آثار فردی نماز

تاکنون درباره امر مقدس نماز بعنوان یکی از ارکان دین و نیز ستون آن۱ مکتوبات فراوانی به رشته تحریر درآمده است و این بواسطه اهمّیّت نماز از دیدگاه خداوند رحمان و رحیم دور از انتظار نبوده و نیست و طبیعی است که پرداختن به نماز توسط علما،اندیشمندان و دانشوران با توجه به تأکید خداوند جهان آفرین بر آن عکس العملی کاملاً منطقی و درست بوده است. فعلی که از آن بعنوان نورِ دیده یاد شده۲ و باز دارنده نوع بشر از فحشا و منکرات۳ می باشد. نماز که هنگام دیدار و زیارت۴ با یگانه معبود هستی بوده و معصوم(ع) برای آن چهار هزار۵ باب قائل شده است از چنان ابعاد وسیع و متنوعی بر خوردار است که در هر بعد آن درسی برای فرد مسلمان و مؤمن به خداوند نهفته است تا با درس های آموخته شده راه رسیدن به مقصد را روشن دیده و از هدف خالق هستی برای بشر غافل نگردد. اگر رب ودود هدف از خلقت بشر را عبادت۶ دانسته کدام عبادت ارزش آن پیش خداوند با اهمّیّت تر از نماز می باشد عبادتی که اگر درست به آن پرداخته شود دارای رهاورد عظیم دنیوی و اخروی است هم سلامت جسم انسان را تأمین و هم روح آدمی را که انس با عالم بالا دارد پالایش می کند. نماز در حیات دنیوی به او نظم داشتن و مدیریت زمان را می آموزد و اینکه با طهارت و رعایت بهداشت فردی تأمین کننده بهداشت و سلامت جامعه باشد. در آنجایی که خداوند ثواب اقامه نماز جماعت را آنقدر زیاد بر می شمارد۷ که جن و انس و ملائکه از نوشتن ثواب یک رکعت آن در می مانند. اقامه نماز در اوقات مختلف در طول شبانه روز آدمی را از دنیای کثرت بیرون برده و به عالم وحدت و توجه به مقام ربوبی می رساند و درس توحید و یگانه شدن را به انسان یادآوری می کند. نیّت نماز به انسان می آموزد که بایستی در هر کاری هدف خود را مشخص نموده و همه همّ وسعی خود را برای رسیدن به هدف آرمانی خود به کار گیرد.

در مجموع نماز اکسیری است حیات بخش که نجات دهنده انسان در دنیا و آخرت بوده و سعادت را برای آنها به ارمغان می آورد و در دل خود هدایای فراوانی دارد که می تواند راهگشای امور دنیوی و اخروی آنها گردد امور فردی انسانها را به سامـان کند،اجتمـاع آنها را نظم دهـد و عقبای آنها را آباد سازد و در یک کلام نماز معراج مؤمن است۸ و آواز شیرین عشق به معبود را در گوش او نجوا می کند و راه چگونه صحبت کردن با معشوق را به انسان می آموزد همان معشوقی که انسانها را عیال اله می داند و از شنیدن صدای آنها لذّت می برد تا جایی که از اجابت خواسته ی آنها در اوقاتی خودداری می ورزد تا بیشتر راز و نیاز و صحبت های آنها را بشنود. حرف و سخن در خصوص نماز ابعاد مختلفی را در برمی گیرد از صحبت در خصوص مقدمات قبل از نماز تا سخن در خصوص تک تک الفاظ آن و چگونگی بجا آوردن و بسیار حرفهای دیگر که در این مقاله جای طرح همه آنها نیست لذا در مقاله مذکور به آثار فردی نماز تا حدودی که میسور باشد بسنده می گردد هر چند که تاکنون به این موضوعات بسیار پرداخته شده ولی باز جای دارد که نویسندگان با توجه به اقتضائات زمانه پرده های تازه ای از این آثار را که مغفول مانده است آشکار سازند تا چراغ راه ابنای بشر در حیات دنیا و عقبی گردد.

 

مواردی چند از آثار فردی نماز

خداوند جلّ و اعلی برای تربیت و پرورش انسان و اینکه او را به درجه رشد و کمال برساند انجام اعمالی را بر او تکلیف نموده است تا از طریق یکی از اسماء مبارکه خود که «رب» بودن است دست بشر را گرفته و به خود نزدیک گرداند. در حقیقت می خواست راه قرب به خود را برای او هموار سازد. از میان عبادات مختلف ، نماز از جمله آنان است که خداوند جلّ و علی در آن خیر کثیر قرار داده است. نماز مشتمل بر آثار گوناگون فردی ، اجتماعی و اخروی می باشد و در تعالی روح و جسم بشر تأثیر شگرفی بجا می گذارد از میان جنبه های مختلف نماز برای هر بنده در ابتدای امر توجه به جنبه های فردی نماز از ارزش منحصر به فردی برخوردار است و با این ارزشگذاری است که بنده ، راه وصل به جانان جهان آفرین را هموار می سازد و مراتب عبد بودن خود را به اثبات می رساند و از نماز برای جلب رضایت پروردگار استمداد می طلبد. بنده طالب خیر خود ، با اهمّیّت دادن به نماز و سبک نشمردن آن با یک تیر چند هدف را یکجا برآورده می سازد. از طرفی رابطه خود را با معبود پیوندی جاودانه می بخشد و از طرف دیگر با اکتساب نشاط حقیقی در ارتباط با خداوند روح و جسم خود را به سلامت  می رساند تا اینکه بتواند در زندگی دنیایی خود که مزرعه ای برای آخرت می باشد راه کمال و ماندگاری را بپیماید با انجام نماز مقبول درگاه ربوبی بنده هم در دنیا سعادت دارد و هم دار بقا را آباد و نورانی می سازد در این قسمت سخن را با مکتوبی از شیخ صدوق(ره) در علل الشرایع به پایان برده و به طرح آثار فردی نماز پرداخته می شود.

شیخ در علل الشرایع از قول معصوم(ع) می گوید:

علّت و سرّ واجب شدن نماز اموری است : اقرار به ربوبیت حق عزّ و جل و خلع انداد و اضداد از او ، ایستادن در مقابل جبّار جلّ و جلاله با حالتی خوار و نیازمندانه ، خضوع و اعتراف به گناه و درخواست عفو از آنها ، گذاردن صورت در هر پنج بار روی خاک به خاطر تعظیم و بزرگداشت حقّ عزّ و جل ، متذکر خدا بودن و فراموش نکردن او ، خاشع و خاضع بودن در مقابل حضرتش و راغب و طالب بودن در زیادی دین و دنیا و انزجار از غیر خدا ، مداومت بر ذکر حق عزّ و جل در شب و روز تا بدین ترتیب بنده سید و سرور و مدبر و خالق خود را فراموش نکند تا به طغیان او منتهی گردد و در این به یاد بودن بنده پروردگار خود را فایده ای که هست آن است که از معاصی منزجر گردیده و باعث می شود از انواع فساد کناره بگیرد۹٫

 1)    نهی کردن از فحشا و منکر

قرآن کریم صراحتاً هدف از نماز را جلوگیری از فحشا و منکر می شمارد:

« ان الصلاه تنهی عن الفحشا و المنکر۱۰ »

فحشا و منکر انسان را در وادی گناه وارد می کند و آن باعث می شود که خیرات و خوبیها از انسان دور گردد و آدمی از نظر روحی و جسمی آسیب جدی ببیند. گناه دور شدن از قرب خداوند را در پی دارد و صفت عبد بودن که مایه کمال بشر و عاقبت به خیری اوست از او می گیرد. گناه باعث تاریکی روح ، به اجابت نرسیدن دعا ، قطع امید ، قطع شدن نعمت ، نزول بلا ، دریده شدن پرده های عصمت ، نزول درد و غم۱۱ و… می شود. اگر نمازی که می خوانیم نتواند ما را از فحشا و منکر باز دارد به قول امام صادق(ع) : «این نشانه جدی از نپذیرفته شدن نمازمان دارد۱۲٫»

خداوند کریم با امر انسان به بجا آوردن نماز واجب در پنج وقت در طی شبانه روز خواسته او را با آن شست و شوی دهد و اثر تاریـکی گناه را از صـفحه دلش پاک کند چون اگر کدورت دل در آدمـی باقی بماند میل و رغبت انسان را از انجام  کارهای خیر و خدایی می گیرد و رغبت به انجام معاصی را در او افزایش می دهد.متقابلاً عبادت و بندگی و در یاد خدا بودن وجدان مذهبی انسان را پرورش می دهد ، میل و رغبت به کار نیک را افزون می کند و از میل و رغبت به شر و فساد و گناه می کاهد. یعنی تیرگیهای ناشی از گناهان را زایل می گرداند و میل به خیر و نیکی را جایگزین آن می سازد.در نهج البلاغه مولا علی(ع) می فرماید:

« نماز گناهان را مانند برگ درخت میریزد و گردنها را از ریسمان گناه آزاد می سازد ، پیامبر خدا نماز را به چشمه ی آب گرم که بر در خانه شخص باشد و روزی پنج نوبت خود را در آن  شست و شو دهد تشبیه فرمود ، آیا با چنین شست و شوها چیزی از آلودگی بر بدن باقی می ماند؟۱۳ »

 2)    خودسازی

یک باب بسیار وسیعی در تعلیم و تربیت و معارف اسلامی است و آن اینکه ، انسان ساخته عمل خودش است یا به تعبیر دیگر انسان ساخته خود انسان است. یعنی انسان با عمل خودش ساخته می شود. هر جور عمل کند همانگونه ساخته می شود. در فلسفه اروپایی این حرف جدیدی تلقی شده است که به آن پراکتیس یا فلسفه عمل می گویند در صورتیکه از نظر قرآن این مسئله هزار و چهارصد سال است که مطرح شده است. یعنی هر جور عمل کند همانجور ساخته می شود. انسان هم سازنده عمل خودش و هم ساخته شده عمل خودش است. نماز انسان را می سازد چرا که قرآن می فرماید:

« یا ایها الذین أمنوا استعینو بالصبر و الصلوه »

یعنی از صبر و نماز استمداد و کمک و نیرو بگیرید. همین آداب ظاهر نماز را بگیرید ، بعد بروید به آداب باطن ، یعنی شرایط صحّت و قبول نماز را وقتی به انسان می گویند ، اگر نماز می خوانی روی زمین غصبی نباید بخوانی و الّا نماز باطل است ، خانه ات اگر غصبی باشد ، فرش خانه ات اگر غصبی باشد ، نمازت باطل است ، جامه ای که با آن نماز میخوانی ، حتی اگر مدیون مردم باشی و وقت ادای دین رسیده باشد و او مهلت ندهد و عجله داشته باشد و نگذارد نماز بخوانی ، اگر وقت وسیع باشد ، اول باید دین خودت را ادا کنی بعد نماز بخوانی ، یعنی اول رابطه ات را با بنده خدا درست کنی و حقوق مردم را رعایت کنی بعد به خدا مراجعه کنی ، که هر یک از اینها عاملی است برای ساخته شدن انسان۱۴٫ نماز فقط انجـام خشک یک سری افعـال و ایستـادن و نشـستن نیست که اذکـاری نیز بگویی و بعد تمام. بلکه صحّت نماز آدابی دارد که در بالا به آن اشاره شد. انسان نمازخوان برای صحّت نماز در یک کلام باید حقوقی را مراعات کند ، حق اله ، حق الناس و حق النفس. در غیر اینصورت از نماز جز خستگی و وقت گذرانی چیزی نمی ماند که شاید اثر معکوس و مخرب نیز داشته باشد.

 3)    طهارت ظاهری و باطنی

در نماز بر حفظ طهارت بسیار تأکید شده است از جنبه ظاهری لباس ، جوارح و مکان نماز باید کاملاً پاک بوده و عاری از کثافات و نجاسات باشد. یک مسلمان در پنج نوبت روزانه نماز به جای می آورد و همین امر او را مکلف می سازد که همیشه در تمیز نگه داشتن خود کوشا بوده و در حفظ آراستگی ظاهری خود سعی کامل نماید. روح و دل انسان نیز مراکز معنوی و باطنی انسان هستند که باید از صفات پست خالی و مملو از صفات پسندیده و نیکو باشند صفاتی که باعث خشم شیطان است و نفس امّاره انسان را در بند می کند و باعث قرب انسان به خداوند جمیل می گردد و انسان را آماده می سازد تا خود را برای انجام کارهایی که مایه خشنودی خداوند است تجهیز نماید. برای همین در وقت نماز خداوند امر به وضو ، غسل و یا تیمم می کند تا طهارت ظاهری تأمین و صفای روح حاصل آید در آیه شریفه داریم:

« اذا قمتم الی الصلوه فاغسلو وجوهکم و ایدیکم الی المرافق۱۵ »

آیه شریفه اشاره دارد که: در هنگام نماز،اول وضو بگیر،صورت و دستها را بشوی بعد مشغول نماز شو.

نورانیت و صفای باطنی که در سایه وضو پدید می آید بسیار ارزشمند است. از این رو در روایات ، تأکید شده است که انسان همواره با وضو باشد ، وضو به نور تشبیه شده و خوابیدن با وضو همچون احیا و شب زنده داری به حساب آمده است. برای دعا ، تلاوت قرآن ، زیارت و بسیاری از کارهای نیک و عبادی ، سفارش به داشتن وضو شده است. وضو به منزله اجازه ورود به حضور پروردگار است و برای قسمت های مختلف آن هم دعاهای خاصی در کتب بیان شده است۱۶٫

 4)    رعایت حقوق دیگران

حقّ النّاس وحقّ اله از جمله حقوقی است که خداوند رحمان بر آن تأکید بسیار دارد در خصوص حقّ الناس دارد که اگر طرف مقابل راضی نگردد انسان مورد بازخواست خداوند قرار میگیرد تا زمانیکه صاحب حق یا به حقوقش برسد و یا اینکه رضـایت دهد. حقّ اله را نیـز خداوند خود بـا بـنده اش تسویه می نمـاید و این دیـگر به رابطه بنده با خداوند برمی گردد که بنده تا چه حد در زندگی متوجه مرکز عالم وجود بوده و در امور و عبادات خود با او به راز و نیاز بپردازد. اگر بنده از سر صدق و خلوص نیت رو به سوی خدا آورد و برای قصورات خود طلب عفو و بخشش نماید خداوند نیز وعده گذشت داده است که خداوند تواب و رحیم است. حال خداوند نماز را به گونه ای قرار داده است که در آن باید بنده رعایت حقوق فوق الذکر را تمرین نماید تا برای او ملکه گردد و در طول زندگی دنیایی خود همیشه حافظ حقوق خداوند و دیگران باشد.

غصبی نبودن لباس ، مکان نماز گزار و آبی که با آن وضو می گیرد ، از ضرورتهای اقامه نماز است و اگر اندکی حرام در آن نفوذ کند دیگر زمینه ساز ارتباط عاشقانه با خداوند نیست. نماز اگر با آداب و شرایط آن اقامه شود انسان را به آرامش کافی می رساند و سطح انگیزه های او را تا عالی ترین مرتبه ، بالا می برد. انسانی که با رسیدن به بلوغ دریافته است قوانین و اصولی فراتر از خواسته ها و تمایلات شخصی او و دیگران وجود دارد با ایمان به خدا و عمل به دستورات او ، می تواند خود را از هر قیدی برهاند و به سطح بالایی از آزادی و وارستگی برساند. اما اگر شرایط و مقدمات نماز مناسب نباشد انسان را از بدیها باز نمی دارد و او را بالا نمی کشد و به مقصد نمی برد. اگر جسم انسان از مال آغشته به حق دیگران و یا حق خداوند انباشته شود اقبال انسان به نماز رنگ   می بازد و اگر هم به نماز روی آورد از فضایل و کمالات آن بی بهره می ماند. در دعا آمده است که:

« الهم انی اعوذبک من صلوه لاترفع »

و به تو پناه می برم از نمازی که انسان را رشد ندهد و بالا نبرد۱۷ .

 5)    هدفگذاری در زندگی

امروزه در علم توسعه جوامع یکی از کارهای مهم برنامه ریزی توسعه می باشد که در برنامه ریزی هدفگذاری از امور بنیانی و پایه ای می باشد. اگر در زندگی انسان هدف مشخص نباشد او سرگردان و نیروی خود را در جاهای نامناسب به هدر میدهد. میگویند انسانی که هدف ندارد به هر طرف که برود درست است یعنی مبنایی برای سنجش درستی کار او وجود ندارد. خداوند جمیل و لطیف نیز عبادات تکلیفی بشر را به گونه ای ساماندهی و تعریف نموده است تا علاوه بر بهره معنوی و اخروی ، زندگی دنیایی او را نیز به سامـان نمـاید. ازارکان نماز نیت است. در نیت بنده هدف خود را از بجا آوردن نماز مشخص می نماید اصلاً اعمال انسان در گرو نیت است چون در نیت است که مشخص می شود که فرد برای چه آغاز به فعالیت نموده است. بنده در نیت نماز اعلام می دارد که من هر یک از این نمازهای یومیه را که مشخص نموده ام برای قرب الهی بجا آورده ام که اگر غیر از این باشد نماز او مقبول و پذیرفتنی نیست. در زندگی هم همینطور است اگر فرد هدف خود را از انجام امور مشخص ننماید کارهایش بی معنی و عبث بوده و مورد شماتت است. هر که در نماز مشغول به غیر من باشد و به یاد من نباشد پس آن کس گویا استهزا به من می کند و نمی داند که استهزا به خود کرده است و خود را از رحمت من دور کرده است و من می نویسم نام او را در دیوان زیانکاران و حشر می کنم او را در قیامت با ایشان۱۸نیت ، رکن عبادت است. اگر عملی بدون نیت انجام شود یا نیت غیر خدایی داشته باشد باطل است. نیت اصل و اساس عمل است. مقدس ترین کارها به خاطر نیت بد ، فاسد می شود و ساده ترین کارها با نیت خوب ارزش بسیار پیدا می کند. در یک کلام باید گفت نیت و انگیزه و هدف عنصری است که به عمل یک انسان بها می دهد.۱۹

 6)    انضباط و وقت شناسی

نماز روح انضباط را در انسان تقویت می کند ، چرا که دقیقاً باید در اوقات معینی انجام شود که تقدیم و تأخیر آن موجب بطلان نماز است. هر یک از اعمال نماز باید در جای خود انجام یابد و تقدم و تأخر آن مجاز نمی باشد و نماز ارکانی دارد که اگر سهواً و یا عمداً فراموش گردد و انجام داده نشود موجب بطلان نماز است. برای بعضی از اعمال نماز ثواب بیشتری دیده شده است مثل سجود ، که از آن به انتهای خاکساری عبد یاد می شود در نماز باید موالات یعنی پشت سر هم انجام دادن اعمال رعایت گردد لذا بی نظمی در این عبادت پذیرفتنی نیست و مقبول درگاه خداوند نمی باشد. همچنین هر یک از نمازهای واجب زمان خاص خود را دارد از نمازهای یومیه گرفته تا نمازهای آیات ، میّت ، طواف نساء و نماز نذز. خداوند برای نماز اول وقت ارزش بیشتری قائل شده است و اگر با حضور قلب خوانده شود و رعایت مستحبات نیز در بجاآوردن آن رعایت گردد. همه اینها نشانه هایی است که خداوند رحمان و رحیم خواسته است به بنده خود بگوید در تمام طول زندگی جهت موفق شدن بایستی رعایت نظم و وقت شناسی در درجه اول اهمّیّت قرار گیرد. در قرآن کریم آمده است:

« حافظوا علی الصلوات و الصلوه الوسطی و قوموا لله قانتین * فان خفتم فرجالاً اورکبانا »

« از نمازها و نماز میانه مواظبت کنید و خاضعانه برای خدا به پا خیزید * پس اگر بیم داشتید پیاده یا سواره ]نماز کنید[۲۰ »

همچنین در روایتی از امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود:

« فردای قیامت ، شفاعت من به کسی که نماز واجب را از وقتش تأخیر بیاندازد نخواهد رسید۲۱ »

« صحیح به جای آوردن نماز که مقدمات و مقارنات و سایر امور آن درست و مطابق دستور شرع باشد و نماز را ضایع نسازد که در قرآن کریم عقوبت شدیدی برای تضییع نماز بیان شده است۲۲ » در قرآن کریم آمده است:

« فخلف من بعدهم خلف اضاعو الصلوه و ابتعوا الشهوات فسوف یلقون غیّا۲۳ »

آنگاه ، پس از آنان جانشینانی به جای ماندند که نماز را تباه ساخته و از هوسها پیروی کردند و به زودی گمراهی را خواهند دید.

 7)    وحدت جهت

مسئله دیگر این است که اسلام می گوید هنگام نماز همه رو به یک نقطه بایستید با اینکه خود اسلام تصریح می کند که از نظر واقعیت برای عبادت رو به هر طرف بایستد فرق نمی کند

« ولله المشرق و المغرب فاینما تولوا فثم وجه الّه۲۴ »

و مشرق و مغرب از آن خداست ، پس به هر سو رو کنید آنجا روی به خداست

از نظر واقعیت عبادت ، ما رو به مشرق یا مغرب ، شمال یا جنوب ، رو به هر طرف که بایستیم فرق نمی کند ، یعنی اینطور نیست که اگر رو به کعبه بایستیم با خدا مواجه هستیم ولی اگر رو به کعبه نایستیم و به طرف دیگـر بایستیم با خدا مواجـه نیستیم. ولـی در عین حـال اسلام به خـاطر یک مصلحت تربیتی اجتماعی که با روح عبادت ارتباط ندارد یعنی روح عبادت متوقف به آن نیست چنین استفاده تربیتی در اینجا می کند ، می گوید بجای اینکه نمازی که می خوانی ، به هر طرف که می خواهی باشد ، همه مردم رو به یک نقطه معین بایستند تا افراد بفهمند که باید یک جهت باشند ، یعنی این درسی است برای وحدت و اتحاد و یک جهت داشتن و رو به یک سو بودن. ولی وقتی که نمی خواهد نقطه ای را انتخاب کند چه نقطه ای را انتخاب می کند؟ با اینکه می گوید همه جا با خدا متساوی است اما خداوند بیت اله الحرام در مکه را بعنوان قبله مسلمین انتخاب می کند تا در نمازها رو بدان سو کنند. در قرآن کریم آمده است:

« ان اول بیت وضع للناس للذی ببکّه مبارکاً وهدی للعالمین۲۵ »

اولین خانه ای که برای مردم مقرر شد همان است که در مکه قرار دارد و مبارک و مایه هدایت جهانیان است

یعنی رو به سوی مکانی که اولین معبد و اولین مسجدی که برای عبادت خدای یگانه ساخته شد۲۶٫

 8)    تعظیم خدا و تحقیر غیر خدا

آن کسی که الله اکبر را به خودش تلقین کرده است هرگز عظمت هیچکس و عظمت هیچ چیزی او را مرعوب نمی کند چرا؟ الله اکبر بزرگتر از هر چیز و بلکه بزرگتر از هر توصیف ذات اقدس الهی است ، الله اکبر یعنی چه؟ یعنی من خدا را به عظمت می شناسم. دیگر وقتی من خدا را به عظمت می شناسم همه چیز در مقابل من حقیر است. این کلمه الله اکبر به انسان شخصیت می دهد روح انسان را بزرگ می کند. علی(ع) می فرماید:

« عظم الخالق فی انفسهم فصغر ما دونه فی اعینهم »

خدا به عظمت در روح اهل حق جلوه کرده است و لهذا غیر خدا هرچه هست در نظرشان کوچک است۲۷٫

حقیقت خلوت با حق ترک غیر است ، حتی نفس که از بزرگترین اغیار و ضخیم ترین حجت است و انسان مادامی که به خود مشغول است از حق غافل است ، چه جای آنکه با حق خلوت کند. و اگر در یک سجده در جمیع ایام عمر، خلوت حقیقی حاصل شد ، جبران خسارت بقیه عمر می شود و عنایت حق از او دستگیری می کند و از دایره دعوت شیطان خارج می شود و اگر در حال سجده ، که اظهار ترک غیریت و رفض انانیت است قلب مشغول به غیر باشد در زمره منافقان و اهل خدعه منسلک گردد. پناه می برم به خدای تعالی از مکرهای نفس و شیطان و از خسران و خذلان و رسوایی در محضر ربوبیت ……. خداوندا ، توجه ما به غیر تو از روی استهزا نیست. ما چه هستیم که در محضر قدس ملک الملوک علی الاطلاق استکبار و استهزا کنیم ولی قصور ذاتی و نقص ما قلوب محجوب ما را از تو معروف داشته و اگر عصمت و پناه تو نباشد ، ما در شقاوت خود تا ازل باقی هستیم و راه نجاتی نداریم۲۸٫

 9)    صلح و مسالمت طلبی

بالاتر ، مسئله صلح و سلم طلبی است که در سلام نماز مطرح است. نماز توجه به خداست ، توجه به غیر خدا شرک است ولی در عین حال به ما می گویند در نماز بگو:

السلام علینا و علی عبادالّه الصّالحین

سلام بر ما ، سلامت بر ما و بر جمیع بندگان شایسته خدا ، اعلام صلح و اعلام صفا با همه بندگان صالح خدا        می کنی. به قول امروزی ها اعلام همزیستی مسالمت آمیز با همه افراد شایسته می کنی. در حال نماز می گویی: من با هیچ بنده شایسته ای سر جنگ ندارم- چون اگر با بنده شایسته ای سر جنگ داشته باشم خود نا شایسته ام. این یک اعلام سلم طلبی است ولی نه برای عموم بشر حتی افرادی که باید ریشه آنها را کند تا بشریت سالم بماند ، بلکه برای بندگان صالح و شایسته خداوند ، یعنی خداوندا ، من با هیچ بنده درست تو سر جنگ و ستیز ندارم۲۹

معنای سلام در پایان نماز ، امان است ، یعنی هر کس امر خدا و سنت پیامبرش را با خشوع قلب به جای آورد ، از بلای دنیا در امان است و از عذاب آخرت بر کنار. و سلام نامی از نامهای خدای تعالی است که در میان خلق خود به ودیعت نهاده تا در داد و ستد ، نگاهداری امانات و روابط با هم صدق هم نشینی و صحت آمیزش و معاشرتشان به کار برند و اگر خواهی سلام را در جای خود نهی و معنایش را ادا کنی ، باید از خدا پروا نمایی و دین و دل و عقل تو از تو در سلامت باشد و آنها را به تیرگی گناهان نیالایی و باید فرشتگان نگهبانت را در امان بداری و آنها را نیازاری و ملولشان نسازی و با رفتار ناشایست ایشان را از خود دور نسازی. سپس دوستت و آنگاه دشمنانت باید از جانب تو در امـان باشند که هر که نزدیکـانش از او در امان نباشد به یقین بیگـانه از او در امـان نخـواهد بود و کـسی که سـلام را در ایـن جایگـاهها نـنهد او را نـه سـلام است و نـه تسلیـم. و او در سـلام دروغگوست هر چند در میان مردم بدان تظاهر کند۳۰

۱۰)           آرامش جسم و روان

نماز ذکر خداست و یاد خدا و ارتباط با او مایه آرامش روان و سکینه قلب است. انسان سراپا نیاز و ناتوانی ، آنگاه که در برابر خداوند قادر و آگاه می ایستد و با او راز و نیاز می کند خود را تحت حمایت و عنایت او احساس می کند و قلبش آرام می گیرد. ائمه بزرگوار آنگاه که به نماز می ایستادند آنچنان آرام می گرفتند که حوادثی که در اطرافشان می گذشت احساس نمی کردند۳۱٫

خداوند متعال می فرماید : نماز را برپا دار تا به یاد من باشی

« اقم الصلوه لذکری۳۲ »

و در جای دیگر می فرماید : ذکر خدا مایه ی اطمینان و آرامش دلهاست

« الا بذکر الّه تطمئن القلوب۳۳ »

و باز می فرماید : ای نفس مطمئنه به سوی پروردگارت بازگرد ، در حالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود ، در زمره بندگانم درآی و در بهشتم گام بگذار

« یا ایتها النفس المطمئنه * ارجعی الی ربک راضیه مرضیه * فادخلی فی عبادی * وادخلی جنتی »34

از انضمام این سه آیه به خوبی می فهمیم که نماز انسان را به یاد خدا می اندازد ، یاد خدا نفس مطمئنه به او می دهد و نفس مطمئنه او را به مقام بندگان خاص و بهشت جاویدان می رساند۳۵٫

  

نتیجه کلام :

نماز که از آن به عنوان اولین مورد از فروع دین یاد می شود عبادتی است که از جامعیت کامل برای رشد و تعالی بشر به عنوان خلیفه خداوند در روی زمین برخوردار است. نماز به عنوان پیمان با خداوند انسان را از قعر ذلّت به اوج اعلی و از فرش به عرش می رساند اگر با شرایط سفارش شده توسط خداوند کریم و معصومین(ع) بجا آورده شود می تواند دوای دردهای روحی و اخلاقی باشد. به فرموده مولا علی ، خداوند نماز را واجب کرد تا انسان را از کبر ، دور کند همان صفتی که باعث رانده شدن شیطان رجیم از درگاه الهی گردید. نماز به منزله پرچم و آرم و نشانه مکتب اسلام انسانی را تربیت می کند که شایسته جانشینی خداوند در روی زمین باشد. انسانی که خداوند هدف از آفرینش جهان را برای او دانسته است و اداره کره خاکی را به او سپرده است با نماز و عبادات دیگر تربیت می شود تا بتواند از عهده مسئولیتهای سنگینی که خداوند از او انتظار دارد برآید. به جهت اهمیت نماز ، در قیامت اولین سوال در خصوص نماز است و وسیله سنجش مردم می باشد.

این مقاله که شمه ای از آثار فردی نماز را در حد بضاعت فکری مطرح نموده است را با گفتاری از عارف کامل ، معمار و بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران ، امام خمینی(ره) ، در مقدمه کتاب با ارزش آداب الصلوه پایان می بریم:

آنچه در این مقام باید دانست آن است که اکتفا نمودن بصورت نماز و قشر آن و محروم ماندن از برکات و کمالات باطنیه آن ، که موجب سعادات ابدیه بلکه باعث جوار رب العزه و مرقاه عروج به مقام وصول محبوب مطلق که غایت آمال اولیا و منتهای آرزوی اصحاب معرفت و ارباب قلوب بلکه قره العین سید رسل صلی اله علیه و آله است ـــ از اعلی مراتب خسران و زیان کاری است که پس از خروج از این نشأۀ و ورود در محاسبه الهیه موجب حسرتهایی است که عقل ما از ادراک آن عاجز است. ما تا در حجاب عالم ملک و حذر طبیعت هستیم از آن عالم نمی توانیم ادراکی نماییم و دستی از دور بر آتش داریم. کدام حسرت و ندامت و زیان و خسارت بالاتر از آن است که چیزی که وسیله کمال و سعادت انسان و دوای درد نقایص قلبیه است و در حقیقت صورت کمالیه انسانیه است ، ما پس از چهل پنجاه سال تعب در راه آن از آن به هیچ وجه استفاده روحیه نکرده سهل است ، مایه کدورت قلبیه و حجابهای ظلمانیه شود ، و آنچه قره العین رسول اکرم(ص) است موجب ضعف بصیرت ما گردد.

« یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله »

« دریغا که در نزدیک شدن به خدا کوتاهی کردم »      ( زمر / ۵۶ )

پس ای عزیز ، دامن همت به کمر زن و دست طلب بگشای و با هر تعب و زحمتی است حالات خود را اصلاح کن و شرایط روحیه نماز اهل معرفت را تحصیل کن ، و از این معجون الهی که با کشف تام محمدی(ص) برای درمان تمام دردها و نقص های نفوس فراهم آمده استفاده کن و خود را تا مجال است از این منزلگاه ظلمت و

حسرت و ندامت و چاه عمیق بُعد از ساحت مقدس ربوبیت جلّ و علا کوچ ده و مستخلص کن وبه معراج وصال و قرب کمال خود را برسان که اگر این وسیله از دست رفت وسایل دیگر منقطع است.

« ان قبلت قبل ما سواها ، و ان ردت ردّ ما سواها»

« اگر (نماز) پذیرفته شد سایر اعمال پذیرفته می شود و اگر رد شد کارهای دیگر نیز رد می شود۳۶ »