آموزش خلاقیت

آشنایی
•    دانش آموزان خلاق اغلب با آب وتاب حرف می زنند.
•    جزییات را می‌گویند و رفتارهایشان را به نمایش می‌گذارند.
•    می‌خواهند مطرح شوند.
•    دنبال سوژه می‌گردند تا برنامه ریزی بکنند.
خصوصیات دانش آموزان خلاق
•    دقت و توجه شدید در گوش دادن ، مشاهده کردن یا انجام دادن کاری
•    استفاده از قیاس در صحبت کردن
•    ابراز هیجان در اثر یک اکتشاف
•    عادت به پرسیدن سوال و آزمودن نتایج
•    یادگیری از روی ابتکار شخصی
•    عادت به گلچین و وارسی منابع مختلف (کتاب، تلویزیون، سوال از استاد، رایانه و…)
•    صداقت و میل شدید به اطلاع یافتن از امور
•    طرح سوالات عجیب و غیر معمول بالاتر از سطح علمی و سن دانش آموزان
•    نگاه کردن با دقت به اشیا
•    اشتیاق در صحبت کردن در مورد کشفیات دیگران
•    مستقل عمل کردن و حس استقلال طلبی بالا
•    شور و نشاط و مشغولیتهای شدید جسمانی
•    ادامه کار بعد از تمام شدن وقت (نقاشی کردن بعد از زنگ تفریح ، گوش دادن به موسیقی و …)
•    دقت نظر فوق‌العاده و الگو برداری در نگاهها
•    استفاده از نظرات و اشیا برای دستیابی به یک هدفی معین
•    پی بردن به روابط در اموری که به ظاهر از هم بی‌ارتباطند.
•    طرح رابطه‌ها مانند اینکه وقتی برف آب می‌شود رنگ سفید آن کجا می‌رود.
•    میل به اطلاع یابی و کشف احتمالات
•    علاقه مندی به چیستان و معماها و یافتن پاسخشان
•    فکر کردن به چیزی که در تلویزیون ، رایانه و سایر رسانه‌ها نشان داده می‌شود.
•    استفاده از اکتشاف یا تجربه
•    بررسی و مطالعه الگوهای اختراعی دانشمندان
•    مطالعه خاطرات و سخنان دانشمندان و بزرگان
•    معاشرت و صحبت با بزرگان و دبیران و احساس لذت از این صحبتها
•    دست کاری روابط ریاضی برای ایجاد رابطه جدید
•    علاقه‌مندی به فشرده‌سازی و خلاصه‌نویسی مطالب

آموزش خلاقیت (آفرینندگی)
همه روان شناسان پرورشی و متخصصان آموزشی معتقدند که توانایی های آفریننده و شیوه های فکری واگرا را می‌‌توان به افراد، به ویژه به کودکان و نوجوانان، آموزش داد. ما اینجا به طور خلاصه به چند اصل کلی برای پرورش خلاقیت اشاره می‌‌کنیم.
۱٫ تجارب کودکان را به موقعیت های خاص محدود نکنید.
سؤالاتی بپرسید که با چرا و چگونه آغاز می‌‌شوند، نه کجا و چه کسی و چه وقت. سؤال هایی طرح کنید که دارای جواب های متعدد باشند. سؤال هایی که تنها یک جواب دارند منجر به تفکر همگرا می‌‌شوند، سؤال هایی که جواب های متعددی را در یادگیرنده بر می‌‌انگیزانند. شوق تفکر واگرا و آفرینندگی است.
۲٫ برای طرح سؤال‌ها و اندیشه های غیر معمول و بدیع ارزش قائل شوید.
از سؤال های غیر معمول که از سوی دانش آموزان طرح می‌‌شوندو شما از عهده جواب آنها بر نی آیید نهراسید. به آنها کمک کنید و با همکاری یکدیگر به جستجو برای یافتن جواب این سؤالات بپردازید.
۳٫ فرصت هایی برای خود آموزی و یادگیری اکتشافی در اختیار یادگیرندگان قرار دهید.
۴٫ نسبت به تفاوت های فردی یادگیرندگان با احترام برخورد کنید.
گورتزل (۱۹۶۲- Gortzel) پس از بررسی شرایط پرورشی ۴۰۰ نفر از افراد برجسته قرن بیستم تأثیر شرایط پرورشی آموزشگاه‌ها و روش آموزشی معلمان را بر رشد توانایی های خلاق در کودکان به گونه زیر بیان داشته است. ” معلمانی که بیش از معلمان دیگر مورد احترام و علاقه افراد نخبه مورد مطالعه ما قرار داشتند، معلمانی بودند که به این افراد امکان می‌‌دادند تا متناسب با توانایی هایشان پیش بروند. فرصت فعالیت کردن در موضوعات دلخواهشان را به آنها می‌‌دادند و آنها را به تفکر وا می‌‌داشتند و کتاب های مهیج به آنها معرفی می‌‌کردند”
۵٫ رفتارهای آفریننده را برای کودکان سر مشق قرار دهید.
یلون و نیستاین (۱۹۷۷) در این مورد گفته اند: ” دانش آموزان کلاس پنجم ابتدایی پس از مشاهده رفتارهای خلاق نشان داده شده در یک فیلم یا از سوی معلم، رفتارهای خلاق از خود نشان داده اند.”
۶٫ از روش‌ها و فنون ویژه بالا بردن سطح آفرینندگی استفاده کنید.
معروف ترین این روش‌ها روش بارش مغزی است. در این روش معلم مسأله ای را به دانش آموزان می‌‌دهد و از آنها می‌‌خواهد تا هر چه راه حل برای مسأله به ذهنشان می‌‌رسد بگویند. معلم دانش آموزان را برای دادن راه حل‌ها و اظهار نظرهای مختلف تقویت می‌‌کند ولی پیش از ارایه تمامی راه حل‌ها از سوی دانش آموزان، درباره آنها هیچ گونه اظهار نظری نمی نماید.
روش آموزش دیگری که منجر به بالا بردن سطح فعالیت های خلاق یادگیرندگان می‌‌شود، آموزش مهارت های پژوهشی (Research Skill) است. آموزش مهارت های پژوهشی به طرح و آزمودن فرضیه از سوی یادگیرندگان کمک می‌‌کنند. روش های درست طرح فرضیه و آزمون فرضیه از سوی یادگیرندگان کمک می‌‌کند. روش های درست طرح فرضیه و آزمون فرضیه به وسیله کودکان منجر به ایجاد طرز تفکر آفریننده در آنها می‌‌شود.

علاوه بر روش های فوق روش مطالعه آفریننده (Creative Study) نیز روش موثری در آموزش خلاقیت است. تورنس و هارمون (۱۹۶۱) نشان داده اند که می‌‌توان به کودکان آموزش داد تا مطالب را به طور آفریننده بخوانند. آنها در این باره راهنمایی های زیر را در اختیار دانش آموزان قرار داده اند:

وقتی که به خواندن مطالب یک کتاب می‌‌پردازید به مورد استفاده های مختلف اطلاعاتی که در آن کتاب به آنها بر می‌‌خورید بیندیشید. خیلی اهمیت دارد به راههایی که می‌‌توانید اطلاعات خوانده شده را در زندگی شخصی و حرفه ای خود به کار ببندید فکر کنید.

تنها به این سوال اکتفا نکنید که مولف چه می‌‌گوید؛ از خود بپرسید که چگونه می‌‌توانم آنچه را که نویسنده نوشته است، مورد استفاده قرار دهم. تنها به یک مورد اکتفا نکنید تا آنجا که می‌‌توانید موارد استفاده های بیشتری را بیابید و بعضی از آنها را برای مصارف آینده خود یادداشت کنید. ممکن است مدتی وقت لازم باشد تا این نوع مطالعه کردن را بیاموزید. با این حال مأیوس نشوید بعد از دو سه روز خواهید دید که می‌‌توانید این روش مطالعه را به راحتی به کار ببندید.
آزمون آدمک ( گودیناف)
تست هوش ( سن اجرا: از ۳ تا ۱۳ سال)
هدف:
مهمترین هدف آزمون ، تعیین درجه هوشمندی سن عقلی و بهره هوشی کودک است . همچنین این آزمون را زمانی  به کار می بریم که آزمونهای هوشی دیگر مقدور نیست و می خواهیم هر چه سریعتر درباره درجه هوشی کودک به نتیجه برسیم . علاوه بر این ، اطفالی که زبان نمی دانند و قادر به سخن گفتن نیستند بهترین ابزار سنجش این آزمون می باشند .
دستور اجرا:
اجرای آزمون ساده است . به کودک گفته می شود : ” یک آدم ترسیم کن  و هر چه می توانی آنرا زیبا و خوب بکِش ” ، اضافه می نمائیم زمان این کار هر چقدر طول بکشد اشکالی ندارد.
نکاتی که در عمل و ارزیابی باید رعایت کرد :
۱٫  برای ترسیم بهتراست یک مداد سیاه  یا یک خودکار راحت و روان دراختیار کودک بگذاریم . با مداد رنگی به دشواری می توان رسم کرد و اجزاء را تشخیص داد .
۲٫    اگر نقاشی با مداد رنگی کشیده شود ، شرایط دیگری برای ارزیابی لازم است که باید رعایت شود .
۳٫    کاغذ برای رسم نقاشی کودک باید حداقل ۳۰ × 21  باشد .
۴٫    اجازه بدهید کودک چند تصویر بکشد ، سپس  بهترین و کاملترین را برای نمره گذاری انتخاب کنید .
۵٫  اگر نتایج چند بار کشیدن آدمک با یکدیگر فرق داشت نشان ناراحتی های دیگری در کودک است که باید به متخصص مسائل روانی یا روان درمانی مراجعه کرد .
روش نمره گذاری:
الف: برای هر یک ازاجزا آدمک در صورتی که توسط کودک ترسیم شده باشد یک نمره منظور فرمائید. به شرح ذیل :
 
۱٫ سر وجود داشته باشد .
۲٫ پا کشیده شده باشد .
۳٫ دست کشیده شده باشد . ( یک یا هر دو دست)
۴٫ بدن کشیده  شده باشد .
۵٫ طول بدن طویل تر ازعرض آن باشد .
۶٫ شانه ها کشیده شده باشد .
۷٫ بازوها و پاها به تنه چسبیده شده باشند .
۸٫ پاها به تنه و دستها به تنه در نقاط واقعی خود چسبیده شده باشند .
۹٫ گردن کشیده شده باشد .
۱۰٫ دنباله گردن به سر و تنه مربوط باشد .
۱۱٫ چشمها کشیده شده باشد .
۱۲٫ بینی کشیده شده باشد .
۱۳٫ دهان کشیده شده باشد .
۱۴٫ دو لب دیده شود .
۱۵٫ سوراخها یا حفره های بینی کشیده شده باشد .
۱۶٫ موها کشیده شده باشد . ( جزئی ترین مقدار مو)
۱۷٫ موها کامل کشیده شده باشد .
۱۸٫ علامتی از لباس کشیده شده باشد .
۱۹٫ دو قطعه لباس کشیده شده باشد .
۲۰٫ تمام بدن پوشیده از لباس باشد .
۲۱٫ چهار قطعه لباس مشخص باشد . ( کراوات ، کلاه ، جوراب ، کفش ، پیراهن ، کت و شلوار )
۲۲٫ لباس رسمی یا یونیفورم باشد . ( یونیفورم مدرسه هم نمره می گیرد )
۲۳٫ انگشتان کشیده شده باشد . ( هر اثری از انگشت کافی است )
۲۴٫ تعداد انگشتان درست باشد .
۲۵٫ شکل و قواره انگشتان درست باشد .
۲۶٫ شست متمایز باشد .
۲۷٫ دست متمایز ازانگشتان باز باشد. ( کف دست کشیده شده باشد.)
۲۸٫ بازوها کشیده شده باشد .
۲۹٫ زانو کشیده شده باشد .
۳۰٫ تناسب سر نسبت به بدن مراعات شده باشد .
۳۱٫ تناسب بازوها و دستها نسبت به بدن حفظ شده باشد .
۳۲٫ پاهای متناسب ، کشیده شده باشد .
۳۳٫ کف پا متناسب باشد .
۳۴٫ پاها متمایل به بالا نباشند .
۳۵٫ دستها و پاها دو بعدی کشیده شده باشند .
۳۶٫ پاشنه کفش یا پاشنه پا کشیده شده باشد .
۳۷٫ هماهنگی خطوط کلی حفظ شده باشد . ( دست نلرزیده باشد)
۳۸٫ هماهنگی خطوط کلی و جزئی حفظ شده باشد . ( نقاشی دقیق باشد)
۳۹٫ هماهنگی خطوط سر ( موها و دور سر به دقت کشیده شده باشد)
۴۰٫ هماهنگی خطوط تنه حفظ شده باشد .
۴۱٫ هماهنگی خطوط دستها و پاها حفظ شده باشد .
۴۲٫ هماهنگی خطوط چهره حفظ شده باشد .
۴۳٫ گوشها کشیده شده باشد .
۴۴٫ تناسب گوشها حفظ شده باشد .
۴۵٫ مردمک چشم کشیده شده باشد .
۴۶٫ تناسب چشم حفظ شده باشد .
۴۷٫ در تصاویر نیمرخ و تمام رخ ، چشم دارای حالت باشد.
۴۸٫ چانه و پیشانی هر دو کشیده شده باشد .
۴۹٫ برآمدگی شانه در تصویر نیمرخ معلوم باشد .
۵۰٫ نیمرخ ناقص باشد . ( یعنی تنه و نیمرخ ناقص)
۵۱٫ نیمرخ باشد .
 
روش محاسبه:
۱٫    نمرات داده شده را باهم جمع کنید . ( مجموع از ۵۱ بیشتر تجاوز نمی کند)
۲٫    با استفاده از جدول مخصوص ( جدول شماره ۱) نمره خام ، تبدیل به سن عقلی می شود . از رابطه زیر بهره هوشی کودک به دست می آید.

۳٫    اگر نمره خام آزمونی بر فرض مثال ۴۰ باشد در جدول تبدیل نمرات ، ( جدول شماره ۱ ) نمره خام را پیدا کرده و سن عقلی کودک را که ۱۳ می باشد، استخراج می کنیم. ( این نمره سن عقلی کودک است) سپس ۱۳ ( که سن عقلی کودک است) را در عدد ۱۲ ( ماه) ضرب می کنیم. ( هر سال ۱۲ ماه دارد)
سپس سن تقویمی آزمونی را محاسبه می کنیم . اگر آزمودنی به عنوان مثال ۱۰ سال و ۳ ماه داشته باشد ۱۰ را ضربدر ۱۲( هر سال ۱۲ ماه دارد) بعلاوه ۳ ( ماه) می کنیم نمره بدست آمده سن تقویمی کودک می باشد. حاصلضرب صورت و مخرج را در هم تقسیم کرده وضربدر ۱۰۰ کرده و بهره هوشی آزمودنی بدست می آید . بدین صورت :
    IQ  = 13 * 12  * 100 = 126
  3+12*10       
۴٫  سپس نمره به دست آمده را در طبقه بندی هوشی ( جدول شماره ۲) پیدا کنید ،  بهره هوشی کودک مشخص می گردد.
 
” جدول تبدیل نمرات خام به سن عقلی “
جدول شماره ۱
نمره خام    سن عقلی    نمره خام    سن عقلی    نمره خام    سن عقلی    نمره خام    سن عقلی
۱    3-3    11    9-5    21    3-8    31    9-10
۲    6-3    12    0-6    22    6-8    32    0-11
۳    9-2    13    3-6    23    9-8    33    3-11
۴    0-4    14    6-6    24    0-9    34    6-11
۵    3-4    15    9-6    25    3-9    35    9-11
۶    6-4    16    0-7    26    6-9    36    0-12
۷    9-4    17    3-7    27    9-9    37    3-12
۸    0-5    18    6-7    28    0-10    38    6-12
۹    3-5    19    9-7    29    3-10    39    9-12
۱۰    6-5    20    0-8    30    6-10    40      -13
                              51    بالاتر از ۱۳ سال
 

” جدول شماره ۲ “
طبقه بندی از لحاظ هوش    معادل هوش
نابغه    189-170
تیز هوش    169-150
پر هوش    149-130
باهوش    129-110
متوسط    109-90
مرزی    89-80
مرزی ضعیف    79-70
کودن    69-50
کالیو    49-25
کانا    25-0