یشینه استفاده از پرچم در بین قبائل، چه در جنگ و چه در صلح، به روزگار باستان باز میگردد. آن گونه که از منابع تاریخی بر میآید، تمدن‌های گوناگون،شرق و غرب از آن استفاده می کردند، هر چند به طور دقیق مشخص نیست که نخستین بار استفاده از آن توسط چه کسی و در چه زمانی بوده اما واضح است که پرچم، به دلیل اینکه نماد همبستگی لشکر بوده، یکی از اهداف دشمن برای از بین بردن پرچمدار و به زمین انداختن پرچم برای تضعیف روحیه جنگاوری لشکر مقابل به شمار می‌رفته است. در بسیاری از جنگ‌ها یکی از منصب‌های مهم، «پرچمداری» بوده است، چرا که پرچم نشانی از همبستگی در عمل و اتحاد در شعار بوده؛ به گونه‌ای که هر گاه پرچم از دست پرچمدار میافتاده، نوعی شکست و از هم گسیختگی برای لشکر به‌شمار می‌آمده است.
اقوام، پیروان ادیان و دولت-ملت‌های مختلف، در طول تاریخ برای ایجاد تمایز میان هویت خود با دیگران، از پرچم طراحی‌شده و نمایانگر باورهای خود استفاده کرده‌اند. نخستین پرچم‌های رسمی در کشورهایی مانند چین برای مشخص کردن بخش‌های مختلف ارتش به کار می‌رفت. بیشترین تغییر و تحولات پرچم‌ها مربوط به کارکردهای آنها در دریا بوده است. کشتی‌ها پرچم‌ها را برای شناسایی از فاصله‌ی دور و بسیاری مقاصد دیگر استفاده می‌بردند. برخی پرچم‌های مشهور مانند پرچم‌های هلند و اسپانیا مشخصاً برای کاربرد دریایی طراحی شده بودند.
با پیدایش دولت-ملت‌ها، پرچم‌ها نقش و اهمیت بسیار پررنگی یافتند و از جایگاه برجسته‌تری در عرصه‌ی سیاست برخوردار شدند. در حال حاضر ۱۹۳ کشور در جهان وجود دارند که همگی دارای نمادی به نام پرچم برای ابراز هویت خود هستند.بسیاری از کشورهای استقلال‌یافته پرچم‌هایی را براساس ایدئولوژی و رویکرد احزاب سیاسی یا گروه‌هایی که استقلال آن کشور را به ارمغان آورده بود، طراحی و استفاده کردند. امروز پرچم هر کشور به عنوان یک نماد بسیار پرمعنی و بیانگر هویت، تاریخ، فرهنگ و فلسفه‌ی هر کشور، در ایجاد همبستگی و اتحاد شهروندان، قومیت‌ها، پیروان ادیان و مذاهب گوناگون، مناطق جغرافیایی و اجتماع‌های فرهنگی مختلف ذیل ملت‌ها نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند.
با توجه به اهمیت ویژه پرچم٬ مردم هر کشور پرچم را عزیز و گرامی دانسته و در حال حاضر در بسیاری از کشورها یک روز در سال را به عنوان روز پرچم ملی جشن می گیرند.مردم اکثر کشورها در پرچم افراشته خود، بزرگی٬ سربلندی٬ آزادگی و افتخار و در سرنگونی آن شکست٬ بردگی و ستم بیگانگان را می‌نگرند. مطالعه علمی پرچم ها٬ معنا و مفهوم و سیر دگرگونی آنها “پرچم شناسی” نام دارد؛ این دانش به مطالعه تاریخچه و مفهوم نهفته در رنگ‌ها٬ نشانه‌های موجود در پرچم کشورها پرداخته و درباره مراسم برافراشته شدن و پایین آوردن و بزرگداشت پرچم به مطالعه علمی دست می زند.
معنای لغوی یک نشانه
پرچم٬ بیرق و درفش در لغت به تکه ای پارچه گفته می‌شود که معمولاً دارای نقش‌های رنگی بر روی آن بوده و برای علامت دادن و تزئین و برای مشخص شدن یک ملت یا یک کشور به کار می‌رفته است. پرچم در اصل لغتی ترکی است که به موی نوعی گاو کوهی گفته می شود و دسته ای از این مو را بر سر یک چوب یا بالای نیزه درفش نصب می کرده اند٬ چنانکه مشهور است چنگیزخان پرچمی داشته که شامل ۹ دسته موی دم اسب بوده است. استفاده از پرچم در میان ملل، ریشه ای تاریخی دارد و تاریخ استفاده و پیدایش آن به حدود ۵ هزار سال قبل باز می گردد.
پرچم به عنوان نماد در مصر قدیم، آشور و نزد یهودیان معمول بوده است. یونانیان ابتدا قطعه ای زره را که بر نیزه ای نصب شده بود به عنوان پرچم به کار می بردند. در نزد رومیان نیز پس از اینکه قسطنطنیه به مسیحیت گروید پرچم به صورت پارچه ای ابریشمین به رنگ ارغوانی که نام حضرت عیسی به حروف یونانی بر آن نقش شده بود٬ رایج شد.
روانشناسی رنگ ها در پرچم کشورها:
حداقل یکى از رنگ‌هاى آبى، زرد، سیاه، سفید، سبز و قرمز، زعفرانی، نارنجی و … در پرچم کشورهای مختلف وجود دارد.در مورد روانشناسی رنگهای به کار رفته در پرچم کشورهای مختلف می‌توان گفت:
قرمز: نشانه‌ی انقلاب، شجاعت، قدرت، شهامت و مفاهیمی از این دست است. مثلاً برخی کشورهایی که در جنگ‌های جهانی شرکت داشته‌اند، از رنگ قرمز برای گرامیداشت فداکاری‌های سربازانشان در این جنگ‌ها، از رنگ قرمز در پرچمشان استفاده کرده‌اند. همچنین این رنگ به نشانه‌ی شجاعت و فداکاری‌های سربازان یک کشور در جنگ‌های استقلال آن کشور به کار می‌رود. رنگ قرمز در پرچم ارمنستان، این دلالت را دارد. قرمز در پرچم کشور ویتنام، نشانه‌ی وقوع انقلاب در این کشور است. همچنین در پرچم برخی کشورها مانند مغولستان، در آغاز نشانه‌ی کمونیسم بوده است، اما امروز نشانه‌ی پویایی و پیشرفت به شمار می‌رود. قرمز در پرچم فیلیپین، به معنی شجاعت است.
آبی: همچون رنگ سفید بر پاکی و البته بر اعتماد نیز دلالت دارد. در نقاشی‌‌های کلیساها، رنگ آبی نشان‌دهنده‌ی احساسات عمیق، شکوفایی اعتقاد و تواضع در برابر خداوند و در اسلام (آبی فیروزه‌ای) و مسیحیت، یادآور پاکی و ایمان است. رنگ آبی، معنایی الهی و آسمانی دارد و در میان شرقی‌‌ها و غربی‌‌ها نشانه‌ای از تقدس است. به همین دلیل در کاشی‌کاری‌‌های مساجد، حسینیه‌‌ها و مکان‌‌های مقدس از رنگهای آبی استفاده می‌کنند، چون این رنگ کمک می‌کند انسان به ملکوت بیندیشد. در پرچم برخی کشورها، علاوه بر موارد یادشده، آبی بر دریاچه‌های آن کشور یا دریاهای مجاور یک کشور دلالت دارد. مثلاً در پرچم کشور باهاماش، آبی نشانه‌ی دریای کارائیب است. با این حال در پرچم بسیاری از کشورها از جمله اوکراین، آبی بر آبی آسمان دلالت دارد.
زرد: با توجه به پیشینه‌ی فرهنگی (مثلاً در کشورهای بودایی) و نیز جغرافیای کشورهای مختلف، دلالت‌های متنوعی دارد؛ از جمله رنگ زرد طلایی در پرچم کشور باربادوس، نشانه‌ی شن‌های این کشور است. در پرچم کشور اوکراین، بر مزارع گسترده‌ی گندم دلالت دارد. همچنین رنگ زرد از رنگهای پان‌آفریقایی به شمار می‌رود که در پرچم برخی کشورهای دارای جمعیت سیاهپوست در قاره‌ی آمریکا مانند جاماییکا از این رنگ استفاده شده است.
سبز: نشانه‌ی امنیت، امید و جوانى، سرسبزى و آرامش است. سبز، در اسلام، نشانه‌ی ایمان و عقیده در دین، توکل به خدا، بقا و جاودانگی و همچنین نشانه‌ی روز قیامت است. رنگ سبز به طور سنتی، رنگ دین اسلام به شمار می‌رود. در پرچم کشورهایی مانند عربستان، جمهوری آذربایجان، افغانستان، سریلانکا و مالدیو چنین دلالتی دارد.
همچنین در پرچم کشورهایی مانند جاماییکا بر سرسبزی و پوشش جنگلی دارد و در پرچم ازبکستان نیز نشانه‌ی سرسبزی و حاصل‌خیزی است.
سفید: در پرچم اغلب کشورها از جمله ازبکستان و هند نشانه‌ی صلح است، اما از برخی دلالت‌های دیگر نیز برخوردار است. در پرچم کشور فنلاند، حاکی از پوشش گسترده‌ی برف در زمستان دارد یا در پرچم کانادا نشانه‌ی مناطق برفی شمال این کشور است. در پرچم تاجیکستان، نشانه‌ی صنعت مهم این کشور، یعنی پنبه است. سفید در پرچم اندونزی به معنی روح است که در مقابل رنگ قرمز که بر جسم دلالت دارد، قرار داده شده است. سفیدی صلیب در پرچم یونان، به نشانه‌ی پاکی جنگ استقلال یونان گنجانده شده است.
سیاه: معانی و دلالت‌های گوناگونی دارد؛ علاوه بر اینکه بر خاک دلالت دارد، حاکی از رنج، سیاهی و ظلم گذشته نیز است. در پرچم استونی، رنگ سیاه چنین دلالتی دارد. همچنین در پرچم جامائیکا نشانه‌ی رنج‌هایی است که در گذشته بر مردم این کشور رفته است. همچنین سیاه، نماد قدرت است و در پرچم کشورهایی مانند باهاماس، نشانه‌ی قدرت مردم است.
نشانه‌‌گذاری‌ها در پرچم:
در پرچم ملی کشورها علاوه بر رنگ‌ها از برخی علائم و نشانه ها استفاده می شود؛ در جریان جنگ‌های بزرگ تاریخی سربازانی که در جنگ‌ها حضور داشتند٬ برای شناساندن خود به دیگران، علائم و یا نقش‌هایی را روی سپرهایشان نقاشی می‌کردند، این نقش ها کم‌کم در پرچم ها به کار گرفته شد و در نقش پرچم‌های امروز می توان علائم، خطوط، ملیت‌ها، مثلث‌ها و آرم کشورها را مشاهده کرد.
صلیب که روی پرچم برخی کشورهای مسیحی دیده می شود نشانه به صلیب کشیده شدن حضرت عیسی (ع) است و در پرچم کشورهایی مانند سوئد٬ دانمارک٬ یونان و… دیده می شود.
داس و چکش بر روی پرچم کشورهای کمونیستی نشانه کشاورزان و صنعتگران است. ستاره پنج پر زرد رنگ که بر روی پرچم کشورهای کمونیستی مشاهده می گردد٬ نشانه حاکمیت خوب کمونیست در آن کشور است٬ مثل پرچم ویتنام و یا چین.
علایم صنعتی یا کشاورزی که نشانه رواج صنعت یا کشاورزی در یک کشور یا علاقه مندی به رواج آن و یا نشانه توجه به دو قشر صنعتگران و یا کشاورزان است، در پرچم کشورهایی چون برمه٬ آنگولا٬ موزامبیک و… دیده می شود.
پرچم سایر کشورها که بر روی پرچم اصلی یک کشور مشاهده می شود، نشانه سابقه تاریخی یا استعماری نفوذ آن کشور بر روی کشور صاحب پرچم است٬ مانند پرچم آفریقای جنوبی٬ استرالیا و نیوزلند.
تصاویر حیوانات یا پرندگان که نشانه تعلق خاطر مردم آن کشور به این حیوانات و پرندگان و یا باور آنان بر این موضوع که آن حیوان یا پرنده نقش عمده ای در تاریخ آن ملت داشته است. مثل نقش عقاب که نماد قدرت٬ شجاعت و آزادی در ایران باستان بوده و یا در امپراطوری آلمان نشانه سلطنت بوده است.
آثار باستانی٬ نشانه های قبیله ای و سلطنتی و یا نقشه های جغرافیایی که موقعیت کشور صاحب پرچم را مشخص می کند در روی پرچم کشورها قابل مشاهده است.
مصادیقی از نمادهای یک پرچم
به زحمت می توان پرچم دیگری یافت که مانند پرچم ملی فرانسه در تاریخ تقریباً دویست ساله خود چنین به دفعات ممنوع، تعویض و یا تغییر شکل داده باشد.در زبان فرانسوی ((تریکولوره)) به معنای پرچم سه رنگ است.بنابراین تمام پرچم های سه رنگ تریکولوره اند اما این روزها وقتی نام تریکولوره به زبان ها می آید به یاد پرچم ملی فرانسه می افتیم.
رنگ آبی بنابر افسانه ها روپوش یا شنل مارتین مقدس بوده است.سفید رنگ منتخب شاهان فرانسوی و قرمز رنگ درفش جنگی عدالت کارل کبیر بوده است.در دوران ناپلئون پرچم فرانسه به صورت افقی ظاهر شد.بعد از برکناری وی و تبعیدش به جزیره البا-لویی هجدهم پرچم بوربون ها را رسمی کرد.سپس ناپلئون با کودتایی در دوره ی صد روزه حکومتش دوباره پرچم افقی اش را به احتزاز در آورد.سپس او به جزیره سنت هلن تبعید شد و لویی هجدهم دوباره پرچم بوربون ها را رسمی کرد.سپس شاه فیلیپ پرچم ابی-سفید-سرخ را درسال۱۸۳۰ در انقلاب جولای مطرح کرد اما در سال ۱۸۴۹ که جمهوری دوم اعلام شد، پرچم آبی-سفید-سرخ با نوارهای عمودی ظاهر شد.
پرچم امروزی فرانسه در سال ۷۱-۱۸۷۰ پس از برکناری ناپلئون سوم و اعلام جمهوری سوم در جنگ المان-فرانسه به عنوان پرچم ملی انتخاب و از آن پس برای همیشه پرچم ملی فرانسه در تمام مجالس-سفارتخانه ها و تمام مناطق فرانسه به اهتزاز در آمد.
پرچم هند یک پرچم سه رنگ افقی است که از سه رنگ زعفرانی، سفید و سبز تشکیل شده است. رنگ زعفرانی پررنگ نماد میهن پرستی، رشادت و فداکاری، رنگ سفید نماد صلح و صفا، خلوص، پاکی و صداقت و رنگ سبز آن نشانه موفقیت، ایمان و سر سبزی کشور که نماد “آشوکا چاکرا” (یک چرخ با ۲۴ پره به رنگ سرمه ای بعنوان نماد قانون و به بیانی دیگر نماد حرکت آرام رو به جلو و تعامل با دیگران و دوری جستن از سکون و انزوا و انفعال)است. این پرچم در ۲۲ ژوئیه ۱۹۴۷ تصویب شد.
پرچم عربستان سعودی برای اولین بار در ۱۹۷۳به رسمیت شناخته شد. این پرچم دارای زمینه سبز رنگ- سبز به عنوان رنگ سنتی اسلامی و رنگ مورد علاقه حضرت محمد(ص)، و با جمله عربی “لااله الا الله محمدرسول الله”، و یک شمشیر افقی که سمت چپ گرفته شده است، به عنوان نماد عدالت و نشان عبدالعزیز بن سعود به عنوان اولین پادشاه عربستان سعودی است. نکته جالب در مورد این پرچم این است که استفاده از آن تنها در مراسم های رسمی و یا اهداف رسمی مجاز است!
پرچم بحرین نخست به‌طور کامل قرمزرنگ بود اما پس از آنکه آل خلیفه در ۱۸۲۰ پیمان دریایی عمومی را با انگلستان امضا نمود و تحت‌الحمایهٔ آن کشور قرار گرفت، باریکهٔ سفیدرنگی که نشانگر آتش‌بس بود، به پرچم اضافه شد. در ۱۹۳۲ و به منظور ایجاد تمایز بین پرچم بحرین با دول همسایه، حاشیه‌ای با ۲۸ دندانهٔ مثلثی‌شکل در سمت راست باریکهٔ سفید رنگ اضافه شده و پرچم دارای تناسب ۹ به ۱۳ شد. این ۲۸ دندانه در سال ۱۹۷۲ به ۸ دندانه کاهش یافت که این دندانه‌ها نیز یک بار دیگر در سال ۲۰۰۲ و این بار به ۵ عدد کاهش یافتند تا هرکدام بیانگر یکی از پنج رکن اسلام باشند.
طرح کنونی پرچم بحرین دارای تناسب ۳ به ۵ بوده و در تاریخ ۱۴ فوریهٔ ۲۰۰۲ به‌تصویب رسیده است. این پرچم دارای زمینه‌ای قرمز است که رنگی مرسوم در پرچم کشورهای عربی حوزهٔ خلیج فارس به‌شمار می‌رود و در بلوک اهتزاز آن باریکه‌ای سفیدرنگ وجود دارد که توسط خط جداکنندهٔ دندانه‌داری متشکل از ۵ مثلث سفید که نماد پنج رکن اسلام یا ارکان‌الدین هستند و در سمت راست باریکهٔ سفید قرار گرفته‌اند از زمینهٔ قرمز جدا شده است.
پرچم ایران نیز در طول تاریخ تغییراتی در شکل و نمادها داشته است، انتخاب رنگهای سبز و سفید بی‌ارتباط با سنت‌های شیعی و اسلامی نیست و سرخ نشان‌دهنده‌ی قدرت نظامی بوده است. بعدها نشان پرچم تعبیری منطقی به این صورت یافت که رنگ سبز به‌عنوان نشان اسلام، رنگ سفید نشان صلح و سرخ نشان رشادت و دلاوری تفسیر شد.نشان کنونی در پرچم ایران، نشان جمهوری اسلامی نام دارد که این نشان بیانگر کلمه مقدس “الله” و شعار اسلامی “لا اله الا الله” است که روی رنگ سفید پرچم قرار گرفته‌است. (طراح آرم پرچم از حمید ندیمی، دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی است). در این پرچم همچنین ۲۲ “الله‌اکبر” به رنگ سفید و به نشانه پیروزی انقلاب در روز ۲۲ بهمن در حاشیه پایین رنگ سبز و حاشیه بالای رنگ سرخ نوشته شده است.
مراسم پرچم و آئین های آن:
در اکثر کشورها برافراشتن و جمع کردن پرچم معمولا با مراسمی همزمان است؛ به هنگام مرگ شخصیت‌های لشگری و کشوری با توجه به ارزش و مقام اجتماعی شخص درگذشته٬ ممکن است بر اساس تصمیم رسمی یک دولت پرچم آن کشور بخاطر عزاداری به صورت نیمه افراشته در آید، یعنی از حالت معمولی که در بالاترین قسمت میله پرچم قرار می گیرد به وسط میله پرچم انتقال یابد. مدت نیمه افراشته بودن پرچم نیز در تصمیمات دولتی مشخص شده و به تمامی نمایندگی های سیاسی کشور در خارج نیز اطلاع داده می شود و بعد از پایان مدت مقرر دوباره به حالت عادی باز می گردد.
برگرفته از:ایران ویج
بازنشر:takbook.com:smiles-takbook18:
