سیاست های جمعیتی اخیر

زمانی طولانی، سیاست جمعیتی مترادف با سیاست ضمنی یا آشکار دولت ها در جهت تشویق موالید تلقی می شد. از دوران یونان باستان تا سده ۱۹ بحثی جزء این وجود نداشت و اگر قوانین یا مقرراتی در مورد جمعیت وضع می شد و یا اقداماتی صورت می گرفت تنها در این زمینه بود.

آگوست (August) امپراطور روم، برای نخستین بار در تاریخ، اصول یک سیاست جمعیتی را به وجود آورد. به دستور او شخصی که فرزندان متعدد داشت از پرداخت مالیات و خدمات سربازی معاف می شد و امتیازات  اجتماعی و سیاسی به او تعلق می گرفت.

ابن خلدون، متفکر اسلامی، عقیده داشت جمعیتی که به حد کافی متراکم باشد امکان می یابد تا از نیروی کار خود استفاده بهتری به عمل آورد. به نظر او جمعیت مهمترین وسیلهتأمین کننده سیاسی و نظامی جامعه بود.

در سده های ۱۷ و ۱۸ افکار و مکاتبی در رابطه با سیاست های جمعی پیدا شد و به دنبال اتنقلاب فرانسه، زمینه لازم تدوین سیاست های جمعیتی قرن ۱۹ هموار گردید و قوانین و مقرراتی در این رابطه تنظیم شد. هدف این قوانین بسط و تعمیم عدالت اجتماعی بود.

بعدها افکار دیگری در زمینه سیاست های جمعیتی پیدا شد که مخالف افزایش جمعیت بود. مشهورترین فرد از هواداران این سیاست توماس مالتوس کشیش انگلیسی بود که مطالعاتش به ارائه اصول جمعیتی منتهی شد، از این رو گفته می شود که مالتوس نخستین بنای یک سیاست جمعیتی مدون را بنیان نهاده است.

در طول قرن ۱۹ و اوایل قرن بیستم سیاست های جمعیتی خاصی تحت تأثیر افکار مالتوس در کشورهای آنگلوساکسون به وجود آمد و اندک اندک به کشورهای پروتستان نشین دیگر نیز اشاعه یافت. این سیاست ها تحت عنوان سیاست مالتوس یا سیاست تحت موالید معروف شد.

انواع سیاست های جمعیتی

دولت ها به دو طریق می توانند در تحولات جمعیتی یک کشور مؤثر واقع شوند: سیاست های مستقیم و سیاست های غیر مستقیم

در سیاست های مستقیم تأثیر م سیاست بر عوامل جمعیتی به صورت مستقیم و بلاواسطه است مانند تشویق موالید، مبارزه با مرگ و میر و پیشگیری از بارداری.

در سیاست های غیر مستقیم اجرای سیاست به طور مستقیم عوامل جمعیتی را تحت تأثیر قرار می دهد. به عنوان مثال اگر تشویق خانواده ها برای کنترل موالید از طریق مستقیم میسر نباشد ممکن است دولت آن را از طریق افزایش میزان تحصیلات و مشارکت زنان در نیروی کار اجرا کند. از سوی دیگر دولت با انجام فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، ساختار و حرکات جمعیتی را از طریق غیر مستقیم متحول می کند.

اهداف سیاست های جمعیتی

۱)     کنترل نرخ رشد جمعیت

دستیابی به جمعیتی با اندازه و نرخ رشد متناسب با امکانات اقتصادی یکی از اهاف مهم در سیاست های جمعیتی است. در این راستا کشورهای مختلف بر اساس فرهنگ ها، اعتقادات و باورهای اجتماعی قوانین گوناگونی وضع می کنند. به طور مثال توزیع رایگان وسایل پیشگیری از بارداری یا نبود تسهیلات لازم برای فرزند چهارم به بعد می تواند نموه ای از این سیاست ها باشد.

۲)     حمایت از کودکان

حمایت کودکان از دوران قبل از تولد و پس از آن در همه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مد نظر است. این یکی از سیاست های مهمی است که دولت ها موظف به اجرای آن هستند.

۳)     حمایت از سالخوردگان

به موازات ارتقای سطح بهداشت و پزشکی متوسط طول عمر در جوامع صنعتی رو به افزایش است. از سوی دیگر امید به زندگی در انسان ها نیز رو به افزایش است و این افزایش بارز در متوسط طول عمر جمعیت سالخوردگان دنیا را هر روز افزایش می دهد. جوامع صنعتی اقداماتی همه جانبه ای را برای به حداقل رساندن مشکلات سالمندان شروع کردند که از جمله این اقدامات می توان به فراهم کردن وسایل برای گذراندن اوقات فراغت، برقرار سیستم تأمین اجتماعی  و فراهم کردن مسکن و تأسیس خانه سالمندان اشاره کرد. در جوامع در حال توسعه چون اکثر جمعیت ها جوان هستند اقدامات فوق کمتر مورد توجه قرار می گیرد.

۴)     نظارت بر مهاجرت

مهاجرت را می توان به دو شکل داخلی و خارجی در نظر گرفت

.

مهاجرت داخلی

جابه جایی های جمعیتی در داخل کشور معمولاً آزادانه و یا با محدودیت های کمی صورت می گیرد. حجم و نوع این جابه جایی ها می تواند هم بر عوامل جمعیتی و هم بر عوامل اقتصادی و اجتماعی اثر بگذارد. به علت رشد فزاینده جمعیت و تراکم بیش از حد آن در شهرهای بزرگ در کشورهای در حال توسعه بسیاری از این کشورها از وضعیت توزیع جمعیت خود راضی نیستند. با اجرای سیاست های مانند جابه جایی جمعیت از نقاط بسیار متراکم به نقاط دیگر انتقال  جمعیت از مناطق شهری متراکم به مناطق روستایی کنترل مهاجرت به شهرهای بزرگ و افزایش امکانات در مناطق کم جمعیت و برقراری مشوق های مالی برای سرمایه گذاری در مناطق کم جمعیت می توان جهت جابه جایی ها را در یک کشور تغییر داد.

مهاجرت خارجی

مهاجرت افراد به کشورهای دیگر در مقایسه با مهاجرت داخلی از آزادی کمتر و محدودیت های بیشتری برخوردار است. تشویق مهاجرت به داخل توسط بعضی از کشورها در زمان های مختلف رواج داشته است. کشورهای کانادا، ایالات متحده و نیوزلند با دادن زمینه های مجانی به مهاجران مهاجرت به داخل در قرن ۱۹ تشویق می کردند.

بعضی از کشورها مانند آلمان به دلایل اقتصادی از سیاست جذب نیروی کارگر به صورت موقتی پیروی می کنند و تشویق مهاجرت به خارج به عنوان یک سیاست از سوی بعضی از کشورها دنبال شده است. در دهه ۱۹۴۰ جزیره کوچک مالت سعی کرد با تشویق یک مهاجرت به خارج ۵ درصدی (از طریق امضای قرار داد با استرالیا) جمعیت خود را در حد متناسب ۲۵۰ هزار نفری نگه دارد.