جغرافیای ایران - پایگاه دانلود رایگان کتاب | دانلود کتاب

اصول اولیه هواشناسی
عوامل بیابانی شدن و ایجاد طوفان شن
عوامل موثر در ایجار و تشدید فرسایش بادی
اصول مقابله با فرسایش بادی
چگونگی احداث سازه های مسکونی درجهت کاهش تاثیر نیروی باد
خصوصیا آیرودینامیک باد درمجموعه ساختمانی و پیشنهادات عملی
خصارات وارده ناشی از طوفان شهرستان سرخس
بیماری های شایع پس از طوفان
نتایج و پیشنهادات

 
مقدمه
سرخس در فاصله ی ۱۸۵ کیلومتری شمال شرقی مشهد قرار دارد و از حیث وجود منابع ارزشمند گاز طبیعی و تاسیسات پالایشگاه خانگیران وسایر قطبهای اقتصادی و نیز به دلیل مجاورت از شمال و همسایگی با ترکمنستان وقرارداشتن در مسیر جاده ابریشم از جایگاه ویژه ای برخوردار است .
سرخس در گذشته جلوه مراتع سرسبز آن به مثابه نگین در خشانی بر پهنه وسیع ایران می درخشید. اما اینکه این چهره تابناک به دلیل بهره برداریهای بی رویه ، گرد آلود وخسته ازقهر طبیعت و سیلی دوست گشته است در تیرماه سال ۸۵ این شهرستان به دفعات مورد تهاجم طوفانهای شن قرار گرفته و تنها در دی ماه حداقل ۵ نوبت طوفانهای سهمگین شن شرایط زیستن را برای مردم سرخس در روستاهای گنبد لی ، الله نظر ، ابمال ، یازتپه و … به طورکامل مختل نموده است .
و علاوه بر آن خسارات زیادی به اماکن اقتصادی منطقه به ویژه چاه های گاز خانگیران ، منطقه ویژه اقتصادی سرخس یا روستا های منطقه و مناطق مسکونی وارد نموده است . در سالهای اخیر گام های مثبتی در چند نقطه سرخس از جمله صمد آباد، گنبد لی و … با هدف مقابله با فرسایش بادی برداشته شده است ولی با توجه به حجم و شدت طوفانهای جاری اقدامات به عمل آمده کافی نبوده و با توجه به وضعیت به وجود آمده اثر بخشی خود را به تدریج از دست داده است.

عومل موثر در ایجاد و تشدید فرسایش بادی (طوفانهای شن )
۱ عوامل طبیعی :
۱- ارتفاع از سطح دریا : سرخس با ارتفاع ۲۵۰ تا ۲۵۶ متر از سطح دریا در یکی از پست ترین نقاط ارتفاعی استان واقع گردیده است.
ب – مکان یابی مناطق برداشت
بادهای فرساینده که ازسمت شمال و از روی دشت قره قوم واقع در جمهوری ترکمنستان می آیند در این منطقه از سرعت آنها کاسته شده و باعث ایجاد شنزار و تپه های ماسه ای در این منطقه می شوند. همچنین دشت ابرفتی که توسط رودهای جاری در منطقه ایجاد گردید. به علت نداشتن پوشش  گیاهی مناسب مکان مناسبی برای برداشت ماسه های روان گردیده است .
بنابر این برخی از ماسه های روان منطقه از کشور ترکمنستان به کشور ایران می آیند که لزوم همکاری مشترک در این زمینه کاملا احساس می گردد.
بررسی های انجام شده نشان میدهد که برخی از رخساره های منطقه نقش بیشتری در تولید ماسه و ایجاد فرسایش بادی دارند به همین دلیل مکان یابی مناطق برداشت به کمک عوامل مطالعاتی و به شرح زیر صورت گرفت .

بررسی و شناسایی رخساره های ژئو مورفولوژی با تاکید بر موفودینامیک باد
رخساره های موثر در این منطقه عبارتند از : دشت سرپوشیده که مکان بسیار مناسبی برای کشاورزی می باشد در این رخساره هر جا که ازنظر پوشش گیاهی فقیر است ، بسیار حساس به فرسایش شده و منشاء بسیار مهمی از نظر تامین ماسه های روان گردیده است . همچنین دشت قره قوم و رخساره های حساس آن از دیگر رخساره های برداشت و تامین ماسه برای این منطقه تحت تاثیر فرسایش بادی محسوب می شود.

عوامل بیابانی شده و ایجاد طوقان شن :
۱-    عوامل طبیعی : شامل اقلیم شهرستان ، جنس خاک ، نوع پوشش ، عوامل جغرافیایی و فیزیوگرافی عومل زمین شناسی ،ارتفاع از سطح دریا.
۲-     عوامل انسانی : شامل ازدیاد جعیت و عدم وجود مشاغل مناسب در منطقه که باعث تخریب مراتع منطقه توسط مردم و تبدیل زراعت های دیم کم بازده شخم و شیار مرتعی به صورت تخریب مراتع ، چرای مفرط دام ، قطع درختچه ها و بوته کنی
برای شناسایی منشاء رسوبات بادی در منطقه تحت تاثیر فرسایش بادی سرخس از روش مکان یابی مناطق برداشت می باشد استفاده گردیده است .
الف ) جهت یابی مناطق برداشت
برای تشخیص جهت حرکت باد غالب و همچنین محل برداشت ماسه های روان ازشکل تپه های ماسه ای ، مطالعه رژیم باد و شناسایی بادهای فرساینده و موثر و نیز اطلاعات محلی که از طریق پرسشنامه بدست آمده کمک گرفته شده است.

جمع آوری اطلاعات منطقه ای از طریق پرسشنامه های محلی
اطلاعات بدست آمده از شهرستان سرخس و روستاهای واقع در منطقه و نیز کارشناسان مجرب منابع طبیعی سرخس و همچنین پرسشنامه های تکمیل شده در منطقه از اهالی محل حاکی ازآن است که در این منطقه یک باد فرساینده واصلی از سمت شمال به جنوب می وزد و نیز یک باد فرعی با جهت جنوب شرقی به شمالغربی وجود دارد که از فرسایندگی کمتری برخوردار بوده و خیلی نقش در فرسایش بادی منطقه ندارد.
بررسی مورفولوژی عمومی واحد تپه های ماسه ای منطقه
تپه های ماسه ای در این منطقه به طور کامل شکل نگرفته اند و هنوز در مراحل اولیه شکل گیری می باشند و مرجع خوبی برای تشخیص نمی باشند ولی از روی ریپل مارک های ایجاد شده و نیز نبکاهایی که در پای بوته ها ایجاد گردیده می توان تا حدودی جهت باد را حدس زد . جهت باد به وسیله GPS و شکل نبکاهای موجود بدست آمد که شامل یک باد غالب اصلی ازسمت شمال به جنوب و یک باد فرعی که از جنوب شرقی به شمال غربی می وزد می باشد.

شناسایی و بررسی منشا ء رسوبات بادی منطقه تحت تاثیر فرسایش بادی سرخس
این منطقه دارای مساحتی بالغ بر ۱۷۶۰۶۲ هکتار می باشد که در مختصات جغرافیای   تا    عرض شمالی و   تا   طول شرقی واقع شده است که سرخس و اراضی و تاسیسات اطراف آن را در برمی گیرد. این منطقه در نقشه توپوگرافی با مقیاس ۲۵۰۰۰۰ : ۱ سرخس به شماره NI41-13 قرار دارد.
از کل مساحت منطقه تحت تاثیر فرسایش بادی مساحتی برابر ۱۱۰۶۸۷ هکتار آن جزو مناطق برداشت (O) می باشد که از این سطح ۲۴۱۸۷ هکتار جزو مناطق برداشت با شدت زیاد (O1) ، ۵۴۷۰ هکتار آن در منطقه برداشت با شدت متوسط (O2) و مابقی آن به مساحت ۳۱۷۵۰ هکتار جزو مناطق برداشت با شدت کم (O3)  می باشد.
وسعتی برابر ۳۱۳۷۵ هکتار از این منطقه در منطقه حمل  ( تماما با شدت زیاد (T1)  و ۳۴۰۰۰ هکتار مابقی جزو منطقه رسوب می باشد که از این سطح ۱۲۴۳۷ هکتار تپه های ماسه ای فعال (S1) ، ۱۵۶۲۵ هکتار آن تپه های ماسه ای نیمه فعال (S2) و مابقی به مساحت ۵۹۳۷ هکتار جزو تپه های ماسه ای با فعالیت کم ، بدون فعالیت (S3) می باشند.

شناسائی کانون های بحرانی فرسایش بادی در شهرستان سرخس
این شهرستان دارای سه کانون بخرانی فرسایش بادی به نام های کانون بحرانی فرسایش بادی یازتپه و پاسگاه مرزی خانگیران ، کانون بحرانی فرسایش بادی گنبدلی و آب مال و کانون بحرانی فرسایش بادی صمد آباد می باشد. در ۵ سال اخیر شدت فرسایش بادی در این شهرستان بسیار شدید بوده و مشکلات عدیده ای برای مردم منطقه مخصوصا اهالی گنبدلی و وسلیل نقلیه عبوری از جاده ترانزیت مشهد – سرخس و تصویب آن و اجرای بخشی از پروژه های پیش بینی شده در آن شامل ، مالچ پاشی ، نهال کاری و بذر کاری تا اندازه ای از مشکلات منطقه کاسته شده ولی این فعالیت ها کافی نبوده و پروژه های پیش بینی شده در طرح باید به طور کامل اجرا شود تا مشکل فرسایش بادی در منطقه حل گردد.
کل مساحت کانون های بحرانی فرسایش بادی در این شهرستان طبق بررسی ها و برآوردهای انجام شده ۵۹۶۸۶ هکتار است که از این سطح ۴۲۵۰۰ هکتار آن دارای شدت زیاد (C1) و مابقی به مساحت ۱۷۱۸۶ هکتار دارای شدت متوسط (C2) می باشد. از این سطح ۲۴۱۸۷ هکتار آن در منطقه برداشت با شدت زیاد (O1)  ، ۲۳۱۲ هکتار آن در محدوده برداشت با شدت متوسط (O2) ،۱۲۴۳۷ هکتار آن در منطقه رسوب با فعالیت زیاد (S1) ،۱۵۶۲۵ هکتار درمنطقه ریوب با فعالیت نیمه فعال (S2)  و ۵۱۲۵ هکتار آن در منطقه رسوب با فعالیت کم (S3)  واقع شده است.
طبق بررسی های به عمل آمده کل خسارت وارده به منابع اقتصادی ، زیستی ، راه های مواصلاتی و  اماکن سالیانه حدود ۵۴۱۵۷۱۷ هزار ریال می باشد.

۱-    اصول اولیه هواشناسی
باد یا حرکت هوانسبت به سطح زمین اصولا تفاضل گرمای خورشیدی هوا در مناطق مختلف سطح زمین می باشد این نفاضل باعث می شود که ستون هوا در هریک از این مناطق دارای ارتفاع متفاوتی باشد. بنابر این نقاط هم ارتفاع فشارهای متفاوتی وجود دارد که باعث نیروهای افقی شده و متعاقبا حرکت افقی هوا را ایجاد می کند. این حرکت نیروهای دیگری مانند نیروی انحرافی یاکسریولیس( در اثر دوران زمین ) و نیروهای بازدارنده ( اصطکاک سطح زمین و هوا ) را بوجود می آورد. در حالت یکنواخت حرکت هوا باباقیمانده ای از نیروهای گرادیان فشار ، که یولیس ، گریز از مرکزو اصطکاک مشخص می گردد. نیروهای باد مورد نظر در طراحی سازه ها به وسیله ی دو سیستم بزرگ مقیاس ( مانندگردبارهای بسیر گرم ) و بادهای محلی (مانند بادهای خون ، اثرجت ، برا و تورنادو ) به وجود می آیند.
– ظهور ابرهای سیرواستراتوس علامت نزدیک شدن هوای طوفانی بوده این ابرها به شکل گلوله ی پشمی هستند که به علت شفا فیت خورشید و ماه و ستارگان از پشت آنها قابل رویت هستند.
۳ – موقعیت جغرافیایی : شهر سرخس در همسایگی جنوب صحرای بزرگ قره قوم ترکمنستان قرارا دارد و از این رو شدیدا تحت تاثیر عوامل حاکم بر توسعه کویر قرارا دارد و منطقه از نظر طبیعی استعداد پرورش را دارد که همجواری با کویر قره قوم آن را تشدید کرده و اقلیم خشک و سرد را به وجود آورده و فراسایش باد در آب و هوای خشک متداول تر است که بهره وری از زمین شرایط خشک شدن آن را تشدید می کند .
در این رابطه می توان از نامه رئیس اداره هوا شناسی سرخس تحت مضمون زیر یاد کرد :
احتراما به استحضار می رساند در حالیکه رویداد طوفان گرد و خاک به عنوان یک شاخص عدم آسایش در شهرستان سرخس طبق دوره آماری دارز مدت سالنه ۴۵ مورد اتفاق می افتد از ساعت ۳ بامداد امروز ۳۰/۱۰/۸۵ وزش باد شدید در منطقه آغاز شده که به علت دوام آن بیشترین سرعت دیده بانی شده ی این باد در ساعت ۱۲:۳۰ ظهر بالغ بر ۶۱ کیلو متر در ساعت رسید و دیدافقی را کاملا محدود نمود و بدیهی است اینگونه طوفنها با توجه به جنس خاک می تواند به حرکت شنهای روان و کندی تردد یا توقف در حمل و نقل جاده ای منجر شود . طوفان روز جاری شهر سرخس یک پدیده محلی خرد مقایس است که روی نقشه های همدیدی  استاندارد جوی مرکز پیشبینی شب گذشته خراسان رضوی از قبل جهت صدور اطلاعیه قابل ردیابی و پیشبینی نبوده است شکل گیری این سیستم کاهش قابل ملاحظه ی ۱۳ هکتو پاسکال ر فشار هوا طی ۲۴ ساعت گذشته و افزایش ۴ درجه ای در حداقل دمای صبح امروز رابه دنبال داشته است.

۴- بارندگی : میانگین بارندگی در مدت ۱۸ سال از ۶۴ تا ۸۱ به میزان ۹/۱۸۵ میلی متر گزارش شده است که پراکنش ان در فصل بهار به اندازه ۵۵ میلیمتر ، تابستان ۲/۱، پاییز ۸/۲۹ و زمستان ۹/۹۹ می باشد. ضمنا میزان بارندگی در سال ۸۴ به میزان ۱۳۰ میلیمتر می باشد ۹/۵۵ میلی متر از میان گین دوره کمتر است حداکثر رطوبط نسبی مربوط به ماه های دی و بهمن به میزان ۷۰ درصد است.
تغییر در بارندگی و الگوهای دما باعث می شود که محصولات کشاورزی به سختی رشد کنند و پوشش گیاهی به صورت پراکنده و تنگ مشاهده می شود. در نتیجه فرسایش خاک شدید تر می شود فعالیت انسان اغلب اثر فرسایش باد بر خاک را افزایش می دهد. ترکیب کوتاه مدت خشکسالی و عملیات زراعی مخرب ،‌یکی از بلایای طبیعی است که در نهایت ممکن است با طوفتنی ماسه ای  خطرناکی همراه شود. حداقل مطلق دما در دوره آماری مذکور به میزان ۶/۱۸- و حداکثر مطلق دما به میزان ۶/۴۶ درجه سانتیگراد می باشد. میانگین حداکثر درجه حرارت گرمترین ماه های سال ۹/۳۷ و میانگین حداقل سردترین ماه های سال ۱ درجه سانتیگراد گزارش شده است.
مجموع ساعات آفتابی ۵/۲۹۱۹ ساعت در سال است که کمترین ساعات آفتابی در دی ماه و بیشترین در تیر ماه است دوره آب و هوای خشک سرخس از اوایل ماه اردیبهشت شروع و در اول آذز ماه پایان می یابد و حدود ۷ ماه طول می کشد .
۶ – باد : با بررسی گلباد منطقه باد غالب دارای رژیم شمال غربی – جنوب شرقی می باشد که در فصول بهار ، تابستان ، پاییز و زمستان باد محلی موسوم به باد قبله در جهت عکس ، از جنوب و جنوب شرق به سمت شمال و شمال غرب جریان دارد . بر اساس میان گین آمر فصل ماهانه پاییز دارای بیشترین درصد باد آرام و از میانگین سرعت ۶/۱ متر بر ثانیه بر خوردار است و ماهای خرداد، تیر،‌مرداد، نیز دارای بیشترین درصد فراوانی وزش باد می باشد میانگین سرعت باد ۳ متر بر ثانیه و بیشترین درصد فراوانی باد غالب از جهت شمال غربی قرائت شده و در این ماه ها سرخس تحت تاثیر بادهای ۱۲۰ روز سیتان نیز واقع می شود .
تغییرات درجه حرارت در منطقه بسیار زیاد است و حداکثر آن در تیر ماه است روند کمی باده در منطقه شمالی – جنوبی است ولی بادهای فصبی شرقی – غربی در تابستان و غربی – شرقی در زمستان جریان دارد . علت بادهای تابستانی جابه جایی هوا از مراکز پر فشار صحرای قره قم در ترکمنستان ( موافق جهت حرکت عقربه ساعت ) به طرف مناطق کم فشار ایران (مخالف عقربه های ساعت ) می باشد ، در زمستان عکس این حالت صورت می گیرد و انتقال بادها از طرف مراکز پر فشار ایران به طرف مراکز کم فشار است. ذکر این نکته ضروری است که بادهای غربی – شرقی دارای سرعت زیادی بوده و قادرند که مقادیر زیادی از رسوبات دانه ریز را با خود حمل کرده و موجب تخریب خاکهای سطحی گردند. لذا تشکیل تپه های بادب و حرکت آنها و حرکت آنها در دشت سرخس بیشتر در فصول انتنقال صورت می گیرد ( اواسط پاییز ، اواخر زمستان و اوایل بهار) و عامل اصلی توسعه تپه ها بادهاب سریع شرقی – غربی است هرجند که حرکت بادهای شرقی – غربی نیز در گسترش تپه ها مؤثر است که انرژی بادی دارای فرایا و معاسی به شرح زیر می باشد :

تعریف و توصیف
که؟ کجا ؟ کی ؟ چه ؟ چرا ؟ چگونه ؟
این شش سوال اساسی علم جغرافیارا تشکیل می دهد . چرا که جغرافیا در مواجهه با هر پدیده ای به این سوالها پاسخ می گوید و از این راه به تحلیل و تصمیم گیری درباره موضوعات و مشکلات عمده ای که انسانها با آن روبرو هستند می پردازد . به همین دلیل منشور بین المللی آموزش جغرافیا معتغد است که همه مسائل مهم کره زمین از جمله حرکات جمعیت ،غذا و گرسنگی ،شهر نشینی ،تفاوتهای اجتماعی –اقتصادی ،بی سوادی، فقر ، بیکاری ،پناهندگان و اشخاص آواره از وطن ،متجاوزین به حقوق انسانی ،بیماری ، جنایت ،تخریب و انحدام جنگلها ، فرسایش ، بیابان زایی ، بلایای طبیعی ، ضایعات هسته ای و سمی ف تغییر آب وهوا ، آلودگی جوی ، آلودگی آب ، حفره های ازن ، محدودیت منابع ، محدودیت رشد ، کار بری ارازی ، نزاع های قومی ، جنگ ، ناحیه گرایی ، ملیت گرایی و جهان گرایی دارای بعد قوی جغرافیایی هستند .
دکتر بهلول علیجانی استاد جغرافیای دانشگاه تربیت معام تهران در معرفی این علوم می گوید :
 “موضوع جغرافیا مکان است و این علم تا جایی که به انسان مربوط می شود ،مطالعه می کند و در این مطالعه سعی دارد سطح زمین را از نظر تمام ویژگی ها ی آن مانند سردی و گرمی ، حاصلخیزی ، سختی و سستی ،شوری و شیرینی ، جنگلی و علفزاری ، خشکی و رطوبت و هزاران ویژگی دیگر بشناسد .به همین دلیل مشاهده مستقیم زمین ، روش اصلی مطالعه جغرافیایی است ” .
دکتر لشگری استاد جغرافیا ی دانشگاه شهید بهشتی نیز در معرفی این علوم می گوید :
 “موضوع بحث جغرافیای طبیعت و انسان و چشم انداز حاصل از کنش این دو پر یگدیگر است “
شیرین عزتی دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا در معرفی این علم می گوید :
” شناسایی پراکندگی عوامل طبیعی و انسانی در جهان و تحلیل عوامل ایجاد ، تشدید و تضعیف این پدیده ها در گستره گیتی به علم جغرافیا باز می گردد .
برای مثال این که بزرگترین صادر کننده گندم در جهان ، آمریکا است  . بیشترین استخراج نفت در حوضه خلیج فارس صورت می گیرد . حداکثر بارندگی در دامنه هیمالیا است و نوار خشک جهان در بین المدارین می باشد . از جمله مسائل جالبی است که در این علم مطرح می شود .
“جغرافیا ” یعنی کشور شناسی این دیدگاهی است که در ذهن بسیاری از دانش آموزان وجود دارد زیرا دانش آموزان در کتا ب  جغرافیا ی خود بیش از هر چیز درباره وسعت محصولات و وضعیت آب و هوا ی کشور های مختلف مطالعه می کنند در حالی که در رشته جغرافیا فقط یک درس در شاخه جغرافیای طبیعی تحت عنوان ” جغرافیای قاره ها ” وجود دارد و تمام مباحث این رشته کاربردی و فنی است . در یک کلام می توان گفت که موضوع جغرافیا ” مکان ” است . واین علم مکان را تا جایی که به زندگی انسان مربوط می شود مطالعه می کند ودر این مطالعه سعی دارد سطح زمین را از نظر تمام ویژگی های آن  مانند سردی و گرمی ، حاصلخیزی ، سستی و سختی ، شیرینی و شوری ، خشکی و رطوبت و هزار ویژگی دیگر بشناسد . به همین دلیل مشاهده مستقیم زمین روش اصلی مطالعه جغرافیا است .
البته امروزه  با توجه  به تحولی که در کتابها ی درسی دوره متوسطهایجاد شده است حتی دانش آموزان نیز می دانند که یک درس تعریفی محض نیست . بلکه زیر بلا و بستر فعالیت های اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی می باشد .
    اهمیت و ضرورت
اهمیت و ضرورت این رشته در گرایش ها یی مثل گرایش ژئو مورفولوژی است . ژئو مورفولوژی بیشتر به فرایند های سطحی و بیرونی زمین متمرکز است و ارتفاعات پستی و سستی زمین را مطالعه می کند .
الف)گرایش آب و هوا شناسی : در این گرایش بیشتر مسائل آب و هوا  عناصر و عوامل اقلیمی در فعالیّت انسان و مسائل و بهره برداری از زمین کشاورزی مطرح می شود و این برای کشاورزی مفید است که از وضع اب و هوا خبر داشته باشد.
ب) گرایش جغرافیای شهری : جغرافیای شهری به مطالعه ی مسائل مهمی از جمله گسترش شهرها ،مسائل اقتصادی و جمعیتی شهرها و بحث روز جغرافیای شهری ،یعنی توریسم می پردازد بر روی نحوه اشغال فضا ، نوع تمرکز و پراکندگی شاغل در یک شهر و چگونگی جابه جایی از محل کار به سکونت ، ارتباط شغل و مسکن بر قرار است مطالعه می کند و این برای شهر نشینی ها اهمیت بسیاری دارد .
ج) گرایش جغرافیای رو ستای : این گرایش بر روی شهر وروستا ، برنامه ریزی و توسعه ی روستای ، نو سازی و آینده روستاها ، علل و عوامل مهاجرت رو ستائیان ، بهداشت واوقات فراغت روستائیان و … می پردازد و این اطلاعات برای روستائیان و روستانشینان حائز اهمیت است.
    تحصیلات
جغرافیا علم گسترده ا ی است و از این رو شاخه های شناخته شده بسیاری دارد . بطوری که اتحادیه
جغرافیدانان آمریکا ۵۷شاخه برایی  جغرافیای موضوعی و ۶۲ شاخه برای جغرافیای ناحیه ای مشخص کرده اند . در دانشگاها و مراکز آموزش عالی کشور ما نیز علم جغرافیا در مقطع کارشناسی در دو رشته مجزای جغرافیا (در مفهوم عام آن )و جغرافیای سیاسی – نظامی ارائه می شود که رشته جغرافیا خود دارای سه شاخه اصلی جغرافیای طبیعی ، جغرافیای انسانی و کارتو گرافی است . همچنین شاخه جغرافیای طبیعی دارای دو گرایش پزئو مورفولوپژی و آب و هوا شناسی ( اقلیم ) و شاخه جغرافیای انسانی دارای سه گرایش شهری ، روستای ، جغرافیا و برنامه ریزی شهری است . البته گرایش های فوق در دوره کارشناسی تفاوت محسو سی با یکدیگر ندارند چرا که واحد های تخصصی هر یک از این گرایش ها کمتر از ده واحد است .
دکتر لشگری در همین زمینه می گوید : جغرافیا در مقطع کارشناسی در سه شاخه اصلی جغرافیای طبیعی ، انسانی و کارتو گرافی ارائه می شود و هر یک از گرایشها ی جغرافیای انسانی و انسانی دارای گرایشهای متعددی هستند . البته تفاوت هر گرایش با گرایش دیگر تنها در هشت واحد تخصصی است . وبه همین دلیل بسیاری از دانشگاها در دفترچه راهنمای آزمون سراسری گرایشهای موجود در دانشگاه خود را ذکر نکرده و تنها به شاخه های اصلی جغرافیا که در دانشگاه تدریس می شود اشا ره نموده اند .
محسن شهرابی فارغ التحصیل جغرافیا نیز معتغد است که داو طلب رشته ی جغرافیا نباید هنگام انتخاب رشته به نوع گرایش توجهی داشته باشد . چرا که دانشجوی دوره لیسانس در هیچ یک از گرایش های ژئو مورفولوژی ، اقلیم ،روستایی ، شهری و گرایشهای دیگر متخصص نمی شود و تنها اطلاعاتی کلی در باره ی یکی از شاخه های طبیعی و انسانی و یا کا رتو گرافی به دست می آید .
دروس مشترک برای کارشناسی جغرافیا
جغرافیای آبها
جغرافیای خاکها
جغرافیای زیستی
آب و هوای ایران
ژئومورفولوژی ایران
منابع و مسایل آب ایران
اصول و روشهای برناه ریزی ناحیه ای
مبانی جغرافیا ی جمعیت
مبانی جغرافیای روستا ئی
مبانی جغرافیای اقتصادی ۱ : کشاورزی
مبانی جغرافیای اقتصادی ۲ : صنعت ، حمل و نقل و انرژی
جغرافیای سیاسی
مبانی جغرافیای شهری
جغرافیای کوچ نشینی
پژوهش میدانی در جغرافیا ( روش تحقق عملی )
زمین در فضا
ریاضیات ۱و۲
آمار و احتمالات ۱
منابع و ماخذ جغرافیای ایران
فلسفه جغرافیا و جغرافیای کاربردی ایران
تاریخ علم جغرافیات
کارتوگرافی (نقشه کشی )
نقشه برداری ۱و۲ ( نظری و عملی )
نقشه خوانی
جغرافیا در مقطع کار شناسی در ۵ شاخه اصلی جغرافیای طبیعی ، جغرافیای انسانی ، کارتوگرافی جغرافیا و برنامه ریزی شهری و جغرافیا سیاسی –نظامی ارائه می شود و هر یک از گرایش های جغرافیای طبیعی و انسانی دارای شاخه های متعددی است .البته تفاوت هر گرایش با گرایش دیگر تنها در واحد تخصصی است و به همین دلیل بسیاری از دانشگاه ها در دفتر چه راهنما ی آزمون سراسری گرایش های موجود در دانشگاه خود را ذکر نکرده و تنها به شاخه های اصلی جغرافیا که در آن دانشگاه تدریس می شود اشاره نموده اند .
۱-    شاخه ی جغرافیای طبیعی : شاخه جغرافیای طبیعی علمی اس که محیط طبیعی و تاثیرعوامل وعناصر محیطی بر زندگی و فعالیت انسانی را مطالعه می کند این علم در مقطع کارشناسی دارای دو گرایش ژئومورفولوژی و آب و هوا شناسی است .
الف) گرایش ژئومورفولوژی : ژئومورفولوژی بیشتر به پدیده های سطح زمین توجه دارد ریخت یا چهره زمین را مطالعه می کند به همین دلیل این علم ارتباط بسیاری با زمین شناسی دارد و تحت تاثیر یافته های علم زمین شناسی است چرا که شکل ظاهری زمین تبلور اتفاقات درون زمین می باشد . البته زمین شناسی بیشتر به اعماق و لایه ها ی درونی زمین می پردازد اما ژئومورفولوژی فرایند های بیرونی یا سطحی زمین را مطالعه می کند .
دروس تخصصی گرایش ژئومورفولوژی :
ژئومورفولوژی مناطق شهری ، نقشه ها و نمودارهای ژئو مورفولوژی ،هیدرولوژی کاربردی ، کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه ریزی شهری و منطقهای ، تفسیر نقشه (توپوگرافی و زمین شناسی )
ب)گرایش آب و هوا شناسی : رشته آب و هوا شناسی فرایندها ی حاکم بر جو از جمله انرژی و توزیع آن دذر سطح سیاره زمین ،حرکات جو و قانونمندی ها ی حاکم بر آن و تاثیر این فعالیت ها را بر روی زیست و فعالیت انسان ها ، جانداران و محیط بی جان سیاره زمین مطالعه می کند در این گرایش بیشتر مسائل آب و هوا عناصر و عوامل اقلیمیدر فعالیت انسان و مسائل بهره برداری از زمین مثل کشاورزی مطرح می شود .
دروس مشترک در شاخه های مختلف جغرافیا:
جغرافیای آب ها ،جغرافیای خاکها ، جغرافیای زیستی ، آب و هوای ایران ، ژئومورفولوژی ایران ، مناب و مسائل ایران ، اصول و روش های برنامه ریزی ناحیه های ، مبانی جغرافیای جمعیت ، مبانی جغرافیای روستائی ، مبانی جغرافیای اقتصادی ، مبانی جغرافیای اقتصادی ( صنعت ) ، حمل و نقل انرژی ، جغرافیای سیاسی ، مبانی جغرافیای شهری ، جغرافیا یکوچ نشینی ، پژوهش میدانی در جغرافیا ، زمین در فضا ، ریاضیات ، آمار و احتمالات ، منابع و ماخذ جغرافیا ی ایران ، فلسفه جغرافیا ، جغرافیای کاربردی ، تاریخ علمی جغرافیا ، کارتوگرافی ،نقشه برداری ، نقشه خوانی ، روش تحقق ، اصول سنجش از دور ، کاربرد عکسها ی هوای و ماهواره ای در جغرافیا ، کامپیوتر در جغرافیا ، مبانی علم جغرافیا ، زیست شناسی برای جغرافیا ، مبانی اقلیم شناسی ، آب و هوای کره زمین و  مبانی ژئومورفولوژی .
دروس اصلی مشترک در گرایش های جغرافیای طبیعی :
جغرافیای قاره ها ، زمین شناسی ، زمین شناسی ایران ، مسائل جغرافیای مناطق خشک ایران ، حفاظت خاک ، جنگل و مرتع و مسائل مربوط در ایران ، جغرافیای ناحیه ای ایران ، متون جغرافیای طبیعی به زبان خارجی ، جغرافیای انسانی ایران ، نقشه برداری تکمیلی ، مبانی محیط زیست ، ژئومورفولوژی اقلیمی ، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای ( با تاکید بر ایران ) .

بطور کلی می توان کویرهای ایران را براساس خصوصیات عمومی سطح آنها به ۷ گروه زیر طبقه بندی نمود.   البته این طبقه بندی همیشه کاملا مشخص نیست و گاهی خصوصیات برخی از گروهها با هم همپوشی دارند. بطور کلی انواع A یعنی کویرهای رسی و E یا کویرهای نمک و G یا کویر دریاچه های دایمی کاملا مشخص هستند و می توانند در گوشه های یک مثلث قرار گیرند. از طرف دیگر انواع B و F یعنی کویرهای رسی خیس و دریاچه های موقت در طبقه بندی فوق، در حد واسط بین انواع A و G قرار دارند و نوع C یا کویرهای رسی همراه با نمکزار بین A و E قرار دارد.
   نوع D یا کویرهای رسی خیس همراه با نمکزار می تواند در مرکز مثلث قراربگیرد. برای انواع کویرهای اختصاصی، مثل کویرهای همراه با مخروط افکنه دلتایی، کویرهای C خیس همراه با نمکزار ولی بدون صفحات رسی و یک کویر با یک دریاچه دایمی و یک دریاچه فصلی کنار گذارده شده اند. نوع D یا کویرهای رسی خیس همراه با نمکزار می تواند در مرکز مثلث قراربگیرد. برای انواع کویرهای اختصاصی، مثل کویرهای همراه با مخروط افکنه دلتایی، کویرهای C خیس همراه با نمکزار ولی بدون صفحات رسی و یک کویر با یک دریاچه دایمی و یک دریاچه فصلی کنار گذارده شده اند. 

الف- گروه A: کویرهای رسی
   به استثنای کویر سبزوار که مخروط افکنه دلتایی نیز دارد، بر روی سطح کویرهای این گروه غیر از صفحات رسی هیچ نوع پوشش دیگری دیده نمی شود.
   تعداد کویرهای متعلق به این گروه ۲۷ عدد است که برابر با ۴۵ درصد تعداد کل کویرها و ۱۴ درصد سطح کل کویرهای ایران می باشد. ۳۹ درصد سطح کل صفحات رسی کویرهای ایران در این گروه قرار گرفته است. سطح صفحات رسی در این کویرها از ۳۵ تا ۲۱۰۳ کیلومتر مربع تغییر می نماید که مورد دوم آن متعلق به کویر سبزوار (۶) است.
   این گونه کویرها بیش از همه در شبکه داخلی ایران گسترش دارند چگونگی پیدایش این گونه کویرها شبیه سایر کویرها است. مگر آنکه تکامل آنها بوسیله نمک بیشتر رسوبات و عمق آب زیرزمینی آنها تغییر نماید.
   برای تشکیل یک کویر رسی به چاله بسته ای نیاز است که از نظر هیدرولوژیکی میزان تبخیر آن دیر یا زود زیادتر از میزان هرزابهای وارده به آن خواهد شد. ممکن است این نوع کویرها بستر یک دریاچه قدیمی و یا باطلاق فصلی باشند که سطح آنها بصورت موسمی حاوی قشر نازکی از آب باشد که رسوبات ریز مخروط افکنه آبرفتی را نیز با خود حمل می کند. البته همیشه تمیز بین این دو نوع تکامل، بخصوص وقتی رسوبات آن یکدست نبوده و بطور ضعیفی تفکیک شده باشند آسان نیست. به استثنای کویرهای نیریز و شیراز (۵۹ و ۶۰) که اطراف آنها را نوار سا حلی تکامل یافته ای فرا گرفته است، در اطراف کویرهای ایران چنین آثاری دیده نمی شود. بنابراین می توان تصور نمود که سطح کویرهای داخلی ایران را در دوره های مرطوب گذشته، فقط آب کم عمیقی فراگرفته بوده است. در نتیجه چنین به نظر می رسد که کویرهای رسی بر اثر تجمع لایه های نازک از مواد ریز فصلی رشد نموده اند و وجود لایه های درشت تر در این رسوبات نشان دهنده طغیانهای غیرعادی بر روی این صفحات است. پس از تشکیل، کویرهای رسی ممکن است براثر تغییر شرایط هیدرولوژیکی، بر اثر تغییر شرایط جوی، و یا تغییر شکل چاله، تغییر یابند مثلا تشکیل صفحات باد کرده بر روی آنها و یا توسعه گیاهان فرآتیک بر روی بعضی نقاط آن و بالاخره تشکیل کپه هایی از گیاهان فرآتیک بر اثر بالا آمدن سطح آب زیرزمینی بر روی این صفحات، در حالی که پایین رفتن سطح آب زیرزمینی موجب سخت شدن بیشتر صفحات رسی می گردد. ایجاد حرکات تکتونیک بر روی این صفحات و یا جریان هرز آبهای سطحی بر روی این نوع کویرها (مانند کویر سبزوار “۶”) می تواند موجب تشکیل بریدگیهایی بر روی سطح آنها بشود. تغییرات دیگر سطحی در بخشهای قبل مورد بحث قرار گرفته است.
ب- گروه B: کویرهای رسی خیس
   کویرهای این گروه دارای صفحات رسی و حوزه خیس هستند. در واقع مواد تشکیل دهنده این کویرها با کویرهای رسی شبیه است، با این تفاوت که سطح قسمتی از آن (حوزه خیس) پایین تر از سطح آب زیرزمینی تابستانه است. تعداد کویرهای این گروه پنج عدد است که ۸ درصد سطح این کویرها و یا دو درصد سطح کل کویرهای ایران را شامل می شود. وسعت سطح آنها بین ۱۷۰ تا ۴۲۵ کیلومتر مربع در تغییر است که مورد دوم آن به سطح کویر شمال غربی سیرجان تعلق دارد (کویر ۵۸).
   نوار خیس موجود بر روی سه کویر آن (کویرهای سیاه کوه، کویر شمال غربی زرین و کویر میدان گل ۹-۴۲-۵۸) در مجاورت مخروط افکنه آبرفتی قرار دارد و در دو مورد کویر دیگر (کویرهای گنوگون و کویر شمال شرقی زرین ۴۱ و ۴۳) نوار خیس حد میانی صفحات رسی قرار گرفته است. کویرهای پنجگانه فوق الذکر قسمتی از سه آبخیز داخلی ایران را که از نظر شرایط جوی مناسبتر از آبخیزهای جنوب شرقی است پوشانده اند .
   در مورد ۴ کویر از کویرهای پنجگانه فوق الذکر (۹ و ۴۲ و ۴۳ و ۵۸) شواهد موروفولوژیکی نشان می دهد که حوزه خیس آنها در سالهای اخیر وسعت بیشتری یافته اند و در یکی از آنها (۹) شواهد لایه بندی نیز نظریه فوق را تایید می نماید. همه این ارقام نشان دهنده آن است که کویرهای رسی خیس از کویرهای رسی و بر اثر بالا آمدن سطح آب زیرزمینی در سالهای اخیر بوجود آمده اند.

مقدمه
نیاز انسان به آب باعث شده تا اکثر تمدن های بشری در کنار رودخانه ها شکل بگیرند. انسان های اولیه  با زندگی در کنار رودخانه ها  بطور فطری و تجربی آموخته بودند که جهت استفاده بهینه از این منابع خدادادی، می باید رودخانه ها را دوست داشت و حتی در بعضی از فرهنگ های کهن آب و رودخانه بعنوان موجودی مقدس و حیات بخش مورد ستایش و احترام  بود.  با توسعه شهرنشینی و اجرای طرح های عمرانی و دور شدن انسانها از رودخانه این دوستی گسسته شد و انسان با برداشت  بی رویه شن  و ماسه از بستر رودخانه، خانه و شهرک سازی در حریم و بستر رودخانه، احداث سازه های تقاطعی و غیره اقدام به تعرض  به رودخانه و بر هم زدن رژیم متعادل و پایدار آن نمود. رودخانه ها به مثابه موجودات زنده ای هستند که در مقابل این تعارض اقدام متقابل نموده و لذا رژیم هیدرولیکی آن در یک روند برای رسیدن به تعادل مجدد قرار می گیرد.  مهندسی رودخانه علمی است که این اعمال اندر کنشی را بطور سیستماتیک هماهنگ و هدایت خواهد نمود و به عبارتی دیگر مهندسی رودخانه شامل تمام مراحل  برنامه ریزی،  طراحی، اجرا و بهره برداری از عملیات مختلفی است که به منظور بهبود وضعیت رودخانه در جهت استفاده بهتر از آن اعمال می گردد.
رودخانه ها شریان های اصلی حیات کلیه سازه های آبی محسوب می شوند و حفاظت و بهره برداری بهینه از آنها و همچنین حراست از  بستر و حریم آنها از مهم ترین  مسئولیت های وزارت نیرو می باشد. 
استفاده بهینه از رودخانه ها به لحاظ اهمیتی که این منابع طبیعی در برآورد نیازهای بشری، از دیرباز تاکنون داشته اند از انگیزه های مهم به وجود آمدن شاخه دیگری از مهندسی آب به نام مهندسی رودخانه بوده است.  به علت نزدیکی سازه های تغذیه کننده از آب رودخانه و زمین های کشاورزی اطراف رودخانه نیاز به یک  برنامه ریزی  علمی جهت حفظ و حراست از این سازه ها اجتناب ناپذیر می باشد.  علمی که در مورد کلیه مراحل  مطالعه و برنامه ریزی، طراحی، اجرا و بهره برداری  جهت بهبود و یا تغییر وضعیت موجود یک رودخانه به منظور برآورد نیازهای عمرانی بحث می کند مهندسی رودخانه نامیده می شود. 
 علمی که در مورد کلیه مراحل  مطالعه و برنامه ریزی، طراحی، اجرا و بهره برداری  جهت بهبود و یا تغییر وضعیت موجود یک رودخانه به منظور برآورد نیازهای عمرانی بحث می کند مهندسی رودخانه نامیده میشود
رودخانه ها به مثابه موجودات زنده ای هستند که در مقابل تعارض بشر اقدام متقابل نموده و لذا رژیم هیدرولیکی آن در یک روند برای رسیدن به تعادل مجدد قرار می گیرد
 
کلیه رودخانه ها در معرض تغییر و تحول قرار دارند و کارهای مهندسی رودخانه برای تغییر بده، مطالعه بده رسوبی،  مسیر رودخانه، عمق آبراهه، پهنه سیل گیر و کیفیت آب مورد نیاز می باشد. روش های معمول در راه رسیدن به این اهداف استفاده از سازه های مختلف به تنهایی یا ترکیبی از آنها مثل سد،  سیل بند خاکی یا بتنی، پوشش بدنه، آبشکن  یا به کار گرفتن راه حل های قدیمی مثل لایروبی می باشد. از جمله مباحث مهم در مهندسی رودخانه شناخت شکل رودخانه (مرفولوژی )، تثبیت، سواحل و بستر رودخانه، کانالیزه کردن و کنترل سیلاب می باشد.
 
کلیه رودخانه ها در معرض تغییر و تحول قرار دارند
 
 
                                  
به کمک مرفولوژی رودخانه می توان اطلاعاتی از شکل هندسی آبراهه، شکل بستر و پروفیل طولی رودخانه به دست آورد
 

                                 مهندسی رودخانه ها
مرفولوژی رودخانه :
شناختن شکل و ساختمان رودخانه مرفولوژی رودخانه نامیده می شود به عبارتی به کمک مرفولوژی رودخانه می توان اطلاعاتی از شکل هندسی آبراهه، شکل بستر و پروفیل طولی رودخانه به دست آورد. مرفولوژی یک رودخانه تحت تاثیر عوامل متفاوتی مثل سرعت جریان فرسایش و نحوه رسوب گذاری قرار دارد از نظر مرفولوژی رودخانه ها  به دو طریق زمین شناسی و نوع مسیر تقسیم می شوند:
 از نظر زمین شناسی: در این تقسیم بندی با رودخانه های جوان، کامل، مسن مواجه هستیم.
رودخانه های جوان : رودخانه هایی هستند که در شیبهای تند جریان دارند. دره این رودخانه ها به شکل و فرسایش در این رودخانه ها تا هنگامی که بستر به حالت تعادل نسبی برسد ادامه دارد.رودخانه های کامل : این نوع رودخانه ها در دره های پهن تری جریان داشته و از شیب نسبتاً ملایمی برخوردارند. فرسایش دیواره ها در این نوع رودخانه ها جایگزین فرسایش بستر گردیده است،  چرا که بستر قبلاً به یک حالت تعادل نسبی رسیده است.
رودخانه های مسن : این رودخانه ها در دره های بسیار پهن جریان داشته، بسترشان دارای شیب ملایمی است و در مسیر آنها آبشاری وجود ندارد.  مسیرهای نعل اسبی در حاشیه رودخانه حاکی از تغییر مسیر پیچ های رودخانه در طول زمان می باشد. رودخانه کارون در ایران مثال خوبی از این نوع رودخانه هاست. 
 
در رودخانه های کامل فرسایش دیواره ها جایگزین فرسایش بستر می‌گردد،  چرا که بستر قبلاً به یک حالت تعادل نسبی رسیده است.
 از لحاظ نوع مسیر: رودخانه ها با مسیر مستقیم،  پیچان،  شریانی، از همدیگر مشخص می شوند.
رودخانه ها با مسیر مستقیم : بیشتر دربازه های کوتاه، رودخانه ها این شکل را پیدا می کنند که خود یک حالت ناپایدار و انتقالی است و پس از برخورد با مانع در مسیر رودخانه این حالت از بین می رود.
رودخانه ها با مسیر پیچان : نمای بالای این رودخانه ها شامل یک  رشته  پیچ های پی در پی   
 می باشد که با مسیرهای مستقیم به یکدیگر وصل شده اند. رودخانه های پیچان دارای شیب ملایم می باشند و غالباً ناپایداری در مسیر آنها دیده می شود. در ساحل بیرونی پیچ،  سرعت جریان زیاد شده که همین امر باعث ایجاد فرسایش در این سمت و در نتیجه رسوبگذاری در ساحل مقابل می گردد. این فعل و انفعالات به مرور زمان باعث پیش روی پیچ  به سمت ساحل بیرونی و هم زمان با آن به طرف پایین دست رودخانه می گردد.
رودخانه ها با مسیر شریانی : این رودخانه ها شامل یک تعداد آبراهه می باشند که در طول مسیر از هم جدا شده و دو مرتبه به یکدیگر می پیوندند.
 
                   
رودخانه ها با مسیر مستقیم،  پیچان،  شریانی، از همدیگر مشخص می شوند
 
 

تثبیت بستر رودخانه ها:
این نوع فرسایش بیشتر در رودخانه های جوان که بستر آنها به حالت تعادل نرسیده دیده می شود و بستر رودخانه به علت شیب تند و سرعت زیاد جریان فرسایش یافته و مواد  شسته شده  به پایین رودخانه منتقل می گردد.
راه حل معمولی برای تثبیت بستر رودخانه احداث  شیب شکن در طول بازه مورد نظر می باشد. این شیب شکن ها می توانند از جنس بتنی یا گابیونی ساخته شوند. ارتفاع متوسط شیب شکن ها و فاصله آنها از یکدیگر پس از انجام مطالعات هیدرولیکی دقیق با توجه به شرایط و جنس خاک قابل طراحی می باشد.
 شیب شکن ها را با توجه به شرایط جریان  بر روی بستر رودخانه و یا در زیر بستر رودخانه  می توان احداث کرد که با مرور زمان رسوبات بین این سدهای کوتاه  ته نشین می شود و در نتیجه یک شیب ملایم در کف رودخانه ایجاد می گردد.
 
راه حل معمولی برای تثبیت بستر رودخانه احداث  شیب شکن در طول بازه مورد نظر می باشد
 
تثبیت دیواره رودخانه ها:
فرسایش دیواره رودخانه ها که در رودهای مسن با آنها مواجه  هستیم باعث بروز خسارات زیادی در زمین های اطراف رودخانه و سازه ها شده و حریم کاذبی برای رودخانه ها به وجود می آورد که به این ترتیب از پتانسیل زمین های قابل استفاده اطراف رودخانه ها می کاهد.
 
 
 
تثبیت دیواره های رودخانه ها:
 
 
علل  فرسایش دیواره ها
اگر جنس مصالح دیواره ها ریزدانه رسی و یا چسبنده باشد به علت نفوذپذیری کم، در زمان فروکش سیلاب، سطح آب سریع پایین آمده، امکان زهکش سریع موجود نبوده و کاهش نیروی برشی بین ذرات سبب فرو ریختن دیواره ها خواهد شد.
اگر جنس مصالح دیواره ها ریزدانه غیرچسبنده باشد در اثر برخورد امواج با دیواره ها فرسایش سطحی به وقوع می پیوندد.
در حالتی که مصالح دیواره ها انواعی از مصالح فوق باشند بالا آمدن سطح آب زیرزمینی و زهکشی آب از دیواره ها به سمت رودخانه، ذرات ریز را شسته،  باعث ریزش ذرات درشت بالایی میشود.
انواع فرسایش
فرسایش پنجه : بخش زیرین دیواره ها در اثر برخورد با امواج فرسایش پیدا کرده و بالای دیواره ها فرو می ریزند.
لغزش کناره : اگر مصالح دیواره ها از جنس ریزدانه بوده و قدرت زهکشی را بعد از فروکشی سیلاب نداشته باشد با لغزش کناره و ریزش این قسمت مواجه خواهیم بود.
لغزش سیالی : زمانی که خاک کناره ها از سیلت یا ماسه بوده و تراکم بالایی نداشته باشد در اثر اشباع شدن ریزش می کند.
راه حل های جلوگیری از فرسایش دیواره ها
روند فرسایش تاکنون در جهان به صورت مدل ریاضی در نیامده است و پی بردن به اینکه فرسایش بعدی در کجا و در چه مقطعی به وقوع خواهد پیوست جز با مطالعه رفتار طولانی مدت رودخانه از طریق تفسیر عکسهای هوایی در مقاطع زمانی مختلف و جمع آوری اطلاعات محلی از طریق افراد ذی صلاح بومی امکان پذیر نمی باشد.  ساختن مدل فیزیکی رودخانه در مقاطعی که در معرض تخریب بیشتر قرار دارند نیز می تواند اطلاعاتی کیفی به ما بدهد،  با علم به این مطالب گفتنی است که تاکنون راه حل های شناخته شده جهانی جهت جلوگیری از فرسایش دیواره ها عبارتند از: تثبیت سواحل و کانالیزه کردن.
تثبیت سواحل : بعد از تشخیص نسبی سواحل فرسایش پذیر به گونه ای  که گفته شد می توان اقدام به تثبیت سواحل به دو روش مستقیم و غیرمستقیم نمود.
روش مستقیم (ایجاد سازه های طولی ) : در این روش از سازه تثبیت کننده به طور مستقیم و به شکل پوشش بدنه بر روی ساحل استفاده می کنند. پوششهای بدنه را می توان بنا به جنس مصالح قابل دسترس در انواع گوناگون طراحی نمود به عنوان مثال یک روش معمول در اروپا و آمریکا استفاده از ماشین های قراضه و تایرهای فرسوده اتومبیل می باشد که پس از ایجاد یک شیب ملایم در ساحل آنها را به صورت آجر چینی در کنار هم قرار می دهند ولی با توجه به شرایط فعلی در ایران، استفاده از پوشش های بدنه از جنس سنگریزه (سنگ لاشه ) ، تورسنگ (گابیون )،  بلوک های بتنی و یا کیسه های مخلوط سیمان و ماسه پیشنهاد می شود.  پوشش بدنه باید حتماً قابلیت عبور زه آبهای اراضی حاشیه رودخانه را داشته باشد، در غیر این صورت در اثر اشباع شدن خاک، احتمال از بین رفتن سازه وجود دارد. در زیر پوشش بدنه باید حتماً یک لایه فیلتر از جنس شن و ماسه و یا فیلتر غشایی (ژئوتکستایل ) در نظر گرفت تا از شسته شدن مواد ریزدانه از پشت پوشش بدنه جلوگیری به عمل آید. کاشتن درختچه ها بعد از ایجاد شیب لازم در سواحل نیز یکی دیگر از راههای تثبیت سواحل رودخانه هاست.  با جمع بندی مطالب فوق تثبیت سواحل رودخانه ها به شیوه مستقیم  ( ایجاد سازه های  طولی ) را می توان به انواع زیر تقسیم بندی کرد:
       ¨         ساحل سازی توسط پوشش بدنه ای سنگریزه ای
       ¨         ساحل سازی توسط روکش تور سنگی
       ¨         ساحل سازی توسط کیسه های مخلوط ماسه و سیمان یا بتن خشک
       ¨         ساحل سازی توسط روش بیولوژیکی یا کاشتن درختچه هایی مانند توسکا
 
راه حل های شناخته شده جهانی جهت جلوگیری مستقیم از فرسایش دیواره ها عبارتند از: تثبیت سواحل و کانالیزه کردن

مقدمه

ابتدا بحث پرسشی را مطرح می‌کنیم. این پرسش ممکن است بی‌فایده و سطحی به نظر برسد. اما روش مطالعه ما به پاسخ آن بستگی دارد. پرسش این است:‌
تعریف شهر چیست؟
بسیاری از پژوهشگران علوم گوناگون، تعریف‌هایی متفاوتی از شهر ارائه داده‌اند؛ مثلا‌ً جغرافی‌دانان پدیده تمرکز اقوام  و تجمع آنان را بیشتر با ملاحظه شرایط محیطی مجاور و مقتضیات زمینی که شهر در آن پا می‌گیرد،‌ ارزیابی می‌کنند. آنها این مطالعه را بیشتر به تقسیم‌بندی زمینهای تحت ساخت و ساز، و زمینهای آزاد اختصاص می‌دهند و کمتر به جنبه‌های شهری آن توجه می‌کنند.
جامعه‌شناسان به روابط انسانی میان شهروندان توجه نشان می‌دهند.
حقوقدانان و سیاستمداران مسأله اصلی را ساختارهای اجتماعی و سیاسی و قوانین و مقرراتی ارزیابی می‌کنند که زندگی جمعی شهروندان را سامان می‌دهد.
اقتصاددانان برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری و استفاده بهینه از استعدادهای اقتصادی جامعه را هدف مطالعه خود قرار می‌دهند.
همان گونه که ملاحظه می‌شود، همه جا سخن از دیدگاه مختلف و یک سویه است که البته همگی قابل احترامند ولی جامع نیستند. اما، شهرساز (مهندس یا معمار) تعریفی جامع از شهر بیان می‌کند.
از دید شهرساز، شهر همواره خود را با افرادی که در آن زندگی می‌کنند، تطبیق می‌دهد و ساکنان شهر، آن را تغییر می‌دهند. این انطباق و رابطه متقابل در حال  انجام یافتن و شکل گرفتن دائمی است.
از مجموعه علوم یاد شده، شهرسازی یا به تعریف دیگر، علمی که ساماندهی شهر یا ساماندهی توده‌های مستقر در قطعه‌ای از زمین را به عهده دارد، (که از آن در زبانهای مختلف Town Planing وStadtebau و غیره تعبیر می‌شود.) تولید می‌یابد. به این طریق شهرسازی چهره سه‌گانه علم، تکنولوژی و هنر را به خود می‌گیرد:
علم: زیرا مطالعه پدیده‌های طبیعی  وانسانی برای کشف قوانین مورد نیاز جهت هدایت ما برای تحقق ما را به عهده دارد.
تکنولوژی: از این جهت که پیشرفتهای بدست آمده در علم، کاربردی جهت پاسخگویی به نیازهای بسیار متنوع زندگی داشته باشد.
هنر: بدین سبب که همواره از احساسات بشری استفاده می‌کند و به زیبایی و هماهنگی و همسازی توجه دارد،‌ و با تلاش برای خلق جذابیتهای محیطی در زندگی روزمره، به آسایش دست می‌یابد و روح و نشاط را کشف می‌نماید.
از مباحث بالا بر می‌آید که شهرساز به تنهایی قادر نخواهد بود همه کارها را انجام دهد ولی می‌تواند و باید نقش هماهنگ کننده تخصصهای مختلف را به منظور دستیابی به مناسبترین برنامه ریزی و تقسیم‌بندی ایفا کند. شهرساز باید توانایی‌های مختلف را در خود ایجاد نماید.  و دارای حس مشاهده قوی باشد. همواره به خاطر داشته باشید که  مسئولیتی سنگین بویژه در برابر نسلهای آینده برعهده دارد.
شهرسازی را در یک جمع‌بندی می‌توان به مثابه مقرراتی دانست که به جمعیتها می‌پردازد و از این طریق به نسبت به ساماندهی منطقی شهرها، سرزمینها، حومه آنها، ابزار تولید و ارتباط جمعی و … به منظور دستیابی به شرایط بهتر زندگی فردی و اجتماعی اقدام می‌نماید.
شهرسازی به عنوان یک علم، پیشینه چندانی ندارد ولی به عنوان هنری که تا کنون موفق به ارائه راه حلهایی بسیار مطلوب برای مشکلات شهری شده است بسیار قدیمی است.
در گذشته اعتقاد بر آن بود که هیپوداموس (Hypodamous) اولین کسی بوده است که قسمتهای مختلف شهر را آگاهانه در ارتباط با هم دیده و او را پدر شهرسازی می‌دانستند ولی اکثریت این باور را مردود دانسته‌اند و اعتقاد دارند که هنر شهرسازی برای اولین بار در یونان مطرح نشده است. و احتمال می‌دهند که هیپوداموس شخصی ناشناس در هاراپا بوده است. با توجه به روابط منظمی که بین قسمتهای مختلف شهرهای هاراپا (Harappa) دیده شده است. در این محدوده به دنبال بانیان هنر شهرسازی می‌گردند البته نظام شبکه‌های شطرنجی در کاهون (Kahun) در ۲۶۷۰ قبل از میلاد و سپس در تل‌العمارانه (Tel-el amarna) و دیگر نقاط مطرح می‌گردد که با توجه به دارا نبودن معیارهای خاص در شهرسازی آنها را مورد قبول نمی‌دانند.
معروف است که نخستین پیامبری که به امر شهرسازی توجه خاص داشته حزقیال نبی بوده است که حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد منطقه‌بندی را در شهر معمول نمود و دستور داد بیت‌المقدس از لحاظ شهرسازی به مناطقی چند تقسیم و در هر منطقه قسمتی از تأسیسات عمومی و خصوص بنا شود و شاید بتوان گفت نخستین بار بود که بشر در شهر خود قسمتی را به تأسیسات مذهبی و قسمت دیگر را به ساختمانهای دولتی و بخشی را به محل سکونت اختصاص داد.
شکل شهر
کار اصلی طراحی شهری تعیین شکل مطلوب برای شهر است. گرچه طراحی شهری به غیر از مقیاس شهر و مناطق شهری در دو مقیاس طراحی پروژه و طراحی شبکه نیز کاربرد دارد لیکن مباحث نظری مربوط به شکل شهر عمدتاً‌ در مقیاس کل شهر مطرح شده است.
مواد خامی که طراح شهر از آنها به منظور شکل دادن به شهر استفاده می‌کند عبارتند از: فضا به مفهوم فضاهای عمومی شهر نظیر خیابانها، میدانها، پارکها و مکان، مقیاس، شکل و ارتباط بین آنها. واژگان فضا در ادبیات طراحی شهری نسبتاً غنی است. محور دید، حیاط، فضای تنگ، فضای پر پیچ و خم، دالان، مسیر، رؤیه، سقف، فضای باز طبیعی، پارک، کاسه، تاج،‌ دره واز این قبیل نمونه‌‌ها از این واژگانند.
فعالیتهای مرئی که می‌تواند در جذابیت و عملکرد بهتر فعالیتها و فضاها مؤثر باشند.
توالی: فضای شهر متشکل از شبکه‌ای از فضا ها است با دیدهای متوالی.  یک دید واحد آنقدر اهمیت ندارد تا مجموعه‌ای مرتبط از دیدها بیرون آمدن از یک فضای تنگ و باریک و وارد شدن به یک فضای گشاد تأثیر عمده‌ای بر تجربه‌کننده می‌گذارد. یکی از کارهای اساسی طراحی شهری اینست که فضاهای شهری را به عنوان فضاهایی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد که شخص در آنها به حرکت می‌پردازد.
ارتباطات: هر فضا معانی خاصی را به استفاده کنندگان آن منتقل می‌کند. خواه این کار از طریق نمادهای صریح صورت گیرد و یا بر اساس معلومات مشاهده‌گر از معانی اشکال و حرکات مشهود. این معانی بصور گوناگون در فضا پخش شده‌اند.
سطوح: رویه دیوارها، سقفها و کفها از مشخصات بارز و کاملاًُ‌ مرئی هر فضای شهری است با عملکردها و معانی نمادی گوناگون.
عناصر طبیعی: (نظیر سنگ، خاک، آب) اینها بستر اصلی زیستگاها را تشکیل می‌دهند و بصور و معانی مختلف می‌توانند در شکل‌دهی شهر نقش داشته باشند.
گیاهان: گیاهان نیز یکی از اجزای اصلی تشکیل‌دهنده و شکل‌دهند محیط‌اند که بیش از هر عامل دیگری از جذابیت برخوردارند.
جزئیات: در یک فضای ساخته شده، بسته به مقیاس، بسیاری از جزئیات ممکن است مد نظر قرار گیرد نظیر:‌نرده، نیمکت، علائم، تیر، سطل آشغال، شیر آتشنشانی، سیم‌کشی، چراغ، صندوق پست، پله، جدول، اطاقک تلفن و امثال آن.
طراح شهری با توجه به عملکرد و نقش هر یک به مکان‌یابی و پیدا کردن شکل مناسب برای آنها می‌پردازد. این اجزاء معمولاً‌ ابزار کار طراحی شهری در پایین‌ترین مقیاس است.
اهمیت دادن به شکل شهر  بخاطر نقشی است که شکل شهر می‌تواند در تحقیق اهداف یک شهر داشته باشد. ارتباط برخی از اهداف شهر،‌ با شکل شهر از گذشته برای ما روشن است. برای مثال نیاز به امنیت و دفاع از شهر در تعیین مکان اندازه و شکل و جزئیات آن شامل حصار و خندق، فشردگی بافت، وسعت معابر اصلی جهت حرکت ابزار جنگی، قرار گرفتن فعالیتهای خاص در مرکز و از این قبیل اثر تعیین‌کننده‌ای داشته است.
بعضی از این روابط آگاهانه صورت می‌گیرد و برخی نظیر تأثیر عوامل اقلیمی ـ جغرافیایی بطور ضمنی اثر خود را بر شکل شهر می‌گذارند. لیکن امروز با گسترش و پیچیدگی شهرها طبعاً‌ اهداف به مراتب بیشتری برای شهرها در نظر گرفته می‌شود و طراحی شهری نیز باید حتی‌المقدور زمینه تحقق آن اهداف را فراهم سازد. مسائل زیست محیطی، رفتاری، هویت، تنوع، خوانایی، معنی، ادراک و محدودیت های مختلف فضایی، طبیعی، اقتصادی، اجتماعی، فنی و فرهنگی عواملی هستند که باید در فرایند شکل‌دهی به محیط مورد توجه قرار گرفته و شکل حاصله متناسب و در رابطه با مسائل و اهداف فوق باشد. کوین‌لینچ در مورد جامعه غربی هدف نهایی را رفاه انسان قرار داده و اجزاء آن را پنج دسته عامل شامل: الف) سلامتی، برابری، بقا،‌ تداوم و قابلیت انطباق؛ ب) انسجام، معنی، عکس‌العمل،‌ ج) توسعه، رشد، انگیزه،‌ انتخاب و آزادی، د) مشارکت، استفاده فعالانه از قدرت، کارآئی، مهارت، کنترل و هـ) راحتی و آسایش دانسته و سپس آنها را در دو دسته عوامل مربوط به رابطه بین انسان و اشیاء و رابطه بین انسان و انسان تقسیم می‌کند.
فرم شهرها:‌
همانگونه که قبلاًُ‌ بیان گردید بحث شهر و شهرسازی بحث واقعیتهای طبیعی و اجتماعی و یا بحث تجمع انسانهاست ضمن اینکه شهر زمینی است که انسان بر روی آن رشد و نمو می‌کند و بر اساس نیازهای خود آن را تغییر می‌دهد و می‌سازد.
طراحی شهری و شهرسازی،‌ به منظور ایجاد محیط مناسب جهت زندگی انسان و نظام دادن(‌واقعی ـ عملکردی) به فضای زیست او، انجام می‌گیرد. همچنین جهت دستیابی به استفاده بهتر از فضای زیستی به عملیاتی به منظور ایجاد فرمی مناسب با عملکرد مناسب نیاز داریم و به مناسبت همین مباحث به دو عامل ظاهری و عملکردی برمی‌خوریم.
رابطه انسان با محیط‌زیست او که فرم شهر (فضایی که فعالیتهای گوناگون شهری اعم از اقتصادی و اجتماعی و استخوان‌بندی شهر در آن شکل می‌گیرد و نمایانگر زندگی تمام شهر است) را در بر دارد. عامل ظاهری است و معیاری که متناسب با آن مطرح می‌گردد هنری و ذهنی است. (شهرسازی هنر است و علم است و تکنیک)
عامل شکل‌دهنده محیط زیست در بردارنده فعالیتهای شهری است که عامل عملکردی گفته می‌شود و روشی که متناسب با آن اعمال می‌گردد علمی و گاه هنری و ذهنی است.
فرم شهر می‌تواند در حس جهت‌یابی، راحتی، امنیت، راندمان و شکل دادن به سیمای شهر مؤثر واقع گردد.

سی و سه پل
این پل که در نوع خود شاهکارى بى‏نظیر از آثار دوره سلطنت شاه‏ عباس اول است، به هزینه و نظارت سردار معروف او الله ‏وردى‏خان بنا شده. این پل در حدود ۳۰۰ متر طول و ۱۴ متر عرض دارد و طویل‏ ترین پل زاینده ‏رود است که در سال ۱۰۰۵ هجرى ساخته شده است. در دوره‌ صفویه‌،مراسم‌ جشن‌ آبریزان‌ یا آبپاشان‌ ارامنه‌ در کنار این‌ پل‌ صورت‌ می‌گرفت‌. ارامنه‌ جلفا، مراسم‌ «خاج‌ شویان‌» را نیزدر محدوده‌ همین‌ پل‌ برگزار می‌کرده‌اند. پل‌ مزبور یکی‌ از شاهکارهای‌ معماری‌ و پل‌ سازی‌ ایران‌ و جهان‌ محسوب‌ می‌شود.
به روایتی دیگر:
این پل در سال (۱۰۱۱ ه.ق) باهتمام اللهوردیخان سپهسالار شاه عباس و بنا به فرموده شاه مزبور شروع به ساختمان گردید و به طورى که در عالم آراى عباسى نوشته شده داراى چهل چشمه (دهانه) بوده که از هر چشمه آب خارج مى‏گردیده، پلى بسیار عریض و طویل و مرتفع، شالوده آن با سنگ و آهک ریخته شده و با آجر و گچ بالا رفته و دو طرف پل غرفات و غلام گردشهاى بلند فوقانى ساخته و چشمه ‏هاى زیرینش زیاد با عرض و مرتفع و طول آن ۳۵۰ قدم و عرضش بیست قدم و شش معبر باین شرح داشته است:
۱- راه وسط که مخصوص عبور سواره و گردونه‏ها بوده است. ۲ و ۳ دو طرف پل که از میان گالالریها ى زیبا مى‏گذشت و به پیاده‏رو تخصیص داشت. ۴ و ۵ پشت بامهاى گالارى از دو طر ف که دور آن نرده داشته و موقع طغیان رود تفرجگاه باشکوهى بوده است، سرانجام گالاریهاى پل به وسیله پله‏هاى ظریف بزیر پل متصل مى‏شد و از زیر پل هم موقع کم آبى عبور مى‏کردند. ۶ از زیر پل بود.
مساحت این پل را سیاحان انگلیسى چهارصد و نود یارد تعیین کرده‏اند. هفت دهانه این پل گرفته شده و اکنون ۳۳ دهانه دارد و از این رو به پل ۳۳ چشمه شهرت دارد.
این پل را بنامهاى: پل شاه عباسى – پل اللهوردیخان – پل جلفا – پل چهل چشمه – پل سى و سه چشمه خوانده‏اند و وجه تسمیه هر یک چنین است: ۱- پل شاه عباسى از آن جهت گویند که شاه عباس اول دستور بناى آن را داده است و چون بمباشرت و اهتمام اللهوردیخان ساخته شده به پل اللهوردیخان معروف گردیده و از لحاظ اینکه معبر مردم به جلفا بوده آن را پل جلف هم گفته‏اند و چون در ابتداء چهل چشمه داشته پل چهل چشمه و اینک سى و سه چشمه دارد به پل سى و سه چشمه اشتهار دارد.
این پل براى اتصال خیابان چهار باغ کهنه عباسى به خیابان چهارباغ بالا و باغ هزار جریب و عباس آباد ساخته شده است. این پل در جشن آبریزگان و آب پاشان محل اجتماع شاه و بزرگان و شعراء و رجال و سایر مردم بوده است.
شرحى را که سرپرسى سایکس انگلیسى راجع به این پل نوشته از نظر اینکه بسیار دقیق و وضع پل را در آخر قرن سیزدهم و اوائل قرن چهاردهم هجرى مجسم مى‏نماید عیناً در اینجا نقل مى‏گردد:
خیابان با شکوه چهارباغ از یک طرف به پل اللهوردیخان کشیده مى‏شود، که با این که حالیه روى بویرانى نهاده معذا از پل هاى درجه اول عالم به شمار مى‏آید، اینجا از یک شاهراه سنگ فرش شده وارد مدخل عمومى پل مى‏شوند شکل فوق العاده و شگفت آور این پل که ۳۸۸ یارد طول آنست مقابل یک جاده سنگ فرش شده‏اى به عرض ۳۰ پا بدین قرار ایت که در آن سه معبر در سه سطح مختلف تعبیه شده که یکى از آنها راه معمولى روى پل است که در دو طرف آن طاق نماهاى سرپوشیده ساخته‏اند. طاقنماها از طرفى برودخانه و از طرفى به همین جاده مشرف مى‏باشند، در بالا و پائین این طاقنماها که با تابلوى نقاشى شده تزیین یافته بود هر کدام یک پیاده روهائى است که با پله کانها باین راه اصلى وصل مى‏شود و در کنار سطح رودخانه معبر دیگرى است که به طول رودخانه امتداد مى‏یابد. تنها انتقاد مخالفى که براى ساختمان این پل مى‏شود کرد و آن از تصویر هم نمایان است آنکه، پل مزبور در مقابل جریان ضعیف و باریک زنده رود در بیشتر فصول سال بیش از، انداغزه جنبه ظرافت دارد.
در تاریخچه ابنیه تاریخى اصفهان درباره این پل تاریخى چنین نوشته است:
در انتهاى جنوبى خیابان چهارباغ پل اللهوردیخان است که به نام بانى و سازنده آن خوانده مى‏شود و در همان موقعى که شاه عباس دستور کاشتن درختان چهارباغ را مى‏داده رفیق و سپهسالار شاه نیز در ساختمان این پل به وسیله آجر و سنگ تراش فعالیتى به خرج مى‏داد، وضعیت این پل با قدیمش تفاوت زیادى نکرده است. ایوانچه‏ها و غرفه‏هاى زیبا و متناسب طرفین پل که جاى نشستن اهالى و عبور و مرور است به همان حالت اولیه باقى مانده است. طول این پل ۲۹۵ متر و عرضش ۱۳/۷۵ متر مى‏باشد. نوشته‏اند که در ابتدا چهل چشمه داشته و به تدریج سى و سه چشمه شده در سنوات اخیر قسمت زیادى از بستر رودخانه را تصرف کرده و اشجارى غرس نموده بودند به طورى که چند چشمه پل از عبور آب محروم گشته ممکن بود بکلى متروک شود وى در سال ۱۳۳۰ که آقاى مصطفى خان مستوفى ریاست شهردارى اصفهان را داشت شهامت و شجاعت به خرج داد و اراضى مزبور را از تصرف غاصبین خارج و مجراى عبور آب چشمه‏ها را باز کرد و اقدام به ساختمان دیوارهاى سنگى در طرف شما رودخانه نموده که نوز آثارش پابرجا و عملیاتش زبانزد مردم این شهر است. در دوره صفویه ارامنه حق داشتند تا میدانى که اول پل احداث شده بود جمع شوند و مال‏التجاره و صنایع خویش را با صنعتگران اصفهانى تبدیل نمایند و حق نداشتند از این پل عبور کرده داخل شهر شوند در جل این پل مجسمه رضا شاه کبیر بر روى ستونى بارتفاع ۵ متر دیده مى‏شود که اسبى سوار و به طرف شما متوجه است اطراف این مجمسه فعلاً میدان ۲۴ اسفند و با میدان مجسمه نامیده مى‏شود.
در شمال شرقى پل یعنى اول خیابنى که به طرف شرق امتداد دارد ساختمان آجرى است که بیاد مقبره کمال الدین اسماعیل )قبرش در جهانباره است( ساخته شده و خیابان مزبور به نام آن بزرگوار نامیده مى‏شود که به طرف پل جوئى و خواجو امتداد دارد.
به طورى که ملاحظه شد گفتار تاریخچه ابنیه تارخى اصفهان وضع پل زاینده رود را در گذشته و حال تشریح کرده و اقتضاء داشت که براى استحضار سرگذشت پل ایام گوناگون درج گردد.
تاورنیه سیاح فرانسوى راجع باین پل در سفرنامه خود که نظم الدوله ابوتراب نورى آن را ترجمه کرده چنین نوشته است:
پلى که در وسط خیابان تقاطع مى‏کند موسوم به پل اللهوردیخان که بانى آن بوده است مى‏باشند و آن را پل جلفا هم مى‏گویند. این پل تمام از آجر و سنگ بنا شده و سطح آن بیک میزان است. دو طرف آن از وسطش پست‏تر نیست، ۳۵۰ قدم طول و بیست قدم عرض دارد و زیر آن چندین چشمه و طاق از سنگ ساخته شده که خلى پست و کم ارتفاع است، در دو کناره پل راهروى به عرض هشت نه پا و به طول تمام امتداد پل که چندین طاق با پایه‏هاى مرتفع به ارتفاع ۲۵ یا ۳۰ پا سقف آن را نگاهداشته‏اند دیده مى‏شود، اشخاصى که مى‏خواهند هوا خورى کنند وقتى که خیلى گرم نباشد از بالاى سقف راهروها عبور مى‏نمایند، اما معبر معمولى از زیر آن راهروها است که به منزله نرده و نگهبان است و روزه نهائى به طرف رودخانه دراد که هواى لطیف و خنک از آنه داخل راهرو مى‏شود. زمین راهرو از سطح پل خیلى بلندتر است و به توسط پله به راحتى بالاى آنها مى‏روند. فضاى وسط پل مخصوص عبور گارى و دواب است و تقریباً ۳۵ پا عرض دارد. یک معبر دیگر هم دارد که در تابستان و وقع کمى آب به واسطه خنکى خیلى مطبوع است و آن از میان خود رودخانه است در خط مخصوصى که تخته سنگها نزدیک هرم اتفاق افتاده مى‏توان از روى آنها رد شد بدون اینکه پاتر بشود. از تمام دهنه‏هاى زیر پل به واسطه درهائى که به هر چشمه گذراده‏اند مى‏توان عبور نمود از پلکانى که در قطر پایه پل ساخته شده از روى پل به زیر چشمه‏ها و طاقها پائین مى‏روند و همینطور پله هائى در دو طرف دارد که به بالاى مهتابى روى راهروها صعود مى‏نمایند و عرض راه پله‏ها بیش از ۲ تواز (۴ ذرع تقریباً( است، و در دو طرف نرده و محافظى کشیده‏اند که از پرت شده جلوگیرى مى‏نمایند.
بنابراین این شش معبر در روى این پل وجود دارد: یکى در وسط و چهار تا در دو طرف که عبارت است ازى زیر و بالاى هراهرورهاى پلکان تنگى که به زیر پل مى‏رود حقیقتاً این پل از روى صنعت و استادى بنا شده و مى‏توان گفت قشنگترین صنعت و شاهکار ابنیه ایران است، اما بسى دور است از اینکه به استحکام پل نف پاریس ساخته شده باشد.
سرپرسى سایکس انگلیسى در شرحى که راجع به پل زاینده رود نوشته بود گفته بود که این پل با اینکه روى به ویرانى نهاده از پل هاى درجه اول عالم است و اما تاورنیه تعصب ملى نگذارده که در قضاوت خود انحراف نورزد، گرچه تاورنیه در کلیه موراد نظرش ساده نبود و اغلب خواسته است بناها و دیگر آثار ایران را کوچک و پست جلوه دهد و از دیگران هم استفاده کرده که در تجلیل اصفهان غلو کرده‏اند.
اینکه آراى مختلفى راجع به این پل نگاشته شد براى امکان استخراج نظر صحیح و صائب درباره آن بود و اینکه درستى و نادرستى نظرهائى چون نظر تاورنیه معلوم گردد. در هر حال اکنون این پل در اصفهان ممتاز و در درجه اول قرار دارد و چون از آثار باستانى به شمار مى‏رود زیر شماره ۱۱۰، به ثبت تاریخى رسیده است.
شاه عباس اول به طورى که مورخان و سیاحان خارجى نوشته‏اند در هر حال در جشن آبریزان شرکت مى‏کرد و اگر در اصفهان بود در کنار زاینده بود برابر پل سى و سه پل و اگر در مازندران بود در کنار دریاى خزر، و گاهى روى پل سى و سه چشمه برگزر مى‏کرد.
در کتاب زندگانى شاه عباس اول راجع به جشن نوروز که شاه در سال ۱۰۱۸ هجرى در روى پل سى و سه پل برگزار کرده چنین نوشته است.
جشن نوروز غالباً از سه تا هفت شبانه روز دوام مى‏یافت. گذشته از باغ نقش جهان پل اللهوردى خان را نیز آئین مى‏بستند و چراغان مى‏کردند. و گاه به فرمان شاه عباس بر سر پل مراسم گلریزان صورت مى‏گرفت، و گلهاى فراوان در راه شاه و همراهان او ریخته مى‏شد. از آن جمله در سال ۱۰۱۸ با آنکه جشن فروردین مصادف با ماه محرم بود، به فرمان شاه هفت شبانه روز جشن نوروزى گرفتند و بر سر پل گلریزان کردند و چون مردم اصفهان در چراغان و آئین بندى هنر نمائى بسیار کرده بودند، شاه مبلغ پانصد تومان از مالیات آن سال را به ایشان بخشید.
در تاریخ این جشن و گلریزان میر حیدر معمائى کاشى چنین سروده است:
گل گشت روى پل چو کند خسرو عجم گل گشت روى پل پى تاریخ کن رقم
موضوعى که باقى ماند تاریخ بناى پل است که بامر شاه عباس کبیر انجام شده است. آنچه مسلم است در سال ۱۰۱۸ که جشن گلریزان در حضور شاه عباس انجام گردید پل مزبور ساخته بوده است ولى مورخان سال اتمام را متفاوت نشوته‏اند:
اسکندربیک در عالم آراء در وقایع سال (۱۰۱۱) چنین نوشته:
در انتهاى خیابان باغى بزرگ و وسیع، پست و بلند، نه طبقه جهت خاص پادشاهى طرح انداخته بباغ عباس آباد موسوم گردانیدند و پل عالى مشتمل بر چهل چشمه به طرز خاص، میان گشاده که در هنگام طغیان آب در کل، یک چشمه به نظر در مى‏آید، قرار دادند که بر زاینده رود بسته شده هر دو خیابان بیکدیگر اتصال یابد.
حاج میرزا حسن خان جابرى انصارى در تاریخ اصفهان و رى در وقایع اسل ۱۰۰۵ ه.ق( چنین نوشته:
شاه عباس اصفهان را پاى تخت دائمى خود نموده طرح عمارات عالیه انداغخ، سر درب درب قیصریه جنگ او است با ازبکان.
و در وقایع سال (۱۰۰۸ ه.ق) چنین نوشته:
شاه از هرات به اصفهان آمده و تکمیل طرح عمارات و باغات که هر یک از امراء باغى به نما خود ساخته در حواشى چهار باغ کهنه در چهار باغ بالا.
و نیز در وقایع سال (۱۰۰۸ ه.ق) مى ‏نویسد:
شاه عباس به اصفهان برگشت، اللهوردیخان را فرمود پل زاینده رود را با عمارات دیوانى بساخت.
در وقایع سال (۱۰۱۲) نوشته است:
بناى سر درب عالى عیصریه و کاشى کارى ممتاز آن …
میرزا علینقى کمره‏اى متخلص به نقى که از شعراى زمان بوده ماده تاریخى سروده که ابیات آن چنین است:
فلک قدر الله و یردى که قدر ز عباس شاه اندر ایام یافت
بامداد بیگ ویردى دادگر پلى کدر آغاز و انجام یافت
بسعى ملک سیرت آقا حسین بخیر العمل حسن اتمام یافت
به دست زبر دست صعب امیر چو بند امیر این بنا نام یافت
پى سال تاریخ این پل نیافت کسى خوبتر از »پل اتمام یافت«
ظاهراً گفته عالم آرا اینستکه پل در سال (۱۰۱۱ ه.ق) ساخته شد و گفته‏هاى جابر انصارى قسمتى حاکى است که در سال مزبور ساخته شده و قسمتى مى‏رساند که دستور داده شده که بسازند و در قسمت نوشته که ساختن آن با سر در قیصریه مقارن بوده و حال آنکه ساختمان سر در قیصریه را از وقایع سال ۱۰۱۲ نوشته است. و هیچ اشاره بسند این گفته‏ها هم نشده است.
ماده تاریخ منسوب به نقى کمره‏اى هم حاکى است که ساختمان پل امیر در سال (۱۰۰۵ ه.ق) انجام یافته است ولى تاریخ شروع آن معلوم نیست و باید اذعان کرد که اگر منظور همان پل چهل چشمه و یا اللهوردیخان باشد محال است که در ظرف یکسال چینن پلى ساخته شده باشد و حدال باید در سال (۱۰۰۳ ه.ق) شروع شده باشد تا در (۱۰۰۵ ه.ق) به اتمام برسد.
آنچه به نظر مى‏رسد این است که براى ساختمان عباس آباد مسلم است که باید ابتداء پل واسطه ساخته شود و سپس شروع به ساختمان آن طرف پل شود. تاریخ ساختمان چهارباغ یعنى اتمام آن مطابق ماده تاریخى که سروده‏اند و عالم آراء نوشته است. هزار و پنج هجزرى است و ماده تاریخ چنین است:
عجب چارباغى است بهجت فزا گرش ثانى خلد گویند شاید
چو تاریخ آن دل طلب کرد گفتم: نهالش به کام دل شه بر آید
که با حساب حروف جمل با هزار و پنج مطابقت دارد و نیز تاریخ تکگائى که در خیابان چهارباغ طبق دسترو شاه عباس ساخته شده سال هزار و یازده است که در تذکره نصرآبادى به نقل از تاریخ جلال منجم به شاه عباس اول منسوب شده و آن ماده تاریخ چنین است:
کلبه‏اى را که من شدم بانى مطلبم تکیه سگان على است
زین سبب فیض یافتم ز اله که مرا مهر با على ازلى است
خانه دلگشا شدش تاریخ چونکه از کلب آستان على است
و از طرفى اللهوردیخانه در سال (۱۰۰۴ ه.ق) از طرف شاه عباس اول به ایالت فارس منسوب گردید و در آنجا به اداره امور و تمشیت مى‏پرداخت تا اینکه حکومت کهکیلویه هم بر حزوه حکومتش افزوده گردید و از مجموع این تواریخ استنباط مى‏شود که شاه عباس پس از استقرار به سلطنت و پیش از اینکه مقر خود را صافهان قرار دهد در صدد بوده که اصفهان را به پایتختى انتخاب کند و از این رو دستور داده بود که طرحهائى براى آبادى اصفهان مهیا کردن آن براى پایتختى ریخته شود و شاید اعزام اللهوردیخان به فراس هم از این نظر بوده که اقدامات عمرانى اصفهان هم زیر نظر او قرار گیرد و عمدتاً باید عمران اصفان از بعد از تاریخ اعزام اللهوردیخان یعین بعد از سال (۱۰۰۴ هجرى) انجام یافته باشد و تقریباً هم همین طور است چه مطابق ماده تاریخى نقى کمره‏اى هم ساختمان پل اللهوردیخانه در سال (۱۰۰۵ ه.ق( اتمام یافته و عمران خیابان چهار باغ در (۱۰۰۵ ه.ق) و تکایا چهارباغ در (۱۰۱۱ ه.ق) و در سال (۱۰۲۵ ه.ق) تمام ساختمانهائى که از زمان شاه عباس شروع شده بوده سرانجام یافته بوده است.
و اما اینکه گفته شده در سال (۱۰۱۱ ه.ق)مأمور ساختمان پل شده با تاریخ اتمام پل که (۱۰۰۵ ه.ق) باشد مغایر است، مى ‏توان گفت اللهوردیخان ابتداء طبقه زیرین پل را براى امکان عبور و مرور ساخته بوده که در (۱۰۰۵ ه.ق) به اتمام رسیده بوده و بعد در (۱۰۱۱ ه.ق) مأمور شده که پل را به اتمام برساند یعنى طبقه بالا را نیز بسازد که در موقع طغیان رودخانه هم عبور و مرور از طبقه دوم مقدور باشد و شاید طغیان رودخانه زاینده رود موجب تکمیل پل بوده است و با این فرض دیگر مغایرتى در بین نخواهد بود.
نظر دیگرى هم امکان دارد و آن این است که بگوئیم پل موضوع ماده تاریخ نقى کمره‏اى در فارس بوده نه در اصفهان ولى چون در تاریخ چنین اشاره‏اى نشد ناچار باید پل موضوع ماده تاریخ نقى را همان پل سى و سه پل دانست.  

مقدمه:
راه و ساختمان وابسته به آن از آغاز تاریخ تا کنون در این سرزمین اهمیت به سزایی داشته است و مردم ایرانی تبار دسته دسته زادگاه خود را رها می کردند و اسبان تیزتک و گردونه های روان به سوی سرزمین ایران و گوشه کنار آن راهسپار می شدند، رههای هموار و آسایشگاههای ساخته و پرداخته می خواستئند و شاید هم در میان راه به این گونه ساختمانها برخورد می کردند که مردم بومی این سرزمین ساخته بودند، این است که از آغاز ایرانی به راه و وابسته های آن چشم داشته است. وجود تعدادی بسیاری از واژه ها و اصطلاحات مربوط به راه و راهداری در زبان فارسی مانند کاروانسرا، خان ساباط، آب انبار پل و مانند آنها می نماید که زندگی مردم این کشور تا چه اندازه به راهی وابسته بوده است. پیدایش راه در ایران و تاسیسات مربوط به آن سرگذشتی بسیار کهن دارد. راهها و معابر کنونی ایران که شرق را به غرب و شمال را به جنوب و کشور را به سرزمینهای بیرون از مرز آن پیوند می دهد کم و بیش با جزئی تغییر که علم و صنت جدید در این اواخر در آن بوجود آورده همان مسیرهای قدیمی است که ساختمان طبیعی این آب و خاک آن را الزام کرده و از همان روزگاری که سرزمین ایران مورد استفاده مردم آن واقع شده است در حقیقت می توان گفت طرح راهها و جاده های ایران قدیم و ایران کنونی طبق الگویی است که طبیعت آب و خاک بر اهالی آن تحمیل کرده است، منتهی هر چه بر میزان تمدن و درجه قدرت صنعتی مردمش افزوده شده، توانسته اند با دستکاری و رفع دشواریهای این الگوی طبیعی راه خود را برای رسیدن به هدفها آسانتر و کوتاهتر سازند.

۱-۵-۱ اهمیت راه ابریشم
شاید برخی از بر این باور باشند که در عصر ارتباطات پیچیده انسانی و در دورانی که شرق و غرب زمین را طرفه العین در هم گره می خورد، این روی آوردن به پژوهش تاریخ جاده ای که چیزی جز گذرگاهی برای کاروانیان بوده است، نادرست بنماید و جاده ای که در دوره ای از تاریخ کهن بخشی از کره خاکی، شاهد گذر مسافرانی از این سو بدان سو بوده است. امروزه که از قطار شترهای صحرانوردی اثری به جا نمانده و نه از سرزمینهای گسترده پهناوری که تنها یک نام را بر خود می شناختند. پس چه سود از جست و جو در پیچ و خم و فراز و نشیب راهی که نه نشان از خود آن باقی است.
ارتباطات، زیر بنای تمدن هر جامعه است، تنها بر این پایه است که گردونه حیات یک جامعه به گردش در می آید و به آن رشد و بالندگی می بخشد راه ابریشم با گذر از چندین کشور بزرگ و گسترده، مهمترین پل پیوند میان اقوام و ملل آن روزگاران بوده، و سده هایی چند این بار سنگین تاریخی را بر دشو است. امروز گر چه کشورهای پهناور باستان را مرزهایی تحمیلی، پاره پاره کرده است، فرهنگ و آیین مردمان این سرزمینها از سرچشمه ای یگانه سیراب می شود. راز این یگانگی را باید در پیوندهای تاریخی میان این ملتها جست و از ایران تا روم، داده ها و ستاده ها به چند کالای مادی محدود نشده است، بلکه آنچه اندیشه و دست مردمان فراهم می آورده این سو و آن سو رفته است، از فرآورده های صنعتی و طبیعی گرفته تا دست آفرینه های بومی و آیینهای ملی و ادیان آسمانی این همه از اهمیت جاده ای نشان داد که خاور را به باختر پیوند می داد. اهمیت دیگرش دراین نهفته است که امروزه بیش از هر زمان دیگر زمینه ساز گشایش در دوران معاصر، ضرورتهای همگرایی میان کشورهای هر منطقه از جهان رخ نموده است. این تلاش در جهت پیوندهای چند سویه می تواند بار دیگر زمینه ساز گشایش راهی باشد که ارتباط میان ملتها را استوارتر بسازد. ارتباطی که جز با پیمودن راههای زمینی و تماس رو در رو استوار نمی یابد.
اینک که کشورهای منطقه آسیای مرکزی در کنار جمهوری اسلامی ایران بر آن شده اند تا بار دیگر مرزهای زمینی خود را برای گذر کاروانهای بزرگ امروزی بگشایند و ارزانترین و درست ترین راه را برای داد و ستد با دیگر کشورهای جهان برگزینند، می توان این کوشش را گامی به سوی احیای را باستانی ابریشم دانست که پشتیبان آن را مهم ترین گذرگاه خود می دیدند.

۱-۵-۲- تاریخچه راه ابریشم
برای آشنایی با راه ابریشم نخست باید راههای قدیم ایران را که زیر بنای راه ابریشم است، شناخت. قدیمی ترین راه بزرگ ایران، جاده شاهی است که از بایل شروع می شد و با گذر از تنگنای زاگرس، به کرمانشاهان و اکباتان (همدان) می رسید از آنجا که به ری می رفت و در امتداد جنوب البرز به باکتریا (بلخ) می انجامید. این راه از روزگاران کهن، اصلی ترین راه پیوند میان شرق  غرب بوده است. بدین ترتیب راه ابریشم، راهی نو بنیاد نیست، بلکه همان مسیر قدیم است که در گذر روزگاران از آسیای مرکزی به چین پیوسته و سرازیر شدن کاروانهای ابریشم آنها نهاده است. اما این راه چگونه از آسیای مرکزی گذشت و ایران را به چین پیوند داد.
در حدود سال ۱۴۰ ق . م او و، امپراتوری نامدار دودمان (Han) قدرت را در چین به دست گرفت. وی پس از شکست اشراف طایفه مجاور (Hunnish Race) که مهمترین مانع راهیابی چینیان به سرزمینهای باختری بودند، رو به غرب آورد تا هم به دره فرغانه، مرکز تولید و پرورش اسب دست یابد و هم امپراتوری خویش را تا مرزهای امپراتوری پارت بگستراند. از این رو در سال ۱۳۹ ق . م نماینده ای به نام جانگ چیان راهی را برای گشودن راهی به سوی غرب فراهم آورد.
در سال ۱۱۶ ق . م جانگ چیان برای دومین بار، در راس هیاتی سیصد نفره در حالی که مقدار زیادی طلا و نقره و پارچه ابریشم همراه خود داشت، به سرزمینهای غربی اعزام شد. در همین سفر، دستیار وی، نیز تا کشور اشکانی راه پیمود و بدین سان، بین حکومتهای غربی و اشکانیان روابط رسمی برقرار شد. با این تمهیدات امپراتوری چین کوشید تا ابریشم چین را به کشورهای باختری صادر کند. برای این منظور نیروی انسانی فراوانی به کار گرفته گمارد و سرمایه کلانی گذارد تا از این راه نو گشوده بهره را بررد. او موفق شد که در کرانه های شمالی و جنوبی کویر تا کلامان (paklamak) راهی برزگ و پرکاروانسرا، را پدید آورد که تا آنسوی پامیر (pamir) امتداد یابد، و از آنجا به راههای مرکز، غرب و جنوب آسیا بپیوندد. با گشوده شدن این راه نخست ماموران سیاسی چین و سرزمینهای آسیای مرکزی، کالاهای گوناگون را از این سو به آن سو می برد، اما دیری نپایید که بازرگانان مغدذ و کوشان و پارت رشته کار داد و سند را در دست گرفتند، کسانیکه که در سالنامه های چینی از آنها به نام بازرگانان جو (chou) یعنی بیگانگان یاد شده است، مردانی با چشمهای فرو رفته، بینی های بزرگ و ریشهای انبوه، آن گونه که در نگاره های آن زمان پیداست. این بازرگانان که به گویشهای گوناگون ایرانی سخن می گفتند کاروانهای بزرگی از شتر را روانه می کردند که بارشان عطر بود و جواهر و بلور.

۱-۵-۳- وجه تسمیه راه ابریشم
گفته اند این راه را از آنرو بدین نام نهاده اند که ابریشم چین، یعنی مهمترین کالایی که در این مسیر حمل می شد، از این رهگذر به مغرب زمین رسیده است و آغاز نامگذاری آن را از روزگار مارکوپولو می دانند. برخی نیز به این باورند که ریت هوفن (۱۸۳۳-۱۹۰۵) دانشمند آلمانی، نخستین کسی باست که این راه را بدین نام خوانده، اما درست آن است که این جاده از روزگاران باستان به همین نام خوانده می شده است ابریشمی هم که در راه آمد و شد بود، بر خلاف پندار برخی از محققان، تنها خاص کشور چین نبوده است، بلکه سرزمینهای پیرامون چین و حتی ایران نیز، ابریشم بسیاری فرا می آورند و از این راه به سرزمینهای غربی می فرستاند.

۱-۵-۴- ایران و راه ابریشم
 برقراری اربتاط رسمی بین ایران و چین، که با آمدن نماینده هایی از امپراتوری های غرب به دربار اشکانیان آغاز شد، طلیعه ای بود بر پیوندهایی گسترده که با آمد و شد نمایندگان دو کشور روز به روز بر گستره آن افزوده می شد. هم چینیان به موقعیت حساس ایران آگاه بودند و هم ایرانیان به نقشی که می توانستند به عنوان پایگاه پل شرق و غرب ایفاء کنند و بنابراین هر دو طرف می کوشیدند تا با گشایش راه ابرایشم، اقتصاد خویش را رونق بخشند.
ایران که همواره از جانب رومیان مورد یورش قرار داشت، با شجاعت در برابر حملات آنان ایستاد و رومیان را واداشت تا برازگانی خود را با خاور دور تنها از راه ابریشم عملی سازند برای در انحصار داشتن راه حمل و نقل کالا میان خاور و باختر، سرمایه هنگفتی را نصیب ایران زمین کرد و اقتصاد آن را، که تا آن روز بر کشاورزی و دامپروری تکیه داشت، رونقی روز افزون بخشید و در پی آن مراکزی برای راهنمایی بازرگانی واسطه چگونگی حمل و نقل کالا، پرورش رهبران کاروان و تشکیلاتی نیز برای حمل و نقل دریایی که شاخه ای از راه ابریشم بود، شکل گرفتم.
راه ابریشم از بخار (به خجده) خجاده در جنوب غربی می رفت و سپس به بیکنه می رسید، که منزل مهمی بوده و هزار کاروانسرا داشته است. از آنجا به فریر (فرب) می رفت و پس از گذر از جیحون به آمل (آمویه یا چهار جوب) می پیوست. رود جیحون، دو تا پنج ماه از سال چنان پخ می بست که کاروانها با بارهای سنگین خود از روی آن می گذشتند و در گرمای تابستان قابل کشتیرانی بود. منازل بعدی را گشماهن مرو، سنج، دندانقان و سرخش تشکیل تا نیشابور، منازل رابط شرف، رباط ماهی، رباط چاهک، توس، نوغان، طرق، شریف آباد، الحمراء و دیزباد قرار داشت.
از دیرباز ارتباط شرقی ترین مرکز تجاری دنیا در کشور چین با غربی ترین مرکز تجاری در اروپا از طرق جاده ابریشم برقرار بود. این مسیر امکان دسترسی شرق به غرب را فراهم می کرد. این مسیر که ابتدای آن شرق کشور چین بوده است با عبور از شمال چین و جنوب شروری سابق و شمال افغانستان وارد ایران شد و پس از طی کردن کشور ایران و عبور از طول کشور ترکیه با پشت سر گذاشتن استانبول وارد اروپا می شد.
در واقع آنجاییکه خط مستقیم ارتباطی بین پکن و اروپا دریای خزر را قطع می کرد، جاده ابریشم به سمت جنوب دریا متمایل شد وجود چنین مسیر تجاری سبب رونق گرفتن مناطق مستقفر در طول آن شد و بدین دلیل ارزش این مناطق به علت امکان عبور کالا به مقدار زیاد از آنها افزایش یافت.
با گذشت زمان و تکامل سیستمهای حمل و نقلی دیگر از جمله سیستم حمل و نقل آبی همچنین اختلافات منطقه ای این مسیر علیرغم داشتن پتانسیل لازم مورد بهره برداری قرار نگرفت. احداث راه آهن در مسیر نویدی در احیاء مجدد این مسیر قدیمی شده زیرا با استفاده از راه آهن جابجایی حجم زیادی از کالا در مسیر زمینی امکان پذیر می گردد.
تا پیش از سال ۱۹۹۱ میلادی فقط سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان اعضای سازمان همکاریهای اقتصادی (ECO) را تشکیل می دادند ولی پس از این سال تعدادی کشورهای تازه استقلال یافته از جمله کشورهای واقع در مسیر جاده ابریشم به عضویت این سازمان در آمدند، این موضوع خود نشانگر اهمیت این جاده می باشد. با توجه به این موضوع، تکمیل خط راه آن در مسیر جاده ابریشم ضرروی به نظر می نمود. که با احداث خط راه آهن مشهد – سرخس- تجن این عمل انجام شده و جاده باستانی و طلایی ابریشم عملا احیا گردید. نظر به اینکه بخش اعظمی از این مسیر از ایران عبور می کند ، این کشور نقش به سزایی در ارتباطات کشورهای همسایه خود خواهد داشت. منطقه سرخس که محل ورودی جاده ابریشم به ایران می باشد از مرکزیت خاص خود در مسیر برخوردار می باشد. در صورت وجود امکانات در
 این منطقه می توان مواد خاص خود در مسیر برخودار می باشد. در صورت وجود امکانات در این منطقه می توان مواد خام صادراتی را به محصولات مصرفی تبدیل کرده و سپس به نقاط دیگر صادر نمود. در حقیقت با فراهم نمودن چنین امکاناتی علاوه بر استفاده از مزایایی ترانزیتی که این مسیر را فراهم می سازد، ارزش افزوده کالا نیز مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت.
در حال حاضر میزان صادرات و واردات کشورهای تازه استقلال یافته رقم قابل توجهی است که با استفاده از مسیر جاده ابریشم افزایش خواهد یافت از طرف دیگر تقاضا برای استفاده از جاده ابریشم و منطقه ویژه تجاری سرخس مختص به این کشورها شده و شرکتهایی که محصولات خود را به کشورهای منطقه صادر می کنند نیز متقاضی استفاده از این منطقه ویژه تجاری خواهند بود. زیرا استقرار این منطقه در مرکز جاده ابریشم و امکان حمل و نقل کالا از این جاده عامل مهمی در انتخاب آنها خواهد بود.
از طرفی کاربری منطقه تجاری سرخس صرفاً به ذخیره سازی، آماده سازی و صادرات کالا منحصر نخواهد شد، این منطقه با توجه به راههای زمینی، ریلی و هوایی آن و همچنین قابلیت بالای پذیرش مسافر می تواند برای جلب توریست و رونق بخشیدن به صنعت توریسم باشد.

تجزیه و تحلیل و بررسی مصادیق
۱-۶-۱- کشور آلمان
الف) نظام استقرار مجتمع های خدماتی – رفاهی
در کشور آلمان اتوبان ها نقش مهمی در ایجاد ارتباط بین مراکز مهم جمعیتی و صنعتی دارند. در این کشور مجتمع های خدماتی – رفاهی در اتوبان ها برای ارائه خدمات مناسب به وسایل نقلیه و مسافران داخلی و خارجی در دو شکل مجتمع با امکانات کامل و مجتمع با امکانات محدود ساخته می شوند.
مجتمع های خدماتی – رفاهی با امکانات کامل معمولا به صورت قرینه در طرفین اتوبان ایجاد می شوند و در مواردی که موانع طبیعی و انسانی مانع از احداث مجتمع در یک طرف اتوبان می شوند و در مواردی که موانع طبیعی و انسانی مانع از احداث مجتمع در یک طرف اتوبان شود. مجتمع در نزدیک ترین فاصله ساخته می شود. اگر مجتمع به صورت قرینه احداث شود یک گذرگاه هوایی جهت ارتباط بین مجموعه ایجاد شده و فروشگاه و رستوران مشترک بین آنها ساخته می شود
مجتمع های با امکانات ساده نیز در دو طرف اتوبان و در حد فاصل مجتمع های با امکانات کامل جهت امکانات بیشتر دسترسی به خدمات رفاهی برای رانندگان و جلوگیری  از تمرکز وسایط نقلیه مسافران داخلی و خارجی در مجتمع های کامل ایجاد می شوند. مجتمع های ساده به رغم قرار گیری در طرفین اتوبان فاقد ارتباط از طریق گذرگاه هوایی بوده و هر یک مستقلاً به ارائه خدمات می پردازند.

ب) سطح و نظام عملکرد مجتمع های خدماتی – رفاهی
مجتمع های خدماتی – رفاهی با امکانات کامل در مساحتی بین ۵ تا ۱۲ هکتار معمولاً به صورت قرینه اتوبان ساخته می شوند. این مجتمع ها خدمات متعددی مانند رستوران هتل پارکینگ وسایط نقلیه فروشگاه اتاق های مخصوص معلولین اتاق های پذیرایی مخصوص دوش اتاق تعویض کهنه بچه محوطه بازی کودکان اتاق بازی بچه ها پمپ بنزین کلیسا دستگاه های اتوماتیک سکه ای امکانات مخابراتی (تلفن و درونگار) و محل کفرانس برای ارائه خدمات به وسایط نقلیه و مسافران داخلی و خارجی می باشند. البته کمیت و کیفیت خدمات مذکور در برخی مجتمع ها تفاوت دارد به طوری که از ۳۸۳ مجتمع خدماتی رفاهی با امکانات کامل تعداد ۵۹ مجتمع فاقد پمپ سوخت و ۳۲۴ واحد دارای پمپ سوخت هستند. همچنین ۲۲۱ مجتمع دارای یک اتاق تعویض کهنه بچه یا دوش یا هر دوی آنها می باشند و ۱۰۳ مجتمع نیز فاقد امکانات مذکور می باشند. فضای پارکینگ و محوطه مجتمع های خدماتی رفاهی با امکانات کامل آسفات است این مجتمع ها فقط با درخت از فضای اطراف مجزا می شوند.

جاذبه های کیش

سفر به کیش برایم یه خاطره قشنگه، قشنگی که همیشه تو خاطرم میمونه. وقتی برای اولین بار به کیش سفر می کردم، تصویر روشنی از این جزیره مرجانی نداشتم. از دیگران راجع به بازارهای بزرگ و مراکز خرید آن چیزهایی شنیده بودم وای شنیدن هیچگاه جای دیدن را نخواهد گرفت.موجهای زیبای سواحل مرجانی و آرامش ساحل زیبای آن را باید لمس کرد.
جزیره کیش از نظر جغرافیایی در ۱۸ کیلومتری کرانه جنوبی ایران واقع شده است و بیش از ۱۷ هزار نفر جمعیت دارد. انتخاب کیش به عنوان منطقه آزاد و برخورداری سرمایه گذاران از معافیت گمرکی و دیگر قوانین حاکم بر مناطق آزاد این جزیره را به منطقه ای جذاب برای فعالیتهای اقتصادی تبدل کرده است.. جهانگردی و بازرگانی مهمترین فعالیت اقتصادی کیش را تشکیل می دهد. با وجود بازارهای کوچک و بزرگ، مراکز مناسب اقامتی و انواع امکانات تفریحی، باعث شده است که سالانه پذیرای حدود یک میلیون نفر مسافر باشد.
مساحت جزیره حدود ۹۰ کیلومتر مربع و فاصله هوایی آن تا بندرعباس ۲۴۰ کیلومتر، تا تهران ۱۰۵۰ و تا دبی ۲۰۰ کیلومتر می باشد. از نظر آب و هوایی می توان آب و هوای آن را گرم و مرطوب به شمار آورد. بطور متوسط دمای سالانه آن ۲۷ درجه سانتیگراد و متوسط میزان بارندگی در سال ۱۹۰میلیمتر است که البته میزان بارندگی در آن مانند سایر نقاط خلیج فارس کم و متغیر می باشد.
جزیره کیش جاذبه های بسیاری در خود جای داده که اگرچه طبیعت آن جزو جاذبه های گردشگری آن به شمار می آید اما بافت شهری و نحوه طراحی بازارها و مراکز خرید نیز این زیبایی را دو چندان کرده است. وقتی در شب در ساحا نیلگون خلیج فارس قدم می زنی، درخشش چراغهای پاساژها و ستارگان درخشان با هم آسمان جزیره را نورباران کرده اند.
یکی از زیباترین مناطقی که در این جزیره نظر گردشگران را به خود جلب می کند سواحل مرجانی است که در نوار ساحل مشرف به بازار مرجان قرار دارد. در منطقه ای وسیع به دلیل نزدیک بودن به بستر کم عمق مرجانی دریا، سنگهای مرجانی سر از آب بیرون آورده اند و پناهگاهی برای ماهیان کوچک و چشم اندازی برای گردشگران درست کرده اند.
مسافران به ساحل مرجانی می آیند و در آلاچیق های زیبایی که در ساحل طراحی شده است به استراحت می پردازند و به صدای موجهای خروشان که به شدت به سنگهای مرجانی برخورد می کنند و در ساحل آرام می گیرند گوش فرا می دهند.
صدایی که از این برخورد ایجاد می شود واقعاً ارامش بخش است. چشمهایتان را ببندید و نسیم خنکی که به صورتتان برخورد می کند را احساس کنید.
در سواحل غربی جزیره جسمی ساخته دست انسان و  طبیعت را می بینیم. کوهی از آهن و چوب، آنچنان در بستر ساحل جای گرفته که گویی جزئی از جوهر وجودی آن شده است، انگار که از ابتدا در آنجا حضور داشته است. کشتی یونانی که به نام کولااف معروف است در یکی از روزهای سال ۱۳۴۵ در این ساحل به گل نشسته و  سالهاست که جزایری تزئین و تماشای گردشگران کاری از آن برنمی آید و در هنگام غروب منظره زیبایی از خود می سازد.
از دیگر مناطق گردشگری که می توان به ان اشاره کرد، موزه شگفتی های جهان آفرینش است که یکی از بزرگترین آکواریومهای خاورمیانه است که با ظرفیت ۵۰ هزار لیتری مخصوص کوسه ها و ماهیان بزرک خلیج فارس و آکواریوم ۲۰ هزار لیتری مخصوص آبهای شیرین یک مجموعه منحصر بفرد از آفریده های خداوند را در خود جای داده است. انواع و اقسام ماهیان تزئینی و رنگارنگ و همچنین پرندگان و مارهای مختلف از سراسر دنیا جمع شده اند و در اینجا قرار گرفته اند تا محلی باشند برای تماشای گردشگران. یکی از مکانهای جزیره که خیلی مورد توجه کودکان قرار دارد پارک دلفین است که اگر چه پارکهای بسیار زیادی در این جزیره وجود دارد اما این پارک به دلیل حضور دلفین های بازیگوش منحصر بفرد شده است. دلفین های زیبا با پوست براق خود از میان حلقه های فلزی عبور می نمایند و توپهای پلاستیکی را با دهان خود به این طرف و ان طرف پرتاب می کنند و لحظات مفرهی را برای کودمان قراهم می کنند. تا کنون هزاران نخل در این پارک کاشته شده و پروژه های مختلفی از قبیل مزه پروانه، پرنده های نادر و دیدنی، دنیای ارکیده، کاکتوس، باغ ابریشم، آکواریوم زیردریایی، جنگل بارانهای مصنوعی و کوه آتشفشان دردست ساخت و طرحی است و بزودی به مرحله بهره برداری خواهد رسید.
وقتی در کیش قدم می زنیم بدلیل وجود ساختمانهای مدرن و نوساز و وجود هتلها و  پارکهایی که همه در دو دهه اخیر ساخته شده اند حس می کنیم که این شهر شهری است مدرن و بدون پیشینه تاریخی. عموماً وقتی بناهای تاریخی که در این شهر وجود دارد را می بینیم پی به گذشته طولانی که این جزیره در خود دارد ، می بریم.
در گذشته های دور بومیان جزیره برای استفاده از آب شیرین سه رشته قنات و آب انبار ساخته بودند که ذخیره آب آن از طریق بارانهای فصلی تأمین می شد که هنوز با گذشت سالیان سال هنوز هم پابرجاست و خاطره ای است از روزهای دور.وقتی در پیچ و تاب این تونل زیرزمینی قدم می زنیم، به یاد انسانهایی هستیم که با تجمع مشکاهای فراوان و با داشتن امکانات اولیه خود این بناها را ساخته اند. یک مجموعه تفریحی زیبا که خود به شهر زیرزمینی هم معروف است و اگر چه رستورانها و فروشگاههای صنایع دستی به تازگی در ان برپا شده است ولی وجود این فروشگاهها باعث از بین رفتن قدمت تاریخی ان نشده است.
پس از دیدار از اماکن تاریخی سفری می کنیم به اعماق دریا. شنا کردن در زیر اب و اشنایی با دنیای ناشناخته زیر دریا از تفریحاتی است که می توانید ان را در کیش تجربه کنید. وجود مرجانهای زیبا و انواع و اقسام ماهیهای رنگارنگ در زیر آب که فضای تماشایی و کاملاً متفاوت را ساخته است. آموزش غواصی بسیار مورد توجه گردشگران است که به آن توجه شده است. در انتهای سفر احساس سبکبالی خاصی می کنیم و با ک.له باری از رهاوردهایی که در دست داریم عزم سفر می کنیم و به دیار و کاشانه خود باز می گردیم. موقع بازگشت سرزمین کیش برایم ناشناخته نیست بلکه برایم آشناست؛ یک آشنای دوست داشتنی پر از خاطرات خوب.
 
امیدواریم یک روز با هم به انجا سفر کنیم.
 
                                             

منار جنبان شاهکار معماری
شهرت منارجنبان اصفهان از دیرباز به این خاطر بوده است که هر گاه یکی از  مناره‏های طرفین ایوان بنا را می ‏جنبانده ‏اند، این حرکت به مناره دیگر هم منتقل می ‏شده است. این حرکت و انتقال آن به مناره دیگر از دیرباز تعجب بسیاری از مردم و بازدیدکنندگان آن را بر می ‏انگیخته است.
 
منارجنبان؛ اصفهان
صاحبنظران بر این باورند که چنین شکل و مناره ای طبیعتا باعث حرکت مزبور خواهد شد و اگر در اینجا بسیار چشمگیر است به دلیل باریکی و سبکی این مناره ها می باشد. جهانگردان به مناره ‏ها و ساختمان هایی که به همین طریق می ‏جنبیده ‏اند در نقاط دیگر جهان اشاره کرده ‏اند. کاشی های لاجوردی و فیروزه‏ای زینت بخش این بناست و بر روی مزار نیز قطعه سنگی مرمری وجود دارد که سوره یس از قرآن کریم حاشیه آن را زینت داده است.
 
منارجنبان؛ اصفهان
کتیبه ‏های دیگری نیز در این آرامگاه وجود دارد که از آن جمله آنوبانینی میتواند به کتیبه‏ ای بر سنگ مرمر بالای سنگ اصلی که از عمو عبدالله به عنوان یک مرد پرهیزگار و زاهد نام می ‏برد؛ اشاره کند.
راز منار جنبان
بی تردید یکی از معروفترین ساختارهای تاریخی شهر اصفهان که شهرتی جهانی نیز دارد ” منار جنبان ” است. در ۶ کیلو متری مسیر جاده اصفهان _ نجف آباد ، در سمت راست آزاد راه، بنای ” منار جنبان ” قرار دارد که بر فراز مقبره عارفی گمنام به نام ” عمو عبدا… کارلادانی ” بنا شده است و بر اساس تاریخ سنگ نبشته این مقبره،تاریخ بنا به ۷۱۶ هجری قمری برمیگردد. این بنا یکی از آثار معماری دوره ایلخانان به شمار می رود. با مساحتی حدود ۱۴۶ متر مربع و مناره هایی به ارتفاع ۵/۷ متر از سطح بام و البته ارتفاع بام تا کف حیاط نیز ۵/۱۰ متر است. در طبقه هم کف بنا و در زیر قو س های اصلی و بر سطح هرکدام کاشی کاری تزئینی به فرم صلیبی با کاشی آبی لاجوردی بر سطح آبی فیروزه ای دیده می شود که به عنوان یکی از ویژگیهای تزئینی کم نظیر در این بنا به حساب می آید. بر ساقه منارهها نیز تزئیناتی مرکب از کاشی های ریز در ترکیب با آجر بدنه دیده می شود که اشکال زیگزاگی و افقی آن در بیننده مشتاق یادآور مفاهیمی عرفانی است که در سایر آثار معماری این دوره نیز دیده می شود.
 اما راز شگفتی آور این مناره ها چیست؟
 چنانچه فردی از طریق ۱۷ پله داخل هر مناره که روی بام بنا تا بالای هر مناره وجود دارد، بالا رود و دست های خود را داخل یکی از دیوارهای واسط میانی پنجره های فوقانی آن قفل و شروع به تکان دادن مناره کند، مناره به نوسان در آمده و همزمان با آن مناره دیگری و در واقع کل ساختمان به نوسان در میآید که تنها نوسان مناره قابل دیدن است و برای دیدن نوسان بنا می توان لیوان آبی را بر روی قبر ” عمو عبدالله” قرار داد و سطح لغزان آن را مشاهده کرد. به کاربردن آجرهایی با ویژگیهای خاص که ضریب ارتجاعی بالاتری نسبت به آجرهای به کار رفته در بخش های دیگر دارد و همچنین توجیه حرکت مناره ها با تکان یکی از آنها بواسطه قوانین فیزیکی نه تنها راز جنبیدن این مشهورترین مناره جنبان جهان را آشکار می کند بلکه بیانگر دانش فنی بسیار عمیق سازندگان آن در هفت قرن پیش بوده است. سازندگانی که نامی از آنان بطور مشخص در دست نیست . البته بنا به نظر کارشناسان مناره های دیگری نیز وجود دارد که دارای همین خاصیت بوده و همزمان با این بنا ساخته شده اند. مناره های مسجد اشترجان در ۴۰ کیلومتری غرب اصفهان که قسمت اعظم آن تخریب شده و یا یکی از مناره های مسجد حضرت علی (ع ) در بصره که بنا به نظر ” ابن بطوطه” سیاح معروف مراکشی در قرن هشتم قمری، تکان می خورده و از این جهت ارزش مسجد را برای زائرین دوچندان کرده است.همچنین گفته می شود که تقریبا همه منارهها این خاصیت را دارند اما شاید کوتاهتر بودن منارجنبان سبب تکان خوردن کل بنا می شود. در سالیان گذشته بازدید کنندگان آزادانه تا بالای مناره ها می رفتند و اقدام به تکان دادن آن میکردند اما چندسالی است که به دلیل اینکه تکانهای دائمی باعث آسیب به بنا می شوند، مسئولین برنامه ای ترتیب داده اند که هر نیم ساعت یک نفر از راهنمایان که آشنا به مقدار نیروی لازم برای تکان دادن مناره ها است، به بالای یکی از مناره ها رفته و آنرا تکان می دهد تا بازدیدکنندگان به خوبی اهتزاز آنرا مشاهده و حس کنند و در عین حال از بوجود آمدن آسیب های احتمالی به بنا نیز پیشگیری شود.