آسيب شناسي اجتماعي

مقدمه
ای خدای پاک و بی انباز ویار            دست گیر وجرم ما را در گذار
«مولوی»
انسانها در فراز و نشیبهای تاریخ همیشه از دردها و آسیبهای اجتماعی بسیاری رنج برده اند و همواره در جستجوی یافتن علل و انگیزه های آنها بوده اند تا رهها و شیوه هایی را برای رهایی ازآنها بیابند. از مجموعه این آگاهیها و تجربه ها و آموخته ها، توانسته اند زمینه های مطالعاتی و رشته های مختلفی را برای تبیین بی هنجاریها و نابسامانیهای زندگی اجتماعی پی ریزی کنند. حاصل این کار پیدایی دانش آسیب شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحراف) است. آسیب شناسی اجتماعی مطالعه بی نظمیها و آسیبهای اجتماعی همراه با علل و انگیزه های پیدایی آنها و نیز شیوه های پیشگیری و درمان این پدیده ها، به انضمام مطالعه شرایط بیمار گونه اجتماعی است؛ زیرا خاستگاه اصلی تبهکاری را باید در کل حیات اجتماعی از قبیل: فقر، تورم، گرانی، بیکاری، فقدان امنیت مالی و حقوقی و دیگر عواملی که باعث محرومیت می شوند. زمینه مساعدی را برای انواع مختلف آسیبهای اجتماعی چون: خودکشی، سرقت، اعتیاد به مواد مخدر، الکلیسم، طلاق، گدایی و… فراهم می آورند. از این رو مفهوم آسیب شناسی گسترده وسیعی پیدا می کند و از ابعد ارزشی و کاربردی فراوانی برخوردار می گردد.

تعریف آسیب شناسی اجتماعی
آسیب شناسی عبارت است از مطالعه و شناخت ریشه بی نظیمها در ارگانیسم در پزشکی به فرآیند به علت یابی بیماریها، آسیب شناسی گویند. در مشابهت کالبد انسانی با کالبد جامعه می توان اسیب شناسی اجتماعی را مطالعه و ریشه یابی بی نظمی های اجتماعی تعریف کرد.
در واقع، آسیب شناسی اجتماعی، مطالعه ناهنجاریها و آسیب های اجتماعی نظیر بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی، روسپیگری، طلاق. ولگردی، گدایی و… همراه با علل و شیوه های پیشگیری و درمان آنها به انضمام مطالعه شرایط بیمارگونه و نابسامان اجتماعی است.
اعتیاد چیست؟ معتاد کیست؟
اعتیاد چیست؟ اعتیاد را به عادت کردن خود گرفتن، خوگر شدن، و خود را وقف عادتی نکوهیده کردن معنی کرده اند. به عبارت دیگر، ابتلای اسارات آمیز به ماده مخدر که از نظر جسمی یا اجتماعی زیان آور شمرده شود اعتیاد نام دارد.
اصطلاح اعتیاد به سهولت قابل تعریف نیست، اما عواقب آن به صورتهای مختلف نظیر کم شدن تحمل و وابستگی بدنی هویدا می شود.
در طب جدید به جای کلمه اعتیاد، وابستگی به دارو به کار می رود که دارای همان مفهوم ولی دقیق تر و صحیح تر است. مفهوم این کلمه آن است که انسان بر اثر کار برد نوعی ماده شیمیایی از نظر جسمی و روانی به آن وابستگی پیدا می کند، به طوری که بر اثر دستیابی و مصرف دارو، احساس آرامش و لذت به او دست می دهد؛ در حالی که نرسیدن دارو به خماری، دردهای جسمانی و احساس ناراحتی و عدم تامین دچار می شود(فدائی و سجادیه، ۱۳۶۵: ۱۹).
معتاد کیست؟
معتاد کسی است که در اثر مصرف مکرر و مداوم، متکی به مواد مخدر یا دارو شده باشد، یا به عبارت دیگر قربانی هر نوع وابستگی دارویی یا روانی به مواد مخدر معتاد شناخته مس شود. (برژره،  1368:5) از نظر آسیب شناسی هر دارویی که پس از مصرف چنان تغییراتی را در انسان به وجود آورد که از نظر اجتماعی قابل قبول و پذیرش نباشد و اجتماع نسبت به آن حساسیت یا واکنش نشان دهد، آن دارو مخدر است و کسی که چنین موادی را مصرف می کند معتاد شناخته می شود.
عوارض جسمی
۱٫ تریاک و مشتقات آن دندانها را کثیف و آسیب پذیر کرده، مخاط دهان را ملتهب می سازد و موجب نقصان ترشحات غدد بزاقی می گردد.
۲٫ ورود مرفین یا هروئین به بدن، کار دستگاه عصبی را در سطوح مختلف تغییر می دهد و در صورت تداوم، آن را به بدکاری مزمن و دایمی سوق می دهد. (تقوی: ۱۳۷۰: ۹۷).
۳٫ مواد فیونی موجب تنبل شدن کبد گردیده، راه ریختن صفرا به روده را منقبض و تنگ می کند و چون ترشحات پانکراس به خوبی در روده ها نمی ریزد، یرقان ایجاد می شود و اثرات ناگواری بر دستگاه گوارش دارد.
۴٫ کلیه ها در اثر مصرف مواد مخدر دچار ورم یا نفریت می گردد و این اثرات منجر به تکرر ادرار از یک سو و اشکال در دفع ادار یا ادرار ادارار توام با درد از سوی دیگر می شود.
۵٫  استعمال مواد مخدر سبب کم یا متوقف شدن میل جنسی می شود. زنان معتاد خیلی زود نازا می شوند و در زمان بار داری با احتمال سقط جنین مواجه خواهند بود.
۶٫ مواد مخدر، تارهای صوتی حنجره را تحریک کرده، به التهاب مزمن می انجامد و در نتیجه آهنگ صوتی معتاد غیر طبیعی می شود به علاوه، گاه بیماری بر نشیت مزمن و آسم را در پی داشته، ریه ها به محیط سازگاری برای بروز سل تبدیل می شود.
۷٫  چنانچه دود تریاک ریه را پر کرده باعث شود که اکسپژن لازم به خون نرسد، تپش قلب، تنگی نفس، و دوران سر ایجاد می شود. (آذرخش، ۱۳۳۴: ۴۲۲)
۸٫ از عوارض دیگر می توان خشکی پوست، قرمز شدن، بالا رفتن حرارت پوست در نقاط مختلف بدن و شکننده شدن ناخنها و به طور کلی ضعف عمومی را نام برد.
مثال: زندگی نامه و مصاحبه بالینی یک معتاد
عباس ۲۶ سال داشت ـ در خانواده ای محروم در جنوب تهران به دنیا آمد ـ روابط او با دیگر اعضا خانواده نه تنها گرم و صمیمی نبود؛ بلکه در خانواده ای طرد کننده زندگی می کرد. ـ مرگ برادر بزرگ و عقب ماندگی ذهنی خواهرش، او را سخت ناراحت کرده بودـ در تعدادی از دروس دوره راهنمایی ضعیف بود. اما علاقه بسیاری به ورزش داشت؛ ولی خانواده او را از رفتن به باشگاه منع می کرد ـ رابطه گرمی با شوهر خواهر خود داشت و گاهی از سیگارهای حشیش دار او استفاده می کرد. در سال سوم راهنمایی با ۶ مورد تجدیدی روبرو شد ـ همین امر موجب شد که به هم سن و سالهای خود روی آورد ـ اکثر دوستانش دچار انواع بزهکاری بودند و دزدی و اعتیاد میانشان رواج بسیار داشت. در ۱۷ سالگی بعد از مردود شدن در سوم راهنمایی به سیگار وحشیش روی آورد و داماد خانه نیز به این مساله دامن زد و عرصه را برای او باز تر کرد و او را برای به  این امر تشویق نمود…
مصاحبه بالینی:
در مصاحبه بالینی که از عباس به عمل آمد، وی مضطرب و افسرده بود و با تکیه کلامهای خاص خود صحبت می کرد و تا حدودی تیکهای عصبی در نقاط مختلف صورتش قابل مشاهده بود. البته از اعتیاد خود اظهار ناراحتی می کرد؛ ولی خود را در چنگال آن اسیر می دید و می گفت که به هیچ عنوان نمی تواند آن را ترک کند. شخصیت مایل به نوروتیک او با گرایشهای شدید و افسردگی از طرز و محتوای کلامش مشخص بود. با ناامیدی صحبت می کرد و خود را بازنده ای می پنداشت. بازنده ای که به علل مبهم نتوانسته است از چیزهایی که میخواسته برخوردار باشد. ناامیدی شدیدی نسبت به آینده و سردرگمی در زندگی را مطرح می کرد. عین گفته او چنین است. گاه گاهی گیج گیجم رو هوام. به علاوه بیزاری نسبت به فعالیتهای روزمره را عنوان می کرد و خود به یکی از علائم افسردگی اش که اختلال در خواب و کم اشتهایی است اشاراتی داشت.
روابط نادرست خانوادگی سبب شده که دارای روحیه ای خجول و آن طور که خودش می گوید همواره از پایین بودن اعتماد به نفس در رنج باشد.
علل و انگیزه های اعتیاد را می توان در موارد یاد شده برشمرد:
۱ـ زندگی در گذر جوانی به زمزمه ای پایان ناپذیر می ماند، رازها و جاذبه های این برهه از عمر آدمی به گونه ای است که بسیاری را به ورطه تباهی می کشاند. نتایج بررسی ها نشان داده است که ۱۶% از معتادان کمتر از ۱۹ درصد سن دارند و ۲۸ درصد آنان بین ۲۰ تا ۲۴ سال، حدود ۴% از معتادان در سنین ۴۶ تا ۵۰ سالگی و ۳% از معتادان را افراد بین ۵۱ تا ۵۹ سالگی تشکیل می دهند.
۲ـ افراد سست عنصر و بی اراده
۳ـ عوامل روانی و فشار عصبی
۴ـ نابسامانی های زندگی، بیکاری، فرار از مشکلات و عدم توانایی فرد از رو به رو شدن با مسائل اجتماعی
۵ـ ماده ای است عده ای از افراد تصوری نادرست برای پیدا کردن آرزوهای گم شده خود می پندارند.
۶ـ اختلالات خانوادگی و تضاد و کشمکش بین والدین
۷ـ فراوانی مواد مخدر و تهیه آسان آن
۸ـ در نزد فرد معتاد، ترس  و وحشت، بزدلی، جانشین شجاعت، شهامت و از خود گذشتگی می شود.
اصلی ترین راه مبارزه با مواد مخدر و خشکاندن ریشه اعتیاد، برچیدن زمینه و انگیزه اعتیاد در نزد جوان است. آموزش عمومی و پیشگیری از اعتیاد باید به عنوان یک فرهنگ همگانی شود. و مقدم بر همه باید با شناخت دقیق نیازهای جوانان که متاسفانه بیشتری شمار معتادان را تشکیل می دهد به علل و ریشه های اعتیاد پی برد. و خانواده به عنوان اساسی ترین واحد جامعه نقش به سزایی در دور نگه داشتن فرزندان از مواد مخدر را دارد.
تعریف طلاق
طلاق مهمترین عامل از هم گسیختگی ساختار بنیادی ترین بخش جامعه یعنی خانواده است طلاق در لغت به معنی رها شدن از عقد نکاح و فسخ کردن عقد نکاح بوده و پدیده ای است قرار دادی که به زن و مرد امکان میدهد تا تحت شرایط پیوند زناشویی خود راگسیخته و از یکدیگر جدا شوند.
طلاق بر انحلال یک ازدواج رسمی در زمانی که طرفین آن هنوز در قید حیاتند و بعد از آن آزادند تا دوباره ازدواج کنند دلالت می کند. یا به عبارت دیگر طلاق شیوه نهادی شده اختیاری پایان یک ازدواج است.
متفکران و جامعه شناسان طلاق را یکی از آسیبهای اجتماعی به شمار آورده بالا رفتن میزان آن را نشانه بارز اختلال در اصول اخلاقی و به هم خوردن آرامش خانوادگی در مجموع دگرگونی در هنجارهای اجتماعی محسوب می دارند.
انواع طلاق
۱٫ طلاق رجعی: آن است که بعد از طلاق و قبل از سر آمدن مدت عده مرد می تواند بدون عقد به زن خود رجوع کند.
۲٫ طلاق بائن: طلاقی است که مرد بعد از طلاق حق رجوع به زن خود بدون عقد مجدد را ندارد.
۳٫ طلاق خلع: به طلاقی می گویند که زن به شوهرش مایل نیست و با گرفتن مال یا بخشیدن کابین خود از شوهر می خواهد تا او را طلاق دهد.
۴٫ طلاق مبارات: آن است که زن و شوهر که از یکدیگر بیزار شده اند در نتیجه، قرار می گذارند که زن قسمتی از مهر و کابین خود را به مرد ببخشد و طلاق بگیرد و مرد نیز از آنچه قبلاً به زن داده صرف نظر کند. بر خلاف طلاق خلع که در آن زن برای تحقق طلاق می تواند همه داراییش را ببخشد. در طلاق مبارات فقط می تواند از مهریه خود صرفنظر کند.

طلاق در ایران
اگر در گذشته در باره طلاق و عواقب و پیامدهای آن کمتر سخن رفته شاید یکی از دلایل این باشد که تعداد موارد طلاق به اندازه امروز نبوده است. زندگی اجتماعی امروزه طوری شکل گرفته که بیش از پیش موجبات جدایی و تفرقه و از هم گستن پیوند های خانوادگی را فراهم آورده است. مجله نیوزویک می نویسد: طلاق گرفتن در آمریکا به آسانی تاکسی گرفتن است. تهدیدهای مختلف علیه خانواده در ایالات متحده آمریکا نیست به جاهای دیگر شکل حادتری دارد.
افزایش طلاق منحصر به آمریکا نیست؛ بلکه این پدیده از بیماریها و آسیبهای قرن معاصر است. شواهد نشان می دهد هر جا فرهنگ غربی رسوخ بیشتر یافته، نرخ طلاق هم فزونی داشته است. در ایران نیز مانند دیگر جهان، طلاق سابقه ای طولانی دارد و می توان گفت که سابقه این امر به نخستین روزهای تشکیل خانواده و  ایجاد جوامع انسانی باز می گردد. همچنین، ناگفته پیدا است که  در ادوار مختلف تاریخی برای طلاق در ایران مقررات و قوانین متعددی وجود داشته که معرف نگرش جامعه نسبت به این امر بوده است. از سوی دیگر، در بررسیهای مختلف، طلاق به صورتهای متعدد بررسی شده و دیدگاههای متفاوتی نسبت به آن وجود داشته و دارد. به این ترتیب دامنه این موضوع بسیار گسترده است و طبعاً در فصل حاضر امکان بررسی و تجزیه و تحلیل این پدیده وجود ندارد. بنابر این فقط به بررسی چند آمار نمونه اکتفا می شود.
مطالعه آماری طلاق در ۶ سال مورد بررسی حاکی از آن است که از سال ۱۳۶۵ تا سال ۱۳۷۰ بیشترین میزان طلاق مربوط به سال ۱۳۷۰ (۳۹۳۳۶ مورد) و کمترین تعداد مربوط به سال ۱۳۶۷ (۳۳۱۱۴ مورد) بوده است.
میزان وقوع طلاق را به شیوه دیگری نیز می توان بررسی کرد و آن مقایسه نسبت طلاق به ازداوج در طی یک سال است. براساس جدول ۱ـ۱۲ نسبت طلاق به ازدواج در سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۰ به ترتیب ۳/۱۰،۶/۹،۱/۹،۴/۷،۳/۸ و ۸/۸ در صد بوده است. این شاخص گویای آن است که نرخ طلاق  نسبت به از دواج در سال ۱۳۶۸ با ۴/۷ در صد کمترین است. این روند در سالهای بعد تغییر می کند؛ چنانچه در سال ۱۳۶۹ برابر ۳/۸ در صد و در سال ۱۳۷۰ برابر ۸/۸ در صد می شود. مقایسه ارقام فوق، افزایش نسبت طلاق به ازدواج را در سالهای مذکور نشان می دهد.
براساس جدول ۲ـ۱۲ در مناطق شهری، استان هرمزگان با ۶/۱۸ در صد بالاترین میزان طلاق و استان چهار محال بختیاری با ۷/۱ درصد کمترین میزان طلاق را در بین سالهای ۷۰ـ۶۵ دارا بوده اند. در نقاط روستایی استان لرستان ۷/۱۷ درصد، با لاترین میزان طلاق و استان کهکیلویه و بویر احمد و استان بوشهر با صفر در صد کمترین میزان طلاق را داشته اند. در بین مناطق شهری و روستایی، استان تهران با ۹/۱۵ درصد بالاترین و استان یزد با ۳/۲ در صد کمترین میزان طلاق را دارا بوده اند.
عواملی که به افزایش احتمال وقوع طلاق کمک می کند.
۱٫ ازدواج در سنین پایین به ویژه در مناطق شهری؛
۲٫ کوتاه بودن طول مدت آشنایی قبل از ازداوج؛
۳٫ زندگی در خانواده هایی که در آنها، والدین ازدواج موفقی نداشته اند؛
۴٫ عدم تایید ازدواج توسط خانواده، خویشاوندان و دوستان؛
۵٫ عدم شباهت محلی و فرهنگی در سوابق زندگی زوجها:
۶٫ داشتن مذهب متفاوت؛
۷٫ داشتن عقاید و دیدگاههای متفاوت مذهبی، اجتماعی و سیاسی؛
۸٫ عدم تفاهم زن و شوهر نسبت به ایفای نقشها و وظایف خود؛
۹٫ سابقه زندگی شهری؛
عواقب و پیامدهای طلاق
عواقب و پیامدهای احتمالی طلاق یا تاثیر ضمنی طلاق در پدیده های روانی و اجتماعی را می توان چنین برشمرد:
۱ـ بزهکاری کودکان و نوجوانان، ناسازگاریها و رفتارهای ضد اجتماعی آنان
۲ـ فحشا به ویژه در نتیجه فقر و ناآگاهی
۳ـ اعتیاد زنان، مردان و کودکان و استفاده از کودکان در توزیع مواد مخدر و دیگر فعالیتهای غیر مجاز
۴ـ پرخاشگری و ناسازگاری کودکان فراز از منزل و ولگردی آنان
۵ـ افت تحصیلی، خودکشی زن یا شوهر و حتی کودکان
۶ـ کاهش میل به ازدواج در دیگر افراد خانواده به ویژه بچه های طلاق
۷ـ اهمال و مسامحه والدین در تعلیم و تربیت فرزندان، ایجاد آسیبهای روانی و اجتماعی برای آنان
۸ ـ فرزندان پسر طلاق در همانند سازی مردانه دچار اشکالات زیادی خواهند شد و در بسیاری از موارد تمایلات هم جنس گرایانه از خود بروز می دهند و اتکای به نفس آنان نیز به شدت کم  می گردد. اصولاً میزان افسردگی و خودکشی در آنان شیوع بیشتری پیدا می کند.
۹ـ بچه های طلاق با گذشت پنج سال به هیچ وجه نمی توانند ثبات هیجانی و عاطفی خود را به دست بیاورند. از آنجا که هسته مرکزی شخصیت افراد به نظر بسیاری از پژوهشگران روان شناسی در دوران کودکی شکل می گیرد، این گونه کودکان در بسیاری از موارد دچار اختلالات شخصیتی خواهند شد.
۱۰ـ و بالاخره بچه های طلاق آینده ای خوبی را برای خود تصور نمی کنند و اطمینان خود را به ارکان زندگی از دست می دهند و از آنجا که عدم توجه خانواده را به مسایل و نیازهای خود لمس می نمایند. در آینده نسبت به افراد پیرامون خود و در مقیاس بالاتر، اجتماع، به نوعی بی اعتنایی و بی توجهی کشیده می شوند.
عواملی که به کاهش احتمال وقوع طلاق کمک می کند
۱ـ ازدواج در سن ۲۵ و بالاتر برای مردان و ۲۰ سال و بالاتر برای دختران
۲ـ مدت زمان لازم برای شناخت طرفین قبل از ازدواج به ویژه در شهرها
۳ـ زندگی در خانواده هایی که در آنها، والدین ازدواج موفقی داشته اند
۴ـ تأیید ازدواج توسط خانواده، خویشاوندان و دوستان
۵ـ شبیه بودن سوابق زندگی زوجها
۶ـ دارا بودن مذهب یکسان
۷ـ شرکت در مراسم و مناسک مذهبی
۸ ـ توافق زن و شوهر نسبت به تعهدات و نقشهای خود
۹ـ سابقه زندگی در مناطق روستایی
تعریف خودکشی
دست یافتن به تعریفی جامع و مانع برای خودکشی کار ساده ای نیست. ملاک کار اکثر کسانی که از خودکشی تعریف کرده اند، براساس «تعریف» دورکیم بوده است. دورکیم در سال ۱۸۹۷ تعریف زیر را ارائه داد: «خودکشی به هر حالتی از مرگ اطلاق می شود که نتیجه مستقیم یا غیر مستقیم عملی باشد که شخص قربانی آن را انجام داده و از نتیجه عملش آگاه بوده است».
علل و انگیزه های خودکشی
تا کنون مطالب بسیاری درباره انگیزه های خودکشی نوشته شده است. غالباً دلایلی که قربانیان خودکشی ارایه می دهند به قدر کافی قابل درک است، اما به طور معمول هیچگاه این مشکلات آن قدر با اهمیت نیست که خودکشی تنها چاره آن به نظر برسد.
به دست آوردن اطلاعات درباره انگیزه های خودکشی غالباً مشکل است، زیرا مهمترین عامل دستیابی به اطلاعات یعنی شخص قربانی در اختیار نیست تا بتوان از او سئوال کرد و از این طریق به انگیزه های اقدام او پی برد.
بدین ترتیب، باید گفت عوامل بسیاری دست اندر کارند که به عنوان مثال عواملی چون جنس، ازدیاد سن، بیوگی، مجرد یا مطلقه بودن، نداشتن فرزند، تمرکز جمعیت، اقامت در شهرهای بزرگ، بالا بودن هزینه های زندگی، بحرانهای اقتصادی، اعتیاد، سابقه اختلافات خانوادگی در دوران کودکی، اختلال روانی و بیماریهای جسمانی را می توان نام برد.
شخصیت و تجربه های مراحل اولیه کودکی
عوامل فرهنگی
یگانگی اجتماعی
شرایط اقتصادی
تجدد طلبی (نوگرای)
خودکشی در میان ملل مختلف جهان
خودکشی در جهان صنعتی
خودکشی در ایران
تا کنون مطالعه دقیقی درباره خودکشی در کشور ما انجام نگرفته. زیرا آمار پزشکی قانونی و دیگر مراجع گویا نیست و تنها مطالب منتشر شده در برخی از روزنامه ها و مجله ها تا حدی به بررسی پدیده خودکشی کمک می کند.
علاوه بر آن، تعداد زیادی از خانواده های ایرانی خودکشی افراد خانواده را کتمان می کنند و آن را ننگ می شمرند. در سال ۱۳۴۲  تحقیقی به وسیله خسرو خسروی انجام شد که مأخذ اصلی بررسی وی مطالب روزنامه ها بود.
بر اساس این تحقیق، از سال ۱۳۳۵  تا ۱۳۴۰ مجموعاً ۵۶۸ نفر اقدام به خودکشی کرده بودند که از این عدد ۳۶۷ نفر مرد و ۱۷۶ نفر زن بودند ضمن اینکه از جنس و سن ۲۵ نفر اطلاع درستی نبود.
در مقایسه با کشورهای صنعتی، میزان خودکشی، در ایران کمتر بوده هر چند در دو دهه اخیر روندی رو به افزایش داشته است. مهمترین عاملی که قضاوت دقیق را در این مورد غیر عملی می سازد، نبود آمارهایی از نقاط مختلف کشور است. به علاوه، اگر آماری هم از طرف پزشکی قانونی اعلام شده، مربوط به شهر تهران است. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی (جدول ۱ـ ۱۳) میزان خودکشی در مردان ۱۶ و در زنان ۴ در هر میلیون نفر در سال ۱۹۸۷ بوده است که این آمار فزونی تعداد خودکشی در مردان را نسبت به زنان نشان می دهد. بر اساس مجموع تحقیقاتی که تا کنون انجام شده است.
علل و انگیزه های خودکشی را در ایران
۱ـ اختلافات زناشویی و نامناسب بودن شرایط زندگی خانوادگی
۲ـ ناراحتیهای روانی، شکست در عشق و اختلالات روانی و شخصیتی
۳ـ فقر، بیکاری، اعتیاد و شرایط نامساعد اقتصادی
۴ـ شرایط خاص زندگی شهری به ویژه شهرهای بزرگ و صنعتی
۵ـ از هم پاشیدگی و جدایی گروههای اجتماعی
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران تعداد خودکشیها و مرگهای اتفاقی در حوزه استحفاظی شهربانی جمهوری اسلامی ایران در طی سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۹ به شرح (جدول ۲ـ۱۳) بوده است.
 
منابع: 
سایت اطلاع رسانی دانشنامه رشد :
www.daneshnameh.roshd.ir
سایت اطلاع رسانی آفتاب :
www.aftab.ir
سایت اطلاع رسانی تبیان :‌
www.tebyan.net