کالبد شكافي يك ديكتاتور

اگر خصلت های شخصی صدام حسین مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد، شخصیت او در سایه بیوگرافی دیکتاتورها و کشورگشایان تکوین یافته است. می گویند با آنکه صدام حسین از کردها به شدت نفرت داشت، اما در ایام نوجوانی و جوانی سخت شیفته صلاح الدین ایوبی کرد تبار بود که نیروهای صلیبی را از فلسطین و شامات بیرون کرد و مصر را از فاطمیان گرفت. زمانی که گرایش چپی و ناسیولیستی پیدا کرد هیتلر و استالین الگوی او بود. با توجه به فرایند رشد فکری و الگوپذیری او، می توان شخصیت صدام حسین را نیزدرجمع دیکتاتورها و کشورگشایانی چون اسکندر مقدونی، چنگیزخان مغول، تیمورلنگ، نادر افشار، سلطان محمود غزنوی، عبدالرحمان جابر، هیتلر، موسولینی، استالین، مائو و…بررسی کرد.

اولین ویژگی این افراد، خود خواهی و افزون طلبی بی حد و حصر است،« قدرت» شیرین ترین «واژه» در کام آنان است و فقط این واژه است که نا رسایی های روحی آنان را تسکین میدهد. از آن جایی که خود خواهی و قدرت طلبی مرز مشخصی ندارد، انسان هر قدر به آن برسد باز هم حریص تر می شود، به همین دلیل کشورگشایان ودیکتاتوران با تمام اقتداری که داشتند، بازهم شب و روزآرام و قرار نداشتند و برای گسترش قدرت خود یکسره تلاش می کردند و مردمی را که مانع اقتدار آنان بودند بی درنگ قلع و قمع می نمودند. با پیشرفت علوم روان شناسی وقتی شخصیت این افراد روان کاوی گردید، به این نتیجه رسیدند که این افراد دچار نوع مرض هیستری هستند. هیستری نوعی اختلالات را در کیش شخصیتی انسان وارد می کند و انواع مختلف دارد که یکی از آنها افسارگسیختگی در قدرت طلبی است.
دومین ویژگی تسلط گسترده و استبدادی در قلمرو قدرت است. می گویند کشورگشایان و دیکتاتوران مدیران سلطه گستر و بسیار مقید هستند که بر همه چیز نظرش را اعمال می کنند و بر تمام رفتار و کردار افراد و پیروان خود تسلط کامل دارند. این هژمونی شخصیت او را به عنوان یک تابو بالا می برد و حتی به منزله پرستش می رساند، از آن جایی که غریزه افزون طلبی در کیش شخصیت این افراد حد و حصری ندارد، در مدیریت خود نیز فرصت هرگونه خودنماییی را از پیروان خود سلب می کند، اخلاق استبداد در سراسر قلمرو قدرت او شکل می گیرد، چنان وضعیتی به وجود می آید که نفس کشیدن را برای مردم عادی دشوار می سازد.
سومین ویژگی، قساوت و بی رحمی این افراد است. قساوت و نگاه استبدادی به قدرت در سایه خود خواهی رشد می کند و نوع هیستری که این افراد دچار آن می گردد در میزان نگاه استبدادی به قدرت در وجود آنان تاثیر فزاینده دارد . به همین دلیل قدرت هدفی است که هیچ چیزی نمی تواند به عنوان مانع در برابرآن قد علم کند. انسانها در صورتی حق زندگی دارند که از اقتدار او اطاعت بی چون و چرا کنند و در غیر این صورت مجازات آن مرگ است.
چهارمین ویژگی که در بسیاری این افراد یافت شده تخیل بالا و دارا بودن استعداد نویسندگی است. بسیاری از دیکتاتوران و کشورگشایان از قدرت تخیل بالا برخورداربوده اند و آثاری از خود برجای گذاشته اند. تخیل نقش اساسی در نویسندگی دارد، اما فرایند رشد تخیل درکیش شخصیتی انسانها مسیر قلم آنان را مشخص می کند که در کدام وادی و در کدام موضوع باید گام بردارند. دیکتاتورها از این نعمت خدایی نیز در راه افزون طلبی خود استفاده می کنند و آرمانها و آرزوهای جاه طلبانه شان را که به آن رسیده اند و یا به آن نرسیده اند، در نوشته های شان ابراز می دارند و تصویری از اتوپیای ذهنی خود را بیان می کنند. نویسندگی نعمتی است که باید در خدمت خلق باشد، اما دیکتاتورها فقط ازآن در خدمت خود استفاده می کنند و برای کیش شخصیتی خود شان می نویسند.کتاب« تاج التواریخ» عبد الرحمان خان و« نبرد من» هیتلر «رقص شیطان» صدام حسین وچند کتاب دیگری که در باره حکومت خود نوشته است و کتاب های که استالین، موسولینی، مائو و… نوشته اند، همه نشان می دهند که آنان استعداد خاصی برای نویسندگی داشته اند و فقط آن را در راستای خودخواهی های خود به کار برده اند.
دوران کودکی و حوادثی که برای آنان اتفاق می افتد در تکوین شخصیت آنان نقش به سزا دارد، از آنجایی که این افراد روح حساس دارند و بسیار زود از حوادث و اتفاقات بیرونی اثر می پذیرند، کیش شخصیتی آنان در واقع تقریبا در همان آوان کودکی شکل می گیرد و یک حادثه ممکن است کیش شخصیتی شان را به میزان قابل توجهی تغییر دهد. روان شناسان و قتی شخصیت های مشهوررا مورد روانکاوی قرار داده اند، در قدم اول سراغ دوران کودکی آنان رفته اند؛ زیرا کیش شخصیت بسیاری از افراد انسانی وبویژه افرادی که نسبت به دیگر افرادعادی تفاوت دارند در دوران کودکی شکل می گیرد و حوادثی را که در دوران بزرگ سالی می آفرینند در واقع بروز آن کیش شخصیتی است که از او در دوران کودکی شکل گرفته است. به هین دلیل زندگی صدام حسین نه تنها کیش شخصیتی او را بیان می کند، بلکه بسیاری ازویژگی های مشترکی را که دیگر دیکتاتوران دارند نیز بیان می کند. صدام حسین در اپریل ۱۹۳۷ در یک روستای فقیر و محنت زده به نام «عوجه» به دنیا آمد. گفته می شود خانواده وی در خشونت بدوی در این روستا شهرت زیاد داشت و تعصب قبیله ای در اندرون خانه های این روستا نفوذ فراوان کرده بود. سرشت کودکی صدام حسین درچنین محیطی شکل گرفت. او در همان آغاز کودکی با خشونت دست و پنجه نرم کرد. پدرش پیش از به دنیا آمدن او کشته شده بود. مادرش به همسری مردی دیگر درآمد. سرنوشت صدام تا ده سالگی به دست ناپدری خشن و پدربزرگ نامهربانش افتاده بود. آنها جز به زبان شلاق و کتک با او سخن نمی گفتند. او مانند یک بچه سرراهی و بی پناه بار آمد، فرزندی ناخواسته ای بود که از همه اذیت و آزار می دید. هیچ همبازی ای نداشت. بچه های هم سن و سالش او را تحقیر و تمسخر می کردند. او که پسر حساس و با هوش بود این حوادث سخت بر او تاثیر گذاشت و از این حقارت بی کران یک نکته را خوب آموخت و آن این که در زندگی هرگز نباید ضعیف بود؛ اما از آنجایی که خود حقارت های زیادی را متحمل شده بود هیچ حقی را برای دیگران قایل نبود. خانواده مادرش نه تنها کمترین عطوفت و مهربانی را ازصدام دریغ می داشت، بلکه او را برای کسب در آمد و بدست آوردن لقمه نانی برای گذر روزگار هم زیر فشار می گذاشت. ناپدری صدام او را به زور و لت و کوب به شبانی می فرستاد وپدربزرگش او را مجبور می کرد که در ایستگاه قطار تکریت، بر سر راه آهن بغداد به موصل، تربوزهای مزرعه اش را بفروشد. بدین ترتیب صدام حسین با زخمهای بی شمارش بزرگ می شد و حس کینه جویی و انتقام گیری دروجود او نهاد ینه می گردید. او در همان کودکی به قهرمانها علاقه داشت و چنانچه گذشت او به صلاح الدین ایوبی در دوران کودکی علاقه داشت و دراندیشه های کودکانه اش بدین باور بود که او با فتوحات بیشمارش پوزه دشمنان را به خاک مالید و امت عرب را متحد کرد.
در سن ده سالگی وضعیت زندگی او تغیر می کند، ناجی او در حقیقت مامایش خیرالله طلفاح یک افسر اخراجی از ارتش عراق و ناسیونالیست افراطی است. او پدر معنوی صدام به شمار می رود. او بود که مغز این «بچه یتیم» را با افکار ناسیونالیستی شستشو داد وبه او آموخت که «نژاد عرب» از هر قوم و ملتی بالاتر است و راه رسیدن به قدرت و سلطه، مبارزه سیاسی است. او در سن ده سالگی در بغداد با سرپرستی مامایش به مکتب می رود. او در دوران مکتب به یکی از اوباشان بغداد مبدل می شودکه معلمان و همکلاسی های او از دستش در امان نبوده اند و به عنوان«شقاوه»( قلدر و زورگو) برای خود در بغداد جای پای باز می کند. دوران کودکی و نوجوانی او در سایه چنین خشونت های سپری شد.
در سال ۱۹۵۲ حزب بعث شاخه عراق تشکیل گردید. او در سن ۲۰ سالگی در سال ۱۹۵۷، به حزب بعث پیوست، این حزب درآن زمان در سراسرعراق حداکثر هزار عضو داشته است.
در نهم فبروری ۱۹۶۳ علیه جنرال قاسم کودتا صورت گرفت رهبران اصلی کودتا که از درون زندان قاسم، کودتا را هدایت کرده بودند، دو افسر ارتشی بودند به نام عبدالسلام عارف و یک سرهنگ بعثی به نام احمد حسن البکر. صدام حسین بلا فاصله پس از کودتا به عراق باز گشت و حاکمیت تازه به این جوان ۲۶ ساله میدانی وسیع داد و از نیروهای شبه نظامی بعث گارد ملی را تشکیل داد و به قلع وقمع مخالفان پرداخت. رئیس جمهور عبدالسلام عارف از قدرت گیری نیروهای بعثی در قالب گارد ملی وحشت کرد این گارد را تعطیل کرد و صدام را به زندان برد، اما او پس از مدتی از زندان گریخت ودر ۱۷جولای ۱۹۶۸ کودتای نظامیان بعثی پیروز شد وحسن البکر به ریاست جمهوری رسید و صدام حسین به عنوان فرد شماره دوی قدرت در عراق مطرح شد. هر چند که حسن بکر مقام ریاست جمهوری را به عهده داشت؛ اما ستون فقرات قدرت در اختیار شبکه مخفی حزب و دستگاه امنیتی آن بود که صدام حسین جوان بر رأس آن قرار داشت و روز به روز بر قدرت خود می افزود. در طول دهه ۱۹۷۰ صدام مهمترین رقبای خود را در حزب و دولت از میان برد، صالح مهدی عماش معاون بکر، عدنان خیرالله، ژنرال حردان تکریتی، شفیق کمالی، عبدالکریم شیخلی، شاذل طاقه، عبدالکریم مصطفی نصرت و بسیاری دیگر را. اوج تصفیه های خونین صدام در شامگاه هشت اگست ۱۹۷۹ صورت گرفت که عوامل صدام برخی از برجسته ترین رجال حزب و دولت را سر بریدند و حسن البکر را محترمانه کنار گذاشت و خود زمام امور عراق را به دست گرفت. ویژگی حکومت او ازهمان آغاز تا پایان چنین بود: تکیه بر پیوندهای عشیره ای، بی اعتمادی مطلق به بیگانگان، مهربان و سخاوتمند با دوستان، خشن و بیرحم با مخالفان. در نتیجه سایه ترور و وحشت سراسرعراق را فراگرفت. با ملی شدن نفت عراق در اول جون ۱۹۷۲ ظرف تنها چند سال عواید نفتی عراق پانزده برابرافزایش یافت ودرآمد سالانه این کشور از ۸/۱ به ۶/۲۳ میلیارد دلار رسید، در چنین وضعیتی بود که صدام حسین رویاهایش را در حال تحقق می دید، او در قدم اول به فکرساخت کاخ های مرمرین برای خود برآمد و به اطرافیان خود بذل بخششهای فراوان کرد، در حالی که مردم عراق در فقر و بدبختی به سر می بردند میلیارد ها دلار برای ناسیولیزم عربی در دیگر کشورها به مصرف می رسید.
ناسیولیزم افسارگسیخته صدام حسین سبب جنگ خونین بین ایران و عراق گردید و در سال ۱۹۸۰ ارتش عراق به ایران حمله کرد. این جنگ ۸ سال طول کشید و گفته می شود میلیون ها کشته بر جای گذاشت.
دیکتاتور عراق در سال ۱۹۹۱به بهانه تلاش کویت در جهت پایین آوردن قیمت نفت، به آن کشور حمله کرد و کویت را ضمیمه خاک خود نمود.
حمله دیکتاتور عراق به کویت اما خشم کشورهای غربی را بر افروخت و ارتش آن کشور با حملات گسترده هوایی از کویت بیرون رانده شد. ارتش صدام در این مرحله بسیار ضعیف شده بود، بناءً شیعیان در جنوب و کردها در شمال که سالها استبداد استخوان شکن صدام را تحمل کرده بودند، علیه او قیام کردند؛ اما در این مرحله نیز صدام مخالفینش را قلع و قمع کرد و گفته می شود در اثر حملات ارتش صدام دست کم ۳۰۰ هزار عراقی در جنوب کشته و آواره شدند و دهها هزار کرد در شمال به قتل رسید، تا سر انجام کشورهای غربی مناطق جنوب و شمال را منطقه حفاظت شده اعلام کرد. درسال ۱۹۹۸ در پی مانع تراشی های مستمر صدام حسین در برابر کار بازرسان تسلیحاتی سازمان ملل متحد درعراق، آمریکا و بریتانیا به حملات هوایی مشترک درعراق دست زدند. آمریکا در سال ۲۰۰۰ فشار بر صدام حسین را افزایش داد. بازرسان تسلیحاتی سازمان ملل متحد که در سال ۱۹۹۸ عراق را ترک کرده بود در ماه نوامبر سال ۲۰۰۲ به عراق بازگشتند و جستجوی خود را از سر گرفتند. عراق شماری از موشک های خود را نابود کرد و گفت ذخایر عامل بیماری سیاه زخم را نیز نابود کرده است با این حال شاهدی برای اثبات این ادعا ارائه نکرد. با آن که شورای امنیت هیچ قطعنامه ای را برای حمله به عراق به تصویب نرسانده بود، نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در مارچ ۲۰۰۳ به عراق حمله کرد و صدام را سقوط داد. او پس از چندین روزمقاومت در برابر این حملات ناگهان از نظر ها ناپدید شد و به سه دهه استبداد در عراق خاتمه داد. بدبینی و وسوسه جنون آمیز به قدرت و ثروت از مشخصات بارز حکومت صدام حسین بود. مجسمه ها و عکس های صدام در هر گوشه و کنار عراق دیده می شد. او که همیشه نگران جانش بود، شب ها جای ثابتی نداشت و مکررا تغییر مکان می داد. او حتی با استفاده از هشت بدل که با جراحی پلاستیک به او شباهت یافته بودند، از خود حفاظت می کرد او به کمک نیروهای مسلح و شبکه پیچیده ای از سازمان های اطلاعاتی-امنیتی برعراق حکومت می کرد. هرچند صدام در آرزوهای خود برای متحد ساختن اعراب تحت رهبری خود ناکام ماند، اما تا آخرین روز حکومت، ذره ای از حس سرکشی و خشونت طلبی او کاسته نشد.
صدام حسین تا ۱۵ دسمبر ۲۰۰۳ پنهان بود بعد از آن توسط آمریکایی ها دستگیر و محاکمه او به جرم قتل عام شیعیان و کردهای عراقی از ۱۹ اکتوبر ۲۰۰۵ شروع شدتا به اعدام محکوم گردید.
اعدام صدام حسین واکنش های زیادی را در پی داشت نوری المالکی، نخست وزیرعراق گفت: حکم صادر شده برای صدام، در پاسخ به فریاد هزاران برادر و خواهر افرادی است که توسط صدام زندانی و اعدام شدند. جلال طالبانی، رییس جمهوری عراق نیز اعدام صدام را عادلانه خواند. ایران از اعدام وی استقبال کرد و خواهان بررسی پرونده جنگ ایران و عراق شد. تونی اسنو، سخنگوی کاخ سفید گفت: امروز، روز خوبی برای مردم عراق است. شما می توایند بگویید که دستگاه قضایی در عراق مستقل است. عراق برای توسعه و پیشرفت، باید یک دستگاه قضایی مستقل و قابل اعتماد داشته باشد که امور خود را عادلانه و شفاف انجام دهد و آنچه امروز رخ داده ، دلیلی بر همین موضوع است. وزارت خارجه انگلیس گفته است: من از اینکه صدام حسین و سایر متهمان با عدالت مواجه شده اند و باید پاسخگوی جنایاتشان باشند، استقبال می‌کنم. اما در بسیاری از کشورهای عربی در برابر اعدام صدام حسین واکنش سردی از خود نشان داده اند فقط آقای قذافی سه روزعزای عمومی برای مرگ وی اعلام کرد و جنبش حماس و حسنی مبارک اعدام وی را محکوم کرد و دیگر کشورهای عربی سعی کردند دراین باره بی تفاوت بگذرند وفقط نگرانی خود را از پیامد های این اعدام ابراز داشتند. اما در میان نسل جوان عرب صدام حسین کم کم به عنوان یک قهرمان مطرح می شود، هم اکنون کتاب وی که نشر آن در کشور های عربی ممنوع است در میان جوانان به صورت غیر قانونی کپی شده و دست به دست می گردد. کار شناسان گرایش و الگو پذیری جوانان عرب از صدام را دلیل سر خوردگی نسل جوان عرب می دانند؛ نسلی که ادامه نسل تحقیر شده عرب است، اشغال خاک فسطین توسط اسرائیل و جنگ اعراب و اسرائیل وکشتار فلسطینیان توسط اسرائیل و جنگ آمریکا و عراق و دستگیری و اعدام صدام حسین عوامل متعدد این تحقیرها است که جوانان عرب را به سوی نوعی افراطیت مذهبی در سایه ناسیونالیزم عربی بکشانند. در گذشته جریان روشنفکر عربی بیشتر متاثر از جریانهای چپی سوسیالیستی بود؛ اما اکنون با گرایش به افراطیت مذهبی حقارت های قومی خود را درسایه خشونت های مذهبی تسکین می دهند.
به هر حال اعدام صدام حسین سبب شد که از او در میان جوانان جامعه عرب یک قهرمان بسازد، این جوانان اعدام وی را توسط خود عراقی ها نمی دانند؛ بلکه آن را به آمریکای ها ارتباط می دهند. بسیاریی از کارشناسان بدین باورند که اعدام صدام حسین جز این که حس انتقام جویی را در میان شیعه و سنی در عراق افزایش دهد نتیجه دیگری ندارد، زیرا او یک مهره تاریخ مصرف گذشته بود که به کسی ضرر نمی رساند و مرگ او توسط دولت عراق یک عقده گشایی به شمار می رود که نه تنها از دامنه خشونت ها را در عراق نمی کاهد بلکه آن را بیشتر می کند. در چنین وضعیتی صلاح آن بود که او همچنان در حبس ابد می ماند و از او بعد از مرگش یک تابو و الگو در میان اعراب درست نمی شد.
به هر حال بسیاری از کارشناسان بدین باورند که اعدام صدام نه تنها از دامنه خشونت ها نمی کاهد بلکه بیم آن می رود که تعصبات قومی و مذهبی را دراین کشور دوچندان سازد و بحران عراق همچنان ادامه پیدا کند. البته برخی نیز بدین باور دارند که طرح اعدام صدام حسین نه از سوی دولت عراق بلکه از سوی آمریکا ریخته شد؛ زیرا صدام حسین راز های نگفته ای در سینه داشت که آمریکا بیم داشت روزی افشا شود و او را توسط خود عراقی ها به کام مرگ فرستاد تا راز ها همچنان سر به مهر باقی بماند. به هر حال مستبد ترین دیکتاتور در قرن ۲۱ دوسیه اش بسته شد.
اکنون اندیشمندان سیاست به این عقیده اند که دوران دیکتاتوری با رفتن صدام ممکن است برای همیشه از جهان رخت بربندد، زیرا توسعه امروزی با نظام دیکتاتوری ساز گاری ندارد، هرچند که این ناساز گاری از قبل نیز آشکار بود؛ اما دیکتاتورها فرصت بدست می آوردند تا ملتی را به بند بکشانند، اما ساختارهای سیاسی و اقتصادی جهان مدرن امروز طوری رقم خورده است که نظام بین الملل، نظام دیکتاتوری را در کشورهای جهان نمی خواهند و چنین نظامی را بر نمی تابد.