علم دامپزشکی - پایگاه دانلود رایگان کتاب | دانلود کتاب

شروع آبستنی تا شش هفتگی
    به ندرت می توان در خلال ۳۵ روز اول آبستنی ، بزرگ شدن قابل تفکیک در رحم مشاهده نمود. جسم زرد تا حدود روز شانزدهم رشد و توسعه می یابد. نظیر آن در سیکل تناسلی بدون آبستنی نیز اتفاق می افتد. سپس مانند مرحله آخر سیکل تناسلی ، بدون تغییر چندان از نظر قوام و اندازه ،  ثابت می ماند. با پیشرفت آبستنی ،  جسم زرد کمی سخت تر شده و به داخل تخمدان کشیده می شود. از این مرحله تا موقعی که تخمدان در نتیجه پیشرفت آبستنی و بزرگ شدن رحم دور از دسترس معاینه قرار می گیرد.
    جسم زرد را از نظر اندازه قوام و سختی میتوان از جسم زرد مراحل اول سیکل تناسلی که کوچکتر و نرمتر است و از جسم زرد اواسط سیلکل که بزرگتر ، گوشتالودتر و دارای مرزبندی مشخص تر در تخمدان است و نیز ازجسم زرد کوچک و سخت دو روز آخر سیکل تناسلی تشخیص داده و تفکیک نمود: جسم زرد مربوط به آبستنی از جسم زرد روزهای ۱۸-۱۴ فحلی قابل تفکیک نیست اگر چه جسم زرد آبستنی سنگین تر است.
    اختلاف در اندازه و قوام جسم زرد فحلی و آبستنی بخصوص اوایل این دوره به اندازه ای نیست که بتوان آن را به منظور تشخیص آبستنی بکار گرفت. وجود جسم زرد در تخمدان پس از طی زمان حدودا” برابر با یک دوره سیلکل تناسلی پس از جفت گیری نمیتواند نشانگر وجود آبستنی باشد. شرایط دیگر نیز وجود دارد که جسم زرد در تخمدان مشاهده می شود ولی دام آبستن نیست مانند تاخیر در جفت گیری دام و یا گاوی که بی موقع جفت گیری کرده باشد.
    در هر صورت فقدان جسم زرد به معنی آبستن نبودن گاو است. تشخیص دقیق آبستنی زمانی امکان پذیر است که بتوان بزرگ شدن رحم را لمس نمود. این عمل در بعضی از حیوانات بخصوص تلیسه ها در روزهای ۴۲ – ۳۶ آبستنی ممکن می گردد. مشخصات این بزرگ شدن که مشابه آن در بیشتر دامها بین ۴۹ – ۴۲ روز آبستنی دیده می شود به شرح زیر است:
    در هفته پنجم است که میتوان کیسه امنیون را به صورت یک جسم لوبیایی شکل باد کرده با فطر ۲ – ۱ سانتیمتر لمس نمود. با این وجود ،  لمس کیسه در این مرحله به صورت یک کار معمولی کلینیکی توصیه نشده است مگر اینکه با دقت بسیار زیاد انجام گیرد. چون که مشاهده شده است که این کار موجب خونریزی در کیسه شده و حتی سبب پارگی قلب جنین می شود و متعاقبا” سقط جنین ایجاد می گردد.
    احساس لغزش پرده جنینی که متعاقبا” توضیح داده می شود معمولا” قبل از شش هفتگی مشخص نیست. ولی گاهی میتوان آن را حتی در پنج هفتگی نیز حس کرد به شرطی که تمامی شاخ رحم به یکباره لمس شود تا بتوان اطمینان یافت در موقع لغزش لایه های کیسه جنینی بین انگشتان دست عمل کننده ،  محدوده مشخصی از رحم که محتوی عروق آلانتوکوریون است لمس شده است.

 

شش تا هشت هفتگی
    درشش هفتگی ،‌ شاخ رحم در طرفی که تخمدان دارای جسم زرد است، در انتهای آزاد خود حدود ۳-۲ برابر قطر خودش بزرگ شده و برجستگی در جهت عقب به تدریج باریکتر میگردد. کل برجستگی در داخل دست جای می گیرد. دیواره رحم نازک بوده و مایع محتوی آن معلق است. در این مرحله جنین لمس نمی شود. اگر بخشی از دیواره رحم بین دو انگشت شصت و سبابه گرفته شده و سپس به تدریج لغزانده شود دو لایه بودن دیواره احساس می شود. شاخ دیگر رحم بزرگتر نشده و کل دستگاه تنانسلی هنوز قابل لمس است.
    تشخیص آبستنی در شش هفتگی غالبا” باید در تلیسه های آبستن ممکن باشد ولی در گاوها، بخصوص آنهایی که رحم بیش از حد آویزان بوده و شاخها خارج از لگن واقع شده اند و یا در مواردی که مقدار زیادی چربی در لگن جمع شده باشد تشخیص درست تا هفت هفتگی یا حتی هشت هفتگی ممکن است مقدور نباشد.
    از هفته ششم تا هشتم ، شاخ باردار رحم نسبتا” سریع بزرگ شده و اندازه کلی آن نسبت به شاخ غیرباردار کاملا” متفاوت است. در هشت هفتگی ، شاخ باردار شش برابر حجیم تر، محتویات آن سفت و کشیده و دولایه بودن دیواره آن ممکن است احساس شود.
    یکی از علائم مهم ویژه آبستنی در این مرحله و مراحل بعدی، نازک شدن دیواره رحم آبستن است. تنه رحم هم تا حدودی بزرگ شده و کشیده می شود. ولی اندازه شاخ غیرآبستن، تغییر ملموسی نمی کند. بخشی از شاخهای رحم چه در تلیسه آبستن و چه در گاو آبستنی که چند زایمان کرده است داخل لگن باقی مانده و کل دستگاه تناسلی هنوز ممکن است قابل لمس باشد.
    در هفته هشتم ، قطر کیسه امنیون تقریبا” 5 سانتیمتر است. حفره امنیون بطور قابل ملاحظه ای کشیده میشود بنحوی که مایع های جنینی میتوانند از طریق مجرای اوراک بین کیسه امنیون و کیسه آلانتون در جریان باشند.

هشت تا دوازده هفتگی
    در این مرحله، شاخ غیر باردار رحم، دو برابر اندازه معمول بزرگتر شده و شاخ باردار نیز تقریبا” یک و نیم برابر مرحله هشت هفتگی می گردد. محتویات رحم کشیده تر و سفت تر بوده ، دیواره رحم نازکتر و تمامی دستگاه از لگن خارج شده به وسیله وزن خود به طرف کف حفره شکمی کشیده می شود. غالبا” میتوان تمامی رحم را در توشه رکتال معاینه نموده و تخمدان همراه با جسم زرد را لمس کرد. لمس ضربه ای جنین از طریق دیواره رحم گاهی امکان پذیر است. همچنین دو لایه بودن دیواره را میتوان تشخیص داد.
    در رحمی که اولین بار آبستن میشود آویزان شدن آن از حفره لگن معمولا” دیرتر از رحمی که چندبار آبستن شده است انجام میگیرد.
 
      تشکیل کوتیلیدونها یا پلاسنتومها در هفته پنجم شروع می شود ولی معمولا” تا هفته ۱۶-۱۴ بنحوی که متعاقبا” توضیح داده می شود قابل لمس نیستند. با این وجود، اگر به دقت جستجو گردند، امکان دارد بتوان آنها را به صورت اجسام نخودی شکل در ابتدای شاخ باردار رحم شناسایی کرد.

دوازده تا بیست هفتگی
    در ابتدای این دوره یعنی بین ۱۶-۱۲ آبستنی ، غالبا” مقدار مایع جنینی نسبت به سرعت رشد دیواره رحم دارای افزایش حجم بیشتری است. بنابراین دیواره رحم در توشه رکتال کاملا” کشیده لمس شده و به طرف بالای لگن برآمدگی دارد. متعاقبا” رحم نیر سریعا” بزرگ می شود بطوری که در پایان هفته هفدهم ، کاملا” در حفره شکمی قرار می گیرد.
    در این مرحله ، مهبل را میتوان از داخل مقعد به صورت نواری که به طرف دهانه داخلی حفره لگنی کشیده شده است لمس نمود. عنق رحم مشخص بوده و سطح فوقانی رحم به طرف پایین حفره شکمی انحناء دارد. ندرتا” تمامی رحم در معاینه توشه رکتال قابل لمس است. محتویات رحم در مراحل پایانی ، کشیدگی کمتری داشته و آزادترند و کوتیلیدونها را میتوان به صورت چوب پنبه های شناور روی آب ، در دیواره رحم لمس کرد. تشخیص کوتیلیدونها ، شیوه بسیار مناسبی برای تشخیص آبستنی است. برای این کار ابتدا دست را در چند سانتیمتری عنق روی تنه محکم فشار می دهند و سپس با همان فشار دست را تدریجا” به طرف عنق به عقب کشیده و کوتیلیدونها را آنطور که اشاره شد لمس می کنند.
    جنین را میتوان برای چند لحظه کوتاه حس نمود. در این رابطه ابتدا با دست روی دیواره رحم فشار وارد می کنیم (از طریقه توشه رکتال). سپس با برداشتن یکباره فشار از روی دیواره جنین در داخل رحم حرکت داده شده و ضمن برخورد با دیواره به وسیله دست حس می گردد. مناسب ترین زمان برای انجام این کار بین هفه ۱۶-۱۴ آبستنی است .
    تلاش برای لمس جنین در هفته بیستم آبستنی کاملا” بی فایده است زیرا در این دوره مایع جنینی بسیار زیادی در رحم جمع شده و خود رحم نیزکاملا” در حفره شکمی فرو رفته است.
    سرخرگ رحمی میانی را میتوان به عنوان یک نشانه آبستنی مورد معاینه قرار داد. قطر سرخرگ در ظرف آبستن حدود یک سانتیمتر است و با چرخاندن دست به طرف بالا و بیرون دیواره داخلی لگن و لمس کردن سطح دیواره در ناحیه ثلث میانی تنها استخوان خاصره میتوان آن را لمس کرد. باید توجه داشت که این سرخرگ با سرخرگ رانی اشتباه نگردد. سرخرگ رحمی در داخل لگن آزاد و قابل حرکت است ولی سرخرگ رانی ثابت است.
    در سه ماهه اول آبستنی ، نبض در داخل سرخرگ رحمی میانی مانند دیگر سرخرگها است ولی خود سرخرگ به تدریج قطورتر می شود. زمانی که میزان جریان خون در سرخرگ رحمی افزایش می یابد با وارد نمودن کمی فشار بر روی سرخرگ به وسیه دو انگشت، ارتعاش بخصوصی در آن حس می شود که اصطلاحا” به آن لرزش یا فرمینوس می گویند.
    با توجه به اینکه نداوم لزش در این مرحله از آبستنی مربوطه به کار می رود به نظر میرسد که لرزش در سرخرگ از اواخر ماه چهارم و یا اوایل ماه پنجم شروع شود. وجود لرزش در سرخرگهای رحمی دو طرف، در اوایل آبستنی ممکن است نشانگر دوقلو بودن آبستنی باشد. البته در پایان دوره آبستنی ، معمولا” سرخرگهای رحمی دو طرف دارای لرزش هستند اگر چه بیش از یک جنین در رحم وجود نداشته باشد.

بیست هفتگی تا زایش
    رحم از بیست هفتگی به بعد مرتبا” بزرگ شده و کاملا” در حفره شکمی جای دارد. در این مرحله کوتیلیدونها ، دولایه بودن دیواره رحم و بزرگ شدن سرخرگهای رحمی همراه با لرزش آن قابل تشخیص هستند. لرزش در سرخرگها ، در ثلث آخر آبستنی بطور یکنواخت ادامه دارد. بین ماه پنجم و هفتم از دوره آبستنی ، رحم و گوساله داخل آن در عمق حفره شکمی جای داشته و لمس آنها مشکل و یا غیرممکن می شود. این امر در دامهای مختلف متفاوت بوده و حتی در خود یک دام ممکن است رحم یک روز قابل لمس بوده و روز دیگر نباشد.
    در توشه رکتال، مهبل و عمق را میتوان به صورت نوار سختی که روی لبه دهانه لگن قرار گرفته و با فشار به طرف پایین شکم کشیده شده است لمس نمود.
    هر چه آبستنی پیشرفته تر می شود رشد گوساله موجب بازگشت رحم و خود گوساله به طرف بالا و عقب حفره شکمی یعنی دهانه لگن می شود بطوری که بین ماههای هفتم و هشتم قسمتهایی از بدن جنین قابل لمس هستند. اندازه دست و پا و سر جنین میتواند در پیش بینی مرحله آبستنی کمک نماید.

درستی و دقت توشه رکتال
    در صورتی که شخص بتواند تمامی بخش داخلی دستگاه تناسلی را مورد معاینه قرار دهد درستی تشخیص او از نظر اینکه گاو آبستن هست یا خیر، قریب به صددرصد خواهد بود. در صورتی که هر دو شاخ رحم بطور کامل مورد معاینه قرار نگیرند. نتیجه تشخیص ممکن است منفی کاذب شود. در چنین شرایطی لازم است هیچگونه تشخیصی ارائه نگردیده و تقریبا” دو هفته بعد دام مجددا” مورد معاینه قرار گیرد تا درصورت امکان پذیر بودن معاینه کامل رحم ، آبستنی بطور دقیق تشخیص داده شود. در کنار شرایط پاتولوژیکی که متعاقبا” بحث خواهد شد یک کیسه مثانه پر نیز در صورت جابجا شدن با دستگاه تناسلی می تواند موجب ارائه تشخیص آبستنی مثبت کاذب گردد. برای جلوگیری از بروز این اشتباه میتوان عضو پر از مایع را بیشتر معاینه کرده و اطمینان یافت که عضو از عنق رحم امتداد می یابد یا خیر.
    درصورتی که تاریخچه مشخصی در مورد آبستن شدن دام وجود نداشته باشد ، میزان درستی تشخیص آبستنی با چند هفته اختلاف خواهد بود. در چنین شرایطی ، معمولا” نتیجه تشخیص آبستنی در مراحل اولیه دقیق تر از مراحل بعدی آبستنی است. هر چند تشخیص آبستنی بدون تاریخچه جفتگیری ، حتی در مراحل ۱۴-۷ هفتگی نیز بطور دقیق امکان پذیر نیست. در عمل غالبا” تاریخ تلقیح مشخص بوده و در پیش بینی مدت زمان آبستنی کمک موثری می نماید.

رشد و توسعه پستان
    در تلیسه های آبستن ممکن است مایع غلیظ و قهوه ای رنگ چسبنده ای که پیش آغوز نامیده می شود از ماه چهارم به بعد دوشیده شده و مشاهده گردد. بزرگ شدن پستان نیز تا حدودی قابل رویت است اما اینکه در چه مرحله ای از آبستنی دیده می شود متفاوت است. البته در ماه آخر آبستنی به خوبی مشخص بوده و پستان تا موقع زایش رشد فزاینده دارد. دو تا سه روز قبل از زایش ، به دلیل جمع شدن و تراکم مایع غلیظ زردرنگی بنام آغوز ، پستان کاملا” متورم و بزرگ شده است.
    در صورتی که به جیره غذایی مادر در مراحل آخر آبستنی کنسانتره بیش ار اندازه اضافه گردد، ترشخ آغوز و شیر ممکن است حتی یک ماه زودتر از زمان زایش شروع شود.
    لازم به یادآوری است که مشابه تغییرات پستان مربوط به اوایل دوره آبستنی تلیسه ها در گاو دیده می شود.

تغییرات خارجی شکم
    از هفته بیستم و هشتم آبستنی ، بزرگ شدن شکم تا حدودی از بیرون مشخص شده و بیشتر در طرف راست حیوان دیده می شود. این امر در تلیسه ها راحت تر تشخیص داده می شود. در بسیاری از گاوها بخصوص آنهایی که شدیدا” چاق هستند و یا بطور آزاد در مرتع نگهداری میشوند بزرگ شدن شکم را مگر در اواخر دوره آبستنی نمیتوان مشخص کرد. در هر صورت ، تغییر اندازه شکم را نباید به عنوان وسیله ای در تشخیص آبستنی بدان متکی گردید.
    جنین را ممکن است از هفته بیست و هشتم بتوان از روی دیواره خارجی شکم لمس کرد. برای این کار مشت بسته دست را روی تهیگاه طرف راست با ملایمت ولی محکم فشار میدهیم. محل تقریبی قرار گرفتن مشت روی تهیگاه ، نقطه وسط خط افق بین آخرین دنده و ستون پا و نقطه وسط بین دو ثلث پایینی خط عمود بر شکم است. سپس فشار وارده بر دیواره شکم را خنثی نموده بنحوی که مشت بدون وارد ساختن فشار ، روی دیواره قرار گرفته باشد. اختلاف فشار موجب حرکت کردن رحم و جنین در شکم میشود و برخورد آن به دیواره روی دست لمس می گردد. این کار را میتوان برای کسب اطمینان چند بار تکرار نمود. این روش نیز نمیتواند به عنوان یک شیوه دقیق تشخیص آبستنی مطرح باشد.
    حرکت جنین در داخل رحم و ایجاد موج حرکت روی دیواره تهیگاه طرف راست شکم ممکن است از ماه هفتم تا موقع زایش مشاهده گردد. این عمل بطور پراکنده انجام گرفته و در صورت دیده شدن هیچگونه شبهه ای را باقی نمی گذارد.

دوقلو و چندقلوزایی
    در فاصله بین جفت گیری تا سه ماه آبستنی ، یعنی زمانی که میتوان تخمدانها را از طریق توشه رکتال معاینه نمود دوقلو بودن آبستنی را میتوان پس از مشاهده دو جسم زرد روی یک یا دو تخمدان تشخیص داد. در موارد نادر ، در صورت تخمک ریزی بییش از دو فولیکول و تشکیل چند جسم زرد احتمال چندقلو بودن آبستنی نیز است. به هر حال باید در نظر داشت تمام تخمک هایی که آزاد میشوند اجبارا” بارور نشده و یا اینکه پس از باروری الزاما” رشد آنها ادامه نمیابد و تا پایان آبستنی باقی نمی ماند.
    در صورتی که هریک از تخمدانها تولید یک تخمک نموده و تخمک ها هرکدام در یک شاخ رحم بارور گردند در هفته پنجم تا هفتم آبستنی میتوان به کمک تشخیص پرده جنینی جداگانه در هر شاخ رحم ، دوقلو بودن آبستنی را معین نمود.
    دوقلوها ممکن است در نتیجه تقسیم شدن یک تخمک بارور به وجود آیند. البته میزان وقوع این نوع دوقلوزایی در گاو بسیار کم و در حدود ۱/۰ درصد است. تشخیص این نوع دوقلوها مشکل است زیرا تنها یک جسم زرد موجود است و جنین ها ممکن است هر دو در یک شاخ رحم و در یک پرده جنینی مشترک رشد و توسعه یابند.
    در مراحل آخر آبستنی یعنی زمانی که لمس سر و دست و پای جنین از راه توشه رکتال امکان پذیر است گاهی بطور اتفاقی ممکن است بتوان با لمس چند سر یا تعداد زیادی دست و پا، وجود دوقلو یا چندقلو را تشخیص داد.
    در گاو پس از ماه پنجم آبستنی ، دوقلو بودن جنین با استفاده از الکتروکاردیوگرام به راحتی قابل تشخیص است.

روش های دیگر تشخیص آبستنی
    استروژن را میتوان با استفاده از روشهای شیمیایی به راحتی از ادرار و خون جدا نمود. از ماه سوم آبستنی به بعد ، مقدار استروژن ادرار و خون به مراتب بیشتر از مقدار این هورمون در سیکل تناسلی است. اینگونه آزمایشات دارای کاربرد عملی خیلی کم هستند زیرا از قبل از سه ماهگی ، آبستنی را میتوان به وسیله توشه رکتال دقیقا” تشخیص داد.
    شناسایی تغییرات حاصله در میزان گونادوتروفین خون گاوهای آبستن هیچگونه کاربردی ندارد . کشف آنتی ژن جنینی ک هدر گردش خون مادر جریان دارد میتواند در آینده به عنوان شیوه دقیق تشخیص آبستنی بکار رود و آبستنی را در مراحل بسیار اولیه مشخص سازد. مرگ جنین در طول دوره آبستنی عاملی است که موجب میشود نتیجه تشخیص آبستنی با نتیجه زایمان مغایرات داشته باشد. یعنی گاو آبستن تشخیص داده میشود ولی بعدا” جنین به دلایلی تلف شده و در نتیجه گوساله ای به دنیا نمی آید. طرق دیگر تشخیص آبستنی با کاربرد محدود در مزرعه عبارتند از: شناسایی تغییرات حاصله در ترشحات مخاطی مهبل، عکس العمل رفتار دام در مقابل تزریق مقدار کمی استیل بسترول و واکنش مهبل در مقابل تزریق اکسی توسین.

سنجش پروژسترون شیر و پلاسمای خون
    در سالهای اخیر ، اندازه گیری میزان پروژسترون شیر برای تشخیص آبستنی در مراحل اولیه و در حال حاضر در روزهای ۲۴-۲۱ دوره آبستنی توسعه مهمی یافته است.
    اساس کار بسیار ساده است. میزان پروژسترون شیر که منتج از پروژسترون خون است نمایانگر میزان فعالیت جسم زرد است. با توجه به اینکه نمیتوان جسم زرد مربوط به آبستنی را از راه توشه رکتال ، از جسم زرد مربوط به سیکل تناسیلی تفکیک نمود اما از نظر میزان پروژسترون بین گاو غیرآبستن در دوره فحلی یا نزدیک فحلی و گاو آبستن اختلاف فاحشی وجود دارد. بر این اساس ، گاوی را که میزان پروژسترون شیر آن پایین است میتوان با اطمینان کامل غیرآبستن تشخیص داده و گاوی را که میزان پروژسترون شیر آن بالاست احتمالا” آبستن دانست. عوامل ظریفی وجود دارند که میزان درستی تشخیص را در مواردی که مثبت اعلام میشود محدود می کند.
    از ضروریات بکارگیری این روش تشخیص آبستنی این است که دامداری باید دارای کیفیت عالی مدیریت باشد تا بتوان مسمئن بود نمونه های تهیه شده برای آزمایش در زمان مناسب گرفته شده و دارای برچسب قابل اعتماد می باشند. اگر آزمایش هورمونی همراه با جدا کردن به موقع گاوهای فحل انجام گیرد تعداد گاوهای غیرآبستنی که دارای جسم زرد هستند در حداقل خواهد ماند.
    عواملی که مربوط به شیوه آزمایش هستند در آزمایشگاه روی میزان پروژسترون گزارش شده تاثیر می گذارند. بدین لحاظ انتخاب ملاک صحیح برای تقسیم بندی نتیجه آزمایش دارای اهمیت است. همچنین انتخاب تاریخ نمونه برداری نیز ممکن است در نتیجه نهایی موثر باشد. از نظر علمی بیست و یک روز بعد از تلقیح مناسبت ترین زمان برای تهیه نمونه است اما در عمل روز بیست و چهارم هم نتیجه مشابه ای میدهد.
    از نقطه نظر پاتولوژیکی شرایطی مانند چرکی شدن رحم هر چند به ندرت باعث می شد فعالیت جسم زرد زمان طولانی تری ادامه یابد. در یک سیکل طبیعی نتیجه منفی به دست آمده در مورد نمنه های تهیه شده بین روزهای هفده تا بیست و پنج معتبر است ولی در شرایطی که بین تعدادی دام غیرطبیعی ، یکی از نمونه ها نتیجه معتبر ارائه دهد در آن صورت تعیین زمان دقیق نمونه برداری مشکل می گردد. آزمایشات اخیری که در این رابطه در شرایط تجارتی انجام گرفته است نشان می دهد که دقت نتایج مثبت یا آبستنی به دست آمده ۸۸ درصد و دقت نتایج منفی یا غیرآبستنی ۹۸ درصد است.
    ضمن در نظر گرفتن تفاوتهایی که در آزمایشگاههای مختلف وجود دارد میزان پروژسترون شیر در دامهای غیرآبستن معمولا” زیر هفت نانوگرم در میلی لیتر شیر است و مقدار آن در پلاسما خیلی کمتر است. همچنین از پلاسما هم میتوان مانند شیر برای سنجش پروژسترون استفاده نموده و این برنامه در تلیسه ها هم قابل اجرا است.

تشخیص تفریقی آبستنی
تجمع چرک در رحم یا پیومترا:
    بزرگ شدن رحم در نتیجه تجمع چرک ممکن است با بزرگ شدن آن در مراحل مختلف آبستنی اشتباه گردد. در این حالت، جسم زرد موجود بوده و دام فحل نمی گردد. در چرکی شدن رحم، دیواره آن دولایه نبوده و کوتیلیدون وجود ندارد. لرزش در سرخرگهای رحمی ممکن است مشاهده شده و یا وجود نداشته باشد. چرکی شدن رحم ممکن است همراه با عنق بسته و یا باز باشد. در صورت منبسط بودن عنق، چرک احتمالا” وارد مهبل شده و در معاینه مهبل به وسیله اسپکولوم یا دستگاه باز کننده ، تشخیص داده می شود. همچنین در چرکی شدن رحم همراه با عنق باز ، تا حدودی تورم عنق هم دیده می شود.
    با توجه به موارد فوق و نیز در نظر گرفتن این نکته که میزان بزرگ شدن رحم در نتیجه تجمع چرک با میزان آن در آبستنی ، ضمن توجه نمودن به تاریخ تلقیح ، مطابقت ندارد این دو حالت را میتوان از یکدیگر تشخیص تفریقی داد. تنها در فاصله بین ۹-۵ هفته پس از آخرین تلقیح است که ممکن است اندازه رحم چرکی با رحم آبستن تقریبا” یکسان بوده و احتمالا” باعث گمراهی در تشخیص آبستنی شود. در این شرایط معمولا” هر دو شاخ رحم بزرگ شده و چرکی می شود. ضمنا” در چرکی شدن رحم ، نشانی های مربوط به آبستنی وجود نداشته و بافت رحم چرکین یا بافت رحم آبستن کاملا” متفاوت است، بدین ترتیب که دیواره رحم چرکین کلفت و دارای ماهیت خمیری است. وجود تناقض بین طرفی که جسم زرد واقع شده و طرفی که رحم بزرگ شده است میتواند سوءظن چرکی بودن رحم را برانگیزد.
    قبل از شروع درمان چرکی شدن رحم ، لازم است از تشخیص عارضه اطمینان کامل داشته باشیم . زیرا در غیر این صورت ، درمان مربوطه در گاوهای آبستن باعث سقط جنین میشود.
بیماری تلیسه سفید :
    در غالب شکلهای بیماری تلیسه سفید ، ترشحات رحمی در داخل آن باقی مانده و معمولا” موجب بزرگ شدن یک شاخ رحم می شود که با بزرگ شدن رحم در مراحل اولیه آبستنی مشابهت دارد.
    دیواره رحم دو لایه نبوده و نشانه های آبستنی در توشه رکتال تشخیص داده نمی شود. فحلی در دام مشاهده شده بدون آنکه جسم زرد در معاینات بعدی ، با فاصله زمانی مناسب ، هیچگونه رشد یا تحلیلی داشته باشد. مجرای مهبل ممکن است از ناحیه سوراخ میزراه به بعد وجود نداشته و یا ممکن است به وسیله پرده بکارت مقاوم تر گردیده باشد. گاهی ممکن است دام فاقد مجرای عنق باشد که با عبور دادن لوله رحمی از محل مجرا میتوان وجود عارضه را تشخیص داد.
مومیایی شدن و استحاله ای شدن جنین :
    این نوع عوارض پاتولوژیکی که از عواقب آبستنی است غالبا” در گاوهایی دیده می شود که به دلیل عدم توانایی در زایمان به موقع گوساله مورد معاینه قرار می گیرند. عارضه میتواند در نتیجه مرگ جنین حتی در ۹۰ روزگی آبستنی دیده شود. وقتی که جنین مومیایی می شود رحم کاملا” در حفره شکمی فرو رفته است. بنابراین برای لمس جنین مومیایی شده لازم است رحم از ناحیه عنق به طرف لگن بالا کشیده شود و یا این که یک نفر دستیار با فشار دادن دیواره پایینی شکم به طرف بالا جنین را در معرض معاینه قرار دهد. از طرف دیگر ممکن است جنین مومیایی شده به قسمت ابتدایی مهبل رانده شده و در آنجا باقی بماند. دیواره رحم دارای انقباضات قوی بدور جنین مومیایی بوده و کل دستگاه در لمس، سخت و بیجان حس می شود.
    استحاله جنین معمولا” با جذب شدن مایع همراه نیست. لذا در معاینه توشه رکتال علائم این عارضه مشابه علائم چرکی شدن رحم است به جز اینکه استخوانهای جنین ممکن است در مایع شناور بوده و در معاینه حس گردد و یا اینکه صدای خشک برخورد استخوانها در داخل رحم حس شود. در هر دو حالت فوق ،‌مایع جنینی ، پرده های جنینی ، کوتیلیدونها و لرزش سرخرگهای رحمی وجود ندارد، اگر چه ممکن است در صورت بزرگ بودن جنین مومیایی، سرخرگ رحمی میانی نیز به حالت بزرگ شده باقی ماند.
تومورها یا غدد:
    معاینه دقیق بخشهای مختلف دستگاه تناسلی معمولا” از وقوع اشتباه در تشخیص تفریقی تومور رحمی از رحم آبستن جلوگیری می کند. در عین حال، لنفوم بدخیم تومور سلولهای گزانولوز تخمدان و نکروزه شدن چربی مزانتر ، مواردی هستند که ممکن است با آبستنی اشتباه گردند.

نارسائی های غیر عفونی
    کمبود ویتامین های ِِA , D , E , Se در باروری و میزان جفت ماندگی بسیار موثر هستند.
    کمبود ویتامین D موجب غیرفعال شدن تخمدانها در گاو می شود.
    کمبود ویتامین A موجب استحاله بیضه ها و بالا رفتن جفت ماندگی می شود.
    کمبود ویتامین E سبب بالا رفتن میزان جفت ماندگی خواهد شد.
    Se عنصری کمیاب و ضروری و در عین حال سمی است که کمبودش باعث بالا رفتن میزان جفت ماندگی می شود. گاهی لازم است مصرف خوراکی آن تا ۶-۵  ماه ادامه یابد تا کمبود آن رفع شود . Se از طریق پروتئین های جیره تامین می شود.
    ویتامین E از طریق پروتئین های حیوانی ، مرتع سبز ، علوقه خشک به موقع درو شده و دانه غلات فراوان است. اما گاهی به هنگام مصرف موادی مانند روغن ماهی فاقد آنتی اکسیدان در جیره بروز می کند. به هنگام مصرف اوره در جیره میزان ویتامین E کاهش می یابد . در غلات خشک ویتامین E فراوان است اما در جو مرطوب کم است.
    کمبود سایر ویتامین ها در مبحث مامایی مطرح نمی شود.
منگنز:‌
    در مناطقی که توسعه سریع مراتع همراه با مصرف آهک و کود روی می دهد و در تغذیه دام از محصولات خانگی به مقدار زیادی استفاده می شود میتوان در انتظار کمبود منگنز بود. علائم نازایی ناشی از کمبود منگنز فحلی خاموشی ، تاخیر در تخمک گذاری ، افزایش دفعات تلقیح ، مواد غذایی حاوی منگنز را بایستی ۶ هفته قبل و در خلال دوره جفت گیری مصرف کرد.
کبالت :
کمبودش در گوسفند بسیار مشهود تر است (لاغری کبالت) اما گاو تا حدی مقاومتر است. کمبود این عنصر باعث نارسائی تولیدمثل و طولانی شدن فصل زایش میشود. با رفتن منگنز خاک موجب کمبود کبالت می شود. کبالت برای ساختن B12 در شکمبه لازم است و لذا کمبود کبالت باعث کمبود B12 می شود. مصرف B12 علائم کمبود کبالت را رفع می کند.
فسفر:
    کمبود آن در بالفین باعث استئومالاسی و در جوانها باعث ریکتز می شود . پایین آمدن باروری در دامهای مسن و تاخیر در بلوغ دامهای جوان . پایین آمدن ذخیره فسفر استخوان ، پوکی و متخلخل شدن استخوان که این مورد پس از کاهش طولانی مدت فسفر جیره رخ می دهد. پس از این کاهش طویل المدت جیره نانزایی و کاهش باروری دام می شود که علائمش مشابه علائم فقدان فحلی است. پایین آمدن اشتها و از دست دادن ظاهر سلامت دام هم بروز می کند. اگر کمبود شدید باشد تمام گروههای سنی گله مبتلا می شوند . اما کمبود خفیف فقط گاوهای شیرده مبتلا می شوند.
    ابتلا به انگلهای خارجی و لاغری متعاقب آن میتواند موجب نازایی شود.
 
سیدر
مقدمه
    سیدر وسیله ای متشکل از ماده سیلیکان آغشته به پروژسترون طبیعی است. زمانی که سیدر در داخل واژن قرار می گیرد بطور یکنواخت تدریجا” به میزان معین و ثابت از خود پروژسترون ترخیص می کند که از طریق دیواره واژن جذب و وارد خون می گردد. سیدر بطور ساده بوسیله آپلی کاتور در داخل واژن گذارده می شود و درصد افتادن آن بعد از جایگذاری کمتر از ۲% است مگر اینکه درست جایگذاری نشده باشد.
سیدر در موارد زیر استفاده می شود:
۱ – درمان گاوهای آنستروس.
۲ – درمان کیست های تخمدانی.
۳ – بهبود آبستنی در گاوهای برگشتی.
۴ – همزمانی برای زایمان متراکم و تلقیح بدون فحل یابی در گاو شیری و تلیسه.
۵ – همزمانی برای انتقال جنین در گاوهای گیرنده و دهنده.
۶ – بهبود آبستنی در گیرنده های جنین منجمد.

موج فولیکولی و رشد فولیکول غالب:
    رشد فولیکولی یک مرحله دائمی است. موج فولیکولی شامل رشد یک فولیکول به تنهایی و همچنین تعدادی فولیکول بطور همزمان می باشد که میتواند تا ۱۵ فولیکول بطور همزمان تا قطر ۷-۵ میلی متر رشد نماید. در بین فولیکول های رشد کرده یک فولیکول غالب می گردد و با ترشح Inhibin از رشد فولیکول های رقیب جلوگیری می نماید.
    در هر سیکل معمولا” دو موج فولیکولی وجود دارد. اولین موج بعد از شروع اوولاسیون بوده و دومین موج بین روزهای ۱۲-۸ بعد از شروع فحلی انجام می گیرد.
    بعضی گاوها موج سوم را در اواسط سیلکل دارا هستند و حتی در مورد معدودی موج چهارم هم وجود دارد. به هر حال آخرین موج فولیکولی است که موجب فحلی و اوولاسیون می گردد زیرا موج های فولیکولی اولیه تحت تاثیر پروژسترون مترشحه از جسم زرد قبل از تشکیل فولیکول غالب متوقف می گردد.
    سیکل های فحلی که شامل دو موج فولیکولی هستند کوتاه ترند (۲۱-۲۰) روز و سیکل های فحلی که شامل سه موج فولیکولی هستند بلندترند (۲۴-۲۲ )روز البته سیلکل های فحلی خیلی کوتاه (۱۲-۸) روز نیز در بین گاوهایی که یک دوره غیرفعال تخمدانی را گذرانده اند و همچنین گاوهای تازه زا وجود دارد.

تخمدان های غیرفعال (آنستروس):
    معمولا” موج های فولیکولی در اولین ده روز بعد از زایمان وجود ندارد ولی در گاوهای تازه زایی که از نظر تغذیه ای انرژی زیادی دریافت می دارند موج های فولیکولی همراه فولیکول غالب که منجربه اوولاسیون شود در ده روز اول زایمان دیده شده است.
آنستروس:
    حالتی است که گاو بعد از زایمان فحل نمی شود . در این حالت موج های فولیکولی صورت می گیرد ولی موجی که سبب ایجاد فولیکول غالب و اوولاسیون گردد اتفاق نمی افتد و در گاو فحلی آشکار مشاهده نمی شود.
    برای اینکه فولیکول بیشتر از قطر ۵-۴ میلیمتر برسد و توانایی تولید استرادیول را داشته باشد نیاز به FSH و LH کافی دارد که منشاء آنها هیپوتالاموس است.
    گاوهایی که در اوایل زایمان از تغذیه کافی برخوردار نباشند قادر به ترشح F SH , LH کافی نبوده و توانایی تولید فولیکول غالب را نخواهد داشت.
    از طرفی چون ترشح استرادیول برای تحریک ترشح LH کافی نیست یا اوولاسیون انجام نمی گیرد یا بدون بروز فحلی انجام می شود که فحلی خاموش گویند که در گاوهای تازه زا معمول است.

بیماری های کیست تخمدانی:‌
    کیست های تخمدانی در ۶۰-۴۵ روز بعد از زایمان اتفاق می افتد و گاوهایی که از تغذیه خوبی برخوردار هستند بیشتر مبتلا می شوند. تولید ناکافی LH از هیپوفیز موجب عدم اوولاسیون شده و در نتیجه از کیستی بوجود می آید که تا قطر ۲۵ میلی متر رشد می نماید.

انواع کیست :
۱ – کیست های فولیکولار که شایع ترند.
۲ – کیست های لوتئال که در اثر لوتئینه شدن زودرس کیست فولیکولار بوجود می آیند که میزان آنها با سن دام و میزان تولید شیر نسبت مستقیم دارد.

نقش پروژسترون :
    پروژسترون هورمون استروئیدی است که از جسم زرد و هنگام آبستنی از جفت هم ترشح می شود . این هورمون موجب آماده سازی رحم قبل از چسبیدن جنین به دیواره رحم شده و بقای آن برای دوام آبستنی ضروری است. در گاوهای شیری میزان پایه پروژسترون پلاسما ۱ نانوگرم در میلی لیتر است . بعد از تشکیل جسم زرد بتدریج میزان آن به ۷ نانوگرم در میلی لیتر می رسد. در دوران آبستنی میزان آن ممکن است تا ۲۰ نانوگرم در میلی لیتر و حتی بیشتر نیز برسد.
    میزان پروژسترون خون بستگی به عنوان زیر دارد:
۱ – وضعیت فیزیولوژیکی حیوان.
۲ – میزان تولید پروژسترون از جسم زرد.
۳ – میزان متابولیسم هورمون در کبد.
۴ – میزان دفع آن از بدن.
    میزان بالای پروژسترون در خون موجب پایین نگهداشتن تولید L H می شود. از طرفی برای رشد فولیکول غالب و اوولاسیون میزان بالای L H مورد نیاز است اگر فولیکول غالب به ماکزیمم رشد خود به قطر ۹ میلی لیتر باشد به تدریج تحلیل رفته و موج فولیکولی جدیدی شروع می شود.
    وقتی که غلظت پروژسترون خون به کمتر از ۲ نانوگرم در میلی لیتر برسد ترشح L H افزایش می یابد و رشد فولیکولها ادامه یافته و فولیکول غالب بوجود آمده اوولاسیون انجام می شود. ولی اگر میزان پروژسترون ۴-۲ نانوگرم در میلی لیتر باشد فولیکول غالب به فولیکول مقاومی تبدیل می شود و موج فولیکولی متوقف می گردد. فولیکول های مقاوم به علت مسن شدن تخمک از باروری پایین تری برخوردارند. رابطه مستقیمی بین میزان تولید پروژسترون و درصد باروری وجود دارد. گاوهای شیری که از تغذیه کافی برخوردارند پروژسترون بیشتری تولید می کنند و بارورتر هستند.

نقش سیدر به عنوان منبع خارجی پروژسترون :
    اولین خالص سازی پروژسترون در سال ۱۹۳۴ انجام شد. پروژسترون حاوی سیدر ، طبیعی بوده منشاء گیاهی دارد و همانند پروژسترون مترشحه از حیوان می باشد.
    وقتی سیدر در داخل واژن قرار گرفت بتدریج پروژسترون آن از طریق دیواره جذب شده و میزان پروژسترون خون آنقدر بالا می رود که FSH و L H مهار می گردد. این مهار تا زمانی است که سیدر در داخل واژن باقی می ماند و این مدت برای درمان های مختلف متفاوت است. ۶ ساعت بعد از اتمام دوران درمان و خارج نمودن سیدر از واژن میزان پروژسترون به پایین ترین حد فیزیولوژیک خود رسیده و رشد فولیکول های جدید را که همراه با فحلی آشکار است میسر می سازد.

پیش گفتار
علم دامپزشکی به عنوان یکی از علوم وابسته به سلامتی انسان است و اهداف عمده آن عبارتست از ارتقای سلامتی و حفظ سلامتی حیوانات که بستگی به سلامتی انسانها دارد. بدین لحاظ دانستیم که آموخته های ناچیز خود را در دوره کارآموزی به صورت مکتوب درآورم تامورد استفاده دیگران نیز واقع شود. بدین لحاظ توضیحاتی کوتاه درمورد روال کلی مطالبم شرح می دهم .
ابتدا خلاصه ای از رشته دامپزشکی درایران و شرح دو مقطع کاردانی و دکتری پرداخته ام در بخش دوم به قسمت کوچکی از آیات واحادیث نبوی در مورد حیوانات اشاره نموده ام و پس از آن در چند بخش متوالی به وظایف سازمان دامپزشکی و آئین نامه اجرایی آن وواحدهای درمانی و وظایف بخش خصوصی و اداره کل و بخش دولتی سازمان دامپزشکی پرداخته ام و پس از آن به اهداف واختیارات سازمان نظام دامپزشکی اشاره نموده ام و نیز به نقش دامپزشکی در اعتلای سطحی بهداشت جامعه اشاره نموده ام و در مورد تشخیص آبستنی مطالبی تهیه کردم همچنین در مورد کاربرد سیدر . پس از آن شرح موارد بیماری را به تفکیک نوع حیوان ذکر نموده ام. و مطالبی دیگر نیز که از منابع مختلف استخراج نموده ام و به نظر آمد که به کار آید را ذکر کرده ام .
در خاتمه باید از همکاری و راهنمایی های آقایان دکتر علوی و تکنسین محمودیان و دکتر فانی که عامل مهمی در به ثمر رسیدن این مجموعه بودند کمال امتنان و سپاسگزاری را به عمل آورم . امید که مقبول افتد.        شهریور ماه ۱۳۸۳ مرتضی کارگر

 

خلاصه ای از دامپزشکی
دامپزشکی علم شناخت بیماریهای دامی اعم از بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان یا بیماریهای خاص دام، پیشگیری از بیماریها و همچنین علم تغذیه انسان و دام می باشد.
در نشریه سازمان بهداشت جهانی آمده است هدف نهایی دامپزشکی درمان حیوانات نیست بلکه دقیقا تامین مواد غذایی و بهداشت انسان می باشد چرا که با واکسیناسیون دامها می توان از مرگ و میر آنها جلوگیری کرد و بر میزان فرآورده های دامی افزود.
در نتیجه مواد پروتئینی لازم را برای جیره غذایی انسان تامین نمود موادی که مقاومت انسان بخصوص کودکان را در مقابل کلیه بیماریها افزایش می دهد و نه تنها باعث کاهش قابل ملاحظه هزینه های درمان می شود بلکه جامعه ای سالم و فعال بوجود خواهد آورد.
یک دامپزشک علاوه بر دانش بسیارو قدرت تجزیه وتحلیل باید زیرک و هوشیار باشد تا بتواند نوع بیماری دام را تشخیص دهد و در درس زیست شناسی قوی باشد.
همچنین بر زبان انگلیسی مسلط باشد. رشته دامپزشکی در دو مقطع دکتری و کاردانی دامپزشکی دانشجو می پذیرد . در زیر به شمه ای از فعالیتها و اهداف تاسیس این رشته اشاره می نماییم .
۱ – دکترای دامپزشکی : هدف تربیت دامپزشکان ورزیده در زمینه پیشگیری ریشه کنی درمان بیماریهای دامی تامین بهداشت عمومی از طریق کنترل بیماریهای مشترک انسان و دام و کنترل بهداشتی مواد غذایی با منشاء‌دامی است . طول دوره حداقل ۵٫۵ سال و بطور متوسط ۶ سال است .کارآیی فارغ التحصیلان عبارت است از : تشخیص، پیشگیری ،ریشه کنی و درمان بیماریهای دامی در دامداریهای سنتی صنعتی ، مدیریت واحدهای دامپزشکی برنامه ریزی و تحقیق پیرامون معضلات دامپزشکی ، مبارزه با بیماریهای مشترک ، تدریس و تحقیق در دانشکده ها و آموزشکده های دامپزشکی و پژوهش در موسسات تحقیقات ذیربط و امکان ادامه تحصیلات در دوره های تخصصی دامپزشکی وجود دارد.
کاردانی دامپزشکی : هدف تربیت افراد کارآمدی است که با راهنمایی و نظارت علمی دکترهای دامپزشک بتوانند در امر کنترل بیماریهای دامی بیماریهای مشترک انسان و دام و کنترل بهداشتی مواد خوراکی با منشاء دامی به فعالیت بپردازند. طول دوره حداقل ۲ سال است . درحال حاضر ادامه تحصیل دراین رشته از طریق شرکت مجدد در آزمون سراسری و انتخاب رشته دکتری دامپزشکی ویا شرکت در آزمون کارشناسی ناپیوسته و انتخاب رشتهء‌علوم آزمایشگاهی دامپزشکی امکان پذیر است . مهمترین وظایف فارغ التحصیلان عبارت است از: همکاری در پیشگیری و ریشه کنی بیماریها ی دامی ، بیماریهای مشترک انسان و دام ، کنترل بهداشتی مواد خوراکی با منشاء‌دامی در آزمایشگاهها و کشتارگاهها ، در آزمایشگاههای دانشکده ها ، آموزشکده های دامپزشکی ، سازمانهای تحقیقاتی ذیربط ، مدیریت فنی و ارائه خدمات فنی در حد تکنسین در بخشهای استانهای کشور. .

سیری در آیات قرآن و احادیث نبوی و ائمه اطهار در مورد حیوانات
در سوره های مختلفی از قرآن کریم حیوانات مورد بحث قرار گرفته اند و از تسبیح آنان به درگاه خداوند تدبر و تفکر در آفرینش آنها به عنوان نشانه های قدرت پروردگار نوعی حیوان شناسی و موارد دیگری یاد شده است . همچینن در احادیث نبوی و امامان از ترحم و حمایت از حیوانات و نکات بهداشتی ذکر گردیده است . به عنوان مثال در مورد اسب : سوره و العادیات آیه های ۱-۵ «به نام خداوند بخشنده مهربان ، سوگند بدان اسباب دونده که نفسی همی زنند به آواز در تاختن و آتش جهنده از سمهای ایشان تا بامدادان آنها را به غارت گرفتند بر هامون دشمن گرد بر انگیختند و سپاه دشمن را همه در میان گرفتند » کلمه عادیات را منشاء گرفته از عدو به معنای دویدن و فصیح ،آواز نفس اسب است در وقت دویدن و برخی مفسران عنوان داشته اند که مقصود اسبان جنگجویان اسلام است .
و از جمله .احادیث نبوی می توان به حدیث نقل شده از پیامبر اسلام (ص)‌اشاره نمود که می فرمایند : «بهترین بازیها در پیش خدا اسب دوانی و تیراندازی است » .
تفکر و تدبر در مورد حیوانات :‌در قرآن کریم آیاتی چند درمورد حیوانات و فوائد آنها که به بشر می رسد توصیه به تفکر و تدبر در مورد جانوران می نماید ، از جمله : آیه ۶۶ سوره النحل « ملاحظه چهارپایان همه عبرت و حکمت است که ما از آنچه در شکمهایشان است از میان سرگین و خون شیرپاک ، شما را بنوشانیم که در طبع همه نوشندگان گواراست »
توجه و رعایت حال حیوانات باتوجه به احادیث : احادیثی زیاد از پیامبر و دیگر امامان وجود دارد و همین توجه بزرگان بود که موجب گسترش دامپروری و ازدیاد ثروت دامی در ممالک اسلامی بوده است .
از پیامبر اسلام نقل شده است :« در هر خانه ای که ۳ گوسفند باشد فرشتگان براهل آن خانه شب تا صبح دعا می کنند».و حدیثی دیگر از امیرالمونین (ع )‌منقول است که :یکی ازحاملین عرش به صورت گا و است و گا و سید بهترین حیوانات است ».
رعایت حقوق حیوانات نیز در احادیث نبوی بسیار سفارش شده است و حال می بینیم که کشورهای غربی تازه به اهمیت حیوانات پی برده اند و انجمنهای حمایت از حیوانات تشکیل داده اند و اگر بر فرض در جایی به حیوانی ستمی روا گردد، تنها با صدور بیانیه آنرا محکوم می کنند ویااگر خیلی لطف نمایند محلی جهت نگهداری آنها اختصاص می دهند.
بااین حال ، بر هر فرد مسلمانی وظیفه است که به اعمال سفارش شده توسط قرآن و بزرگان دین عمل کنند و از آن جمله رعایت حقوق حیوانات می باشد. به امید آن روز….
نمونه هایی چند از حیوانات در فرهنگ عامه و مثلهای زبان فارسی :
در مورد اسب :
۱ – از اسب افتاد به خر سوار شد تنزل رتبه
۲ – دندان اسب پیشکشی را نمی شمارند.
درمورد گاو : گاوش زایید حادثه جدید .
۱ – تا گوساله گاو شود دل صاحبش آب شود گنایه از صبر بسیار
۲ – گاو خوش آب و علف پرخور.
در مورد پرندگان : ۱ – چوچه پائیزه جوجه بهاره را درس می دهد طفلی که می خواهد پیر مجرب رااغفال کند    2 – خروس بی محل     3 – مرغی که انجیر می خورد نوکش کج است . ۴٫ – کبوتر چاهی آخرش جایش ته چاه است .

خلاصه ای از وظایف سازمان دامپزشکی :
ماده یک : به منظور تامین بهداشت دام کشور و فرآورده های مربوط به آن و پیشگیری و مبارزه با بیماریهای دامی به موجب این قانون سازمان دامپزشکی کشور وابسته به وزارت کشاورزی تاسیس و جایگزین اداره کل دامپزشکی میگردد.
سازمان دامپزشکی کشور که دراین قانون سازمان نامیده می شود ودارای شخصیت حقوقی است و به وسیله یک نفر رئیس از بین دامپزشکانی که دارای دکترا باشد به انتخاب وزیر کشاورزی اداره خواهد شد.
تبصره – سازمان دارای ذیحسابی است که طبق مقررات کانون محاسبات عمومی تعیین خواهد شد.
ماده دو : در این کانون کلمه دام به حیوانات اهلی طیور، ماهی ،زنبور عسل ، کرم ابریشم ، حیوانات آزمایشگاهی و حیوانات باغ وحش اطلاق می شود و مقصود از کنترل بهداشتی بازرسی و اقداماتی است که از لحاظ پیشگیری و مبارزه با امراض دامی و بیماریهای مشترک بین انسان و دام لازم و ضروری است .
ماده سه : وظایف سازمان به شرح زیر است : بررسی بیماریهای دامی ، شناسایی مناطق و منابع آلوده و راه سرایت و طرز انتشار بیماریها تامین بهداشت دام کشور از طریق پیشگیری ومبارزه با بیماریهای همه گیر و قرنطینه ای دام ، همکاری با وزارت بهداری درامر مبارزه با بیماریهای مشترک انسان ودام همچنین کنترل بهداشتی و ورود و خروج دام و فرآورده های خام دامی و نظارت در نقل وانتقال آنها و صدور گواهی بهداشتی دام و فرآورده های خام دامی که به خارج صادر می شود. نظارت بهداشتی چراهگاهها،‌ مراتع ، آبشخورها، محل نگهداری دام و سایر تاسیسات مربوط به بهداشت دام همچنین نظارت برکارخانه های تولید خوراک دام از لحاظ بهداشتی ، نظارت بهداشتی کشتارگاهها و کارخانه های تولید و تهیه فرآورده های خام دامی اظهار نظر و نظارت در مورد ساخت ورود و صدور و فروش انواع دارو ، سرم ، واکسن و مواد بیولوژیکی مخصوص دام مشارکت در کنفرانسهای بین المللی دامپزشکی و اعزام نماینده به این کنفرانسها و همچنین مبادله اطلاعات علمی با مراکز و مراجع دامپزشکی تاسیس و توسعه شبکه های دامپزشکی  و همچنین تربیت کادر فنی در مناطق و مراکز دامداری کشور.
ماده چهار: کلیه صاحبان و مسئولان نگهداری دام و کارگاهها و کارخانه ها و مراکز تهیه و آماده کردن فرآورده های خام دامی موظف به اجرای دستورهای بهداشتی و قرنطینه ای سازمان می باشند.
ماده پنج : سازمان مکلف است به منظور مبارزه با بیماریهای دامی و جلوگیری از سرایت و انتشار آنها اقدامات زیر را به عمل آورد :‌تلقیحات و معالجات دامی وانجام عملیات بهداشتی و قرنطینه ای در موارد لزوم از عبور و مرور ونقل وانتقال دام و فرآورده های خام دامی ممانعت به عمل آورد و مواد آلوده را در صورت لزوم ضد عفونی نموده و آن وسایل و مواد آلوده را با تادیه غرامت خراب یا معدوم نماید.
ماده شش : اشخاصی که در مواقع بروز بیماریهای واگیر دامی موجبات سرایت بیماری را فراهم کنند و یا مانع اجرای وظایف مقرر در ماده پنج این قانون شوند مورد تعقییب قانونی قرار گرفته و به مدت ۳ تا ۶ ماه حبس تادیبی و یا پرداخت جریمه نقدی از پنج هزار ریال تا پنجاه هزار ریال یا به هردو مجازات محکوم خواهند شد.
ماده نه : اشتغال به کار تهیه وترکیب و فروش داروهای ساده ، مرکب ،‌واکسنها ، سرمهای مورد مصرف دامپزشکی مستلزم اخذ پروانه از سازمان است.
ماده ده : تاسیس بیمارستانها و درمانگاههای دامپزشکی و همچنین اشتغال به مایه گویی و درمان دام مستلزم اخذ پروانه از سازمان خواهد بود.
ماده چهارده :‌سازمان مجاز است در مقابل انجام خدمات دامپزشکی وجوه متناسبی با خدمات انجام شده دریافت نماید.
ماده پانزده : در صورت بروز بیماریهای واگیر دامی که به طور غیر مترقبه شایع می شود و هزینه آن در بودجه سازمان منظور نگردیده باشد وزارت کشاورزی موظف به مبارزه فوری است و دولت نیز مکلف است اعتبار لازم را تامین و دراختیار وزارت کشاورزی بگذارد.
ماده هیجده :‌بازرسی و معاینه بهداشتی گوشت در کشتارگاههای کشور از وظایف سازمنا است و شهرداریها و سازمانهای ذیربط مکلفند پرسنل بودجه واعتبار لازم را طبق آئین نامه اجرایی این قانون در اختیار سازمان بگذارند.
آئین نامه بازرسی و معاینه بهداشتی گوشت : این آئین نامه در ۲۱ ماده در مورد بازرسی گوشت در کشتارگاههای کشور تدوین شده است . بنابر مواد  4 و ۶ آن  کلیه دامهای کشتاری باید قبل و بعد از کشتار بوسیله بازرسان بهداشتی مورد بازرسی و معاینه لازم قرار گیرند. لاشه گوشت بهداشتی سالم مهر می گردد.
لاشه گوشت و ضمائم لاشه ناسالم زیر نظر بازرسان ضبط واز مصرف خارج وامحاء می گردد.

خلاصه ای از آئین نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون سازمان دامپزشکی .
مواد ۱۰-۱۱ قانون سازمان دامپزشکی کشور
ماده ۱۰ – تاسیس بیمارستانها و درمانگاه های دامپزشکی و همچنین اشتغال به مایه کوبی و درمان دام مستلزم اخذ پروانه از سازمان خواهند بود. درمانگاه ها و بیمارستانهای وابسته به دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی مشمول این ماده نخواهند بود.
ماده ۱۱ – در صورتی که اشخاص بدون اخذ پروانه از سازمان به مایه کوبی و درمان اشتغال ورزند به تقاضای سازمان مورد تعقیب قرار گرفته و به ۳ تا ۶ ماه حبس تادیبی محکوم خواهند شد.
آئین نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون سازمان دامپزشکی کشور برای صدور پروانه های بیمارستان ، درمانگاه ، آزمایشگاه و اشتغال به امور درمانی دامپزشکی.

فصل اول – تعاریف:
    ماده ۱ – بیمارستان دامپزشکی مکانی با فضای مناسب مطابق نقشه استاندارد موجود در سازمان دامپزشکی کشور، با امکانات دامهای کوچک و بزرگ، طیور و … یا هریک از آنها است که دارای امکانات معاینه ، تشخیص ، معالجه ، جراحی دامها ، امکانات آزمایشگاهی برای انجام آزمایشات لازم ، تامین داروهای تجویز شده و در صورت لزوم بستری کردن دامها و اعزام اکیپهای سیار به مناطق تحت پوشش می باشد.
    ماده ۲ – درمانگاه دامپزشکی ، مکانی با فضای مناسب ، طبق نقشه های موجود در سازمان دامپزشکی کشور است که دارای امکانات کافی برای پذیرش دام ، معاینه ، تشخیص ، معالجه سرپائی دامها و در صورت لزوم اعزام اکیپهای سیار به مناطق تحت پوشش میباشد.
    ماده ۳ – آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی ، مکانی با فضای مناسب طبق نقشه های موجود در سازمان دامپزشکی کشور و مجهز به لوازم و وسایل فنی و مواد آزمایشگاهی است که در آن آزمایشهای مجاز تشخیص دامپزشکی انجام می شود.
    تبصره – فعالیت بیمارستان ، درمانگاه و آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی به صورت اختصاصی ، عمومی یا تخصصی (حسب تخصص دامپزشکان) مجاز است.
    ماده ۴ – پلی کلینیک دامپزشکی ، درمانگاهی عمومی با فضای مناسب و شامل چند بخش اختصاصی است.
    ماده ۵ – نسخه ورقه ای است که در آن تجویز دارو بر اساس معیارهای نسخه نویسی و به زبان لاتین صورت می گیرد و روش تجویز آن به زبان فارسی نوشته می شود.
    ماده ۶ – دامپزشک ، به فارغ التحصیلان رشته های دامپزشکی داخل و خارج از کشور اطلاق می شود که مدرک دکترای دامپزشکی آنها به تایید مراجع ذیصلاح رسیده باشد.
    ماده ۷ – طبقه بندی بیماریها ، گروه بیماریهای (A,B,C) است که بر اساس طبقه بندی موجود در دفتر بین المللی بیماریهای واگیر دام (  OIE ) تعیین می شود.

فصل دوم – هدف و شرایط اشتغال :
    ماده ۸ – هدف از صدور پروانه بیمارستان ، درمانگاه ، پلی کلینیک و آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی خصوصی و اشتغال به امور درمانی و مایه کوبی دام ، اجرای سیاستهای سازمان دامپزشکی کشور در جهت ایجاد هماهنگی و نظارت لازم بر فعالیتهای مربوط به بهداشت و درمان دام به منظور حفظ سرمایه دامی کشور و بالا بردن سطح بهداشت عمومی است.
    ماده ۹ – دامپزشکان در صورتی می توانند به حرفه دامپزشکی اشتغال ورزند که پروانه مربوط را از سازمان دامپزشکی کشور دریافت کرده باشند.
    تبصره – شاغلان حرفه های دامپزشکی شاغل در دستگاه های دولتی فقط بعد از ساعت اداری و با رعایت مقررات مربوط می توانند در بخش خصوصی فعالیت کنند.
فصل سوم – دو ماده ۱۰ و ۱۱ که انواع پروانه را توضیح داده است.
فصل چهارم – دارای ۶ ماده ۱۲ الی ۱۷ که شرایط کلی صدور پروانه را توضیح داده است.
فصل پنجم – سایر مقررات :
    ماده ۱۸ – دامپزشکان دارای پروانه مکلفند به ترتیب زیر بروز بیماریهای واگیر را حداکثر ظرف ۲۴ ساعت به نزدیکترین اداره دامپزشکی گزارش کنند.
–    گروه بیماریهای A , B به صورت تلفنی یا تلگرافی.
–     گروه C به وسیله گزارشهای پستی .
ماده ۱۹ – آزمایشهای مربوط به تشخیص بیماری سل ، بروسلوز ، مشمشه و بیماریها دیگری که تحت نظارت و ریشه کنی سازمان دامپزشکی کشور هستند و آزمایشهای مربوط به ترخیص یا صادرات فرآورده های خام دامی و خوراک دام و طیور، همچنین آزمایشهای کنترل کمی و کییفی دارو و مواد بیولوژیک فقط توسط سازمان دامپزشکی انجام می شود.
ماده ۲۰ – چنانچه برای تشخیص بیماریهای تحت نظارت اعلام شده انجام آزمایشهای مخصوص در مناطق و دامداریهایی که در شعاع برنامه ریشه کنی بیماریها قرار نگرفته اند لازم باشد، دامپزشکان دارای پروانه می توانند با موافقت کتبی سازمان دامپزشکی کشور و با در نظر گرفتن کلیه شرایط و مقرراتی که برای کنترل و ریشه کنی بیماریها اعلام شده است ، نسبت به آزمایشات مورد نظر اقدام کنند.
ماده ۲۱ – در موارد اضطرار دارندگان پروانه های دامپزشکی موظفند تا رفع اضطرار با سازمان دامپزشکی کشور همکاری کنند.
ماده ۲۲ – سازمان دامپزشکی می تواند در صورت لزوم نسبت به برگزاری دوره های مختلف بازآموزی اقدام کند. دارندگان پروانه ، موظف به شرکت در برنامه های پیش بینی شده هستند.
ماده ۲۳ – دارندگان پروانه های موضوع این آئین نامه موظفند درصورت معرفی و درخواست کتبی سازمان دامپزشکی کشور کارآموز معرفی و درخواست کتبی سازمان دامپزشکی کشور کارآموز معرفی شده را برای آموزش در قالب تعرفه های موضوع ماده ۱۷ این آئین نامه بپذیرند.

           انواع واحدهای درمانی بر اساس نوع فعالیت آنها
الف – انواع بیمارستان :
۱ – بیمارستان عمومی جهت ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به انواع دام می باشد.
۲ – بیمارستان اختصاصی جهت ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به یک نوع دام ، نظیر بیمارستان دامهای بزرگ و بیمارستان دام کوچک و … می باشد.
۳ – بیمارستان تخصصی جهت انجام یک نوع عملیات روی یک یا چند نوع دام ، نظیر بیمارستان تخصصی ، مامایی و بیمارستان تخصصی جراحی می باشد.
تبصره – منظور از ارائه خدمات بهداشتی و درمانی پرداختن به امور زیر می باشد.
الف – انجام کلیه امور درمانی بمنظور معالجه و تامین سلامت دام بیماری.
ب – انجام امور مامایی و تولید مثل نظیر تلقیح مصنوعی ، انتقال جنین و غیره.
ج – انجام مایه کوبی دامها که بر اساس سیاستهای سازمان دامپزشکی عنداللزوم به بخش خصوصی محول می شود.
د – همکاری و شرکت در اجرای برنامه های مبارزه ، کنترل و پیشگیری از بیماریهای دام بر اساس پیشنهاد و سیاستهای سازمان دامپزشکی کشور.
ه – مسئولیت امور بهداشتی و درمانی دامداریهای صنعتی.
ب – انواع درمانگاه :
۱ – درمانگاه عمومی جهت ارائه خدمات بهداشتی ، درمانی سرپائی انواع دام می باشد.
۲ – درمانگاه اختصاصی جهت ارائه خدمات بهداشتی ، سرپائی یک نوع دام نظیر درمانگاه طیور ، درمانگاه آبزیان ، درمانگاه حیوانات بزرگ و … میباشد.
۳ – درمانگاه تخصصی جهت انجام یک نوع عملیات روی یک یا چند نوع دام نظیر درمانگاه تخصصی مامائی و درمانگاه تخصصی جراحی و … می باشد.
۴ – پلی کلینیک اختصاصی شامل حداقل سه بخش اختصاصی با فضاها و امکانات ویژه جداگانه است که هر بخش آن دامپزشک متخصص خود را خواهد داشت.
۵ – پلی کلینیک تخصصی شامل حداقل سه بخش تخصصی با فضاها و امکانات ویژه جداگانه است که هر بخش آن دامپزشک مختص خود را خواهد داشت.
ج – دفتر خدمات درمانی :
دفتر خدمات درمانی جهت ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به انواع دام در محل دامداری می باشد.
تبصره ۱ – دفاتر خدمات درمانی دامپزشکی مجاز به پذیرش دام بیماری ویا لاشه دام در محل دفتر نمی باشد .
اصول نسخه نویسی
الف – سرنسخه های تجویز دارو باید مطابق نمونه ضمیمه این دستورالعمل و حاوی اطلاعات زیر باشد.
۱ – آرم یا نام بیمارستان یا پلی کلینیک یا درمانگاه برای نسخ دامپزشکان شاغل در آنها .
۲ – نام کامل دکتر دامپزشک .
۳ – کد مخصوص دامپزشک .
۴ – نام دامدار .
۵ – محل دامداری
۶ – نوع دام
۷ – تعداد دام بیمار
۸ – جنس و سن دام
۹ – تعداد دام دامداری
۱۰ – تاریخ مراجعه
۱۱ – شماره تسلسل نسخه
۱۲ – مهر وامضای دامپزشک معالج
۱۳ – حروف RP.
۱۴ – نشانه دفتر کار یا درمانگاه بیمارستان ویا شماره تلفن در زیر نسخه
۱۵ – عبارت لطفا هنگام مراجعه نسخه را همراه داشته باشید در قسمت پائین سر نسخه .
ب – هر نسخه در ۳ برگ و ۳ رنگ مختلف تنظیم شده که یک برگ آن جهت دامدار یک برگ برای داروخانه ویا ازمایشگاه و یک برگ دیگر به بایگانی دامپزشک اختصاص می یابد.
در مواردی که دارو در دفترچه های مختص دامداری یا مرغداری تجویز می شود نسخه دوم باید توسط دامپزشک برداشته و بایگانی گردد.
ج – اسامی داروها می بایست براساس نام ژنریک وبه صورت لاتین نوشته شود.
د- رعایت موارد زیر ضروری است :
۱ – عدم تنظیم نسخه وتجویز دارو بدون معاینه دام بیمار.
۲ – استفاده از آزمایشگاه جهت تشخیص قطعی بیماری و عامل آن ( موکدا توصیه میشود)‌و تجویز دارو براساس تشخیص قطعی و یافته های آزمایشگاهی .
۳ – رعایت تقدم عدم تناقضات دارویی و تاثیرات جانبی داروها .
۴ – رعایت تناسب داروی تجویز شده با وضعیت ( سن ، جنس ووزن ) حالتهای عمومی تعداد دامهای بیمار وغیره .
۵ – تفهیم و توجیه دامدار در مورد چگونگی کاربرد صحیح داروهای تجویز شده .

سیستم اطلاع رسانی
۱ – دامپزشکان داروی پروانه واحدهای دامداری موظف به ثبت گزارش کارکرد روزانه خود در دفتر مخصوص بوده و گزارش ماهیانه را نیز می بایستی طبق فرم شماره (۸)‌به شبکه دامپزشکی محل ( شهرستان )‌ارسال نمایند.
۲ – بیماریهای طبقه بندی شده با توجه به اولویتهای کشورمان و لیست OIE که توسط سازمان دامپزشکی تنظیم شده و ضمیمه این دستورالعمل است وهمچنین بیماریهای اگزوتیک منطقه را علاوه بر گزارش ماهیانه می باید بلافاصله و ظرف ۲۴ ساعت پس از مشاهده تشخیص ویاحتی مشکوک شدن به آن به طور جداگانه به شبکه دامپزشکی شهرستان یااداره کل دامپزشکی استان بصورت فاکس یا تلفنگرام اطلاع داده شود.
۳ – شبکه دامپزشکی شهرستان پس از بهره برداری از گزارشات ارسالی دامپزشکان بخش خصوصی آنها را تنظیم وبه اداره کل دامپزشکی استان ارسال خواهد داشت .
۴ – اداره کل دامپزشکی استان باید بیماریهای طبقه بندی شده و اگزوتیک شایع در منطقه را سریعا علاوه بر انعکاس به سازمان از طریق شبکه های دامپزشکی شهرستانها به دامپزشکان بخش خصوصی استان اعلام نماید.
۵ – اداره کل دامپزشکی استان گزارشات واصله از دامپزشکان بخش خصوصی را پس از بهره برداری بخشهای ذیربط خود از طریق اداره دارو درمان و آزمایشگاهها جمع بندی و در فرمهای مربوطه (‌22و۲۱ )‌ماهانه به سازمان دامپزشکی ارسال خواهد داشت .
۶ – دامپزشکان بخش خصوصی می باید در پروژه های تعقیب و مراقب Survellance که توسط اداره کل دامپزشکی استان اعلام می شود به نحو مقتضی شرکت وهمکاری نمایند.
۷ – اداره کل دامپزشکی استان موظف است اطلاعات واصله از کانون یابی وآنالیز اطلاعات بیماریها را بنا به درخواست دامپزشکان بخش خصوصی در اختیار آنان قرار دهد.
۸ – در صورتی که دامپزشکان دارای پروانه بخواهند ازوضع بیماریهای تحت کنترل منطقه مورد عمل خود اطلاع حاصل کنند . می توانند اطلاعات لازم را با درخواست کتبی از شبکه دامپزشکی محل دریافت نمایند.

وظایف و تعهدات
وظایف و تعهدات دامپزشکی بخش خصوصی
دارندگان پروانه بیمارستان درمانگاه واشتغال به امور درمانی دارای وظایف و تعهدات زیر می باشند:
۱ – ملزم به اجرای کلیه مفاد آئین نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون سازمان دامپزشکی و همچنین کلیه بخشنامه ها و دستورالعملهای فنی صادره از طرف سازمان دامپزشکی می باشند.
۲ – نسخ و دفاتر ثبت معالجات و کارکرد روزانه خودر ا طبق نمونه ای که ضمیمه این دستورالعمل است تنظیم نمایند.
۳ – گزارش عملیات درمانگاهی خود را می بایست بطور ماهانه و طبق فرمهایی که نمونه آن ضمیمه این دستورالعمل است به شبکه دامپزشکی استان تسلیم واداره کل مراتب را به سازمان دامپزشکی منعکس نماید.
۴ – هرنوع گواهی نظیر مایه کوبی مرگ سقط جنین و بیماری را می یابد در دو برگ تنظیم کرده یک برگ به صاحب دام تسلیم نموده و برگ دیگر را برای ثبت در دفتر معالجات وکارکرد روزانه نزد خود نگهداری نماید.
۵ – برگ سوم نسخه وبرگهای دوم گواهیهای صادره و دفاتر معالجات و کارکرد روزانه را باید برای مدت حداقل سه سال نگهداری نمایند تا در صورت مراجعه بازرسان سازمان دامپزشکی به آنها ارائه گردد.
۶ – در صورت مشاهده دام مشکوک ویا مبتلا به یکی از بیمارهای ویروسی واگیردار ( طاعون و شبه طاعون )‌و بیماریهای غیر بومی وغیر قابل درمان می بایست پس از  دادن دستورات بهداشتی مراتب را بلافاصله به نزدیکترین واحدهای تابعه اداره کل دامپزشکی استان اطلاع دهند و حق مداوای دام را قبل از انجام اقدامات لازم بهداشتی و پیشگیرانه توسط واحدهای مذکور ندارند.
۷ – لیست دامداریها و مرغداریهای تحت پوشش خود را به اداره کل دامپزشکی استان و شبکه دامپزشکی محل کار خود اطلاع دهند.
۸ – پلی کلینیکها درمانگاهها و دفاتر اشتغال به امور درمانی موظفند ساعات کار خود را در محل کار نصب نمایند.
۹ – بیمارستانها تعطیل بردار نبوده و می بایست بطور شبانه روزی باز و آماده پذیرش دامهای بیمار و ارائه خدمات درمانی به آنها باشند.
۱۰ – پلی کلینیکها و درمانگاهها و دفاتر اشتغال به امور درمانی در تمام اوقات شبانه روز و ایام تعطیل موظف به ارائه خدمات درمانی به موارد اضطراری مراجعه شده به آنها می باشند . بنابراین لازم است آدرس و تلفن خود را برای مراجعات اضطراری مشخص و در معرض دید و اطلاع دامداران قرار دهند.
۱۱ – دارندگان پروانه های نیمه وقت در ماموریتها و اوقات موظف اداری مجاز به کار و فعالیت درمانی خصوصی نمی باشند.
۱۲ – مسئول بیمارستان و یا پلی کلینیک می بایست قبلا عدم حضور خود ویا دامپزشکان شاغل در بیمارستان و یا پلی کلینیک و مدت آن را (‌که نباید بیش از ۳ ماه باشد)‌به اداره و شبکه دامپزشکی استان اعلام و دامپزشک واجد شرایط دیگری را بعنوان جانشین معرفی نماید.
بدیهی است دامپزشک جانشین در مدت مذکور پاسخگوی تعهدات صاحب پروانه خواهد بود . مرخصی و عدم حضور دامپزشکان باید طوری تنظیم شود که باعث اختلال جدی در کار بیمارستان ویا پلی کلینیک ویا تعطیلی آن نگردد.
۱۳ – دامپزشکان دارای پروانه درمانگاه و اشتغال به امور درمانی در صورتی که بهر دلیل نتوانند برای کوتاه مدت در محل کار خود حاضر شوند می بایست عدم حضور خود و مدت آن را قبلا به اداره کل دامپزشکی استان اعلام و پس از هماهنگی لازم جهت ارائه خدمات جایگزین اقدام به تعطیل مرکز درمانی خود نمایند و مدت تعطیلی نباید از سه ماه تجاوز کند. ضمنا تلفنهای تماس ضروری را باید به اداره کل دامپزشکی استان اعلام نمایند.
۱۴ – دامپزشکان دارای پروانه که جهت ادامه تحصیل ویا معالجه (‌در داخل یا خارج کشور)‌ مجبور به تعطیلی محل کار خود هستند باارائه گواهی های معتبر با مجوز اداره کل دامپزشکی استان برای همان مدت محل کار خود را تعطیل و پس از مراجعت با لحاظ مدت اعتبار پروانه خود مجاز به بازگشایی مجدد آن می باشند.
۱۵ – پروانه را در محل مناسب و قابل دید نصب نمایند.
۱۶ – نام مناسبی جهت بیمارستان ویا درمانگاه خود انتخاب نمایند. دارندگان انواع پروانه حق استفاده از نام و عنوان دیگری غیر از آنچه در پروانه قید گردیده را ندارند.
۱۷ – نرخ و تعرفه های خدمات درمانگاهی در مدخل درمانگاه یا بیمارستان و یا دفتر اشتغال به امور درمانی به نحوی نصب گردد که برای مراجعه کنندگان قابل رویت باشد.
.۱۸ – پلی کلینیکها درمانگهها و دفاتر اشتغال به امور درمانی مجاز به انجام آزمایشات پاراکلینیکی ( به استثناء تبصره ۴ بند ب بخش اول )‌نمی باشند. همچنین مسئولین داروخانه ها و آزمایشگاههای دامپزشکی حق دخالت درامور درمانی و نسخه نویسی را ندارند.
۱۹ – افراد غیر مجاز را که در امر درمان و مایه کوبی دامها دخالت می کنند به اداره کل دامپزشکی استان و مراجع قانون معرفی کنند.
۲۰ – در موارد خاص همه گیری بیماریها در صورتی که سازمان دامپزشکی لازم بداند دامپزشکان دارای پروانه موظفند همه گونه همکاری باادارات کل دامپزشکی استانها و واحدهای تابعه آنها داشته باشند.
۲۱ – برحسب ضرورت سازمان دامپزشکی می تواند برای انجام امور مایه کوبی تشخیص و کنترل و ریشه کنی بیماریها و انجام سایر خدمات دامپزشکی طبق ضوابط جداگانه ای با پرداخت حق الزحمه وانعقاد قرارداد با دارندگان پروانه های درمانی از خدمات دامپزشکی طبق ضوابط جداگانه ای با پرداخت حق الزحمه وانعقاد قرارداد با دارندگان پروانه های درمانی از خدمات آنها بعنوان نیمه وقت و یا تمام وقت استفاده نماید و دامپزشکان دارای پروانه موظف به همکاری دراینگونه موارد می باشند.