ناتواني هاي يادگيري و مشكلات در تشخيص و درك بینایی

بینایی
اگرچه نوزادان از همان بدو تولد قدرت بینایی دارند ولی بسیار نزدیک بین هستند. تیزی حس بینایی نوزادان در بدو تولد بین ۲۰۰/۲۰ تا ۴۰۰/۲۰ است که نشان می دهد تقریباً تا ۶ متری خودشان را می بینند. این در حالی است که بچه های بزرگسال تر با قوه بینایی عادی می توانند تقریباً ۶۱ متری ۱۲۱ متری خودشان را ببینند.
نوزادان در کانونی کردن نیز مشکل دارند (کلمن و بنکس ۱۹۹۸). وقتی به صندلی در ۵/۱ متری خودتان نگاه می کنید و سپس به تخته سیاهی که در ۶ متری شما قرار دارد نگاهی کنید درجه انحنای عدسی چشمتان طوری تغییر می کند تا تصویر را در کانون نگه دارد. این در حالی است که قدرت تطابق بینایی نوزادان یک سوم قدرت تطابق بزرگسالان است. (برنر.۱۹۶۵). بهترین فاصله کانونی برای نوزادان ۱۹ سانتی متر است. نوزادان نمی توانند چشم خود را به خوبی روی اشیای دور متمرکز کنند یا به اشیا نزدیک شوند. اما همین تیزی ضعیف بینایی نوزادان نیز به آنان کمک می کند. وقتی مادر نوزاد می تواند در هنگام شیر خوردن صورت مادرش را ببیند. اما توانایی های بصری نوزادان خیلی سریع بهبود می یابند. توانایی کانونی کردن آن ها تقریباً در ۲ ماهگی نزدیک به توانایی کانونی کردن بزرگسالان می شود و ظرف یک سال تیزی حس بینایی اطفال به تیزی حس بینایی بزرگسالان می رسد. اطفال انگیزه عجیبی برای تعقیب محرکهای بصری دارند و حتی در محیطهای تاریک نیز با چشمان خود محرکها را دنبال می کنند.
فرم و ترجیح
نوزادان برخی محرک های بصری را بیشتر ترجیح می دهند و آن ها خطوط خمیده را به خطوط راست ترجیح می هند و سطوح منقوش را بیش از سطوح صاف دوست دارند. همچنین لبه ها و زاویه های دارای کنتراست زیاد را بیشتر ترجیح می دهند. نگاه های نوزادان نیز تصادفی نیست. نگاه های نوزادان تابع قواعدی است و همین قواعدند که باعث می شوند نوزادان روی کل تصویر متمرکز شوند تا جزئیاتش. الگوهای نگاه کردن اطفال تا ۸ هفتگی یا کمی بیشتر شبیه الگوی نگاه کردن بزرگسالان می شود و علاوه بر خطوط اصلی تصاویر به درون آن ها نیز توجه و دقت می کنند.
ترجیح دادن صورت ها.
برخی از بررسی ها نشان می دهند که نوزادان صورت های عادی را بیش از صورت های مغشوش تا توخالی دنبال می کنند. اما نتایج بررسی هایی که از روش های آزمایشی دیگری استفاده کرده اند نشان داد که تا ۲ تا ۳ ماهگی خبری از ترجیح چهره ها نیست. برای مثال فانتر (۱۹۶۱) دریافت اطفال ۲ تا ۳ ماهه چشمان خود را روی صورت ها بیشتر تثبیت می کنند تا روی خال هدف- روزنامه یا صفحه های قرمز- سفید یا زرد.
اطفال در ۲ تا ۴ ماهگی نقاشی صورت را به هر نقاشی دیگری ترجیح می دهند.
آیا اطفال می توانند صورت های متفاوت را تشخیص دهند؟
اطفال از همان روزهای نخست می توانند برخی صورت ها را تشخیص دهند. برخی از محققان مدعی هستند که نوزادان به صورت مادرشان بیش از صورت غریبه ها نگاه می کنند. عده ای می گویند اطفال ۲ ماهه صورت مادرشان را از صورت زنان غریبه تشخیص می دهند. اما این تشخیص و بازشناسی در ۳ ماهگی حالت دوام به خود می گیرد. اختلاف در نتایج تحقیقات می تواند معلول روش های متفاوت آزمایش اطفال خردسال باشد. همچنین اطفال برخی از صورت ها را به صورت های دیگر ترجیح می دهند. اطفال ۲ ماهه و ۱۲ ماهه به صورت های جذاب بیش از صورت های غیر جذاب خیره می شوند.
رنگ بینی
نوزادان با این که برخی از رنگها را می بینند ولی قوه رنگ بینی آنها بسیار محدود است. دلیل به دست آمدن نتایج متفاوت در آزمایش ها نیز استفاده از روش های متفاوت است. نوزادان یک روزه می توانند فرق محرک سفید و سایه های زرد-سبز را بفهمند. اطفال چهار روزه فرق قرمز و سبز را می فهمند و اطفال سه روزه محرک های رنگی را به محرک های غیررنگی ترجیح می دهند. اندازه محرک نیز مهم است چون در شرایط آزمایشی نوزادان تفاوت رنگ مستطیل ۲ سانتی متری را می فهمند ولی تفاوت رنگ مستطیلهای کوچکتر را درک نمی کنند. نوزادان در برخی نواحی طیف رنگها واکنشی در برابر رنگ نشان نمی دهند. اما تا ۲ ماهگی قوه تمیز رنگ اطفال بسیار بهبود می یابد. البته معلوم نیست آیا نوزادان رنگ ها را با همان کیفیت بزرگسالان می بینند یا خیر. ولی اطفال ۴ ماهه همان رنگ هایی را ترجیح می دهند که بزرگسالان ترجیح می دهند و به آبی و قرمز بیش از زرد خیره می شوند.
ادراک فضا و عمق
آیا دنیای بچه های خردسال دوبعدی است یا سه بعدی؟
گیبسون و واک برای آزمودن ادراک عمق اطفال آزمایش استادانه ای ترتیب دادند. آنها سکویی درست کردند که تقریبا یک متروبیست سانتی متر ارتفاع داشت و اطفال را روی آن می گذاشتند. سکوی مزبور دو بخش شیشه ای داشت. بخش اول شطرنجی بود و بخش دیگر یک سره شیشه ای. در زیر بخش کاملاً شیشه ای یک بخش شطرنجی دیگر وجود داشت که باعث می شد آن قسمت شبیه پرتگاه شود. این آزمایش که در آن به اصطلاح از پرتگاه دیداری استفاده شده بود نشان می داد که اطفال ۶ ماهه یا بزرگتر حتی وقتی مادرشان از آنها می خواهد نیز از بخش امن به بخش پرتگاه نمی روند.
اما کودکان خردسال تر چطور؟
آزمایش اطفال کم سن و سال تر با این دستگاه دشوار است چون نمی توانند چهار دست و پا بروند. با این حال وقتی نوزادان دو ماهه را روی بخش پرتگاه مانند و عمیق این دستگاه می گذاریم ضربان قلب آنها آرام است که نشانگر علاقه مندی آن ها می باشد نه ترسشان. اگرچه اطفال خردسال خیلی زود می توانند عمق را درک کنند ولی ترس از پرتگاه در شش ماهگی یا بعد از آن در آنها ایجاد می شود. این در حالی است که این ترس در سگ ها – بزها و گربه ها خیلی زودتر ایجاد می شود.
ردیابی بصری
نوزدان می توانند اشیاء متحرک را به کندی ردیابی کنند. وقتی نوزادان ۱ تا ۴ روزه در برابر یک نور ثابت نوری که به شکل مستطیل حرکت می کرد قرار می گرفتند در برابر نور متحرک از میزان مک زدن های خود کم می کردند. نوزادان سه روزه با وجود مهارت ناکافی خود مسیر هدف متحرک را دنبال می کردند. حتی در دو ماهگی می توانستند مقصد محرک های بصری را پیش بینی کنند. اگر اطفال را در برابر رایانه ای قرار دهیم که بطور ثابت تصاویری را در سمت چپ و راست صفحه نشان می دهد با نگاه کردن به جایی که تصور می کنند تصویر بعدی نمایش داده خواهد شد محل آن را پیش بینی می کنند.
روانشناسی رشد،کاپلان. ۱۳۸۱
کودکان LD و مشکلات در تشخیص و درک بینایی
متخصصان بسیاری از پژوهش های خود دریافته اند که کودکان LD اگرچه از دید کافی یا قدرت بینایی لازم برخوردارند اما مشکلاتی در تشخیص و درک بینایی دارند.
شناسایی و تصحیح این مشکلات به علت ارتباط مستقیمی که با موفقیت در توانایی خواندن از روش (نگاه کردن) دارد مورد توجه بسیاری از متخصصان کودکان استثنایی بوده است. وقتی مشکلات تشخیص و درک بینایی شدت پیدا کند (آگنوزی بینایی) نامیده می شود.
مدل ها و تئوری های دیداری
۱- نظریه گتمن
دید حرکتی visumotor-theory سال ۱۹۶۵ در مدل گتمن تاکید زیادی بر روی رشد دید داشته است و مفهوم دید در این مدل قابل مقایسه با مفهوم ادراک می باشد.
دید فرایندی است که طی آن آدمی فضا و مکان را به عنوان یک کل درک می کند که این با مفهوم بینایی و حساسیت بصری متفاوت است. در این تعریف دید شامل توانایی است که انسان با استفاده از آن می تواند جهان و رابطه خود را با آن تفسیر و تعبیر کند.
دید وسیله ای است که کارایی حواس را در یادگیری افزایش می دهد. زیرا بیشتر برداشت ما از محیط اطراف از طریق دیدار است.
تئوری دید حرکتی گتمن
گتمن معتقد است چشم ما در هنگام حرکت تصاویر بیشتری را نسبت به زمانی که حرکت نمی کنیم از جهان اطراف دریافت می کند. بنابراین معتقد است کودکانی که در دوران طفولیت در گهواره بزرگ شده اند با کودکانی که گهواره نداشته اند در سنین بالاتر دو دید مختلف از زندگی خواهند داشت. زیرا کودک به دلیل حرکت گهواره زوایای دید بیشتری از محیط خود دارد و از اجسام اطراف خود اطلاعات بیشتری در مغزش جمع آوری نموده است. در نتیجه در مراحل یادگیری با توجه به معلومات قبلی در مغز خود در ایجاد طرحواره های اولیه موفق تر خواهد بود.
بنابراین بالا و پایین پریدن کودکان- تاب بازی- سرسره بازی- الاکلنگ و سایر وسایل و بازی های حرکتی تغییرات مثبتی در کارکرد ادراک دیداری بوجود می آورند.
دیدن اجسام مختلف مانند: یک مکعب- یک تخم مرغ- یک اتومبیل و… از زوایای مختلف و رسم تصویر این اجسام به اشکال متفاوت در بالا بردن دید حرکتی کودک بسیار مؤثر می باشد.
مشکلات ناشی از ضعف در دید حرکتی گتمن
۱- ضعف در ادراک بینایی
۲- کندی حرکات
۳- رسم خطوط به صورت بریده بریده
۴- ضعف در تجسم فضایی
۵- وجود مشکل در روان خوانی و نارسانویسی در دوران دبستان
نحوه رفع این مشکلات
تشخیص نقاط ضعف و سپس طرح بازی و فعالیت هایی که کودک بتواند جهان را بعنوان یک کل درک نماید و حرکات دنیای اطرافش را یکپارچه ببیند.
مشکلات فردی و اجتماعی ناشی از ضعف دید حرکتی
نگرش کودک نسبت به زندگی مقطعی و غیر منسجم می باشد. این افراد مغرور- خود پسند- افسرده- غمگین- ناراضی و ناآرام می شوند.
مزایای قوت در دید حرکتی
احساس رضایت از زندگی
داشتن دید والایی از این عالم و خالق هستی
۲- مدل کرک (مدل هنجار- مرجعی)
کرک و همکارانش برای این که بتوانند با روشی منظم توانایی و ناتوانی کودک را مشخص کنند، با توجه به تفاوت های درونی کودکان و بر اساس نظریه ارتباط کلاس ((آزگود)) آزمونی را تهیه کردند، که کودکان ۳ تا ۱۰ ساله را از طریق دو کانال ارتباطی اصلی یعنی: ارتباط بینایی حرکتی و شنوایی کلامی، می سنجد.
این آزمون ایلی نویر یا (ITPA) نام دارد. که ۱۲ خرده آزمون دارد.
– در این آزمون دو سطح مجسم کننده یک نشانه یا نماد به جای یک شیء یا فکر قرار می گیرد.
– در سطح اتوماتیک یا خودکار محرکهای بینایی و شنیداری تکمیل می گردند. یعنی از دیدن قسمتی از یک محرک به کل آن پی می بریم.
خرده آزمون های سطح مجسم کننده مربوط به حیطه دیداری:
۱- آزمون دریافت بینایی (به نمادهای بینایی معنی می بخشد و آنها را تجزیه و تحلیل می کند.)
۲- آزمون تداعی بینایی- حرکتی (بتواند یکی از ۴ تصویری که تصویر وسط را احاطه کرده و بیشترین ارتباط و شباهت را با تصویر وسط دارد، مشخص کند.)
خرده آزمون های سطح اتوماتیک یا خودکار مربوط به حیطه دیداری:
۱- آزمون تکمیل بینایی (استنتاج کل از جزء- کودک بتواند با دیدن قسمتی از یک تصویر شکل موردنظر را درک کند و نام آن را بگوید.)
۲- آزمون توالی حافظه بینایی (تصاویر را به ترتیب ببیند- ترتیب آن را به هم بزنیم و او بتواند دوباره به همان ترتیب اولیه مرتب کند.)
تشخیص مشکلات در حیطه دیداری از طریق آزمون های مختلف امکان پذیر می باشد.
۱- وکسلر
۲- بندر گشتالت (آزمونی بصری- حرکتی می باشد.) ادراک دیداری
۳- فراستیک
۴- آزمون دیترویت (DITA)- تضادهای تصویری فراخنای دقت دیداری در اشیا- حافظه طرح و علایم- فراخنای دقت دیداری در حروف
۵- کیم کاراد (حافظه دیداری را می سنجد).
۶- ایلی نویز یا (ITPA).
– آزمون های غیر رسمی: آزمون خواندن- املاء نویسی و ریاضی نیز نقاط ضعف در حیطه دیداری را نشان می دهند.
آزمون وکسلر و نحوه تشخیص مشکلات در حیطه دیداری:
از طریق مقیاس های عملی وکسلر که توانایی یکپارچه کردن محرک های ادراکی و بینایی و شنوایی و…) با پاسخ های حرکتی مناسب را می سنجد.
خرده آزمون
۱- تکمیل تصاویر: PICTURE COMPLETION
دقت دیداری- درک کل و ارتباط آن با اجزای کل- توانایی مفهوم سازی دیداری توانایی تمیز دیداری
نمره بالا: توانایی زیاد در تشخیص اطلاعات دیداری و دارای بینایی خوبی است، این خرده آزمون نسبت به مشکلات دیداری (ادراک پریشی یا آگنوزی دیداری که همان اشکال در بازشناسی اشیاء است)، حساس است.
۲- تنظیم تصاویر: Picture arrangement
سازمان دهی دیداری- ادراک نشانه های دیداری
۳- طراحی مکعب ها: (block design  نسبت به اضطراب خیلی حساس است)
تحلیل و ترکیب روابط فضایی- هماهنگی دیداری- حرکتی
نمره بالا: درک دیداری حرکتی و فضایی بالایی دارد. نمره پایین: دشواری در یکپارچگی دیداری
۴- الحاق قطعات: object assembly
سازمان دیداری حرکتی- توانایی تمیز شکل بندی های آشنا
نمره بالا: سازمان دیداری برتر
نمره پایین: درهم ریختگی دیداری- حرکتی
۵- نماد ارقام: coding
سرعت و هماهنگی دیداری حرکتی
نمره بالا: توانایی دیداری حرکتی عالی
نمره پایین: استعداد یادگیری تداعی دیداری پایین- کارکرد دیداری- حرکتی مختل
۶- مازها: mazes
هماهنگی و سرعت دیداری حرکتی
نمره پایین: هماهنگی دیداری- حرکتی ضعیف
آزمون فراستیک و نحوه تشخیص مشکلات در حیطه دیداری:
دکتر مارین فراستیک در سال ۱۹۶۳ برای ارزیابی ۵ زمینه ادراک بینایی این آزمون را ساخت.
خرده آزمون های مورد سنجش عبارتند از:
۱) توانایی هماهنگی حرکتی- دیداری
تقویت هماهنگی چشم و دست- رفع نارسانویسی
۲) تشخیص شکل از زمینه:
تشخیص حروف و کلمات از حروف و کلمات اطرافشان- مهم برای خواندن اساس تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات- عبارات و پاراگراف ها
۳) پایداری یا ثبات شکل:
توانایی درک و تشخیص هر شکل صرف نظر از نظر اندازه، وضعیت یا رنگ آن را می سنجد –جهت تشخیص کلمات ناآشنا در زمینه ای که شکل و رنگ و اندازه آن ناآشناست ضروری می باشد.
مشکلات ناشی از ضعف در این خرده آزمون موجب عدم درک هندسه فضایی –ایجاد مشکلات در خواندن و املاء می گردد.
۴) طرز قرار گرفتن شکل در فضا: (شباهت ها و تفاوت ها)
برای درک مهارت در تشخیص محل قرار گرفتن نقطه برای هر حرف ضروری می باشد و نیز جزییات حروف نسبتاً مشابه مانند ک و گ- ف و ق و… را به خاطر بیاورد.
۵) درک روابط فضایی:
مهارت در این زمینه کودک را در تشخیص توالی حروف در یک کلمه یا توالی کلمات در یک جمله یاری می کند و نیز مشکلات وارونه نویسی و یا قرینه نویسی را نیز حل می کند. مشکلات مربوط به یادگیری ریاضیات نیز تا حد زیادی مربوط به مشکل در این آیتم می باشد.
تشخیص مشکلات در ادراک دیداری از طریق بندر گشتالت:
۱) صرف وقت اضافی برای تکمیل طرح ها
۲) ایجاد تکیه گاه برای طرحها با گذاشتن انگشتان خود روی آنها به هنگام کشیدن طرحها
۳) از حفظ کشیدن طرح پس از اولین نگاهی که به آن می اندازد.
۴) بازبینی و بررسی مکرر تعداد نقاط –با وجود این نداشتن اطمینان به درستی تعداد نقاط که باید در طرح گنجانیده شود.
۵) چرخاندن برگ کاغذ یا خودکارت بندر برای اینکه آسانتر بکشد.
۶) نشان دادن نارضایتی در مورد طرح هایی که به خوبی کشیده نشده اند همراه با تلاش مکرر برای اصلاح آنها
– این موارد می تواند در اثر (دریافت نادرست اشکال در ادراک دیداری) باشد.
بعد از تشخیص مشکل درهر یک از زمینه های حیطه دیداری با استفاده از تمرینات مختلفی که برای رفع این مشکلات طراحی شده اند – سعی در برطرف کردن آن می کنیم.