علل وعوامل افت تحصيلي

 نمی توان انکار کرد که آموزش و پرورش امروز در ایران با آنچه باید باشد فاصله زیادی
 دارد. در شهرهای بزرگ، بخصوص تهران پدیده های ناهنجار ترک تحصیل، افت تحصیلی، 
 اعتیاد و هزاران  مشکل و معضل دیگر در حال رسوخ و یا شاید در بعضی موارد در حال 
 نهادینه شدن است و این  یعنی بحران و هشدار به مسوولان امر آموزش و پرورش که متولی
 پرورش دانش آموزان و آینده  سازان ایران هستند. متاسفانه امروز بارها و بارها شنیده می
 شود که دبیران خوب و با سابقه و  تحصیلکرده آموزش و پرورش گرایش فراوانی به گرفتن
 انتقالی برای تدریس در مناطق شمالی شهر دارند.   
 اکثر دبیران مجرب در فکر این هستند که امتیازشان به حد مطلوب جهت تقاضای انتقال برسد
 و خیلی  سریع نقل مکان کنند. از طرف دیگر آمارها نشان می دهند افت تحصیلی، ترک
 تحصیل و مشکلات آموزشی-اجتماعی در بین دانش آموزان مناطق جنوب شهر بیشتر دیده
 می شود. چه علل و عواملی  باعث به وجود آمدن فاصله بین جنوب و شمال شهر از لحاظ  آموزشی شده است؟ چه کسی باید به این موضوع توجه و به آن رسیدگی کند؟   

                     ضعف اقتصادی خانواده ها و عدم تغذیه مناسب    

 با توجه به وضعیت نامناسب درآمدی و نابسامانی اقتصادی در بین خانواده های کم درآمد و
 البته  حضور و تمرکز اکثر این خانواده ها در جنوب شهر، دانش آموزان این محیط به نوعی
 از لحاظ روحی  و هم از لحاظ جسمی با مشکلات عدیده یی دست به گریبان هستند. وضعیت
 اقتصادی نامناسب  خانواده ها باعث می شود دانش اموزان از تغذیه مناسب و مقدار کالری
 مورد نیاز بدن بخوبی استفاده  نکنند و درصد کارآیی و یادگیری آنها در ساعات کلاس و
 همچنین منزل کاهش یابد، از طرف دیگر تاثیرات روحی و روانی مشکلات اقتصادی بین
 دانش آموزانی که از خانواده های کم درآمد هستند     خطرناکتر و بیشتر از دیگر تاثیرات
 است.   
                           کمبود وسایل کمک آموزشی و تفریحی    
 یکی از نیازهای اولیه و اصلی دانش آموزان، پرکدن اوقات فراغت و استفاده از مکانهای
 فرهنگی-  کتابخانه ها، سینما، تئاتر، موسیقی و … است که البته به نظر می رسد باید به
 سهولت و با کمترین  هزینه در دسترس آنها باشد. مناطق جنوب شهر اما کمتر دارای چنین
 مکانهایی است، استفاده از مکانهای فرهنگی موجود نیز به دلیل هزینه هایسنگینی که دارد و
 تامین آن برای خانواده های کم  درآمد جنوب شهر میسر نیست، آیا لازم نیست به این
 موضوع فکر کنیم که دانش آموزان چگونه در این محیط ها باید اوقات فراغت خود را پر
 کنند؟ آیا باید توقع داشت که این دانش آموزان اوقات  فراغت نداشته باشند؟ یا حق استفاده از
 این اوقات را از آنها گرفت؟   

                                  طلاق و گسستگی خانواده    

 بررسی چگونگی اثرات جدایی والدین بر کودکان و فرزندان بسیار دشوار است و نیاز به
 بحث  کارشناسی دارد. میزان ستیز میان پدر و مادر قبل از جدایی، تاثیر ستیزهای مکرر بر
 کودکان، روابط  فرزندان با والدین، میزان راضی بودن والدین از ازدواج شان و … همه این
 عوامل و عوال دیگر می  تواند بر فرایندافت تحصیلی دانش آموزان درکوتاه مدت و یا بلند
 مدت تاثیر داشته باشد.   

 فرزندانی که والدین شان از ازدواج  خود راضی نیستند، اما با هم زندگی می کنند ممکن
 است تحت  تاثیر تنش ناشی از روابط آنها قرار بگیرند، این روند تا طلاق ادامه دارد و
 تحقیقات نشان می دهد که  فرزندان پس از جدایی پدر و مادرشان در واقع اغلب به
 اضطراب عاطفی آشکار و واضح رنج می  برند. اضطراب عاطفی، بلاتکلیفی و سردرگمی
 از مواردی است که اثرات بسیار تخریب کننده یی بر  دانش آموزان دارد.   

 تجربه اکثر معلمان و دبیران آموزش و پرورش نشان می دهد این گونه دانش آموزان اکثرا
 در کلاس  نسبت به درس بی توجهی و شاید به نوعی بی تفاوت هستند. این مشکل، مشکل
 والدینی که ازدواج مجدد می کنند نیز هست که در اقشار کم درآمد به شکل حادتری بروز پیدا
 می کند.   

               عوامل افت تحصیلی ( ترس از امتحان )

شب های خرداد ماه همیشه با کابوس امتحان و ترس از نمره به صبح می رسد ، ترسی که حتما همه طعم آن را چشیده ایم ، اما به راستی چرا شب های امتحان اینقدر طولانی و سخت می گذرند و چطور می توان در این شب هایی که شاید سرنوشت یک سال از عمر دانش آموزان به آن بستگی دارد را به راحتی سپری کرد؟
 
یک دانش آموز درباره شب های امتحان می گوید : شب های امتحان انگار طولانی ترین شب های عمر آدم است و هرگز به صبح نمی رسد ، آن شب هر چه درد و مرض است به سراغ آدم می آید و نمی گذارد چشم ها یک لحظه با آرامش روی هم بیایند.
 
و می افزاید : گاهی حس می کنم امتحان انتقام معلم ها از دانش آموزان است ، از بس که سوالات سخت است ، گویی این سوالات را از کره مریخ آورده اند ، هر سال خصوصا روزهای امتحان پایان سال تحصیلی چند روزی حالم بد است ،  همیشه فکر می کنم سوالات امتحان خیلی سخت خواهند بود و من نمی توانم جواب آنها را بدهم.
 
دانش آموز دیگری نیز  می گوید : شب های امتحان خیلی نگرانم ، چرا که سرنوشت یک سال از عمرم در روز امتحان رقم می خورد ، اگر نتوانم از پس سوالات برآیم یک سال عقب می مانم ، حالا عقب ماندنم بماند ، جواب پدر و مادر را دادن  از جواب سوالات امتحان سخت تراست.
 
ومی افزاید : بیشتر شب های امتحان خوابم نمی برد ، در عین حال نمی توانم درس هم بخوانم ، تا کتاب را دست می گیرم ، خوابم می برد و تا به رخت خواب می روم خوابم می پرد و اضطراب امتحان نمی گذارد لحظه ای آرامش داشته باشم ، جالب تر اینکه فردا صبح سر جلسه امتحان هر آنچه را که خوانده ام  فراموش می کنم.
 
در شب های امتحان اضطراب غول بی شاخ و دمی است که از ناکجا آباد ذهن سر بر می آورد و افکار دانش آموزان را با تمام توان در پنجه های پر التهابش می فشارد ، اما اضطراب از کجا سرچشمه می گیرد…
اضطراب دانش آموزان ناشی از عدم تسلط آنها بر مفاهیم درسی است
یک کارشناس تعلیم و تربیت با اشاره به اینکه عمده ترین دلیل اضطراب دانش آموزان ، عدم تسلط آنها بر مفاهیم درسی است ، می گوید : ضعف در عملکرد معلمان ، عدم تطبیق مفاهیم کتاب های درسی با روحیات دانش آموزان وموارد دیگر سبب جدایی دانش آموزان از کتاب های درسی و عدم یادگیری مفاهیم آموزشی می شود.
کارشناس دیگری می افزاید : امتحان  بین دانش آموزان و معلمان به صورت یک خط قرمز در آمده است به طوری که معلم درس می دهد تا فقط دانش آموز در امتحان قبول شود و دانش آموز نیز درس می خواند تا فقط بتواند از پس سوالات امتحان برآید و تاکیدی بر میزان یادگیری دانش آموزان وجود ندارد.
استاد دانشگاه آزاد با تاکید بر اینکه نمره ۲۰ یکی از عوامل مهم ایجاد استرس و اضطراب در دانش آموزان است ، می گوید : بیست نمره ای است که اکثر والدین و دانش آموزان در پی آن هستند در حالیکه این نمره بیانگر یادگیری کامل توسط دانش آموزان نیست ، بلکه فقط نشان می دهد که دانش آموز مطالب کتاب های درسی خود را حفظ کرده است.
یک کارشناس با تاکید بر اینکه میزان کم اضطراب و استرس می تواند سبب افزایش تلاش دانش آموزان برای یادگیری شود ، می گوید : اضطراب ناشی از امتحانات می تواند تا ۷۰ درصد سبب کاهش یادگیری دانش آموزان شود.
۹۳ درصد از دانش آموزان در روزهای امتحان اضطراب دارند
 
دکتر لطفعلی احمدزاده  با اشاره به اینکه اضطراب یکی از مهم ترین عوامل کاهش یادگیری دانش آموزان خصوصا در مقاطع راهنمایی و متوسطه است ، می افزاید : اضطراب امتحان  یادگیری دانش آموزان را مختل کرده و سبب بروز اختلالات رفتاری همچون تیک های عصبی و پرخاشگری در آنها می شود.
 
وی اظهار می کند : بیش از ۹۳ درصد از دانش آموزان به دلیل تاکید فراوان خانواده و معلمان مدارس در روزهای امتحان دچار استرس و اضطراب هستند که این عامل درصد افت تحصیلی دانش آموزان را افزایش داده و سبب عدم ارایه کامل آموخته های دانش آموزان می شود.
 
استاد روان شناسی دانشگاه پیام نور می افزاید : حالت تهوع ، سردرد ، بی حوصلگی و کاهش اشتها از عواملی است که با بروز استرس در روزهای امتحان بین دانش آموزان بسیار شایع است.
 نظام ارزشیابی کشور سبب ایجاد استرس در دانش آموزان می شود
مدیر کل ارزشیابی تحصیلی و تربیتی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اینکه نظام ارزشیابی کشور سبب ایجاد استرس و اضطراب در دانش آموزان می شود ، می گوید : نظام آموزشی فعلی کشور بر محفوظات دانش آموزان تاکید می کند و یادگیری دانش آموزان مورد توجه قرار نمی گیرد ،  باید سیستم آموزشی کشور به سمت یادگیری هدایت شود.
حسین احمدی با تاکید بر اینکه در امتحان سرنوشت یک ساله دانش آموزان در نصف روز رقم می خورد ، می افزاید : دانش آموزان هر قدر درطول سال زحمت کشیده و درس خوانده باشند در صورتی که در ساعات امتحان ،  شرایط مناسبی نداشته باشند و به هر دلیلی نتوانند از پس سوالات امتحان برآیند ، زحمات یک ساله شان هدر می رود و همین موضوع نیز در بسیاری از موارد سبب اختلالات شدید روحی و روانی در آنها می شود.
وی با اشاره به اینکه با جایگزینی ارزشیابی توصیفی به جای ارزشیابی نمره ای ، اضطراب و استرس دانش آموزان به حد اقل می رسد ، می گوید : در حال حاضر حدود ۶ هزار دانش آموز در مقطع ابتدایی در قالب ۲۰۰ کلاس و ۱۰۰ مدرسه تحت پوشش ارزشیابی توصیفی قرار دارند ، این طرح به صورت آزمایشی در حال اجراست و چنانچه به نتایج مطلوب برسد در سال تحصیلی آینده به صورت سراسری برگزار می شود.
مدیر کل ارزشیابی تحصیلی و تربیتی وزارت آموزش و پرورش با تاکید بر اینکه جایگزینی ارزشیابی توصیفی به جای ارزشیابی کمی نیازمند اعتبارات است ، می افزاید : در حال حاضر اعتبارات لازم برای جایگزینی ارزشیابی توصیفی به جای ارزشیابی کمی و نمره ای برای تمام مقاطع تحصیلی وجود ندارد.
به جز نظام ارزشیابی که همواره با ایجاد استرس و اضطرابی که در بر دارد سبب مشکلات روحی برای دانش آموزان می شوند و فهم مطالب درسی را کاهش می دهند ، عواملی همچون تاکید خانواده ها بر نمره ۲۰، ایجاد ترس و دلهره بیجا از سوی خانواده به منظور کسب نمرات بالاتر و تاکید بیش از حد آنها درباره درس خواندن و ترس از مردودی جزء عواملی هستند که بر اضطراب دانش آموزان می افزاید و سبب بروز انواع مشکلات روحی و روانی در آنها می شود.
نظام ارزشیابی سلامت روانی دانش آموزان را به خطر انداخته است
معاون آموزش عمومی و امور تربیتی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اثرات منفی مردودی بر بهداشت روانی دانش آموزان می گوید : در حال حاضر ارزشیابی از دانش آموزان با نمره و مقیاس کمی صفر تا۲۰، سلامت روان آنها را به خطر انداخته است و میزان فهم مفاهیم درسی را به حداقل رسانده است.
سید مختار موسوی  می افزاید : ارزشیابی بر اساس نمره و مقیاس کمی صفر تا بیست حساسیت ۲۰ زدگی را در میان دانش آموزان و والدین آنها  رایج کرده  و این در حالی است که این حساسیت در کسب نمره بیست ، اهداف تعلیم و تربیت وزارت آموزش و پرورش را به خطر انداختها ست و آنها را محقق نمی کند.
کارشناسان بر آورد کرده اند که هر سال بیش از ده درصد از دانش آموزان مردود می شوند که این موضوع نشان می دهد که نظام آموزشی کشور نتوانسته است از منابع اختصاص یافته به امر آموزش و پرورش استفاده بهینه را داشته باشد ، سالانه بیش از۱۰۰ میلیارد ریال زیان به دلیل خارج شدن دانش آموزان هر یک از پایه های تحصیلی از نظام آموزشی بر کشور تحمیل می شود.
به رغم تمام مسایل و مشکلاتی همچون عدم هماهنگی مفاهیم درسی با نیازهای روزمره دانش آموزان ، عدم تناسب حجم محتوا با ساعات درنظر گرفته شده ، عدم هماهنگی محتوا با رشد ذهنی و جسمی دانش آموزان ، تغییرات مستمر محتوایی ، نامناسب بودن روش ها و امکانات آموزش و پرورش با محتوای برنامه ها که سبب افت تحصیلی و عدم یادگیری مفاهیم آموزشی توسط دانش آموزان می شوند ، دانش آموزان موظفند روزهای امتحان را با همین امکانات و موقعیت پشت سر بگذارند و موفق شوند و اما چگونه ؟
شب امتحان زمان یادگیری نیست
یک کارشناس تعلیم و تربیت  می گوید : فقط با آموزش صحیح به دانش آموزان می توان میزان اضطراب آنها را نسبت به امتحان کم کرد واز افت تحصیلی دانش آموز جلولیری کرد و این اضطراب را به هیچ وجه با جو فعلی جامعه نمی توان حذف کرد.
وی می افزاید : باید به دانش آموزان آموخت که شب های امتحان زمان یادگیری دروس نیست و در این شب ها فقط باید به مرور درسها پرداخت و در نظر گرفت که اضطراب احساسی فریب انگیز است که القاء می کند فرد از پس کاری که قرار است انجام دهد بر نمی آید ، پس در چنین شرایطی نباید  دست از تلاش و کوشش برداشت و چه بسا باید به مطالعه دروس امتحانی با جدیت بیشتر پرداخت.
وی به دانش آموزان تاکید می کند : در زمان امتحان اگر اضطراب دارند این اضطراب را مطرح کنند ، چرا که با تکرار چندین باره آن ، سختی اضطراب از بین می رود و تا حدودی  آرامش روحی و روانی که تاثیر زیادی در موفقیت دانش اموزان دارد جایگزین آن می شود.
پوربخش با تاکید بر اینکه یادداشت برداری از مفاهیم مطالب کتاب سبب افزایش یادگیری می شود ، می افزاید : بهترین روش برای ماندگار کردن آموخته ها در حافظه مرور مطالب آموخته شده قبل از خواب است.کارشناس دیگری می گوید : دانش آموزان باید سعی کنند مدتی مانده به روز امتحان کتاب درسی را به چند قسمت تقسیم کنند و هر روز قسمتی از آن را بیاموزند و آموخته های خود را در جایی یادداشت کنند تا در فرصت های مختلف بتوانند آنها را مرور کنند.
دکتر محمد مهدی خدایاری با تاکید بر اینکه عدم موفقیت  در یک امتحان به معنی شکست در تمام امتحانات نیست ، می افزاید : دانش آموزان باید پس از اتمام  امتحان داده شده  آن را فراموش کنند و فکر خود را معطوف به امتحان بعدی کنند.
یک ساعت قبل از امتحان مطالعه تعطیل
استاد دانشگاه آزاد با اشاره به اینکه فهم سوال نصف جواب است ، می گوید : دانش آموزان باید یک ساعت قبل از امتحان مطالعه درس را به طور کامل تعطیل کنند و به هیچ وجه قبل از شروع امتحان از یکدیگر سوال نپرسند چرا که  ممکن است سوالی را بلد نباشند و دجار اضطراب شوند و مطالب دیگر را نیز فراموش کنند.
وی می افزاید : دانش آموزان در جلسه امتحان وقت خود را با فکر کردن درباره سوالات مشکلی که جواب آن را نمی دانند هدر ندهند و در صورتی که پاسخ سوالی را نمی دانند آن را علامت زده و به سوال بعدی بپردازند و در پایان می توانند به اینگونه سوالات بیشتر فکر کنند و احتمالا جواب آنها را بدهند.دکتر خدایاری تاکید می کند : دانش آموزان به منظور افزایش تمرکز ، پس از دریافت برگه سوالها ابتدا با برگه ای که مخصوص پاسخهاست روی سوال ها را بپوشانند و سپس شروع به خواندن سوالها و جواب دادن به آنها یکی پس از دیگری نمایند ، اگر پاسخ سوال اول را دانستند جواب دهند و به همین ترتیب ادامه دهند.
صبحانه فراموش نشود
یک کارشناس نیز در گفتگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری مهر با تاکید بر اینکه دانش آموزان باید صبح امتحان صبحانه مناسبی بخورند و به هیچ وجه گرسنه سر جلسه امتحان ننشینند ، می گوید : دانش آموزان باید شب امتحان غذاهای سبک و پرکالری مصرف کنند ، چرا که فعالیت های ذهنی نیازمند مصرف کالری فراوان است وخوب هم بخوابند و پر انرژی در جلسه امتحان حاضر شوند .
 والدین باید شب امتحان آرامش لازم را برای دانش آموزان برقرار کنند ،  کشمش و خرما جزء منابع غذایی هستند که می توانند کالری مناسبی را در روزهای امتحان به دانش آموزان منتقل کنند.
به هر حال  روزهای امتحان با تمام سختی و مشقتی که دارد به پایان می رسد ، دانش آموان با تمام استرس ها و اضطراب ها پا به سال تحصیلی جدیدی می گذارند و یک سال پیشتر می روند اما به راستی چقدر از آموخته های خود را به کار می گیرند و یا به عبارتی دیگر آموخته هایی که با این مشقت در ذهن خود جای داده اند تا کی در ذهنشان می ماند و برایشا چه کارایی هایی دارد؟