گسل - پایگاه دانلود رایگان کتاب | دانلود کتاب

ایران کشوری است زلزله خیز، زلزله های مختلف قرن اخیر گواه این حق اخیر گواه این است که هیچ  نقطه ای از خاک  سرزمین  مان از این حادثه طبیعی مصون نیست. زلزله  مثل گردش زمین، باد و طوفان و یا درخشش خورشید  و آمدن  باران، پدیده ای کاملاً طبیعی ، انکار  ناشدنی  اما چاره پذیر است .واقعیت  تلخ این است  که انسانها را زلزله نمی کشد بلکه  خانه های سست بنیاد می کشد.
امروزه با آگاهیها و اطلاعاتی که درباره ساختمان کره زمین  وزلزله داریم برای ترسیم  نقشه ای مناطق در معرض خطر کافی است، اما با این همه،مردم  بازهم در همین مناطق خطرناک ،خانه های سست و غیر مقاوم می سازند .در نتیجه  بسیاری از شهرهای ما از جمله  کلان شهر تهران  با تهدید  زلزله های بسیار ویرانگر  روبرو هستند.
با امید به روزگاری که در آن بتوانیم  زلزله را به موقع پیش بینی کنیم .فعلاً تنها راه  نجات این است که خانه یمان را در برابر زمین لزره مقاوم و استوارتر بسیازیم.
منشاء زمین
 به نظر دانشمندان زمین حدود ۶/۴ میلیارد سال پیش تشکیل شده است و از آن زمان سطح زمین  بصورت تدریجی طی مراحل مختلف شکل گرفته است . به احتمال زیاد زمین میلیونها سال پس از یک انفجار در فضا ایجاد شده است. این انفجار حجم  عظیم  و وسیعی از گاز  وذرات گرد و غبار  ایجاد کرده است. دانشمندان فکر می کنند ذرات به یکدیگر متصل شده و به هم جوش خورده اند، تا توده های عظیمی از مواد مذاب شده ، که بالاخره  تبدیل به سیارات امروزی شده اند را ایجاد کنند.
به راحتی  می توان تصور کرد که زمین  ایجاد شده به طور باور نکردنی داغ بوده ودر سطح آن دریایی از سنگهای مذاب وجود داشته است. حدود ۴ میلیارد سال پیش  به آرامی شروع به سرد شدن  کرد وبه لایه های  مختلفی تقسیم شد.
سنگین ترین ماده برای تشکیل هسته یا قسمت مرکزی  زمین فرو افتاد اما هنوز  به طرز  باور نکردنی داغ مانده بود ماده کم چگالی تر ، لایه های  اطراف هسته را تشکیل  داد. در سطح ،ماده مذاب  به اندازه کافی سرد شده تا یک پوسته  سنگی که به اعتقاد  دانشمندان  با آتشفشانهای بسیاری پوشیده  شده است را تشکیل دهد.
قاره های اولیه احتمالاً از سنگ تشکیل شده است که این سنگ از آتشفشان به  روی سطح جریان پیدا کرده و سرد شده و پوسته ضخیم تری را تشکیل داده است. اقیانوسها ممکن  است در لایه های  زیرین  حین فشرده شدن گازهای  فرار فورانهای آتشفشانی ظاهر شوند که متشکل از قطرات ریز فشرده آب می باشند. پس اتمسفر  اولیه زمین ، احتمالا ً بوسیله گازهای آتشفشانی تشکیل شده است.
وضع موجود زمین
اگر چه سطح زمین ظاهراً  جامد وثابت به نظر می رسد ولی هنوز تغییراتی در حال شکل گیری می باشد.  سطح زمین  به طور مداوم در حین  مراحل مختلف تدریجاً به سمت بالا ساخته می شود یا به سمت پایین شکسته  می شود. بیشتر  تغییرات  مشاهده شده بسیار آرام رخ می دهد ، ولی توسط تجهیزات  علمی مخصوص قابل تشیخص می باشد. برای  تشکیل یک رشته  کوه میلیاردها سال طول می کشد.  اما یک فوران  شدید آتشفشان  یا یک زلزله  ویران کننده می تواند سطح زمین را طی چند روز، چند ساعت  یا حتی چند دقیقه  تغییر بدهد.
ساختار زمین
زمین تقریبا شبیه یک کره می باشد اما اندکی در قطب شمال و  قطب جنوب پهن بوده و شامل ۳ لایه اصلی پوسته ، جبه  وهسته است . هر لایه  از انواع مختلف سنگ تشکیل شده است.
حرکت سطحی
 پوسته و لایه جامد  بالایی  گوشته ( جبه ) از یک لایه شناخته شده به نام لیتوسفر تشکیل شده است .۲ نوع لیتوسفر  وجود دارد: لیتوسفر  اقیانوسی که پوسته  اقیانوسی داردو در هر حدود km 6 ( 4 مایل ) در سطح  خود ضخامت دارد.
این پوسته  بیشتر به وسیله دریا  پوشیده شده است .نوع دیگر لیتوسفر قاره ای است که پوسته  قاره ای دارد و بین ۳۵ تا km70 (22 تا۴۴ ماییل ) در سطح ضخامت دارد. بیشتر قسمتهای آن مرتفع تر از آن می باشد که با آب پوشیده شود پس سرزمینها و خشکی ها را ایجاد کرده است.

صفحات زمین
اگر چه تصور می شود زمین یک سطح پیوسته دارد ولی این سطح درچندین  قسمت  شکسته شده شده که مانند  یک راه موئی قطعات  را به صورتی که با یکدیگر  متناسب  و فیکس باشند می برد. این قطعات  هرکدام  یک صفحه نامیده می شوند  و بطور مداوم  و بسیار آرام درکنار هم خلاف جهت یکدیگر  درحرکت  می باشند  یک صحفه  می تواند از لیتوسفر  اقیانوسی  یا قاره ای  یا هردونوع تشکیل شده باشد. لبه های صفحه  ها مرزهای  صحفه ای یا حاشیه های صفحه ای  نامیده می شوند و در همین  نواحی است که هه زلزله ها رخ می دهد و بیشتر  آتشفشانها یافت می شوند.
حرکات صفحات
 صفحات زمین به طور مستمر  در مسیرها وجهات  مختلف در حرکت می باشند . اگر چه  این حرکت  بسیار کند انجام می شود .صفحات  بطور متوسط cm5 (2 اینچ) در سال حرکت می کنند   که تقریبا   برابر میزان  رشد ناخن می باشد. به دلیل اینکه همه صفحات به هم متصل هستند، حرکت هر یک از صفحات یک تاثیر برخوردی  دارد که حرکت  تدریجی همه صفحات اطراف خود را ایجاد  می کنند.علائم  مسیرهای  مختلف حرکات  صفحه ای  در مرزهای صفحات  در مرزهای صفحات  اطراف خود را ایجاد می کند .علائم  مسیرهای  مختلف حرکات صفحه ای  در مرزهای  صفحات  قابل دیدن است دانشمندان  مطئمن نیستند چه چیزی موجب  حرکت  آنها می شود. مراحل برخورد ممکن  است هیچ تئوری هایی نیز وجود دارد مبنی بر اینکه  یک نوع  حرکت صفحه ای ممکن است یک حرکت دهنده ابتدایی باشد که بطور مداوم  حرکات صفحات را نمایان می کند
جابه جائی  قاره ها
دانشمندان معقدند از زمانی که اولین  پوسته  زمین شکل گرفت، حرکات  صفحه ای از لحاظ  موقعیت ، شکل  واندازه قاره ها و اقیانوس ها تغییر  کرده اند .دانشمندان  این مراحل  را تکتونیک صفحه ای می نامند. آنها ایده شان را روی شواهد گوناگون  پایه ریزی  کرده اند.به عنوان مثال، اشکال  چندین قاره امروزی  مثل آمریکایی  جنوبی وافریقا به نظر می آید  که زمانی  به هم متصل بوده اند همچنین  دانشمندان  شباهتهایی در انواع  سنگها و سن رشته کوههای قدیمی  یافت شده و در دو قاره را کشف کرده اند.
حرکات در مرزهای  صفحه ای
 مسیری که صفحات  زمین حرکت می کنند تعیین می کند که در هر مرز چه چیز پیدا شود.  بعضی از صفحات  از هم دور می شوند وتعدادی  دیگر  درکنار هم می لغزند.
حرکت صفحات  دور شونده
مناطقی که درآن دو صفحه از هم دور می شوند درمکانهای  اصلی کف اقیانوسها یافت می شوند .صفحات  دور شونده ،بوسیله  رشته کوههای متشکل  از سنگهای آتشفشانی  مشخص می شوند .آتشفشانها شیب دار ی یا مخروطی شکل نیستند  بلکه خط الرأسهای ( ستیغ ها) پیوسته  طولانی همراه با شیبهای آرام دارند.
ستیغ های که بوسیله یک شکاف که مرز بین دو صفحه  را نشان می دهد از هم جدا می شوند . شکاف به سمت بالا حین بالا آمدن ماگما  از استنوسفر باز می شود .هنگامی که ماگما به سطح می رسد سرد می شود  وروی لبه های صفحات  تشکیل  دهنده کف جدید اقیانوس منجمد می شود. همچنین ماگما صفحات را درجهت دور شدن از هم می کشاند.
این مرحله به عنوان  گسترش کف اقیانوس  شناخته می شود . این گسترش  به طور مدوام تا زمانیکه باز شدگی ادامه دارد بطورپایان  ناپذیری انجام می شود.ومکانی  که این اتفاق در آن می افتد ، به عنوان  خط الرأس  گسترش دهنده  شناخته می شود.
صفحات متحرک به سمت  یکدیگر
 انواع مختلفی از مرزها  هنگام حرکت  دو صفحه  به سمت  یکدیگر وجود دارد وچیزی که در مرز آنها رخ می دهد بستگی  به نوع صفحات  نزدیک شونده دارد.
در یک مرز صفحه ای  بین لیتوسفر اقیانوسی  وقاره ای صفحه اقیانوسی  به زیر صفحه دیگر قاره ای رفته ویک گودال در سطح ایجاد می شوند . همان طور  که صفحه  بیشتر به درون گوشته  فرو می رود شروع به ذوب  شدن می کند. در این مرزها کوهها روی صفحه رویی همانند پوسته  فشرده شده ، شکل می گیرند. برخی از کوهها آتشفشانی هستند  که در حین  بالا آمدن  ماگما از لیتوسفر تشکیل شده اند.
صفحه های اقیانوسی
گودال های عمیق  در مرزها جائی که دو صفحه اقیانوسی  به سمت هم حرکت می کنند، شکل می گیرند . یکی ار صفحات  با فشار زیر دیگری  می رود واین صفحه  حین رفتن  به درون  گوشته  ذوب می شود .یک  خط از آتشفشان  روی صفحه  رویی نزدیک  مرز ، همانطور  که ماگما  از گودال  داخل لیتوسفر بالا می آید، تشکیل می شود.
صفحه های قاره ای
 در نواحی که دو صفحه لیتوسفرقاره ای از سربه هم متصل  هستند رشته  کوه های بلندی شکل می گیرند. در مرز ، پوسته قاره ای روی هر دو صفحه  فشرده می شود،  ترک بر می دارد وبا فشار صفحات  چروکیده  می شود
 همان طور که صفحات  حرکت خود را به سمت  یکدیگر ادامه می دهند، رشته کوه ها به دلیل اینکه تمام منطقه  دچار بالا آمدگی  می شود، بلند تر می شود.
سرخوردگی  صفحات
 تمام  صفحه ها  ازهم دور نمی شوند و یا به هم نزدیک نمی شوند، بلکه  بعضی از صفحه ها در خلاف  جهت یا به جهت یکسان  ولی با سرعتهای  متفاوت  در کنار هم سر می خورند.در این نوع مرز صفحه ای  که ممکن است  روی زمین  ( خشکی ) یا زیر آب باشد هیچ لیتوسفر  جدیدی ساخته یا تخریب نمی شود.
گودال های اقیانوسی
 گودال هایی  که در مرزها ایجاد می شوند عمیق ترین مکانهای یافت شده روی سطح زمین می باشند .گودال ها ماریانا در اقیانوس آرام ، بطور یقین ترین گودال می باشند که ۱۰۹۶۱ متر زیر سطح دریا عمق  دارد واین عدد  بزرگتر از ارتفاع قله اورست ، بلندترین قله جهان با ارتفاع ۸۸متر بالاتر از سطح دریا، است.
علت بروز  زلزله چیست ؟
زلزله زمانی اتفاق می افتد که سنگهای  ناحیه ای  از پوسته  جامد زمین مقاومت  خود را در مقابل  خود را در مقابل نیروهائی  که از داخل زمین به آنها وارد می شود از دست داده و بطور ناگهانی شکسته  شوند وشکستگی توام با جابجائی  سنگها  را گسل نامیده  وتکانهای ناشی از آنرا زمین لرزه می گویند  .
بنابراین امروزه  مهمترین  علت زلزله  را نیروهائی می دانند  که از درون زمین منشا گرفته  و پس از تجمع  باعث شکسته شدن ناگهانی  لایه های سنگی  می شوند و در نتیجه حرکت لایه ها در محل گسل باعث  لزره می شود.
 البته علل دیگری در بروز این حادثه  وجوددارند  از قبیل  لغزش  لایه های  زمین ، ریزش  غارها ،ریزش بهمن  انفجار  گلوهای  توپ ،انفجار مین که می توانند در ابعاد  محدودی  ایجاد  زمین  لرزه  نمایند.
بطور کلی عوامل  که ایجاد  زلزله می کنند  بر سه گونه اند و برحسب اینکه  کدامیک  از این سه عامل  موجب  زلزله شده باشند  زلزله را بدان اسم می نامند  این سه گونه زلزله  به قرار زیر است:
۱-    زلزله  رمبشی  ( سقوطی ) این زلزله مربوط به شکستگی وفرو ریختن حفره ها و غارهایی است که در توده های بزرگ سنگهای  آهگی بر اثر انحلال آهک  در آبهای  نافذ  ایجاد می شوند. گاهی اوقات بر اثر  انحلال گچ  ونمک  در زمینهای  که از مارنهای گچی  بوجود آمده اند  تولید می شوند.  ( به سنگ آهنگی که بیش از ۳۵%  مواد رسی داشته باشد مارن گفته می شود ) وسعت  تاثیر این گونه  زلزله ها خیلی کم است . وعمق  کانونشان نیز کم  می باشد اما برعکس  خرابیها  و خسارتهای ناشی از آنها خیلی زیاد می باشد.
۲-    زلزله های آتشفشانی : زلزله ممکن است بر اثر انفجار ویا خروج  گازهای  متراکم در مجاور کوههای  آتشفشان  ایجاد شود. این زلزله ها  همیشه پیش از آتشفشان  ویا همزمان  با آن وقوع می یابند  و نسبتاً شدید می باشند. زلزله های آتشفشانی اغلب مخرب و ویران کننده اند  منطقه تاثیر  آنها زیاد  وسیع نیست  و عمق کانون  آنها نیز کم است .
۳-     زلزله های زمین ساختی : زمینهایی  که زیاد  در معرض  زلزله  می باشند آنهایی هستند که در زیر انها طبقات زمین در حال حرکت  و جنبشند. هر تغییر ناگهانی  درسرعت این طبقات متحرک تولید لرزشی در زمین می ند به این لزله ها که مربوط  به جنبش های زمین ساختی زمین است زلرله های زمین ساختی می گویند. تعداد آنها خیلی  بیشتر از دو نوع  دیگر زلزله است و اغلب بسیار شدید  وتولید خرابیهای  زیاد می کند برای زلزله های  زمین ساختی  دو علت متمایز  از هم می توان ذکر کرده
الف-  حرکتهای تعادلی: برخی از زلزلهای امروزه  در مناطقی ایجاد می شوند  که با حرکتی  خیلی آرام  به طور قائم  بالا یا پایئن می روند این حرکت قائم  به واسطه  واکنش  حرکتی است که برای برقراری  وضع تعادل بوجود می آید.
قاره های بزرگ بر روی محیط  سیال  خمیری شکلی شناورند و ریشه آنها بیشتر در این محیط فرود می رود.  تعادلی برقرار می باشد هرگاه وزن قاره بواسطه عمل فرسایش تغییر کند این تعادل بهم می خورد وموجب بالا آمدن  ویا پایین رفتن آن می شود . بهترین نمونه برقرار شدن وضع تعادل را امروزه  در کرانه های دریای  بالتیک وکانادا می توان مشاهده کرد. این نواحی بر اثر از بین رفتن  یخهای یخچالهای اوایل  دوران چهارم زمین شناسی که ضخامت آنها به چندین  صدمتر  می رسیده است سبک گردیده  و در نتیجه از آب خارج شده اند وهنوز هم این عمل  خارج شدن ادامه دارد . زلزله های  کرانه های کانادا و کرانه های دریای بالتیک ناشی از این امر است.
به این نوع زلزله ها زلزله های قائم گفته می شود.