واجبات - پایگاه دانلود رایگان کتاب | دانلود کتاب

تاکنون درباره امر مقدس نماز بعنوان یکی از ارکان دین و نیز ستون آن۱ مکتوبات فراوانی به رشته تحریر درآمده است و این بواسطه اهمّیّت نماز از دیدگاه خداوند رحمان و رحیم دور از انتظار نبوده و نیست و طبیعی است که پرداختن به نماز توسط علما،اندیشمندان و دانشوران با توجه به تأکید خداوند جهان آفرین بر آن عکس العملی کاملاً منطقی و درست بوده است. فعلی که از آن بعنوان نورِ دیده یاد شده۲ و باز دارنده نوع بشر از فحشا و منکرات۳ می باشد. نماز که هنگام دیدار و زیارت۴ با یگانه معبود هستی بوده و معصوم(ع) برای آن چهار هزار۵ باب قائل شده است از چنان ابعاد وسیع و متنوعی بر خوردار است که در هر بعد آن درسی برای فرد مسلمان و مؤمن به خداوند نهفته است تا با درس های آموخته شده راه رسیدن به مقصد را روشن دیده و از هدف خالق هستی برای بشر غافل نگردد. اگر رب ودود هدف از خلقت بشر را عبادت۶ دانسته کدام عبادت ارزش آن پیش خداوند با اهمّیّت تر از نماز می باشد عبادتی که اگر درست به آن پرداخته شود دارای رهاورد عظیم دنیوی و اخروی است هم سلامت جسم انسان را تأمین و هم روح آدمی را که انس با عالم بالا دارد پالایش می کند. نماز در حیات دنیوی به او نظم داشتن و مدیریت زمان را می آموزد و اینکه با طهارت و رعایت بهداشت فردی تأمین کننده بهداشت و سلامت جامعه باشد. در آنجایی که خداوند ثواب اقامه نماز جماعت را آنقدر زیاد بر می شمارد۷ که جن و انس و ملائکه از نوشتن ثواب یک رکعت آن در می مانند. اقامه نماز در اوقات مختلف در طول شبانه روز آدمی را از دنیای کثرت بیرون برده و به عالم وحدت و توجه به مقام ربوبی می رساند و درس توحید و یگانه شدن را به انسان یادآوری می کند. نیّت نماز به انسان می آموزد که بایستی در هر کاری هدف خود را مشخص نموده و همه همّ وسعی خود را برای رسیدن به هدف آرمانی خود به کار گیرد.

در مجموع نماز اکسیری است حیات بخش که نجات دهنده انسان در دنیا و آخرت بوده و سعادت را برای آنها به ارمغان می آورد و در دل خود هدایای فراوانی دارد که می تواند راهگشای امور دنیوی و اخروی آنها گردد امور فردی انسانها را به سامـان کند،اجتمـاع آنها را نظم دهـد و عقبای آنها را آباد سازد و در یک کلام نماز معراج مؤمن است۸ و آواز شیرین عشق به معبود را در گوش او نجوا می کند و راه چگونه صحبت کردن با معشوق را به انسان می آموزد همان معشوقی که انسانها را عیال اله می داند و از شنیدن صدای آنها لذّت می برد تا جایی که از اجابت خواسته ی آنها در اوقاتی خودداری می ورزد تا بیشتر راز و نیاز و صحبت های آنها را بشنود. حرف و سخن در خصوص نماز ابعاد مختلفی را در برمی گیرد از صحبت در خصوص مقدمات قبل از نماز تا سخن در خصوص تک تک الفاظ آن و چگونگی بجا آوردن و بسیار حرفهای دیگر که در این مقاله جای طرح همه آنها نیست لذا در مقاله مذکور به آثار فردی نماز تا حدودی که میسور باشد بسنده می گردد هر چند که تاکنون به این موضوعات بسیار پرداخته شده ولی باز جای دارد که نویسندگان با توجه به اقتضائات زمانه پرده های تازه ای از این آثار را که مغفول مانده است آشکار سازند تا چراغ راه ابنای بشر در حیات دنیا و عقبی گردد.

 

مواردی چند از آثار فردی نماز

خداوند جلّ و اعلی برای تربیت و پرورش انسان و اینکه او را به درجه رشد و کمال برساند انجام اعمالی را بر او تکلیف نموده است تا از طریق یکی از اسماء مبارکه خود که «رب» بودن است دست بشر را گرفته و به خود نزدیک گرداند. در حقیقت می خواست راه قرب به خود را برای او هموار سازد. از میان عبادات مختلف ، نماز از جمله آنان است که خداوند جلّ و علی در آن خیر کثیر قرار داده است. نماز مشتمل بر آثار گوناگون فردی ، اجتماعی و اخروی می باشد و در تعالی روح و جسم بشر تأثیر شگرفی بجا می گذارد از میان جنبه های مختلف نماز برای هر بنده در ابتدای امر توجه به جنبه های فردی نماز از ارزش منحصر به فردی برخوردار است و با این ارزشگذاری است که بنده ، راه وصل به جانان جهان آفرین را هموار می سازد و مراتب عبد بودن خود را به اثبات می رساند و از نماز برای جلب رضایت پروردگار استمداد می طلبد. بنده طالب خیر خود ، با اهمّیّت دادن به نماز و سبک نشمردن آن با یک تیر چند هدف را یکجا برآورده می سازد. از طرفی رابطه خود را با معبود پیوندی جاودانه می بخشد و از طرف دیگر با اکتساب نشاط حقیقی در ارتباط با خداوند روح و جسم خود را به سلامت  می رساند تا اینکه بتواند در زندگی دنیایی خود که مزرعه ای برای آخرت می باشد راه کمال و ماندگاری را بپیماید با انجام نماز مقبول درگاه ربوبی بنده هم در دنیا سعادت دارد و هم دار بقا را آباد و نورانی می سازد در این قسمت سخن را با مکتوبی از شیخ صدوق(ره) در علل الشرایع به پایان برده و به طرح آثار فردی نماز پرداخته می شود.

شیخ در علل الشرایع از قول معصوم(ع) می گوید:

علّت و سرّ واجب شدن نماز اموری است : اقرار به ربوبیت حق عزّ و جل و خلع انداد و اضداد از او ، ایستادن در مقابل جبّار جلّ و جلاله با حالتی خوار و نیازمندانه ، خضوع و اعتراف به گناه و درخواست عفو از آنها ، گذاردن صورت در هر پنج بار روی خاک به خاطر تعظیم و بزرگداشت حقّ عزّ و جل ، متذکر خدا بودن و فراموش نکردن او ، خاشع و خاضع بودن در مقابل حضرتش و راغب و طالب بودن در زیادی دین و دنیا و انزجار از غیر خدا ، مداومت بر ذکر حق عزّ و جل در شب و روز تا بدین ترتیب بنده سید و سرور و مدبر و خالق خود را فراموش نکند تا به طغیان او منتهی گردد و در این به یاد بودن بنده پروردگار خود را فایده ای که هست آن است که از معاصی منزجر گردیده و باعث می شود از انواع فساد کناره بگیرد۹٫

 1)    نهی کردن از فحشا و منکر

قرآن کریم صراحتاً هدف از نماز را جلوگیری از فحشا و منکر می شمارد:

« ان الصلاه تنهی عن الفحشا و المنکر۱۰ »

فحشا و منکر انسان را در وادی گناه وارد می کند و آن باعث می شود که خیرات و خوبیها از انسان دور گردد و آدمی از نظر روحی و جسمی آسیب جدی ببیند. گناه دور شدن از قرب خداوند را در پی دارد و صفت عبد بودن که مایه کمال بشر و عاقبت به خیری اوست از او می گیرد. گناه باعث تاریکی روح ، به اجابت نرسیدن دعا ، قطع امید ، قطع شدن نعمت ، نزول بلا ، دریده شدن پرده های عصمت ، نزول درد و غم۱۱ و… می شود. اگر نمازی که می خوانیم نتواند ما را از فحشا و منکر باز دارد به قول امام صادق(ع) : «این نشانه جدی از نپذیرفته شدن نمازمان دارد۱۲٫»

خداوند کریم با امر انسان به بجا آوردن نماز واجب در پنج وقت در طی شبانه روز خواسته او را با آن شست و شوی دهد و اثر تاریـکی گناه را از صـفحه دلش پاک کند چون اگر کدورت دل در آدمـی باقی بماند میل و رغبت انسان را از انجام  کارهای خیر و خدایی می گیرد و رغبت به انجام معاصی را در او افزایش می دهد.متقابلاً عبادت و بندگی و در یاد خدا بودن وجدان مذهبی انسان را پرورش می دهد ، میل و رغبت به کار نیک را افزون می کند و از میل و رغبت به شر و فساد و گناه می کاهد. یعنی تیرگیهای ناشی از گناهان را زایل می گرداند و میل به خیر و نیکی را جایگزین آن می سازد.در نهج البلاغه مولا علی(ع) می فرماید:

« نماز گناهان را مانند برگ درخت میریزد و گردنها را از ریسمان گناه آزاد می سازد ، پیامبر خدا نماز را به چشمه ی آب گرم که بر در خانه شخص باشد و روزی پنج نوبت خود را در آن  شست و شو دهد تشبیه فرمود ، آیا با چنین شست و شوها چیزی از آلودگی بر بدن باقی می ماند؟۱۳ »

 2)    خودسازی

یک باب بسیار وسیعی در تعلیم و تربیت و معارف اسلامی است و آن اینکه ، انسان ساخته عمل خودش است یا به تعبیر دیگر انسان ساخته خود انسان است. یعنی انسان با عمل خودش ساخته می شود. هر جور عمل کند همانگونه ساخته می شود. در فلسفه اروپایی این حرف جدیدی تلقی شده است که به آن پراکتیس یا فلسفه عمل می گویند در صورتیکه از نظر قرآن این مسئله هزار و چهارصد سال است که مطرح شده است. یعنی هر جور عمل کند همانجور ساخته می شود. انسان هم سازنده عمل خودش و هم ساخته شده عمل خودش است. نماز انسان را می سازد چرا که قرآن می فرماید:

« یا ایها الذین أمنوا استعینو بالصبر و الصلوه »

یعنی از صبر و نماز استمداد و کمک و نیرو بگیرید. همین آداب ظاهر نماز را بگیرید ، بعد بروید به آداب باطن ، یعنی شرایط صحّت و قبول نماز را وقتی به انسان می گویند ، اگر نماز می خوانی روی زمین غصبی نباید بخوانی و الّا نماز باطل است ، خانه ات اگر غصبی باشد ، فرش خانه ات اگر غصبی باشد ، نمازت باطل است ، جامه ای که با آن نماز میخوانی ، حتی اگر مدیون مردم باشی و وقت ادای دین رسیده باشد و او مهلت ندهد و عجله داشته باشد و نگذارد نماز بخوانی ، اگر وقت وسیع باشد ، اول باید دین خودت را ادا کنی بعد نماز بخوانی ، یعنی اول رابطه ات را با بنده خدا درست کنی و حقوق مردم را رعایت کنی بعد به خدا مراجعه کنی ، که هر یک از اینها عاملی است برای ساخته شدن انسان۱۴٫ نماز فقط انجـام خشک یک سری افعـال و ایستـادن و نشـستن نیست که اذکـاری نیز بگویی و بعد تمام. بلکه صحّت نماز آدابی دارد که در بالا به آن اشاره شد. انسان نمازخوان برای صحّت نماز در یک کلام باید حقوقی را مراعات کند ، حق اله ، حق الناس و حق النفس. در غیر اینصورت از نماز جز خستگی و وقت گذرانی چیزی نمی ماند که شاید اثر معکوس و مخرب نیز داشته باشد.

 3)    طهارت ظاهری و باطنی

در نماز بر حفظ طهارت بسیار تأکید شده است از جنبه ظاهری لباس ، جوارح و مکان نماز باید کاملاً پاک بوده و عاری از کثافات و نجاسات باشد. یک مسلمان در پنج نوبت روزانه نماز به جای می آورد و همین امر او را مکلف می سازد که همیشه در تمیز نگه داشتن خود کوشا بوده و در حفظ آراستگی ظاهری خود سعی کامل نماید. روح و دل انسان نیز مراکز معنوی و باطنی انسان هستند که باید از صفات پست خالی و مملو از صفات پسندیده و نیکو باشند صفاتی که باعث خشم شیطان است و نفس امّاره انسان را در بند می کند و باعث قرب انسان به خداوند جمیل می گردد و انسان را آماده می سازد تا خود را برای انجام کارهایی که مایه خشنودی خداوند است تجهیز نماید. برای همین در وقت نماز خداوند امر به وضو ، غسل و یا تیمم می کند تا طهارت ظاهری تأمین و صفای روح حاصل آید در آیه شریفه داریم:

« اذا قمتم الی الصلوه فاغسلو وجوهکم و ایدیکم الی المرافق۱۵ »

آیه شریفه اشاره دارد که: در هنگام نماز،اول وضو بگیر،صورت و دستها را بشوی بعد مشغول نماز شو.

نورانیت و صفای باطنی که در سایه وضو پدید می آید بسیار ارزشمند است. از این رو در روایات ، تأکید شده است که انسان همواره با وضو باشد ، وضو به نور تشبیه شده و خوابیدن با وضو همچون احیا و شب زنده داری به حساب آمده است. برای دعا ، تلاوت قرآن ، زیارت و بسیاری از کارهای نیک و عبادی ، سفارش به داشتن وضو شده است. وضو به منزله اجازه ورود به حضور پروردگار است و برای قسمت های مختلف آن هم دعاهای خاصی در کتب بیان شده است۱۶٫

 4)    رعایت حقوق دیگران

حقّ النّاس وحقّ اله از جمله حقوقی است که خداوند رحمان بر آن تأکید بسیار دارد در خصوص حقّ الناس دارد که اگر طرف مقابل راضی نگردد انسان مورد بازخواست خداوند قرار میگیرد تا زمانیکه صاحب حق یا به حقوقش برسد و یا اینکه رضـایت دهد. حقّ اله را نیـز خداوند خود بـا بـنده اش تسویه می نمـاید و این دیـگر به رابطه بنده با خداوند برمی گردد که بنده تا چه حد در زندگی متوجه مرکز عالم وجود بوده و در امور و عبادات خود با او به راز و نیاز بپردازد. اگر بنده از سر صدق و خلوص نیت رو به سوی خدا آورد و برای قصورات خود طلب عفو و بخشش نماید خداوند نیز وعده گذشت داده است که خداوند تواب و رحیم است. حال خداوند نماز را به گونه ای قرار داده است که در آن باید بنده رعایت حقوق فوق الذکر را تمرین نماید تا برای او ملکه گردد و در طول زندگی دنیایی خود همیشه حافظ حقوق خداوند و دیگران باشد.

غصبی نبودن لباس ، مکان نماز گزار و آبی که با آن وضو می گیرد ، از ضرورتهای اقامه نماز است و اگر اندکی حرام در آن نفوذ کند دیگر زمینه ساز ارتباط عاشقانه با خداوند نیست. نماز اگر با آداب و شرایط آن اقامه شود انسان را به آرامش کافی می رساند و سطح انگیزه های او را تا عالی ترین مرتبه ، بالا می برد. انسانی که با رسیدن به بلوغ دریافته است قوانین و اصولی فراتر از خواسته ها و تمایلات شخصی او و دیگران وجود دارد با ایمان به خدا و عمل به دستورات او ، می تواند خود را از هر قیدی برهاند و به سطح بالایی از آزادی و وارستگی برساند. اما اگر شرایط و مقدمات نماز مناسب نباشد انسان را از بدیها باز نمی دارد و او را بالا نمی کشد و به مقصد نمی برد. اگر جسم انسان از مال آغشته به حق دیگران و یا حق خداوند انباشته شود اقبال انسان به نماز رنگ   می بازد و اگر هم به نماز روی آورد از فضایل و کمالات آن بی بهره می ماند. در دعا آمده است که:

« الهم انی اعوذبک من صلوه لاترفع »

و به تو پناه می برم از نمازی که انسان را رشد ندهد و بالا نبرد۱۷ .

 5)    هدفگذاری در زندگی

امروزه در علم توسعه جوامع یکی از کارهای مهم برنامه ریزی توسعه می باشد که در برنامه ریزی هدفگذاری از امور بنیانی و پایه ای می باشد. اگر در زندگی انسان هدف مشخص نباشد او سرگردان و نیروی خود را در جاهای نامناسب به هدر میدهد. میگویند انسانی که هدف ندارد به هر طرف که برود درست است یعنی مبنایی برای سنجش درستی کار او وجود ندارد. خداوند جمیل و لطیف نیز عبادات تکلیفی بشر را به گونه ای ساماندهی و تعریف نموده است تا علاوه بر بهره معنوی و اخروی ، زندگی دنیایی او را نیز به سامـان نمـاید. ازارکان نماز نیت است. در نیت بنده هدف خود را از بجا آوردن نماز مشخص می نماید اصلاً اعمال انسان در گرو نیت است چون در نیت است که مشخص می شود که فرد برای چه آغاز به فعالیت نموده است. بنده در نیت نماز اعلام می دارد که من هر یک از این نمازهای یومیه را که مشخص نموده ام برای قرب الهی بجا آورده ام که اگر غیر از این باشد نماز او مقبول و پذیرفتنی نیست. در زندگی هم همینطور است اگر فرد هدف خود را از انجام امور مشخص ننماید کارهایش بی معنی و عبث بوده و مورد شماتت است. هر که در نماز مشغول به غیر من باشد و به یاد من نباشد پس آن کس گویا استهزا به من می کند و نمی داند که استهزا به خود کرده است و خود را از رحمت من دور کرده است و من می نویسم نام او را در دیوان زیانکاران و حشر می کنم او را در قیامت با ایشان۱۸نیت ، رکن عبادت است. اگر عملی بدون نیت انجام شود یا نیت غیر خدایی داشته باشد باطل است. نیت اصل و اساس عمل است. مقدس ترین کارها به خاطر نیت بد ، فاسد می شود و ساده ترین کارها با نیت خوب ارزش بسیار پیدا می کند. در یک کلام باید گفت نیت و انگیزه و هدف عنصری است که به عمل یک انسان بها می دهد.۱۹

 6)    انضباط و وقت شناسی

نماز روح انضباط را در انسان تقویت می کند ، چرا که دقیقاً باید در اوقات معینی انجام شود که تقدیم و تأخیر آن موجب بطلان نماز است. هر یک از اعمال نماز باید در جای خود انجام یابد و تقدم و تأخر آن مجاز نمی باشد و نماز ارکانی دارد که اگر سهواً و یا عمداً فراموش گردد و انجام داده نشود موجب بطلان نماز است. برای بعضی از اعمال نماز ثواب بیشتری دیده شده است مثل سجود ، که از آن به انتهای خاکساری عبد یاد می شود در نماز باید موالات یعنی پشت سر هم انجام دادن اعمال رعایت گردد لذا بی نظمی در این عبادت پذیرفتنی نیست و مقبول درگاه خداوند نمی باشد. همچنین هر یک از نمازهای واجب زمان خاص خود را دارد از نمازهای یومیه گرفته تا نمازهای آیات ، میّت ، طواف نساء و نماز نذز. خداوند برای نماز اول وقت ارزش بیشتری قائل شده است و اگر با حضور قلب خوانده شود و رعایت مستحبات نیز در بجاآوردن آن رعایت گردد. همه اینها نشانه هایی است که خداوند رحمان و رحیم خواسته است به بنده خود بگوید در تمام طول زندگی جهت موفق شدن بایستی رعایت نظم و وقت شناسی در درجه اول اهمّیّت قرار گیرد. در قرآن کریم آمده است:

« حافظوا علی الصلوات و الصلوه الوسطی و قوموا لله قانتین * فان خفتم فرجالاً اورکبانا »

« از نمازها و نماز میانه مواظبت کنید و خاضعانه برای خدا به پا خیزید * پس اگر بیم داشتید پیاده یا سواره ]نماز کنید[۲۰ »

همچنین در روایتی از امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود:

« فردای قیامت ، شفاعت من به کسی که نماز واجب را از وقتش تأخیر بیاندازد نخواهد رسید۲۱ »

« صحیح به جای آوردن نماز که مقدمات و مقارنات و سایر امور آن درست و مطابق دستور شرع باشد و نماز را ضایع نسازد که در قرآن کریم عقوبت شدیدی برای تضییع نماز بیان شده است۲۲ » در قرآن کریم آمده است:

« فخلف من بعدهم خلف اضاعو الصلوه و ابتعوا الشهوات فسوف یلقون غیّا۲۳ »

آنگاه ، پس از آنان جانشینانی به جای ماندند که نماز را تباه ساخته و از هوسها پیروی کردند و به زودی گمراهی را خواهند دید.

 7)    وحدت جهت

مسئله دیگر این است که اسلام می گوید هنگام نماز همه رو به یک نقطه بایستید با اینکه خود اسلام تصریح می کند که از نظر واقعیت برای عبادت رو به هر طرف بایستد فرق نمی کند

« ولله المشرق و المغرب فاینما تولوا فثم وجه الّه۲۴ »

و مشرق و مغرب از آن خداست ، پس به هر سو رو کنید آنجا روی به خداست

یکی از گناهان کبیره عقوق والدین است چنانچه حضرت رسول (ص) و حضرت امیر(ع) و حضرت صادق و حضرت رضا و حضرت جواد علیهم السلام در روایتیکه در شماره کبائر از ایشان رسیده بکبیره بودنش تصریح فرموده اند بلکه از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله چندین رسیده است که از هر گناه کبیره بزرگتر شرک بخدا و عقوق والدین است و نیز از گناهانی است که در قرآن مجید و احادیث صحیحه بر آن وعده عذاب داده شده است.
در قرآن مجید از قول عیسی بن مریم حکایت می فرماید که خداوند مرا نیکوکار بما درم قرار داد و مرا ستمکار و بد عاقبت قرار نداد بسبب ترک نیکی بمادرم (سوره ۱۹ آیه ۳۴) و سبب اینکه ذکر پدر نکرده اینست که آن حضرت پدر نداشت و لذا قبل از این آیه در حکایت حضرت یحیی (ع) ذکر پدر و مادر هر دو شده است. (سوره ۱۹ آیه ۱۵)
و در این دو آیه شریفه عاق والدین را بسه صفت یاد فرموده:
جبار (گردنکش و ستمگر)ن شقی (تیره بخت)، عصی (نافرمانی کننده گنه کار) و بهریک از آنها وعده عذاب سخت داده شده، چنانچه درباره جبار می فرماید و نومید شد هر گردنکش کینه ورزی پشت سراوست دوزخ و نوشانیده شود از آب چرک خون آلود، جرعه ای از آن بدهان می برد ولی نتواند فرو برد (او را گوارا نباشد) و مرگ از هر سوی باو رو آورد لکن مردنی نیست و از پس او است عذابی سخت و انبوه (سوره ۱۴ آیه ۱۵و۱۶ و ۱۷).
و درباره شقی می فرماید: اما آنها که بدبختند در آتشند و ایشانرا در آتش ناله ای زار و خروشی سخت باشد، در آن آتش همیشه تا آسمانها و زمین برپا است جاویدانند مگر آنچه که پروردگارت خواهد (سوره ۱۱ ایه ۱۰۶و۱۰۷).
و درباره عصی می فرماید: و آنکس که نافرمانی خدا و پیغمبرش کند و بگذرد از مرزهای خدا (و از حدود خویش تجاوز کند) فرودبردش در آتش که جاودان در آن باشد و عذابی خوار کننده برایش باشد. (سوره ۴ آیه ۱۴)

عقوق والدین و اخبار
پیغمبر اکرم (ص) فرمودک از آزردن والدین بپرهیزند بدرستیکه بوی بهشت از هزار سال راه استشمام می شود ولی عاق والدین و قاطع رحم آنرا نمی یابند. (وسائل الشیعه)
از همان حضرت مرویست که فرمود: کسیکه پدر و مادر خود را به خشم در آورد خد ایرا بغضب درآورده است. (مستدرک)
و همچنین فرمود: کسیکه والدین خود را بیازارد مرا اذیت کرده و کسی که مرا بیازارد خدا یرا آزرده و آزار کننده خدا معلون است (مستدرک کتاب نکاح باب ۷۵)
و همچنین فرمود: عاق والدین هر عملی که می خواهد بجا آورد، هرگز داخل بهشت نخواهد شد. (مستدرک کتاب نکاح باب ۷۵)
و نیز پیغمبر اکرم (ص) فرمود: سه طایفه اند که در روز قیامت خداوند با ایشان سخن نمی فرماید و نظر رحمت بآنها نمی کند و ایشان را پاک نکرده و از برای آنها عذاب دردناکی است ایشان شرابخواران و تکذیب کنندگان به قدر الهی و عاق والدین اند. (مستدرک کتاب نکاح باب ۷۵)

عاق والدین آمرزیده شدنی نیست
و کافی است در شقاوت عاق والدین که جبرئیل (ع) بر او نفرین فرمود: هر که پدر و مادر یا یکی از آنها را درک کند و او را از خود خشنود نسازد آمرزیده مباد و رسول خدا (ص) بر نفرین جبرئیل آمین گفت. (بحار الانوار)
و از حضرت صادق(ع) مرویست که فرمود: ملعون است ملعون است کسی که والدینش را بزند و کسیکه آزار به آنها رساند. (مستدرک ص۶۳۱)

نماز عاق پذیرفته نیست
از حضرت صادق(ع) است کسی که بپدر و مادرش از روی غیظ بنگرد در حالیکه والدین بر او ستم کرده باشند خداوند نماز او را نمی پذیرد.
(کافی) (پس چگونه است در صورتی که باو نیکوکار باشند؟)

جوان محتضر و شفاعت پیمبر
رسول خدا (ص) بر بالین جوانی که در حال احتضار بود حاضر گردید، آن حضرت کلمه شهادت را باو تلقین فرمود لکن جوان نتوانست بگوید، پرسید: آیا مادر دارد؟ زنی که نزد او بود عرض کرد بلی من مادر او هستم فرمود: آیا بر او غضبناکی؟ گفت آری شش سال است باو حرف نزده ام، پس آن حضرت خواهش فرمود از او راضی شود مادر بخاطر آن حضرت از جوان درگذشت زبان آن جوان بکلمه توحید باز شد حضرت باوفرمود: چه می بینی؟ گفت مردی سیاه و زشت روی بد بوی، مرا رها نمی کمند حضرت جمله ای یادش دادند (بحار الانوار-مستدرک) خواند و عرض کرد: می بینم مردی سفید رنگ خوشروی، خوشبوی و خوشمنظر رو بمن آورد و هیولای مهیب اولی از من دور شده فرمود: همان جمله را تکرار کن پس از آن گفت آن هیکل موحشه بکلی محو گردید.
پس آن حضرت شاد شد و فرمود: خدا او را آمرزیده آنگاه جوان از دنیا رفت. (بحار الانوار)
از این حدیث شریف استفاده می شود که یکی از آثار عقوق والدین سوء خاتمه و عاقبت به شری است که شخص بی ایمان از دنیا می رود و در نتیجه همیشه در عذاب خواهد بود. با اینکه تلقین کننده جوان رسول خدا (ص) بود تا مادرش از او راضی نگردید نتوانست شهادت را بگوید و پس از رضایت مادر و خواندن آن کلمات ببرکت رسول خدا (ص) پروردگار هم از او راضی شده او را آمرزید.

عقوق چیست؟
مجلسی در شرح کافی گوید: عقوق والدین باین است که فرزند حرمت آنها را رعایت نکند و بی ادبی نماید و آنها را بسبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهائیکه عقلا وش رعا مانعی ندارد نافرمانی از آنها نماید و این عقوق گناه کبیره است و دلیل بر حرمت آن کتاب و سنت و اجماع خاصه و عامه است. از حضرت صادق (ع) مروریست کمترین عقوق (ناسپاسی والدین) گفتن اف است (بروی پدر و مادر) و اگر خدا چیزی را از آن آسانتر میدانست. از آن نهی می کرد. و نیز از عقوق است بپدر یا مادر نگاه خیز و تند کردن. (کافی باب العقوق) و امیرالمومنین مرویس از عقوق ست محزون ساختن پدر یا مادر (مرآت العقول مجلسی) و از موارد قطعی عقوق که گناه کبریه است ترک بر واجب مانند نفقه (مخارج روزانه و لباس و مسکن) در صورت احتیاج پدر یا مادر می باشد و بطور کلی آزردن خاطر والدین و رنجاندن و ناراحت ساختن آنها عقوق و حرام مسلم است.
روایات در این مقام بسیار و به آنچه ذکر شده اکتفا می شود.

وجوب نیکی به پدر و مادر
از آیات قرآن مجید و اخبار اهل بیتن علیهم السلام استفاده می شود که نه تنها عقوق والدین یعنی آزردن و رنجاندن آنها حرام و از گناهان کبیره است بلکه احسان و نیکی کردن و اداء حق آنها واجبست و ترک آن حرام می باشد.
اینک بعضی از آیات اشاره می شود:
۱-    در سوره البقره می فرماید و بالوالدین احسانا
۲-    سفارش نمودیم انسانرا که به والدین خود نیکی نماید(سوره ۲۹ آیه ۷).
۳-    بانسان امر نمودیم که مرا و والدینش را سپاسگزاری نماید. (سوره ۳۱ آیه ۱۳)
شکر از والدین را همراه شکر خود ذکر می فرماید و شکی در وجوب شکر پروردگار عالم عقلا نیست، پس شکر والدین هم واجبست.
۴-    حکم کرد پروردگارت که جز او را نپرستید و بپدر و مادر خود نیکی نمائید (سوره ۱۷ آیه ۲۴و ۲۵) در اینجا نیکی بپدر و مادر را ردیف عبادات خود قرار داده است و چنانچه عبادت خدا واجب است احسان بوالدین هم واجب می باشد.
بعد می فرماید اگر پیری بپدر یا مادر یا هر دو برسد، و محتاج خدمت تو گردند بایشان اف مگو (در حال انزجار و بتنگ آمدن از کسی این کلمه استعمال می شود و حضرت صادق (ع) می فرماید: اگر لفظی کمتر از کلمه اف در ترک عقوق والدین بود آن را ذکر می فرمود و از آن نهی می کرد) و زجر مکن و بانگ برایشان مزن و سخن ایشان را پاسخ درشت مده و به آنها سخن نیکو از روی حرمت و ادب بگو (یعنی آنها را بنام مخوان بلکه بگو یا اباه یا اماه یا سیدی یا سیدتی) و بال تذلل و فروتنی را برایشان فروآور و بایشان تکبر منما بلکه از روی رحمت و بخشش برایشان تلطف کن (چون تا دیروز تو محتاج ایشان بودی و امروز آنها بتو نیازمندند که خدمت ایشان را بنمائی و دعا کن درباره ایشان و بگو پروردگار رحم کن و ببخشای پدر و مادرم را همچنانکه مرا در خوردی پروانیدند.

تفسیر آیه از حضرت صادق (ع)
ابی ولاد از حضرت صادق (ع) از معنی و بالوالدین احسانا پرسید فرمود: باینکه در مصاحبت ایاشن نیکوکارباشی و اگر چیزی لازم داشتند پیش از آنکه از تو بخواهند به آنها بدهی و ناگفته رفع احتیاجشان را بنمائی هر چند بی نیاز باشند.
ودر معنی قل لهماقو لاکریما فرمود: اگر ترا بزنند بگو خدا شما را بیامرزد و در معنی و اخفض لهما فرمود: نگاه تند به آنها مکن و صدای خود را بلندتر از صدای ایشان منما و در راه رفتن برایشان پیشی مگیر و در مجالس بر آنها مقدم مشو و دست خود را بالای دستشان قرار مده. (کافی، باب البربالوالدین)
علامه مجلسی می فرماید: یعنی در موقع عطاء بانها دست خود را بگیر تا آنها از دستت بردارند.

برتر از جهاد
و هم از حضرت صادق (ع) است که مردی در خدمت حضرت رسول آمده و عرض کرد: من مشتاق جهاد در راه خدایم. آن حضرت فرمود: پس جهاد کن در راه خدا بدرستیکه اگر کشته شوی نزد خداوند زنده ای و رزق داده می شوی و اگر بمیری اجر تو با خداست و اگر بسلامت برگردی از گناهان پاک می گردی مثل روزی که از ما در متولد شدی! عرض کرد: یا رسول الله پدر و مادری دارم که هر دو پیر شده اند و با من انس دارند و دوست ندارند که از نزد آنها بیرون روم. آن حضرت فرمود: پس نزد ایشان بمان قسم بخدائی که جان من بدست اوست هر آینه انس پدر و مادر بتو در یک شبانه روز، از جهاد یکسال بهتر است. (کافی، باب البر بالوالدین)
و نیز از رسول خدا (ص) است که فرمود: نیکی کننده بوالدین باش، جایت در بهشت است و اگر عاق شوی جایت در آتش خواهد بود. (کافی)

نیکی به والدین کفاره گناهان است
و از این حدیث شریف معلوم می شود که نیکی بوالدین کفاره بسیاری از گناهان است چنانچه مروریست که مردی خدمت حضرت رسول (ص) آمد هست؟ حضرت فرمود: برو به پدرت نیکی کن تا کفاره گناهانت گردد. چون آن شخص رفت فرمود: اگر مادرش زنده بود نیکی باو بهتر بود. (بحار الانوار).

نگاه شفقت به پدر و مادر
پیغمبر اکرم (ص) فرمود: نیست فرزند نیکوکار بپدر و مادرش مگر اینکه هرگاه از روی رحمت و محبت بوالدین خود بنگرد بهر نظری ثواب یک حج مقبوله برایش می باشد: گفتند: یا رسول الله هرگاه در روز صدمرتبه چنین کند؟ فرمود: بلی بهر نظری ثواب حجی دارد. (بحار الانوار)

خوشنودی والدین خوشنودی خدا است
و نیز فرمود: خوشنودی خداوند با خوشنودی والدین است و خشم او با خشم ایشان است. (بحار الانوار ج۱۶ ص ۲۴)
یعنی کسی که والدین از او راضی باشند خدا هم از او راضی است و کسی که والدین از او ناراضی باشند خدا هم بر او غضبناک است.
و فرمود: نیکی کننده بوالدین بیک درجه در بهشت از انبیاء پائین تر است و عهاق والدین در جهنم با فرعونیان یک درکه فاصله دارد. (مستدرک)

دعای ملائکه به نیکی کننده بپدر و مادر
و از حضرت امیرالمومنین (ع) است که نیکی بوالدین بزرگتر واجب از واجبات الهیه است. (مستدرک)
رسول خدا (ص) فرمود: خدای را دو ملک است که یکی از آنها می گوید خدایا از هر شری و آفتی نیکی کننده بوالدین را نگهدار، و دیگری می گوید: خدایا هلاک کن عاق والدینها را بسبب غضب فرمودنت به آنها (مستدرک الوسائل کتاب نکاح باب ۸۶ ص ۶۲۷) و البته دعای ملک هم مستجاب است.

اثر دنیوی عاق شدن
عقویت عقوق والدین منحصر به آنچه از عقوبتهای اخرویه که ذکر شد نیست بلکه از گناهانی است که آثار وضعیه دنیویه دارد چنانچه حضرت رسول (ص) فرمود: سه گناه است که خداوند عقوبت آنها را در دنیا تعجیل می فرماید: عقوق والدین، ظلم به بندگان خدا، بدی کردن در مقابل احسان (جلد ۱۶بحار الانوار ص ۲۵) شاید حکمت در تعجیل این عقوبتها برای عبرت دیگران است؟

نیکی به والدین و طول عمر
حضرت باقر(ع) فرمود: صدقه نهانی آتش قهر خدا را خاموش می کند و نیکی کردن بوالدین وصله رحم عمر را زیاد می کند. (بحارالانوار ج۱۶)
و در حدیث دیگر فرمود: بخشش پنهانی و یکی به پدر و مادر، تهیدستی را برطرف می کند و عمر دراز می نماید و هفتاد قسم مردن بد را دور می کند. (بحارالانوار جلد ۱۶ ص ۲۴).
زیادتی مال و آبرو
پیغمبر اکرم (ص) فرمود: کسی که برای من ضمانت کند، صله رحم و نیکی بوالدین را من هم ضامن می شوم که مال و عمرض زیاد شود و در قبیله اش محبوبیت پیدا کند. (مستدرک)
از حضرت هادی (ع) است که فرمود: عقوق وا لدین کمی مال و آبرو و عمر را در پی دارد و بنکبت ذلت در دنیا می کشد. (مستدرک)

عقوق ، گدائی و بدبختی می آورد
جوانی از ثروتمندان مدینه پدر پیری داشتن احسان باو را ترک نمود و از مال خود او را محروم کرد، پس خدایتعالی اموالش را از او گرفت و فقر و تنگدستی و مرض در بدن باو روی نموده و بیچاره شد.
پس پیغمبر (ص) فرمود: ای کسانیکه پدرها و مادرها را آزار می رساند از حال این جوان عبرت بگیرد و بدانید چنانچه دارائیش در دنیا از کفش رفت غنا و ثروت و صحتش بفقر و مرض مبدل گشت، همچنین در آخرت هر درجه ای که در بهشت داشت بواسطه این گناه از دست داده و در مقابلش از درکات آ تش برایش آماده شده است! (سفینه البحار)
از حضرت صادق (ع) مرویست: که چون یعقوب برای ملاقات فرزندش یوسف وارد مصر گردید، یوسف هنگام ملاقات، رعایت مقام سلطنت ظاهری را کرد و برای احترام پدر از مرکب پیاده نشد: جبرئیل نازل شد به یوسف فرمود دست خود را باز کن، نور روشنی از دستش بیرون شد به آسمان رفت، یوسف پرسید: این نور چه بود که از کف من خارج شد؟ جبرئیل فرمود: نور نبوت از صلب تو بیرون رفت بسبب آنکه رعایت احترام پدر پیرت را نکردی پس از فرزندانت کسی پیغمبر نخواهد شد. (کافی)