خواص ریحان از زبان خوراکیها

 مرا ریحان مى نامند، به معنى گل و سبزه ! برابر این لغت در فارسى اسپرم است که به صورت اسپرغم – اسپرهم و اسفرم نیز گفته شده است . اسم اصلى من شاه اسپرم است که آن را شاه اسپرغم – شاهپرهم – شاهسفرم نیز گفته اند.
بعد از اسلام مرا به عربستان بردند و کلمه ى شاه اسپرم را به سلطان الریا حین ترجمه کردند و از آن جا به اروپا رفت و به زبان لاتین به آن بازیلیک ، یعنى سبزى سلطنتى لقب دادند. لقب آن از روى افسانه اى است که در فرهنگ عامیانه (فولکلور) فارسى وجود دارد و پیدایش مرا در زمان سلطنت انوشیروان مى رساند و با اینکه این داستان صورت افسانه دارد، معذلک تکرار آن خالى از لطف نیست . اینک شرح داستان به همه صورت که در کتب قدیم آمده است :

((گویند اسپرغم پیش از انوشیروان نبود. روزى انوشیروان بار عام داده ، و به دیوان قضاوت نشسته بود. ناگاه مارى بزرگ از زیر تخت در آمده ، حاضران را از دیدن او ترس به هم رسید. قصد او کردند، شاه فرمود بگذارید شاید شکایتى داشته باشد. به دنبال او برفتند تا به کنار چاهى رسیدند. مار بر کنار چاه حلقه زد، آنگاه به درون رفت و بر آمد، چون در آن چاه نگاه کردند، مارى دیدند مرده افتاده و عقربى نیش بر او بند کرده ، نیزه اى از بالاى چاه بر پشت عقرب فرو بردند و چون یک سال بگذشت ، هم در آن روز شاه نشسته بود و به شکایات مردم رسیدگى مى کرد. همان مار به نزدیک سریر آمد و از دهن خود قدرى تخم سیاه بریخت و برفت ، کسرى فرمود آن تخم را کاشتند. از آن شاه اسپرغم بر آمد و انوشیروان که پیوسته زکام داشت از بوییدن و خوردن آن زکامش برطرف شد.)) شکى نیست که این داستان به این شکل صحت ندارد و بعید نیست که بذر مرا یکى از شاکیان که به حق خود رسیده بود، به عنوان هدیه آورده باشد.

عده اى از لغت نویسان عربى مرا ضیمران نوشته اند. این خود یک اشتباه است . زیرا ضیمران گیاه دیگرى از خانواده ى ماست که در صحراى عربستان مى روید و بسیار خوش بو و نافع است . در خانواده ى ما بیش از ۱۶۰ نوع گیاه خوشبو وجود دارد که چند نوع آن بیشتر در ایران کاشته نمى شود. بذر یک نوع آن تحت عنوان تخم شربتى زیاد مصرف دارد.
بارى من مقوى معده ، بادشکن ، ضد عفونى کننده دهان و دستگاه گوارش ، مدر و ضد تشنج مى باشم . به علت داشتن سبزینه و اسانس مخصوص که خود مخلوط از چند اسانس است ، بوى پیاز و سیر را از دهان مى برم و روى همین اصل است که یک پاى ثابت سینى نان و کباب شده ام و چون به کباب بازارى پیاز زیاد مى زنند، و مقدارى هم با آن مى خورند، ناگزیر نیز مقدارى از سبزى من تناول مى نمایند تا بوى پیاز برطرف شود. من دماغ را باز مى کنم . عصاره ى من با شیر براى درمان زکام و سینه درد و سرفه به کار مى رود. مضمضمه جوشانده ى غلیظ و جویدن خود من جهت رفع آفت دهان‌ و بو کردن من براى رفع سر درد مفید است .

کسانى که هنگام مسافرت در اتومبیل – هواپیما و کشتى حالشان بهم مى خورد و دچار درد سر و دل بهم خوردگى مى شوند، مى توانند از من استفاده کنند، و با بو کردن من و جویدن برگ هاى نازک من خود را تسکین بدهند، من میکرب هاى اسهال و وبا را مى کشم . بوى من پنبه و مگس را فرار مى دهد. چند شاخه از من در باغچه منزل خود بکارید و به این ترتیب با این حشرات مزاحم مبارزه نمایید. خوردن بذر من مقاومت بدن را در برابر سموم زیاد مى کند. پزشکان قدیم ایران کوبیدن بذر مرا براى ساختن ترکیبات دارویى منع کرده اند و این از آن جهت است که لعاب ما دانه هاى گیاهى در موقع کوبیدن از بین میرود و بهتر است ، تخم مرا بطور مستقیم به کار برید، من داراى ویتامین ((کا)) بوده و براى خون دماغ و بواسیر خونى سودبخش مى باشم ، سابقا تخم مرا با شکر کوبیده ، جهت رفع بوى زیر بغل استعمال مى کردند، به نظر من تنها ساییدن آن کافى است و احتیاج به شکر ندارد!
شاهسپرم
در تبریز و اخیرا در ایران نوعى از مرا که بسیار خوشبوست کاشته و عرق برگ آنرا براى رفع دل درد و تقویت معده تجویز مى نمایند.
غیاث الدین جزایری

منبع : آکاایران