگری‌ توجه‌ می‌شود. بسته‌های‌ آموزش‌ آزاد، یا از راه‌ دور، زیاد شده‌اند. در راستای‌ اهداف‌ این‌ مقاله‌، اصطلاح‌ «یادگیری‌ از دور» (یعنی‌ زمانی‌ که‌ دانشجو یک‌ موضوع‌ یا مهارت‌ را، بیرون‌ از محیط‌ کلاس‌ درس‌ و بدون‌ کمک‌ گرفتن‌ از آموزش‌ چهره‌ به‌ چهره‌، با استفاده‌ از کتاب‌ راهنما، نوار دیداری‌ یا شنیداری‌، و دیگر رسانه‌های‌ الکترونیکی‌ و البته‌ با پشتیبانی‌ آموزش‌ از راه‌ دور می‌آموزد) مفهوم‌ «یادگیری‌ آزاد»(open learning) (نوعی‌ از یادگیری‌ که‌ بیرون‌ از کلاس‌ درس‌ انجام‌ می‌شود و نوارهای‌ دیداری‌ و شنیداری‌، کتاب‌های‌ خودآموز، و… را در بر می‌گیرد) را نیز شامل‌ می‌شود.
در برنامه‌ مطلوب‌ مهارت‌آموزی‌، ممکن‌ است‌ مهارت‌آموزی‌ «ضمن‌ خدمت‌»، مهارت‌آموزی‌ رسمی‌ همگانی‌ در کلاس‌ درس‌، و انواع‌ گوناگون‌ آموزش‌ از راه‌ دور با هم‌ ترکیب‌ شوند. به‌ نظر من‌ هیچ‌ نوع‌ مهارت‌آموزی‌ بهتر از آن‌ مهارت‌آموزی‌ «ضمن‌ خدمت‌» که‌ به‌ وسیله‌ یک‌ متخصص‌ داده‌ شود نیست‌. اما در غیاب‌ این‌ نوع‌ از آموزش‌، محصولات‌ آموزش‌ از دور می‌توانند جایگزین‌ قابل‌ قبولی‌ به‌ شمار آیند. اگرچه‌ آموزش‌ از دور راه‌ حلی‌ برای‌ موانع‌ موجود بر سر راه‌ مهارت‌آموزی‌ ــ موانعی‌ همچون‌ هزینه‌، غیبت‌ کارکنان‌، و …ــ ارائه‌ می‌دهد، اما معایبی‌ نیز دارد. یادگیرنده‌ از راه‌ دور چه‌بسا که‌ احساس‌ انزوا کند و دلش‌ هوای‌ تعامل‌ چهره‌ به‌ چهره‌ با همدرسانش‌ را کند؛ او می‌خواهد با جلب‌ توجه‌ مستقیم‌ و شخصی‌ معلم‌، اطمینان‌ خاطر کسب‌ کند. بعلاوه‌، چه‌ بسا از نظر استفاده‌کننده‌، بسته‌های‌ آموزش‌ از راه‌ دور موجود، قالب‌ کاملاً مناسب‌ نداشته‌ باشند. بهترین‌ بسته‌های‌ آموزش‌ از راه‌ دور، اگر استفاده‌ کننده‌ مجبور باشد برای‌ استفاده‌ از آن‌ بر روی‌ نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای‌ جدید سرمایه‌گذاری‌ کند، ارزش‌ خود را از دست‌ می‌دهند.
آموزش‌ از دور به‌ چند دلیل‌ از پروفایل‌ بسیار خوبی‌ برخوردار است‌:
۱٫ به‌ استفاده‌کننده‌ امکان‌ می‌دهد به‌ جای‌ غیبت‌ از محل‌ کار، خودش‌ در فرصت‌های‌ خاص‌ خودش‌ مطالعه‌ کند. این‌ امر البته‌ ممکن‌ است‌ از نظر استفاده‌کننده‌، در مقایسه‌ با حضور
در یک‌ دوره‌ همگانی‌، یک‌ اشکال‌ باشد! در هر حال‌ برای‌ کسی‌ که‌ در یک‌ بخش‌ کوچک‌ و کم‌ بودجه‌ کار می‌کند، برنامه‌ آموزش‌ از دور تنها گزینه‌ موجود است‌؛
۲٫استفاده‌کننده‌ می‌تواند با سرعت‌ خاص‌ خود مطالعه‌ را پی‌ بگیرد؛
۳٫ دوره‌ آموزش‌ از راه‌ دور باعث‌ صرفه‌جویی‌ در هزینه‌های‌ سفر و اسکان‌ می‌شود، و
مستلزم‌ غیبت‌ کارکنان‌ هم‌ نیست‌ ــ و این‌ امر همیشه‌ موضوع‌ جذابی‌ برای‌ کارفرمایان‌ است‌؛

. برنامه‌های‌ آموزش‌ از دور در طیفی‌ از رسانه‌ها موجودند. برخی‌ از بسته‌های‌ آموزشی‌مشابه‌ در رسانه‌های‌ مختلف‌ عرضه‌ می‌شوند و در نتیجه‌ استفاده‌ کننده‌ می‌تواند قالبی‌ راانتخاب‌ کند که‌ بیش‌ترین‌ تناسب‌ را با نیازها و منابع‌ او دارد؛
۵٫ با این‌ شیوه‌، آموزش‌ در تمام‌ دنیا دسترس‌پذیر می‌شود. دوره‌های‌ بسیاری‌ هستند که‌عمده‌ آن‌ها در حال‌ حاضر از سوی‌ دانشگاه‌های‌ امریکا ارائه‌ می‌شوند و
دوره‌های‌ کوتاه‌مدت‌ و دوره‌های‌ مقطع‌دار را بر روی‌ اینترنت‌ عرضه‌ می‌کنند. اگر کسی‌ که‌ در بریتانیا زندگی‌ می‌کند یقین‌ کند که‌ دوره‌ خاصی‌ از یک‌ دانشسرا، دانشگاه‌ یا مؤسسه‌آموزشی‌ در ایالات‌متحده‌، یا سنگاپور، یا استرالیا برایش‌ کاملاً مناسب‌ است‌، در این‌صورت‌، فناوری‌ موجود تمام‌ موانع‌ عملی‌ را از میان‌ برخواهد داشت‌.
با این‌ که‌ بسته‌های‌ آموزش‌ از راه‌ دور از ده‌ها سال‌ پیش‌ موجود بوده‌اند، همگرایی‌ فناوری‌های‌ جدید رسانه‌ای‌، زمینه‌ساز رشد سریع‌ دوره‌های‌ آموزش‌ از راه‌ دور بر روی‌ دیسک‌ رایانه‌، دیسک‌ فشرده‌ خواندنی(CD-ROM) ، دیسک‌ فشرده‌ تعاملی‌(CD-I) و اینترنت‌ شده‌ است‌. بویژه‌ اینترنت‌ باعث‌ گستردگی‌ طیف‌ دوره‌های‌ موجود امروز، و افزایش‌ روزافزون‌ تعداد ارائه‌دهندگان‌ این‌ آموزش‌ها شده‌، و آنان‌ از اینترنت‌ به‌ عنوان‌ یک‌ واسطه‌ ارائه‌ استفاده‌ می‌کنند. دانشگاه‌ آزاد بریتانیا که‌ دوره‌های‌ آموزش‌ از دور را از طریق‌ رسانه‌های‌ متفاوت‌ ارائه‌ می‌کند تدریجاً به‌ این‌ نتیجه‌ می‌رسد که‌ دانشجویانش‌ به‌ گونه‌ فزاینده‌ای‌ از پست‌ الکترونیکی‌ برای‌ ارتباط‌ با استادان‌ خود استفاده‌ می‌کنند.
تعداد دانشجویانی‌ که‌ با استادان‌ دانشگاه‌ آزاد ارتباط‌ برقرار می‌کنند در سال‌ گذشته‌ از ۵۰۰۰ ناگهان‌ به‌ 16000 دانشجو افزایش‌ یافت‌. میزان‌ اتصال‌های‌ اینترنتی‌ در حال‌ افزایش‌ تصاعدی‌ است‌ و بنابر یکی‌ از پیش‌بینی‌های‌ اخیر، می‌توان‌ انتظار داشت‌ که‌ تا سال‌ 2000، تعداد استفاده‌کنندگان‌ از اینترنت‌ به‌ رقمی‌ حدود ۵۲ میلیون‌ نفر برسد. این‌ وضع‌، بازار گسترده‌ای‌ را برای‌ ارائه‌دهندگان‌ دوره‌های‌ آموزش‌ از دور فراهم‌ می‌آورد. بررسی‌های‌ پیمایشی‌ نشان‌ می‌دهند که‌ بخش‌ بزرگی‌ از استفاده‌کنندگان‌ از اینترنت‌ (91%) از این‌ رسانه‌ برای‌ یکی‌ از انواع‌ آموزش‌ از راه‌ دور استفاده‌ کرده‌اند .
اینترنت‌ همچنین‌ راه‌ مفیدی‌ برای‌ روزآمدکردن‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ مربوط‌ به‌ دیسک‌های‌ رایانه‌ و دیسک‌های‌ فشرده‌ است‌، که‌ در نتیجه‌ به‌ افزایش‌ طول‌ عمر محصول‌ کمک‌ می‌کند و ارزش‌ پول‌ را افزایش‌ می‌دهد. مثلاً سرمایه‌گذاری‌ اولیه‌ در یک‌ محصول‌ دیسک‌ فشرده‌ یا مهارت‌آموزی‌ مبتنی‌ بر رایانه‌ (سی‌بی‌تی‌) (Computer-Based Training: CBT)را، در صورتی‌ که‌ بتوان‌ محتوای‌ آن‌ را از طریق‌ اینترنت‌ به‌ سادگی‌ روزآمد کرد، می‌توان‌ جذاب‌تر کرد. «اَسلیب‌» برای‌ دوره‌ «سی‌بی‌تی‌» خود با عنوان‌ «اینترنت‌ برای‌ افراد کاملاً مبتدی‌» و برای‌ برنامه‌ دیسک‌ فشرده‌ خود با عنوان‌ «فناوری‌ در اداره‌» این‌ رویکرد را در پیش‌ گرفته‌ است‌.
لازم‌ است‌ که‌ خریداران‌ و استفاده‌کنندگان‌ مواد آموزش‌ از دور به‌ یاد داشته‌ باشند که‌ هر چند اینترنت‌ از پروفایل‌ بسیار خوبی‌ به‌ عنوان‌ یک‌ ابزار ارائه‌ برخوردار است‌، مواد این‌ دوره‌ها را از طریق‌ رسانه‌های‌ دیگر، مثل‌ نسخه‌ کاغذی‌، ویدئو، تلویزیون‌ کابلی‌، ماهواره‌ای‌ و معمولی‌، دیسک‌ فشرده‌ و «سی‌دی‌آی‌»، و حتی‌ نوارهای‌ صوتی‌ نیز می‌توان‌ به‌ دست‌ آورد. این‌ نکته‌ که‌ محمل‌ مندرجات‌ دوره‌ای‌، یک‌ فناوری‌ «قدیمی‌» باشد، لزوماً از اعتبار آن‌ نمی‌کاهد. معیارهایی‌ که‌ در این‌ رابطه‌ باید بدان‌ها توجه‌ داشت‌ عبارت‌اند از:
۱ـ دوره‌ مورد نظر تا چه‌ اندازه‌ با نیازهای‌ استفاده‌کننده‌ همخوانی‌ دارد؛
۲ـ آیا محمل‌ مورد استفاده‌ برای‌ استفاده‌کننده‌ کارایی‌ دارد (به‌ بیان‌ دیگر، آیا استفاده‌کننده‌ برای‌ استفاده‌ از بسته‌ آموزشی‌، نیازمند خرید نرم‌افزار، سخت‌افزار و / یا آموزش‌ دیگری‌ هم‌ هست‌)؟
۳ـ آیا مطالب‌ دوره‌ را می‌توان‌ به‌ سادگی‌ روزآمد کرد؟
۴ـ آیا بسته‌ آموزشی‌ مورد نظر، نشان‌ دهنده‌ «ارزش‌» پول‌ پرداخته‌ شده‌ هست‌؟
ارائه‌دهنده‌ دوره‌ آموزشی‌ باید متعهد شود که‌ نه‌ تنها مطالب‌ دوره‌ را با مناسب‌ترین‌ رسانه‌ در اختیار استفاده‌کننده‌ قرار دهد (که‌ این‌ فقط‌ وجه‌ تجاری‌ قضیه‌ است‌)، بلکه‌ باید این‌ مطالب‌ را در قالبی‌ آسانکار ارائه‌ کند. هدف‌ از این‌ امر آن‌ است‌ که‌ استفاده‌کننده‌ در هنگام‌ استفاده‌ از مطالب‌ آموزشی‌، اوقات‌ فرحبخش‌ و آموزنده‌ای‌ داشته‌ باشد، و نیز از بیعلاقگی‌ و کسالت‌ او، و در نتیجه‌، خودداری‌ از ادامه‌ آموزش‌ جلوگیری‌ شود.
دانشگاه‌ آزاد که‌ یکی‌ از کارآزموده‌ترین‌ ارائه‌دهندگان‌ آموزش‌ از دور در بریتانیا است‌، رکورد بسیار خوبی‌ در حفظ‌ دانشجویان‌ به‌ دست‌ آورده‌: میزان‌ تکمیل‌ دوره‌ توسط‌ دانشجویان‌ به‌ 80% می‌رسد، که‌ گواه‌ برتری‌ محصولات‌ و خدمات‌ آن‌هااست‌[3] . برنامه‌ آموزش‌ آزاد «اَسلیب‌» نیز تاکنون‌ انصرافی‌ نداشته‌، هر چند نمی‌توان‌ ادعا کرد که‌ محصولات‌ آموزش‌ از دور اسلیب‌ سابقه‌ای‌ به‌ اندازه‌ دانشگاه‌ آزاد داشته‌اند.
این‌ فناوری‌های‌ نوین‌ کمک‌ می‌کنند که‌ آموزش‌ از دور در دسترس‌ قرار بگیرد، و البته‌ از قیمت‌ آن‌ کاسته‌ شود. این‌ برای‌ کسانی‌ از ما که‌ چشم‌ انتظار تمدید اشتغال‌ ــ و آموزش‌ و باز آموزش‌ ــ برای‌ چند سال‌ دیگر هستند خبر خوبی‌ است‌!
ناتوانایی های یادگیری
نا توانایی های یادگیری مقوله خاص دیگری است که در حیطه کودکان استثنایی قرار دارد و درصد چشمگیری از کودکان را در بر می گیرد، نا توانایی های یادگیری نارسایی های خاصی است که در صورت عدم شناسایی آن معمولاً تحقیر و توهین و…بی دری و شکست های تحصیلی را به بار می آورد. اشکال بزرگ این اختلال آن است که بر خلاف نابینایی و ناشنوایی و … تشخیص آن در سنین پیش دبستانی به آسانی امکان پذیر نیست.
نکته مهم در تشخیص اختلالات یادگیری این است که بتوانیم اختلال را پیش از ظهور یا در همان مراحل اولیه ی ظهور مورد شناسایی قرار دهیم تا از صدمات روانی تحصیلی بعد جلوگیری کنیم. زیرا هم خود کودک به دلیل ناتوانایی در انجام بعضی تکالیف رنج می بردوتصویرمثبتی که ازخود داشته ازبین می رودوهم موردتوبیخ وسرزنش معلمین ودانش آموزان قرار می گیرد.
 

تا سال ۱۹۶۰ مشکل این کودکان ناشناخته بود و در این سال نظریات متفاوتی در این باب باز شد در این نظریات عامل نا توانی یادگیری ‌‌‌‌}معلول تنبلی، ضایعه مغزی، اختلال عصبی، معلولیت ادراکی{ را ذکر کرده اند.
در سال ۱۹۶۳ با برگزاری یک کنفرانس ملی به رهبری سامول کرک در شیکاگو اقدام به ایجاد یک مؤسسه ملی کردند او در این سخنرانی گفت : موضوع بحث ما در این جا کودکانی هستند که  یا به جهت سبب شناسی (برای مثال:  نقص جزئی در کار مغز یا اختلال عصبی – روانی) یا جلوه های رفتاری (برای مثال: فکری خوانی، اختلال های ادراکی) نامی بر آنها گذاشته شده و او پیشنهاد کرد که برای این گونه افراد اصطلاح ناتوانی یادگیری که در برگیرنده تمامی افراد مورد نظر است استفاده شود.
عناصر مشترک در تعاریف ناتوانی یادگیری:
۱- تفاوت میان عملکرد مورد انتظار و عملکرد واقعی کودک
۲- نشانه های رفتاری
۳- نبود سایر مشکلات مثل ناشنوایی
۴- تمرکز یا نگرش پایه آن ها درباره مشکل یادگیری
یک تیم زمانی می تواند از تشخیص نا توانی خاص یادگیری استفاده کند که کودک با سطوح توانایی و سنی خود در زمینه های }بیان کلامی، درک شنیداری، بیان نوشتاری، مهارت های پایه خواندن، درک خواندن، محاسبه ریاضی{ نتواند پیشرفت کند.
تیم تشخیص دهنده زمانی ممکن است یک کودک را به عنوان دارنده ناتوانی یادگیری خاص تشخیص دهد که ناهمخوانی بین توانایی و پیشرفت او ناشی از موارد زیر نباشد.
۱- معلولیت بینایی، شنوایی، حرکتی                2- عقب ماندگی ذهنی
۳- اختلال هیجانی                        4- محرومیت محیطی، فرهنگی، اقتصادی

تعریف کمیته اتحاد ملی
نا توانی یادگیری یک اصطلاح است که به گروه ناهمگون ی از اختلالات اطلاق می شود که با مشکلات خاص در کسب و استفاده از مهارت ها همراه می باشند (مهارت های گوش دادن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، استدلال کردن، توانایی های ریاضی مشخص می شوند).
دراین تعریف وجود ناتوانایی یادگیری را درهمه سنین به رسمیت می شناسد.
طبقه بندی ناتوانایی های خاص یادگیری
۱- ناتوانایی های یادگیری زبانی: که طیف وسیعی از کودکان را در بر می گیرد و به سه دسته فرعی؛ زبان درونی، زبان دریافتی و زبان بیانی تقسیم می شود. زبان درونی که در خود فرد است و شامل مفهوم سازی، تصویرسازی کلمات و هضم مفاهیم به فرد کمک می کند و کودکانی که در این مورد (زبان درونی) ناتوان هستند از درک معانی واژه ها عاجزند. زبان دریافتی، عبارت از توانایی درک زبان محاوره ای یا گفتگوی شفاهی که کودک مبتلا به این ناتوانی، معمولاً در مکالمات روزمره مشکل دارد یعنی آنها را از نظر فیزیولوژیکی می شنود اما درک نمی کند. اختلال ناشی از این نوع را با نام های ناشنوایی کلمه، زبان پریشی دریافتی، زبان پریشی حسی یاد می کنند. زبان بیانی به زبانی می گویند که به وسیله آن می توانیم با دیگران به طور شفاهی ارتباط برقرار کنیم و حرفهای خود را بزنیم.
۲- ناتوانی یادگیری خواندن: این ناتوانی یادگیری مختص به تحصیل بوده و تا زمان تحصیل تشخیص آن نا ممکن است. این ناتوانی در واقع عارضه ای شایع است.
۳- ناتوانی یادگیری نوشتار: این ناتوانی نیز در زمان تحصیل مشخص می شود، این کودکان در زمینه هایی مثل نوشتن با دست، ضعف مهارتهای پیش نیاز نوشتن، ناتوانی در شکل دادن به حروف، وارونه نویسی، جدانویسی، آیینه نویسی، دیکته نویسی و … .
۴- ناتوانی های یادگیری مربوط به ریاضیات: از ناتوانی های شایع است. دیس کالکولیا یا ناتوانی مفاهیم ریاضی به اشکال مختلفی وجود دارد مثل: مشکل  در تشخیص شکل، اندازه اعداد، شمارش و محاسبه و اندازه گیری.
۵- ناتوانی های یادگیری اجتماعی- عاطفی: دسته ای از کودکان به ناتوانی در یادگیری آداب و روابط اجتماعی و کنترل عاطفی چه در بیان و بروز عواطف و چه در پذیرش و تحمل آنها مشکل دارند. اشکال مرضی این ناتوانی شامل حواس پرتی، بروز رفتارهای نامناسب، گوشه گیری، تحرک بیش از حد و عدم درک اجتماعی جلوه می کند.
۶- ناتوانی های یادگیری ادراکی- حرکتی: زندگی ما با مهارتهای ادراکی- حرکتی آمیخته است. فرضیه هایی که معمولاً در این حیطه قرار می گیرند شامل کاستی های  ادراک دیداری (تشخیص شکل و زمینه) ارتباط های فضایی سیستم های حرکتی، نداشتن تعادل، ضعف در مهارتهای حرکتی ظریف یادرست، تمیز شنوایی و… .

علل ناتوانی های یادگیری
ناتوانی یادگیری گستره ای بسیار وسیع و متنوع دارد و علل به وجود آورنده آن نیز بسیار گسترده است.
در این کتاب ناتوانی های یادگیری به عواملی که در طبقه بندی والانس و یک لافلین ارائه داده اند استفاده شده شامل علل:
۱- عوامل آموزشی: که منظور فقر آموزشی- محیطی است یعنی فقر کمی و کیفی روش، مواد ومحتوای آموزش از مهمترین عواملی است که باعث نانوانی یادگیری می شود. مانند تدریس ناکافی نقص دانش علم، شیوه های تدریس ناصحیح.
۲- عوامل محیطی: محیط به صورت خاص می تواند در گسترش یا محدود کردن اختلالات یادگیری مهم باشد. موارد عمده محیطی مانند تغذیه، بهداشت، سلامتی، تحریک حسی، تحریک زبانی، رشد اجتماعی و عاصفی در ناتوانی های یادگیری مؤثرند.
۳- عوامل روانی: در زمره مهمترین علل به وجود آورنده اختلالات یادگیری تلقی می گردند. کودکانی که ناتوانی یادگیری به دلیل مسائل روانی دارند، در ادراک، یادآوری، شکل دادن به مفاهیم، پردازش اطلاعات و بیان اطلاعات، کمبود مهارتهای کلامی، ضعف حافظه کوتاه مدت و… دچار کاستی هستند.
۴- عوامل فیزیولوژیکی: چون آسیب دیدگی مغزی شدید یا جزئی و آسیب های وارده به سیستم عصبی مرکزی باعث ناتوانی یادگیری می شوند. عوامل فیزیولوژیکی به دو دسته ژنتیکی و بیوشیمیایی تقسیم می شوند. که عوامل ژنتیکی در بسیاری از ناتوانایی های یادگیری مثل دیس لکسی مؤثرند.
تشخیص و ارزیابی کودکان با اختلالات یادگیری
برای تشخیص کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری می تواند در دو مقطع سطحی و عمقی انجام پذیرد.
مرحله اول: سطحی وقتی است که معلم می بیند که شاگرد در یک یا چند واحد درسی دچار مشکل است، او را جهت بررسی به مراجع و مراکز صاحب صلاحیت معرفی می کند.
مرحله دوم: با استفاده از مشاهدات و آزمونهای بالینی تشخیص اولیه را محقق یارد می کنیم که این کار مستلزم به کار بستن روش ها، ابزار و آزمونهای مختلفی است. هدف آن گردآوری اطلاعات برای مربیان و مسئولان آموزش و پرورش برای برنامه ریزی مواد، محتوا، روش آموزش یاری دهد.
صاحب نظران مراحل زیر را در تشخیص ضروری می دانند.
۱- آیا کودک واقعاً ناتوانی یادگیری دارد؟محقق توانایی بالقوه وبالفعل کودک را می سنجد اگر اختلافی بین این دو زیاد بود کودک دچار اختلال است.
۲- سنجش میزان تلاش وپیشرفت: هرچه تلاش بیشتر پیشرفت سریع تر است به یک کودک سالم ویک کودک مشکوک، یک شعرداده می خواهند حفظ کنند. اگر کودک سالم ۳۰-۱۵ بار خواندن حفظ شد وکودک مشکوک با ۹۰-۸۰ بار خواندن دچار مشکل بود کودک دچار اختلالات است.( اختلاف میان سطح تلاشی وسطح پیشرفت)
۳- تجزیه وتحلیل یادگیری کودک: باید دید که کودک درکدام مرحله دچار مشکل است. دردریافت اطلاعات- پردازش اطلاعات یا تبدیل آن، کار تحقق باید بسیاردقیق باشد .
۴- کشف مانع یادگیری: تکمیل کننده مرحله سوم است.
۵- مقابله وتفسیر داده وتنظیم پیش فرض های تشخیص: تأیید پیش فرض ها به وسیله داده های عینی که از بکار بستن آزمون های استاندارد به دست آمده اند، این تشخیص از آنجا که مبنای برنامه ریزی آموزشی است از اهمیتی والابرخوردار است.
۶- تهیه وتنظیم یک طرح آموزشی براساس پیش فرض ها: هارسون وگراهام ۱۰ گام معرفی کردند:
– کارکنان آموزش وپرورش از نگرانی مدرسه آگاه کردند.
– وضعیت گذشته وکنونی کودک مورد بررسی قرارگیرد.
– موافقت کتبی ازوالدین.
– والدین حق برگشت وانصراف دارند.
– تیم ارزیابی تشکیل شود.
– خلاصه آن بصورت کتبی ارائه شود.
– تیم به ارزیابی ارائه خدمات به تصمیم گیری بپردازد.
– برای دانش آموزان جدید به طرح یک برنامه عمقی اقدام خواهد شد.
– طرح آموزش انفرادی باید پیش از شروع سال تحصیلی.
به دو رویکرد تشخیص می پردازیم:  } الگوی توانایی        الگوی مهارتی {
شیوه های ارزیابی ناتوانایی های یادگیری باهدف تجویز برنامه های آمورشی
توانایی:علت اختلال دردرون کودک است.مشکل دربینایی،شنوایی،ادراکی حرکتی و…. است . دراینجا سه فرضیه موجود است:
– اختلالات یادگیری زمینه سازمشکل تحصیلی است – می توان این فرآیند ها را اندازه گیری کرد
– می توان تخفیف داد یا از بین برد.
آزمونهای الگوهای توانایی: ‌}زبانی روانی    استعداد یادگیری روانی آموزشی         ترکیب حسی{
الگوی مهارت برتوانایی انجام تکالیف تحصیلی مثل: خواندن، نوشتن، ومحاسبه متمرکز است. یعنی ناشی از تجربیات ناکافی   می باشد وآموزش مستقیم مهارت های آنها را رشد خواهد داد.
برای بدست آوردن اطلاعات می توان از روش: ۱- پیشینه کاوی . ۲- مشاهده بالینی. ۳- آزمون های غیر رسمی. ۴- آزمون های میزان شده رسمی .
پیشینه کاوی: به جمع آوری اطلاعات دررابطه با قبل از تشکیل نطفه زمان بارداری وکیفیت رشدوتحول جسمانی روانی کودک .
مشاهده بالینی: به دو طریق اطلاعات جمع آوری می شود:
۱- مشاهده طبیعی دروضعیت طبیعی.    2- مشاهده طبیعی دروضعیت از بیش تعیین شده.
آزمون های غیر رسمی: توسط محقق ساخته می شود ومعمولاً شامل سیاهه های خواندن، خواندن مستقل ، آموزشی ، ناتوان واژه شناسی، محاسبه، مشکلی که دراین آزمون است هنجار یابی صحیحی صورت نگرفته تا بتوانیم یک کودک را با  کودک دیگر مقایسه نماییم.
آزمون های میزان شده رسمی: دارای اعتبار وروایتی است . مهمترین عصای فرد تشخیص دهنده است، چون این آزمون ها حد متوسطی را نشان می دهد امکان داد فرد را به ورطه خطا بیندازد.
ویژگی های کودکان مبتلا به ناتوا نی های یادگیری
در بررسی ویژگی های کودکان مبتلا به ناتوانی های یادگیری باید به این اصل مهم توجه داشت که میزان شباهت های این کودکان با کودکان عادی بسیار بیش از میزان تفاوت های آنها با این کودکان است و معمولاً این ناتوانی ها در زمینه تحصیلی جلوه می کند و این خود باعث ناکامی ها و شکست های تحصیلی می شود و پیامدهای ناگوار روانی و شخصیتی آن  به صورت رفتارهای لجام گسیخته و ناسازگارانه جلوه گر می شود.
این گونه کودکان مضطرب و پرخاشگر، محتاج محبت و نامطمئن نسبت به آینده می باشند. ناتوانی در خواندن از رایج ترین زمینه اختلالات یادگیری است که ممکن است ناشی از عادات خواندن یا به بازشناسی کلمه یا درک و بازگویی و یا تبدیل سمبل های نوشتاری به آوایی باشد. ناتوانی یادگیری در ریاضیات ممکن است ناشی از عدم توانایی در تمییز اشیا از جهت اندازه  و دسته بندی باشد. مشکلات مربوط به زبان ۵ درصد ناتوانی را شامل می شود که به درک زبان و بیان آن مربوط می شود. اختلالات ادراکی در برگیرنده استفاده از حواس برای تشخیص، تمایل، تفسیر محرک است. عدم هماهنگی عصب عضلانی از اختلالات حرکتی است. ناتوانی در روابط اجتماعی منجر به این می شود که فرد قدرت به عهده گرفتن یک نقش فعال در گروه را از دست می دهد. از ویژگی دیگر کودکان ناتوان دریادگیری در فرایندهای حافظه و توجه و دقت نیز دارای نارسایی هایی می باشند. اقدامات آموزشی باید با توجه به اهداف آموزشی، سن، جنس، طبقه اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی باشد وفعالیت ها و برنامه های آموزشی خاص این کودکان، رویکردی آموزشی- درمانی دارد.
جهت یادگیری آموزش کودکان مبتلا به یادگیری خاص می تواند در موارد زیر خلاصه شود.
۱- آموزش عادی در چهارچوب برنامه درسی عادی: که با بهره گیری از مربیان یا والدین غیر متخصص پابه پای کودکان عادی به تحصیلاتشان ادامه می دهند و معمولاً این اختلالات دوام ندارند و به آسانی برطرف می شوند.
۲- آموزش خاص در راستای اهداف برنامه درسی عادی: کودک در برنامه آموزش عادی پیروی می کند و تحت آموزش های خاص انفرادی توسط معلم مشاور و یا مشاور سیار به او داده می شود.
۳- آموزش خاص به علاوه درسی عادی: در این مرحله کودکان دارای اختلالات عمیق تری بوده و به تناسب نوع و گستره شدت ناتوانی کلاس های ویژه ای در کنار کلاس های عادی بر او تدارک دیده می شوند. و آموزش خاص تنها به عنوان یک شیوه کمکی مطرح می شود.
۴- آموزش خاص در مدارس خاص: برای کودکان با آسیب پذیری بالا به کار گرفته می شود که شامل امکانات، خدمات، تسهیلات و پرسنل متخصص در یک سکان مشخص است.