5 شیوه غلط اجرای امر به معروف - آفت های اجرای امر به معروف - امر به معروف

۵ شیوه غلط اجرای امر به معروف/

5 شیوه غلط اجرای امر به معروف

در اهمیت و نقش امر به معروف و نهى از منکر در پیشبرد اهداف تربیتى اسلام، همین بس که قرآن کریم آن دو را از مهم ترین آرمانهاى تشکیل دهندگان حکومت اسلامى معرفى کرده، مى فرماید:

الذین ان مکناهم فى الارض اقاموا الصلوه و آتوا الزکوه و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و للّه عاقبه الامور

همان کسانى که هرگاه درزمین به آنان قدرت بخشیدیم نماز رابرپا مى دارند، وزکات مى دهند، وامر به معروف ونهى از منکر مى کنند، و پایان همه کارها از آن خداست.

و نیز مؤمنان را یار و یاور یکدیگر مى داند که همدیگر را امر به معروف و نهى از منکر مى کنند. ازاین رو مى فرماید:

والمؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر

مردان مؤمن و زنان مومن دوستان یکدیگرند و به نیکى فرمان مى دهند و از ناشایست باز مى دارند.

در نگاه معصومان نیز امر به معروف و نهى از منکر از مهم ترین برنامه هایى است که خداوند انجام آن را از پیامبرانش خواسته است و کسى که به انجام این برنامه هاى الهى همت گمارد، در واقع همگام با انبیاى الهى به اجراى رسالت عظیم آنان پرداخته و به تعبیر رسول خدا، خلیفه خدا و رسولش خواهد شد:

مَنْ اَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهى عَنِ الْمُنْکَرِ فَهُوَ خَلیفَهُ اللّه ِ فِى الاْرْضِ وَ خَلیفَهُ رَسُولِهِ

کسى که امر به معروف و نهى از منکر کند، جانشین خداوند در زمین و جانشین رسول خداست.

حضرت على (ع) امر به معروف و نهى از منکر را از همه نیکى ها حتى از جهاد، به مراتب برتر و مهم تر شمرده، مى فرماید:

وَ ما اَعْمالُ الْبِرِّ کُلُّه وَ الْجِهادُ فى سَبیلِ اللّه عِنْدَ الاَْمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْىِ عَنِ الْمُنْکَرِ اِلاّ کَنَفْثَهٍ فِى بَحْرٍ لُجِّىٍّ

تمام کارهاى نیک و (حتى) جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منکر، جز به قطره اى در برابر دریاى بى کران نمى مانند.

شاید سر برترى امر به معروف و نهى از منکر بر سایر عبادات و نیکى ها در این باشد که قوام و استوارى و استمرار همه خوبى ها در گرو برپایى این دو فریضه بزرگ است.

امر به معروف و نهى از منکر، نقش ارزنده اى در اجراى احکام و حدود الهى دارد و پشتوانه محکمى براى تثبیت ارزش ها و ریشه کنى مفاسد اجتماعى است.

تجربه نشان مى دهد که در طول تاریخ پر نشیب و فراز اسلام، هرگاه مسلمانان نسبت به هم احساس مسئولیت مى کردند و یکدیگر را به اعمال شایسته دعوت نموده، از بدیها باز مى داشتند، دیگر دستورات الهى نیز ارزش واقعى خود را در متن جامعه پیدا مى کرد و گناه در جامعه کمتر رخ مى نمود.

حضرت على (ع) در این باره مى فرماید:

قِوامُ الشَّریعَهِ الاْمرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْىُ عَنِ الْمُنْکَرِ

قوام و جوهره وجودىِ شریعت امر به معروف و نهى از منکر است.

امام باقر (ع) نیز مى فرماید:

همانا امر به معروف و نهى از منکر، راه پیامبران و شیوه صالحان است. فریضه بزرگى است که در پرتو آن واجبات دیگر، اقامه مى شود، راهها ایمن، درآمدها حلال، مظالم به صاحبان اصلى مسترد، زمین آباد، حق از دشمنان باز پس گرفته مى شود و امر (حکومت) تحکیم مى یابد.

بر اساس این سخن ارزنده امام (ع)، به طور کلى بر پایى واجبات در گرو انجام فریضه بزرگ امربه معروف و نهى ازمنکر است و ترک آن موجب فراگیر شدن عذاب وخشم الهى نسبت به تمامى مردم خوب و بد مى گردد و تحقق بعضى از امور و موضوعات مهم سیاسى، اجتماعى و اقتصادى جامعه نیز منوط به اجراى امر به معروف و نهى از منکر است.

امام باقر (ع) پنج اثر ارزنده این دو واجب الهى را چنین بر مى شمرد:

۱ ـ انجام واجبات:

امر به معروف و نهى از منکر، راه پیامبران و روش صالحان است؛ واجب بزرگى است که به وسیله آن دیگر واجبات (الهى) بر پا مى شود.

۲ ـ عدالت اجتماعى:

(امر به معروف و نهى از منکر) با برگرداندن مظالم و ستیز با ستمگر همراه است.

۳ ـ سازندگى:

به وسیله امر به معروف و نهى از منکر زمین (کشور) آباد مى شود.

۴ ـ استوارى نظام:

به وسیله امر به معروف و نهى از منکر، حکومت، استوار مى گردد.

۵ ـ امنیت:

به وسیله آن، راهها امن مى گردد… و از دشمنان، انتقام گرفته مى شود.

آرى، به دلیل همین ارزش و اهمیت است که فقهاى بزرگوار اسلام به امر به معروف و نهى از منکر عنایت ویژه اى مبذول داشته، آن دو را جزو ابواب مهم فقهى آورده و وجوبشان را به وسیله ادله چهار گانه (کتاب سنت، اجماع، و عقل) به اثبات رسانده اند.

همچنین بر آنچه ذکر شد، این نکته را نیز باید افزود که امر به معروف و نهى از منکر جزوضروریات دین مقدس اسلام هستند و هرگاه کسى از روى علم و عمد آن دو را منکر شود، کافرمحسوب مى گردد که این، خود دلیل براهمیت فوق العاده این دوفریضه الهى است.

عامل امر به معروف و نهى از منکر در نهضت عاشورا

انقلاب آگاهانه مى تواند ماهیتهاى مختلفى داشته باشد؛ زیرا پدیده هاى اجتماعى مى توانند در آن واحد چند ماهیتى باشند.

در نهضت امام حسین (ع) نیز عوامل زیادى مؤثر است که سبب شده است این نهضت، یک نهضتى چند ماهیتى باشد.

مثلاً یک نهضت مى تواند ماهیت عکس العملى یا ماهیت آغازگرى داشته باشد. ماهیت عکس العملى نیز مى تواند یک عکس العمل منفى در مقابل یک جریان باشد یا یک عکس العمل مثبت باشد در مقابل جریان دیگر، همه اینها در نهضت امام حسین (ع) وجود دارد. این است که این نهضت یک نهضت چند ماهیتى شده است.

در نهضت حسینى یک جا سخن از بیعت خواستن از امام حسین (ع) و امتناع امام از بیعت کردن است، و در جاى دیگر، دعوت مردم کوفه و پذیرفتن امام؛

از طرف دیگر امام به طور کلى و بدون توجه به مسئله بیعت و دعوت مردم کوفه، از اوضاع زمان و وضع حکومت وقت انتقاد مى کند و شیوع فساد را متذکر مى شود، تغییر ماهیت اسلام را یادآورى مى کند، حلال شدن حرامها و حرام شدن حلالها را بیان مى نماید، و آن وقت مى فرماید: «وظیفه یک مسلمان این است که در مقابل چنین حوادثى ساکت نباشد.»

حقیقت این است که همه این عوامل وجود داشته و امام در مقابل همه این عوامل عکس العمل نشان داده است. پاره اى از عملها و عکس العملهاى امام، بر اساس امتناع از بیعت است، و پاره اى از تصمیمات امام، مبناى دعوت مردم کوفه و پاره اى نیز بر اساس مبارزه با منکرات و فسادهایى بوده که در آن زمان وجود داشته است.

درقرآن کریم وروایات اسلامى در اهمیت این دوفریضه و نقش اصلاحى آنها و زیانها و مفاسد ترک آن دو تکلیف، بسیار سخن گفته شده است و به عنوان «برترین فریضه» به شمار آمده که فرایض و احکام الهى دیگر، در سایه امر به معروف و نهى از منکر، قوام و استوارى مى یابد.

امام حسین (ع) در ضمن بیان انگیزه هاى قیام خویش، به این عنصر مهم اشاره مى فرماید و آن را از اهداف قیام خود مى شمارد.

امام (ع) قبل از حرکت از مدینه وصیتنامه اى نوشت و آن را به بردارش محمد بن حنفیه سپرد که در آن موقع دستش معیوب بود و قدرت بر جهاد نداشت در آن وصیتنامه چنین آمده است:

اِنّى ما خَرَجتُ اَشِراً و لا بَطِراً و لا مُفسِداً و لا ظالِماً، اِنَّما خَرَجتُ لِطَلَبِ الاصلاحِ فى اُمَّهِ جَدّى، اُریدُ اَن آمُرَ بِالمَعرُوفِ و اَنهى عَنِ المنکَرِ وَ اَسیرَ بِسیرهِ جَدّى وَ اَبى عَلىَّ بن اَبى طالبٍ (ع).

۵ شیوه غلط اجرای امر به معروف

۱- از دیگران شروع کردن

یکی از عواملی که موجب انزجار برخی افراد از امر به معروف و نهی از منکر شده، رویکرد غلط برخی آمران به معروف و ناهیان از منکر است.

رویکرد غلطی که برخی افراد تمام همت و تلاش خود را صرف اصلاح دیگران می‌کنند، به طوری که فرصت اصلاح و تجدید نظر در رفتار و عملکرد خود را ندارند رفتار بسیار منزجرکننده کسانی که خدای متعال نیز از آن ابراز نارضایتی و ناراحتی کرده است:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ»؛ ای کسانی‏‌که ایمان آورده‌اید، چرا سخنی را می‏‌گویید که عمل نمی‌کنید.

نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نمی‌‏کنید. خدای متعال در آیات روشنی از قرآن کریم به این موضوع اشاره می‌کند که اصلاح باید از خود شخص آغاز شود نه از دیگران؛ «قُوا أَنفُسَکُمْ»

۲- با بداخلاقی و خشونت عمل کردن

یکی از بدترین و خطرناک‌ترین ویروس‌هایی که می‌تواند فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر را با چالش‌های خطرناک مواجه کند، استفاده از قالب‌های غیر اخلاقی و منزجرکننده است، از جمله این قالب‌های خطرناک دعوت به خوبی‌ها با بد اخلاقی است که حتی می‌تواند نتیجه را در تمامی موضوعات و اهداف عکس کند.

لذا خدای متعال وقتی می‌خواهد فرعون را به خوبی‌ها دعوت کند. به پیامبر خود این چنین امر می‌کند: «اذْهَبا إِلی‏ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی‏ فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی»‏؛ به سوی فرعون بروید؛ که طغیان کرده است! اما به نرمی با او سخن بگویید؛ شاید متذکر شود، یا (از خدا) بترسد!

۳- فقط با زبان امر به معروف کردن

یکی دیگر از آسیب‌های امر به معروف و نهی تک بعدی عمل کردن به این معنا که فقط با زبان دیگران را به خوبی‌ها دعوت کردن و مغفول ماندن از قدرت و تأثیر عمل صالح بر روی دیگران است .

حال آنکه حضرات معصومین (ع) با علم و اشراف بر قدرت و تأثیر نرم عمل صالح بر دیگران محبان و شیعیان خود را این چنین به سنت ارزشمند و اخلاقی امر به معروف و نهی از منکر دعوت می‌کردند.

چنان که امام صادق (ع) چنین فرمودند: «کُونُوا دُعَاهَ النَّاسِ‏ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ لِیَرَوْا مِنْکُمُ الِاجْتِهَادَ وَ الصِّدْقَ وَ الْوَرَع‏»؛ مردم را به غیر از زبانتان دعوت به دین کنید، تا سعی و کوشش و درستی و پرهیزگاری و خویشتن داری را از شما مشاهده کنند.

۴- افراط و سختگیری

از جمله آسیب‌های پیش روی فرهنگ‌سازی امر به معروف و نهی از منکر، رویکرد افراطی و سختگیرانه است، امر به معروف باید همراه با متانت، صبر و آرامش و به دور از هر گونه رویکرد افراطی باشد.

در منابع روایی از امیرمؤمنان علی (ع) این چنین نقل شده است :«الْإِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَهِ یشُبُ نِیرَانَ اللَّجَاجَه»؛ زیاده‌روی در نکوهش، موجب شعله‌ور شدن آتش لجاجت می‌شود.

امام صادق (ع) فرموده‌اند: گاهی اوقات سختگیری‌ها در امور جزئی و غیر لازم نتیجه معکوسی را به دنبال دارد. این در حالی است که بر اساس فرهنگ روایات نباید با احکام الهی به گونه‌ای اشتباه و توأم با سخت‌گیری‌های نابجا برخورد کرد:

«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی یحِبُّ أَنْ یؤْخَذَ بِرُخَصِهِ کمَا یحِبُ أَنْ یؤْخَذَ بِعَزَائِمِه»؛خدای متعال چنان دوست دارد که به رخصت‌ها (جوازها و استثناهای) احکام او عمل شود، چنان که دوست دارد به واجبات قطعی دینی عمل شود.

۵- برخورد متکبرانه

اخلاق و فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر ایجاب می‌کند که دعوت به خوبی‌ها و بازداشتن دیگران از زشتی‌ها با تواضع و فروتنی همراه باشد و در این مسیر انسان خود را برتر از دیگران و دور از هرگونه خطا و کاستی نبیند.

امام خمینی (ره) در این خصوص می‌فرماید: «سزاوار است، که آمر به معروف و ناهی از منکر… خویشتن را منزه از گناه و عیب نبیند و خود را برتر از کسی که گناه مرتکب شده است نپندارد،

زیرا مرتکب گناه هر چند که گناه کبیره‌ای را انجام داده باشد، ممکن است دارای صفات و ویژگی‌هایی باشد، که مورد رضایت خداوندی است و خداوند به آن جهت او را دوست داشته باشد، هر چند که به خاطر گناهانش مورد بغض و خشم خداوند است.

منبع : پرتال علوم انسانی
و مشرق نیوز