دانستنیهای کانیها و سنگها

دانستنیهای سنگها و کانیها :

بازالت: بازالت عبارت از سنگ آتشفشانی تمام بلورین ، نیمه بلورین و گاهی شیشه‌ای است که دارای بافت آفانیتی است و گاهی نیز بصورت توده‌های تموذی کم عمق ظاهر می‌شود مهمترین کانیهایی که در این سنگها دیده می‌شوند عبارتند از پلاژیوکلاز (لابرادوریت) ۴۰ تا ۶۰ درصد ، کانیهای فرومنیزین (پیوکسن‌های منوکلینیک و الیوین۳۵ تا ۵۵ درصد. ترکیب متوسط پلاژیوکلازهای یک سنگ باید لابرادوریت یا بازیک تر از آن باشد تا بتوان آنرا جزو دسته بازالتها قرار داد.

معمولا تغییرات زیادی در ترکیب پلاژیوکلازها دیده می‌شود. بلورهای درشت ممکن است آنورتیت ، بیتونیت و یا در اکثر حالات لابرادوریت باشد و این پلاژیوکلازها خیلی وقت ها زونه هستند. بلورهای درشت هر چه اندازه شان کوچکتر باشد اسیدی ترند و پلاژیوکلاز خمیره از آنها هم اسیدی تر است. بلورهی درشت پلاژیوکلاز از نوعی است که در درجه حرارت زیاد تشکیل شده است. انکلوزیون‌های شیشه‌ای و الیوین در آنها دیده می‌شود. ماکل‌های آلبیت ، پریکلین و کارسباد بخوبی در خیلی از بلورها مشهود است.

کانیهای فرومنیزین بازالتها :در بازالتهای دانه درشت بلورهای بزرگتر پیروکسن از نوع اوژیت و دیوپسیدیک است، در صورتی که بلورهای کوچک از نوع پیژونیت می‌باشد. در بازالتهای دانه ریز یک نوع پیروکسن نیمه پایدار باهم اوژیت ساب کلسیک دیده می‌شود. هیپرستن نیز ممکن است در بازالتها دیده شود. ولی خیلی کمتر از اوژیت که اکثرا در بازلتها وجود دارد. الیوین در سنگها دیده می‌شود و ممکن است ترکیب آن در یک سنگ تغییر کند بطوری که دانه‌های ریزتر دارای آهن بیشتری باشد.

کانیهای فرعی بازالتها : کوارتز بصورت کانی فرعی ممکن است دیده شود ولی مقدار آن در حدود ۱۰ درصد باشد سنگ را به اسم کوارتز بازالت می‌نامیم. کریستوبالیت نیز در خمیره بعضی از بازالتها زیاد دیده می‌شود. اورتوز در صورتی که وجود داشته باشد. مقدارش ناچیز است ولی در برخی انواع بازالتها ممکن است کانی اصلی باشد.
کانیهای فرعی دیگر عبارتند از آپاتیت ، منیتیت ، ایلمنیت و گاهی زیرکن. فلدسپاتوئیدها در انواع قلیایی بازالتها به مقدار کم ممکن است وجود داشته باشد. شیشه ممکن است یکی از اجزای اصلی یا فرعی بازالتها باشد بادامک‌های بازالتها از کانیهای معمولی این سنگها بااضافه زئولیت‌ها ، کلسیت و کوارتز ممکن است پر شده باشد.

دگرسانی بازالتها : پیروکسن‌ها دگرسان شده به کلریت ، سرپانتین و کربنات تبدیل می‌شود، الیوین‌ها به ایدینگزیت و سرپانتین یا ناترونیت تبدیل می‌شوند. فلدسپاتها معمولا دگرسان نشده‌اند ولی ممکن است کائولینیزه یا کلریتیزه شده باشد.

انواع مختلف بازالتها : کوارتز بازالت – الیوین بازالت – هیپرستن بازالت -هورنبلند بازالت – ملافیر : نام منسوخی است که برای انواعی از بازالت که در دوران اول تشکیل شده اند نیز بکار می‌رفته است.    تولئیت : عبارت از بازالتی است که اگر ترکیب آن را به روش CIPW محاسبه کنیم دارای هیپرستن خواهد بود.  پیکریت : نامی است که برای بازالتهایی که دارای مقدار زیادی الیوین است بکار رفته است. گرچه به نوعی از پریدوتیت‌ها نیز پیکریت گفته می‌شود.  اسپیلیت‌ها : بازالتهای هستند که لابرادوریت آنها آلبیتیزه شده و اوژیت آنها در نتیجه دگرسانی به آکتینوت ، کلریت ، اپیدوت و الیوین سرپانتینیزه تبدیل شده است.

 ساخت و بافت بازالتها : بازالتها دارای ساخت و بافتهای خیلی مختلفی هستند و از انواع تمام بلورین تا شیشه‌ای تغییر می‌کنند. مهمترین انواع آنها بدین قرار است.
۱٫ بافت شیشه‌ای : اکثرا شیشه قهوه‌ای روشن با کریستالیت‌ها و میکرولیت‌های کم

۲. بافت نیمه بلورین : خمیره شیشه‌ای که قسمت عمده سنگ را تشکیل داده و دارای تعداد کمی بلورهای درشت است این بافت را بافت ویتروفیر می‌گوییم و سنگ مربوط بازالت و تیروفیر نیز نامیده می‌شود.

۳٫ بافت واریولیتیک : گاهی مقادیر مختلفی اسفرولیت های گرد یا نامنظم پلاژیوکلاز که بطور شعاعی در یک خمیره که ممکن است دارای مقادیر مختلفی شیشه باشد قرار گرفته است این نوع بافت را واریولیتیک و سنگ مربوط را واریولیت گویند.

۴٫ بافت انترسرتال : خمیره بیشتر دارای بلورهای میکروسکوپی ذرات شیشه‌ای است که در جهت‌های مختلف بین بلورهای فلدسپات‌ها قرار گرفته است. این بافت را گاهی بافت انترسرتال نیز می‌نامند.

۵٫ بافت هیالوپلیتیک : اگر خمیره بیشتر از بلورهای میکروسکوپی فلدسپاتها (پلاژیوکلازها) تشکیل شده و اوژیت در میان آنها دیده شود و مقدار شیشه ناچیز باشد. این بافت را هیالوپیلتیک گویند.

۶٫ بافت پیلوتاکسیتیک : خمیره از میکرولیت های فلدسپاتها تشکیل می‌شود.

۷٫ بافت گرانولیتیک : خمیره بیشتر از پیروکسن‌ها و به مقدار کم از پلاژیوکلازهای تشکیل شده است که بین سایر بلورها قرار گرفته است.

۸٫ بافت افیتیک : خمیره از میکرولیتهای پلاژیوکلازها تشکیل که بوسیله بلورهای بی‌شکل پیروکسن احاطه شده است.

 محل تشکیل بازالتها : بازالتها فراوانترین سنگهای آذرین خروجی هستند و اکثر بصورت جریانهای گدازه‌ای و همچنین سنگهای آذر آواری دیده می‌شود. سه دسته مهم بازالت از نظر زمین شناسی وجود دارد.
۱٫ بازالتهای جلگه‌ای : که همراه با کوارتز دیابازها ظاهر می‌شوند و با ضخامت‌های زیاد وسعت خیلی زیاد را می‌پوشاند.

۲٫ بازالتهای الیوین‌دار : در ناحیه اقیانوسها و معمولا همراه با مقدار کمی تراکیت و فنولیت دیده می‌شود.

۳٫ بازالتهایی که همراه با آندزیت ، داسیت و ریولیت دیده می‌شود و اکثرا در نواحی چین خورده ظاهر می‌شود.

آمفیبول: کانیهای گروه آمفیبول در سیستم اورتورومبیک و مونو کلینیک متبلور می شوند. در ترکیب آنها علاوه بر بنیان SiO4 عناصری از قبیل منیزیم، آهن و کلسیم شرکت می نماید که ممکن است با سیلیکاتهای مضاعف سدیم، آلومینیوم و آهن فریک همراه باشد.
ترکیب شیمیایی :از نظر ترکیب شیمیایی آمفیبولها را می توان به سه دسته تقسیم نمود:

آمفیبولهای آهن و منیزیم دار با سیستم تبلور اورتورومبیک یا مونو کلینیک
آمفیبولهای آهن، منیزیم و کلسیم دار با سیستم تبلور مونو کلینیک
آمفیبولهای سدیم دار که علاوه بر عناصر فوق سدیم نیز در ترکیبشان به کار رفته و سیستم تبلور آنها نیز مونو کلینیک است.

 ساختمان آمفیبولها :

خاصیت اصلی ساختمان کلیه آمفیبولها وجود تترائدرهایSiAl(O4) است که به صورت زنجیره های مضاعف (نوارهایی) به یکدیگر متصل می گردد. نوارهای مزبور در امتداد طولی خود با فواصل تقریبی ۳/۵ آنگستروم تکرار می شود.
ترکیب شیمیایی :
در ساختمان آمفیبولها جانشینی یونها به مقدار فراوان صورت می گیرد و به همین جهت ترکیب شیمیایی این کانیها بسیار متفاوت است. ترکیب ساده ترین آمفیبول دارای کلسیم زیاد یعنی ترمولیت است که در آن اتمهای کلسیم موقعیتهای شش تایی و هشت تایی ساختمان اتمی را اشغال می نماید.
محل پیدایش آمفیبولها

بسیاری از آمفیبولها را در سنگهای آذرین و دگرگونی به طور فراوان می توان دید. کانیهای مورد بحث در هر نوع سنگ آذرین خواه اسید، قلیایی بازیک یا اولترا بازیک ممکن است دیده شود ولی در سنگهای حد واسط فراوان تر می باشد. آمفیبولها مخصوصا در سنگهای آذرین پلوتونیک فراوانند و در انواع آتشفشانی اهمیت چندانی ندارد.
تجزیه آمفیبولها

این کانیها ممکن ا ست به کلریت، بیوتیت، اپیدوت، کلسیت، تالک و غیره تجزیه شود. تجزیه آنها به کلریت ، بیوتیت و تالک تدریجی است و غالبا در امتداد کلیواژها و کناره های کانی صورت می گیرد. به طور کلی آمفیبولها نسبت به پیروکسنها دیر تر تحت تاثیر تجزیه قرار می گیرند زیرا در حرارت پایین تری به وجود می آیند.

 رده بندی آمفیبول ها:

۱٫سری آنتوفیلیت:یاسری آمفیبول های اورتورومبیک شامل :آنتوفیلیت وژدریت.

– آمفیبول های مزبوربه ندرت متبلوربوده وغالباتوده های فیبری شکل یافیبر ورقه ای وبه رنگ های روشن وگاهی متمایل به سبزاست.

– کانی های مزبورخاص سنگ های دگرگونی بوده ویاازتجزیه ییدروترمال سنگ های پیروکسن دارحاصل می گردند.

۲٫سری کومن گتونیت ها:ازنظرشیمیایی مجانس سری اول هستندامادرسیستم منوکلینیت متبلورمی گرددوشامل کانی های زیرند:کومن گتونیت وگرونریت.

– آمفیبول هایی هستندکه ازنظرماکروسکپی مشابه سری اول بوده لذافقطبه کمک اختصاصات اپتیک قابل تشخیص می باشند درضمن ازسری آنتوفیلیت کمیاب ترمی باشند.

۳٫سری ترمولیت ها:این سری درسیستم منوکلینیت متبلورشده وکالسیم بعکس دوسری فوق درساختمان شیمیایی آن شرکت دارندوشامل کانی های زیرند:ترمولیت آهن دارواکتینوت وترمولیت.

– ترمولیت:بیرنگ تاخاکستری است-دارای جلای شیشه ای تاابریشمی- بلورهایی عمومامنشوری وبه موازات آلونژمان مخطط می باشند- دارای رخ آسمان ودرامتدادهستندوزاویه بین رخ ها۱۲۴درجه است.

– نفریت:یک نوع ترمولیت اکتینوت است که ازسوزن های بسیارظریف ومتراکم درست شده وبه رنگ سبزبسیارزیاداست- درسنگ های آهکی دگرگونی شده دیده می شود.

– آکتینوت:به رنگ سبزاست- بتورهادارای همان اختصاصات ترمولیت می باشند- گاهی به صورت فیبرهادیده می شوندکه آن راآمیانت یاآسبست یاپنبه کوهی گویند.

– ژاد:یک نوع متراکم آکتینوتاست که شبیه سرپانتین بوده ولی دارای سختی پیشترمی باشند.

– آسبست:آمفیبول فیبری شکل است که به رنگ های خاکستری یابیرنگ دیده می شود.

۴٫سری هورنبلاندها:سری آمفیبول های منوکلینیت بوده وعمومی ترین آمفیبول هارادرسنگ هاتشکیل می دهندازنقطه نظرترکیب شیمیایی بسیارمتنوع می باشندخاص سنگ های آذرین ودگرگونی هستند.

– هورنبلاند:به رنگ سبزمایل به سیاه تاقهوهای است- جلاشیشه ای- بلورهای منشوری ودارای مقطع عرضی شش گوش می باشند- دارای دورخ مشخص درامتدادمی باشند- زاویه بین دورخ ۱۲۴درجه است- رنگ های مختلف آن مربوط به هورنبلاندمختلف است.

– هورنبلاندسبز:مقدارآهن آن ناچیزاست.

– هرنبلاندقهوه ای: دارای مقدارپیشترین آهن است وبه آن باریکه ویسیت می گویند.

– هرنبلاندسیاه: اکسی هورنبلاندیاهورنبلندالتی ازآن بسیارغنی می باشد.

– هاستنگیست: نوعی هورنبلنداست که دارای زاویه ۲بسیارکوچک می باشد.