سوء تغذیه در کودکان

سوء تغذیه اصطلاحی است که برای بیان حالت کسی که رژیم غذایی نامتعادلی داشته، به کار می رود.
کسی که سوء تغذیه دارد، ممکن است غذای خیلی کم یا خیلی زیادی مصرف کند و در هر دو صورت، در رژیم غذایی او، یک یا چند ماده مغذی وجود نداشته است.

سوء تغذیه هنگامی رخ می دهد که بدن غذای کافی که برای رشد و سالم بودن نیاز دارد را دریافت ننماید. واین هنگامی رخ می دهد که فردی غذای کافی نخورد یا غذایی که برای سلامت و رشد وی ضروری می باشد را مصرف نکند. ویا برخی افراد ممکن است بدلیل ابتلا به بعضی اختلالات سوء جذب روده ای ،  قادر به  جذب مواد مغذی  از غذاهایی که دریافت می کنند، نباشند وبه همین دلیل  دچار سوء تغذیه باشند

معمولاً کسی که مبتلا به سوء تغذیه است، در رژیم غذایی اش یا کالری کافی وجود ندارد و یا اینکه رژیم او فاقد پروتئین، ویتامین ، مواد معدنی ( مواد مغذی ) می باشد.

سوء تغذیه پروتئین – انرژی در دنیا یکی از عوامل عمده مرگ ومیر در کودکان زیر ۵ سال است.وطیف وسیعی ازوضعیتهای مختلف است که در اثر کمبود پروتئین و کالری به نسبتهای متفاوت به وجود می آید که شامل : بیماریهای مهم از جمله ماراسموس و کواشیورکور است

دراینجا لازم است کمی در مورد کالری توضیح بدهم
«یک کالری» مساوی است با مقدار حرارتی که دمای «یک گرم آب» را «یک درجه سانتی‌گراد» بالا می‌برد. برای اندازه‌ گیری انرژی غذاها، از واحد کالری ودر مقیاس بزرگتر از کیلو کالری استفاده می شود. «یک کیلو کالری» برابر است با هزار کالری معمولی.
غذایی را که می‌خورید همچون «سوخت» برای بدن خود بپندارید. تحلیل غذا در بافت‌های بدن در واقع نوعی  «سوختن» است. اکنون برای آن‌که بدانیم چقدر سوخت وارد بدن می‌کنیم، به یک سوخت‌سنج نیاز داریم، و این همان کالری است. هر کسی برای تامین حیات خویش، به مقدار معینی کالری نیاز دارد. دانشمندان با توجه به نیازهای افراد گوناگون، قواعدی کلی به‌دست آورده‌اند؛ مثلا دریافته‌اند که یک انسان بالغ روزانه به‌طور معمولی به ۲ تا ۳ هزار کالری نیاز دارد؛ ولی اگر کارگری باشد که در کارخانه کار می‌کند، بی‌شک انرژی بیشتری مصرف خواهد کرد. در این صورت وی به ۳ تا ۴ هزار کالری نیاز دارد. ورزشکاران و دیگر کسانی که کارهای سنگین بدنی انجام می‌دهند، باید حدود ۴ هزار یا بیشتر کالری مصرف کنند.

اگر شما بیش از نیاز خود کالری مصرف کنید،  در چنین صورتی، سوخت اضافی مصرف نشده در بدن شما، به چربی تبدیل و در لابه‌لای بافت‌ها‌ ذخیره می‌شود. این همان چیزی است که نگرانی مردم را از کالری فراهم آورده است. شما نیز اگر بخواهید از کالری بکاهید باید از مواد قندی، نشاسته‌ای و چربی کمتر مصرف کنید.

غذاهای فاقد مواد مغذی

اصطلاح غذاهای فاقد مواد مغذی به آن دسته از غذاها اطلاق می شود که ارزش غذایی بسیار کمی دارند. اگر یک رژیم غذایی، مملو از غذاهای فاقد مواد مغذی باشد، چنین رژیمی به هیچ عنوان یک رژیم غذایی متعادل به حساب نمی آید.

تهیه غذاهای فاقد مواد مغذی ارزان تمام می شود، این غذاها راحت مصرف می شوند و از آنجا که مقادیر بالایی چربی، نمک یا شکر دارند خوشمزه هستند. معمولاً این غذاها، تنها کالری بالایی دارند.

مثال :  پفک  ، چیپس سیب زمینی  ، نوشیدنیهای گازدار ، همبرگری که چربی زیاد و سس فراوان دارد.

به دلیل جذابیت این دسته غذاها، صنعت تولید آن بسیار گسترش یافته است. سازندگان این دسته غذاها در بازاریابی و تبلیغات بسیار موفق بوده اند و به همین دلیل، مصرف این غذاها تا حدی زیاد شده که در بیشتر کشورها، متخصصین تغذیه بسیار نگران سلامتی افراد مصرف کننده هستند. اغلب، نوجوانان و کودکان، به طرف این غذاها جذب می شوند و از آنجا که مواد مغذی ندارند، باعث سوء تغذیه کودکان و نوجوانان می شوند.

از نظر متخصصین تغذیه، رژیم غذایی که سرشار از غذاهای فاقد مواد مغذی باشد بیماری های مختلفی از جمله چاقی، پوکی استخوان و بیماری قلبی را ایجاد می کند. چنین رژیم غذایی در نهایت منجر به سوء تغذیه، کمبود ویتامین و دیگر مشکلات تغذیه ای می شود.

علائم سوء تغذیه چیست؟

برخی اوقات، کودکی که دچار سوء تغذیه است ممکن است طبیعی و سالم به نظر آید. به همین دلیل است که بردن آنان پیش پزشک برای معاینه حائز اهمیت است.
در سایر موارد این علائم عبارتند از :
•  خستگی وبی حالی
• مشکل در توجه کردن و کاهش تمرکز
• شکم برآمده همراه با تحلیل رفتن ماهیچه ها
• پوست خشک ورنگ پریده
• لاغری و کوتاه  قد بودن بر اساس سن
*تغییررنگ و ریزش موها

عوارض سوء تغذیه

سوء تغذیه و فقر غذایی باعث بروز بیماریهای گوناگون ، عدم رشد جسمی و روانی کودک ، وقفه در سیر تکاملی ، پیدایش اختلالات گوارشی و کبدی ، قلبی- عروقی ، دستگاه عصبی و … می‌گردد.
سوء تغذیه روی رشد بدن و مغز کودک شما تاثیر می گذارد کودکانی که سوء تغذیه داشته اند به سختی می توانند در مدرسه پیشرفت کرده و پا به پای سایرین فعالیت نمایند. احتمال مریض شدن این افراد بیشتر است چون توانایی بدن آنان برای مبارزه با عفونتها کم شده است

مشکلات پزشکی ناشی از سوء تغذیه به بیماری های کمبود مواد مغذی معروف است وعبارتند از :

.بیماریهای مهم از جمله ماراسموس و کواشیوکور که در اثر سوء تغذیه پروتئین – انرژی ایجاد می شوند

۱-ماراسموس : شایعترین نوع سوء تغذیه پروتئین – انرژی است وناشی از کاهش شدید کالری دریافت شده می باشد و از علائم آن لاغری مفرط – تحلیل رفتن شدید ماهیچه ها و چربی زیرپوست – پوست خشک ونازک – موهای نازک وپراکنده که به آسانی کنده می شوند ودر این بیماری معمولاٌ ادم وجود ندارد .

۲-کواشیوکور: درواقع ناشی از کمبود شدید پروتئین دریافتی درکنار کالری کافی ایجاد می شود ودر مواردی که کودکان از شیر گرفته شده و روی غذاهای کم پروتئین گذاشته می شوند بروز می کند . واز علائم آن ورم(ادم)  که نوع خفیف از پشت پاها شروع می شود تادر موارد شدید که حتی صورت را درگیر می سازد – تغییر رنگ موها ( به رنگ کدر قهوه ای ، قرمزی )

سوء تغذیه کودکان

فقر غذائی و عفونت مکرر به سوء تغذیه و عدم رشد جسمی و روانی میلیون‌ها کودک منتهی می‌شود.
هفت پیام اساسی این فصل کمکی است به والدین تا بتوانند از سوء تغذیه اکثر کودکان، حتی در جوامع کم‌درآمد، پیشگیری کنند.

۱٫ کودکان بین سنین ۶ ماهگی تا سه سالگی، باید هر ماه وزن گردند، اگر در عرض مدت ۲ ماه متوالی وزن کودک اضافه نشد، مشکلی وجود دارد.
– اندازه‌گیری و اضافه شدن وزن در هر ماه به‌طور معمول نشانه مهمی از سلامت و رشد کودک است. مقایسه وزن کودک با وزن خودش در ماه‌های قبل قابل اهمیت است، اما مقایسه با وزن کودکان دیگر اهمیتی ندارد.
– بنابراین لازم است کودک نوپا هر ماه وزن شود. اگر کودک در عرض ۲ ماه وزنی اضافه نکرد باید والدین و کارمندان بهداشتی هوشیار بوده و اقدام کنند.
رشد کودک یا بیمار شدن، فقر غذائی یا عدم توجه به تعویق خواهد افتاد.
سطور ذیل دلایل کمبود رشد و همچنین اقدامات مهم دیگری را مطرح می‌کند تا والدین با انجام آن‌ها بتوانند به رشد مناسب کودک کمک کنند.
۲. شیر مادر به تنهائی بهترین غذای ممکن برای حدود ۶ ماه اول زندگی کودک است.
– از لحظه تولد تا حدود ۶ ماهگی، شیر مادر بهترین غذا و آشامیدنی برای رشد کودک است. در این چند ماه اول کودک بیشتر در معرض خطر قرار دارد و شیر مادر، کمکی برای حفاظت کودک در مقابل اسهال و سایر بیماری‌های شایع است.
– شیر مادر بهترین غذائی است که کودک می‌تواند بخورد، در صورت امکان تغذیه با شیر مادر تا ۲ سالگی یا بیش از آن باید ادامه یابد.
۳. در سنین حدود ۶ ماهگی، کودک علاوه بر شیر مادر به غذاهای دیگری نیاز دارد.
– اکثر نوزادان حدود شش ماهگی علاوه بر شیر مادر به سایر غذاها نیازمندند. نوزادی که قبلاً از شش ماهگی به اندازه کافی وزن اضافه نکرده، ممکن است به دفعات بیشتری نیازمند تغذیه با شیر مادر باشد. بعضی اوقات مسئله این است که به نوزاد آب داده می‌شود، این امر اغلب باعث می‌شود که کودک شیر کمتری بخورد.
– اگر کودک از قبل به‌طور مکرر با شیر مادر تغذیه می‌کرده، عدم افزایش وزن او نشانه آن است که از این به‌بعد علاوه بر شیر مادر به غذاهای دیگر نیاز دارد.
– برای نوزادی که به‌خوبی رشد می‌کند، غذای اضافی تا حدود هفت یا حتی هشت ماهگی ممکن است ضرورتی نداشته باشد. البته بعد از این سنین، کلیه کودکان علاوه بر شیر مادر به سایر غذاها نیز احتیاج دارند.
– برای اینکه شیر پستان قطع نشود، قبل از غذای کودک، شیر مادر به او بدهید. زیرا ممکن است بعد از غذای کمکی کودک تمایلی به مکیدن پستان نداشته باشد.
– حداقل روزی یک‌بار سبزی جوشانده، پوست کنده و به‌صورت پوره باید به غذاهای کودک اضافه شود.
– هر چه تنوع غذا برای کودک بیشتر باشد، بهتر است.
۴. به کودک زیر سه سال باید ۵ تا ۶ بار در روز غذا داده شود.
– معده کودک کوچک‌تر از معده بزرگسالان است، بنابراین او نمی‌تواند به اندازه بزرگسالان در یک وعده غذا بخورد. اما نیاز به انرژی فراوان دارد. بنابراین مشکل این است که به کودک انرژی لازم رسانده شود. با رعایت نکات ذیل، انرژی مورد نیاز کودک تأمین می‌گردد:
– به کودک چندین بار در روز غذا بدهید.
– به سوپ، فرنی یا پوره کودک، سبزی له شده، کمی روغن یا چربی اضافه کنید.
– غذای کودک نباید برای چند ساعت نگه داشته شود زیرا میکروب در آن رشد می‌کند و سبب بیماری کودک می‌شود. در صورتی‌که امکان تهیه ۵ تا ۶ نوبت غذای تازه در روز نباشد، می‌توان از غذاهای خشک یا غذای سبک مانند میوه، نان، بیسکویت، آجیل، نارگیل، موز و هر غذای سالمی که در دسترس است، در فواصل غذاهای اصلی، به کودک داد. شیر مادر نیز غذای بین روز مناسبی است که هم تمیز و هم بدون میکروب است.
۵. به غذای کودک زیر سه سال باید به مقدار کمی چربی یا روغن، بیش از غذای معمولی افراد خانواده اضافه گردد.
– برای تأمین انرژی مورد نیاز کودکان، غذای معمولی خانواده باید بیشتر از مواد انرژی‌زا تهیه شود. برای این منظور می‌توان به آن سبزی، روغن نارگیل، روغن ذرت، روغن بادام زمینی و یا حبوبات له شده اضافه کرد.
– شیر مادر رژیم غذائی کودک را غنی کرده و در صورت امکان تغذیه با شیر مادر باید تا پایان ۲ سالگی ادامه یابد.
۶. تمام کودکان احتیاج به غذاهای سرشار از ویتامین A، شیر مادر، سبزیجات یا برگ سبز و میوه‌ها و سبزیجات نارنجی رنگ دارند.
– هر ساله بیش از ۲۰۰ هزار کودک در اثر کمبود ویتامین A کور می‌شوند. ویتامین A می‌تواند کودک را در مقابل سایر بیماری‌ها مانند اسهال محافظت کند، لذا باید به‌عنوان جزء اصلی غذای روزانه کودک در نظر گرفته شود.
– ویتامین A در شیر مادر، سبزی‌های تازه، میوه‌های زرد و مرکبات و سبزی‌هائی مثل هویج و انبه وجود دارد.
– اگر کودکی دچار اسهال یا سرخک است، ویتامین A از بدنش دفع خواهد شد، که اغلب توسط شیر مادر و تغذیه بیشتر با میوه و سبزی جبران می‌شود.
۷. پس از بیماری، کودک روزانه نیازمند غذای اضافی حداقل به مدت یک هفته است.
– یکی از مهم‌ترین مهارت‌های والدین این است که بتوانند از توقف رشد کودک در زمان بیماری پیشگیری کنند. بسیاری از بیماری‌ها به‌خصوص اسهال یا سرخک باث بی‌اشتهائی و کاهش جذب غذا می‌شوند. اگر این مسئله چندین بار در سال اتفاق بیفتد رشد کودک به تعویق خواهد افتاد.
– بنابراین تشویق کودک بیمار به غذا خوردن و آشامیدنی امری مهم است. این کار در مورد کودکی که مایل به خوردن نیست بسیار مشکل است. اما ضروری است غذاهائی را که کودک دوست دارد، پیشنهاد کرد و به او غذاهای نرم و شیرین و در صورت امکان به مقدار کم در چند مرتبه خورانید. تغذیه با شیر مادر بسیار مهم است.
– وقتی بیماری پایان یافت، غذای اضافی لازم است تا کمبود وزن کودک جبران گردد. دادن یک وعده غذای اضافی در روز به‌مدت یک هفته یا بیشتر پس از بهبود بیماری بهترین روش است. کودک تا زمانی‌که به وزن قبل از بیماری خود برنگشته کاملاً بهبود نیافته است.
– همچنین پیشگیری از بیماری‌ها، رشد کودک را تضمین می‌کند.
– واکسیناسیون کودک خویش را تا قبل از پایان یک سالگی کامل کنید.

ویرایش و تلخیص:آکاایران