بررسي كارايي بازار سرمايه 2

پژوهش علمی تلاشی است نظامدار برای پاسخ دادن به پرسشهای خاصی که حل شدنی باشد (اما نتوان فوری و با سرعت بدانها جواب داد) با آنکه همه شاخه های علوم متفاوت از یکدیگرند و فنون پژوهش علمی نیز ممکن است از یک علم به علم دیگر به گونه قابل ملاحظه ای متفاوت باشد اما ساختار همه آنها متکی به یک نظام منطقی است و در همه آنها یک فلسفه مشترک به نام ((روش علمی)) وجود دارد . آنچه مسلم است اینست که روش علمی ، شکل خاص و نظام مندی است که همواره به دنبال حقیقت است ، حقیقتی که از طریق ملاحظات منطقی معین می شود . به عبارت دیگر روش علمی به دنبال روابط درونی سیستماتیک بین واقعیتها از طریق آزمایش ، مشاهده ، بحث و تفسیرهای منطقی از روی اصول قابل قبول می باشد که نتیجه آن کشف روابط پدیده هاست .

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

مراحل تحقیق
روش علمی در تحقیقات دارای مراحلی به شرح زیر می باشد :
۱-    تنظیم مسأله پژوهش (طرح موضوع)
۲-    تدوین فرضیه
۳-    گردآوری داده ها
۴-    تعریف متغیرها
۵-    تجزیه و تحلیل آماری
۶-    تعمیم نتایج پژوهش
مسأله پژوهش (طرح موضوع)
پژوهش علمی همواره با نوعی مسأله آغاز می شود ، هدف آن پیدا کردن جواب مسائل با استفاده از روشهای علمی است که در خصوص این مسائل یا موضوعات ، ویژگیهایی از قبیل ((قابلیت انجام)) و ((ارزش انجام شدن)) مطرح می باشد .
در تحقیق حاضر ، موضوع یا مسأله عبارت است از ((بررسی کارایی اطلاعاتی بورس اوراق بهادار مشهد)) .
این موضوع از این جهت مورد توجه قرار گرفته که کارایی بورس عامل مهمی در جهت جذب سرمایه های سرگردان و هدایت آنها به سمت اقتصاد و تولید می باشد و از طرف دیگر در امنیت بازار بورس و همچنین در برقراری رابطه عادلانه بین بازار و افرادی که با آن در ارتباط هستند نقش عمده ای ایفا می کند .
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

تدوین فرضیه
محقق پس از تأمل درباره مسأله و پس از بررسی تجارب مقدماتی درباره جواب های ممکن و سرانجام پس از مشاهده پدیده های مربوط ، برای مسأله جواب موقتی تدوین می کند . این جواب موقتی که فرضیه نامیده می شود ، ممکن است یک حدس مبهم یا یک جواب بالقوه مستدل باشد . به بیان دیگر ، فرضیه یک بیان مبتنی بر حدس یا پیشنهاد موقتی درباره رابطه متغیر یا متغیرهاست و در واقع همان چیزیست که پژوهشگر به دنبال اثبات آن است . هر تحقیق یا پژوهشی ممکن است یک یا چند فرضیه داشته باشد و محقق بایستی این فرضیات را بر مبنای اهمیت و مربوط بودن طبقه بندی نموده و روشهای تحقیقی مورد نظر را جهت آزمون آنها به کار بندد .
فرضیه مطلوب دارای یکسری ویژگیها از جمله موارد زیر می باشد :
۱-    آزمون پذیر باشد
۲-    با سایر فرضیه ها در زمینه موضوع مورد مطالعه هماهنگی داشته باشد
۳-    مربوط باشد
۴-    حتی الامکان روشن و صریح باشد
۵-    آزمون آن ، اقتصادی باشد (از نظر زمانی ، مالی و انسانی مقرون به صرفه باشد) .
تحقیق حاضر دارای یک فرضیه اصلی و دو فرضیه فرعی می باشد که ذیلا” به شرح آنها می پردازیم :
فرضیه اصلی
 ((بازار سرمایه در بورس اوراق بهادار مشهد از لحاظ اطلاعاتی در سطح ضعیف کارایی می باشد)) .
به منظور اجرایی کردن و انجام آزمون فرضیه اصلی ، فرضیه دیگری از آن استخراج می شود که نتیجه آزمون
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

این فرضیه ارتباط مستقیم با رد یا تأیید شدن فرضیه اصلی دارد بدین صورت که اگر فرضیه فرعی که در زیر می آید تأیید شود در واقع فرضیه اصلی مورد قبول قرار می گیرد و بالعکس .
فرضیه فرعی
 ((تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمت سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار مشهد مستقل از یکدیگرند )) .
علت انتخاب و استخراج این فرضیه را می توان در ادبیات موضوع جستجو کرد . همانطوری که در بخش ادبیات موضوع به تفصیل بیان شد در صورتیکه بازار بورس اوراق بهادار در سطح ضعیف از کارایی اطلاعاتی باشد ، قیمت سهام منعکس کننده اطلاعات تاریخی می باشد ، بنابراین در چنین بازاری ، امکان پیش بینی قیمت آینده سهام ، براساس مطالعه رفتار آن در گذشته ممکن نیست . به عبارت دیگر تغییرات پی در پی قیمت سهام مستقل از هم بوده و رابطه منطقی و معنی دار بین آنها وجود ندارد . اگر این رابطه وجود داشته باشد می توان آن را به آینده تعمیم داده و قیمتهای آتی را با مطالعه روابط گذشته بین قیمتهای سهام پیش بینی کرد که در این صورت فرضیه تحقیق تأیید نمی گردد . فرضیه فرعی دوم که برای تحقیق حاضر در نظر گرفته شده و در زیر به آن اشاره شده ، ارتباط مستقیم با فرضیه اصلی ندارد بلکه ما را در انتخاب روش آزمون یاری می کند به بیان دیگر تأیید یا رد فرضیه فوق ، فقط دایره انتخاب ما را از بین روشهای آماری (پارامتری یا ناپارامتری) مشخص می نماید بطوریکه اگر فرضیه زیر تأیید شود ما می توانیم از روشهای آماری پارامتری برای آزمون فرضیه اصلی استفاده کنیم و در صورت رد شدن فرضیه ، روشهای پارامتری مناسب برای آزمون فرضیه اصلی نیست و ما ملزم به استفاده از روشهای آماری ناپارامتری خواهیم بود .
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

فرضیه فرعی دوم به صورت زیر تعربف می شود :
((تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمت سهام دارای توزیع تقریبا” نرمالی می باشد)) .
مطلب دیگری که در این تحقیق به آن توجه شده است اینست که به جای تغییرات قیمتها از تغییرات لگاریتم قیمتها استفاده شده است . هدف از انتخاب تغییرات لگاریتم قیمتها به جای تغییرات خود قیمتها این است که ((اولا” تغییرات در لگاریتم در واقع نشاندهنده بازدهی است که به طور مستمر و با ارزش مرکب از نگهداری اوراق بهادار در همان مقطع حاصل می شود ثانیا” برای تغییرات کمتر از ۱۵%± تغییرات در لگاریتم بسیار نزدیک به در صد تغییر قیمت است و برای راحتی کار بهتر است به در صد تغییرات توجه شود))  .
جامعه و نمونه آماری
به منظور بررسی دقیق موضوع تحقیق و استفاده مطلوب از نتایج و همچنین به جهت تعمیم نتایج بدست آمده ، لازم است جامعه مورد تحقیق مشخص گردد . در مورد جامعه تعاریف متعددی شده که به یکی از آنها اشاره می گردد :
((جامعه بزرگترین مجموعه از موجودات است که در یک زمان معین مطلوب مه قرار گیرد)) .
هر چه جامعه انتخابی با موضوع تحقیق هماهنگی بیشتر داشته باشد ، در واقع باعث خواهد شد که محقق در جمع آوری اطلاعات مورد نظر با اطمینان بیشتری اقدام نماید و در نهایت تعمیم نتایج به دست آمده به آن جامعه بهتر و دقیقتر صورت خواهد گرفت با توجه به توضیحات مطروحه در بالا ، جامعه آماری به صورت زیر

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

تعریف می گردد :
((جامعه آماری عبارتست از تعدای از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند)) . این صفت مشخصه صفتی است که بین همه عناصر یا اعضای یک جامعه آماری مشترک بوده و باعث تمایز آن جامعه آماری از سایر جوامع می باشد . در این راستا و برای انجام تحقیق حاضر ، جامعه آماری مورد نظر ، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار مورد بررسی قرار گرفت و بعد از بررسی های به عمل آمده شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ، تعدادی از آنها به دلایل زیر از جامعه آماری حذف شده و نهایتا” یک نمونه ۵۰ تایی از شرکتهای پذیرفته شده در بورس به دست آمدند .
۱-    در مواردی که نماد معاملاتی شرکت برای مدت طولانی بسته شده بود .
۲-    در مواردی که سهام یک شرکت برای مدت طولانی داد و ستد نشده بود .
۳-    در مواردی که سهام یک شرکت با قیمت ثابت وحجم خیلی پایین برای مدت طولانی معامله شده بود .
 جدول شماره ۱-۳ (لیست شرکتهای انتخابی)
روش جمع آوری اطلاعات
جمع آوری اطلاعات صحیح و واقعی یکی از نکات مهم در تحقیق علمی می باشد . روشی که برای جمع آوری اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرد ، بایستی با توجه به اهداف تحقیق و نیز ویژگیهای نمونه انتخاب شود .
اطلاعات مورد نیاز به منظور آزمون فرضیات تحقیق حاضر به چند گروه به شرح زیر طبقه بندی می گردد :
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

۱- قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای انتخاب شده برای سه سال (از سال ۸۱ تا ۸۳)
۲- اطلاعات مربوط به تاریخ اعلام و مبلغ سود هر سهم برای شرکتهای فوق در دوره مورد نظر
۳- اطلاعات مربوط به افزایش سرمایه شرکتهای انتخاب شده که به سه شکل زیر مطرح می باشد :
    1-3- افزایش سرمایه از محل آورده های نقدی یا مطالبات
    2-3- افزایش سرمایه از محل اندوخته ها یا سود انباشته
    3-3- افزایش سرمایه از محل آورده های نقدی یا مطالبات و اندوخته ها یا سود انباشته به صورت توأم
از بین اطلاعات اشاره شده ، اطلاعات گروه اول یعنی قیمتهای هفتگی سهام ، داده های اصلی تحقیق را تشکیل می دهند و در واقع اطلاعات گروه های بعدی باعث تعدیل در ارقام این اطلاعات می شود . به بیان دیگر با توجه به اینکه براساس فرضیه تحقیق ، تغییرات پی در پی قیمتها مورد توجه قرار می گیرد و از طرفی این تغییرات می تواند ناشی از یکسری رویدادهای غیر مرتبط با فرضیه تحقیق (از جمله تغییرات ناشی از پرداخت سود یا افزایش سرمایه) باشد و این تغییرات روند انجام آزمون فرضیه را به انحراف بکشاند لذا ضروری است تعدیلاتی در این خصوص صورت گیرد تا اثر این رویدادهای غیر مرتبط بر قیمت سهام را خنثی نماید .
نحوه تعدیل قیمتها و فرمولهای مورد استفاده برای آن در فصل بعدی به تفصیل بیان خواهد شد . برای جمع آوری اطلاعات مربوط به قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای انتخاب شده ، از آرشیو بورس استفاده شده است . بدین صورت که از ۱۵۶ هفته (از سال ۸۱ تا ۸۳ ) ، قیمتهای روز چهارشنبه به عنوان قیمت هفته برای تمامی شرکتهای انتخاب شده ، استخراج شده . ضمنا” برای شرکتهایی که در روز چهارشنبه معامله ای نداشتند و یا در روز فوق با تعطیلی بورس مواجه بودیم قیمت روز یا روزهای قبل به ترتیب جایگزین شده و اگر در یک هفته
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

خاصی هیچ معامله ای روی سهام شرکتی صورت نگرفته بود قیمت هفته قبل جایگزین شده است . در مرحله بعد ، از آنجائیکه تعداد داده ها خیلی زیاد بود و همچنین به صورت دستی جمع آوری شده بود و به جهت جلوگیری از هر گونه خطا ، تمامی اطلاعات ، وارد برنامه صفحه گسترده Excel شده و از طریق همین برنامه برای تک تک شرکتها ، نمودارهایی شامل تمام قیمتهای پنج سال شرکت تهیه و در صورت مشاهده موارد افزایش یا کاهش غیر معمول پس از یادداشت مورد مذکور ، مجددا” به آرشیو مراجعه شده تا در صورت اشتباه در استخراج اطلاعات ، تصحیح گردد .
برای جمع آوری اطلاعات گروه ۲ و ۳ یعنی اطلاعات مربوط به زمان و مبلغ سود سهام و افزایش سرمایه ، از نرم افزار (بانک اطلاعاتی) دنا سهم و نرم افزار صحرا استفاده شده است . ضمن اینکه در مواردی هم که داده ها از نظر ظاهری غیر صحیح به نظر می رسید به پرونده شرکتها در کتابخانه بورس اوراق بهادار مراجعه شده و از نزدیک اطلاعات مورد نظر مشاهده و رفع ابهام گردیده است .

متغیرهای تحقیق و اصلاح داده ها
در این تحقیق ، با متغیرهای مختلفی از جمله سود سهام ، افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده های نقدی ، افزایش سرمایه از طریق سهام جدید و همچنین قیمت سهام سر و کار داریم ، اما متغیر اصلی مورد استفاده به منظور تست فرضیات و یا به عبارت دیگر ، داده های اصلی تحقیق عبارتند از تغییرات پی در پی قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای انتخابی . این داده ها نیز به نوبه خود دستخوش یکسری اصلاحات شده اند که نهایتاً داده های اصلاح شده به عنوان متغیر نهایی مورد استفاده قرار گرفتند .

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

اصلاح داده ها
۱- اصلاح داده ها در مواقعی که سود نقدی سهام از طرف شرکتها اعلام شده بود :
موقعی که سود نقدی سهام اعلام می شود فرض بر این است که قیمت سهام در بازار تحت تأثیر قرار گرفته و کاهش می یابد بنابراین برای خنثی کردن اثر این رویداد که ارتباطی به فرضیه تحقیق ندارد داده ها از طریق فرمول زیر تعذیل شده اند :

که در آن :
Pj,t+1  = قیمت سهام j در هفته t+1 که در آن هفته سود پرداخت شده
Pj,t= قیمت سهام j در هفته t یعنی یک هفته قبل از پرداخت سود
بنابراین اختلاف یا تفاوت لگاریتم طبیعی قیمتها برای دو هفته فوق به صورت زیر انجام می شود :

البته نکته قابل توجه این است که این تعدیل در قیمت ، فقط در مقایسه قیمت هفته قبل می باشد به عبارت دیگر سهام در هفته ای که سود اعلام شده یا افزایش سهام صورت گرفته دارای دو قیمت می باشد ، اولی قیمتی است که تغییر آن با قیمت هفته قبل سنجیده می شود و این همان قیمت اصلاح شده می باشد و دومی قیمتی است که تغییر آن با قیمت هفته بعد مورد نظر می باشد و این همان قیمت واقعی سهم است که در تابلوی قیمتهای بورس اوراق بهادار مشاهده می گردد .

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

۲- اصلاح داده ها در مواردی که افزایش سرمایه از محل سود انباشته یا اندوخته ها صورت گرفته باشد :
شرکتها همواره بخشی از سود سالیانه خود را تحت عنوان اندوخته ها و یا سود انباشته کنار گذاشته و مابقی آن را بین سهامداران توزیع می نمایند . در مقاطعی شرکتها سرمایه خود را از محل سود انباشته یا اندوخته ها و از طریق صدور سهام جایزه افزایش می دهند که این افزایش سرمایه فقط ترکیب حقوق صاحبان سهام را تغییر می دهد و این افزایش باعث تغییر در قیمت سهام می شود . به منظور محاسبه تغییرات بدون تأثیر افزایش سرمایه بایستی قیمتهای جدید به صورت زیر اصلاح و تعدیل شود :

A = نسبت افزایش سهام
بنابراین اختلاف لگاریتم قیمتها برای دو هفته فوق از فرمول زیر محاسبه می شود :

۳- اصلاح داده ها در مواردی که افزایش سرمایه از محل آورده های نقدی یا مطالبات صورت گرفته باشد :
در مقاطعی شرکتها سود خود را از طریق صدور سهام جدید افزایش می دهند این افزایش سرمایه که به صورت سهام جدید و حق تقدم می باشد باعث تغییر در قیمت سهام می شود . به منظور محاسبه تغییرات بدون تأثیر افزایش سرمایه بایستی قیمتهای جدید به صورت زیر اصلاح و تعدیل شود :
P = قیمت اسمی هر سهم
A= نسبت افزایش سهم

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

در نتیجه اختلاف لگاریتم طبیعی قیمتها برای دو هفته فوق به صورت زیر محاسبه می گردد :

۴- اصلاح داده ها در مواردی که افزایش سرمایه از دو محل مطالبات و آورده های نقدی یا اندوخته ها و سود انباشته به صورت توأم صورت گرفته باشد . اگر شرکتی در یک مقطع افزایش سرمایه به طور همزمان از دو محل فوق داشته باشد اطلاعات با استفاده از فرمول زیر اصلاح می شود :

A = نسبت افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده های نقدی
َA = نسبت افزایش سرمایه از محل اندوخته ها و سود انباشته
P = ارزش اسمی هر سهم
در نتیجه خواهیم داشت :

روشهای آماری مورد استفاده
بعد از جمع آوری اطلاعات از نمونه مورد نظر برای پردازش آنها و رسیدن به نتایج منطقی لازم است که روش آماری مناسب در آن تحقیق به کار گرفته شود تا بتوان بر اساس روشهای فوق به استخراج نتایج منطقی دست
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

پیدا کرده و این نتایج را به جامعه مورد نظر تعمیم داد . به همین منظور و با توجه به موضوع تحقیق و فرضیه های مطرح شده و اینکه فقط با یک متغیر سر و کار داریم روش آزمون خود همبستگی از طریق سریهای زمانی  روشی مناسب می باشد اما از آنجائیکه این روش جزو روشهای پارامتری است بنابراین قبل از انجام أن ملزم به تست داده ها به منظور اطمینان از نرمال بودن توزیع آنها می باشیم لذا ابتدا نرمال بودن داده ها براساس آزمون کولموگروف – اسمیرنوف  انجام می گیرد که در زیر به اختصار توضیح داده می شود :
أزمون کولموگروف – اسمیرنوف
همانطور که اشاره آزمون کولموگروف – اسمیرنوف جهت نرمال بودن داده می باشد . این آزمون صرفاً به جهت تعیین روش آماری قابل استفاده برای فرضیه اصلی می باشد ، بطوریکه اگر توزیع داده ها نرمال باشد از روش پارامتری می توانیم استفاده کنیم و در غیراینصورت بایستی از روشهای آماری ناپارامتری استفاده شود . برای انجام آزمون فوق ابتدا داده ها را که تغییرات قیمتها هستند با استفاده از فرمول زیر همگن یا به اصطلاح استاندارد می نمائیم :

که در این فرمول :
     Zi= مقدار استاندارد شده
    Xi= تغییرات قیمت سهام i
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

        µX = میانگین لگاریتم تمامی تغییرات قیمت
    v= انحراف معیار توسط ضریب همبستگی دنباله داده ها
در نتیجهi Z دارای توزیع نرمال استاندارد با میانگین صفر و واریانس یک خواهد بود ، اگر Xi  ها دارای توزیع نرمال باشد ، در حالت نمونه ایi Z  ها به صورت زیر محسوب می شود (مثلاً برای همین نمونه ۵۰ تایی تحقیق حاضر) :

که در آن :
Xi=مقدار نمونه ای تغییر قیمت سهام مربوط به هفتهi ام
X= میانگین مقادیر نمونه ای تغییرات قیمت سهام
S = برآورد خطای معیار مربوط به تغییرات قیمت سهام نمونه ای
حال می خواهیم آزمون فرض را به صورت زیر انجام می دهیم :
H0= تغییرات لگاریتم قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای نمونه انتخاب شده دارای توزیع نرمال می باشد .
H1= تغییرات لگاریتم قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای نمونه انتخاب شده دارای توزیع نرمال نیست .
برای انجام این آزمون ، آماره ای به شکل زیر تعریف می شود :

که در آن :

بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

F(x) = تابع توزیع نرمال استاندارد شده
S(x) = تابع توزیع تجربی (یا نمونه ای) مربوط به متغیرها
KS = حداکثر فاصله بین F(x) و S(x)
قاعده تصمیم گیری به این شکل است که در سطح معنی داری   α، اگرKS محاسبه شده در فوق از مقدار أن در جدول کولموگروف – اسمیرنوف بزرگتر باشد یا سطح معنی داری محاسبه شده از α ی در نظر گرفته شده ، کمتر باشد ، فرضیه رد می شود . بعد از اینکه آزمون فوق انجام شد و نرمال بودن توزیع داده ها مشخص گردید در مرحله بعد آزمون خود همبستگی با استفاده از سریهای زمانی انجام خواهد شد که در زیر به تشریح آن می پردازیم :
آزمون خود همبستگی – سریهای زمانی
در اینجا به بررسی و تعیین استقلال تغییرات متوالی لگاریتم قیمتهای سهام با استفاده از روش خود همبستگی بین مشاهدات می پردازیم : خود همبستگی  بین  Xtو  Xt-rبه صورت زیر تعریف می شود :

پس از محاسبه مقادیر فوق با استفاده از علامت خود همبستگی های به دست آمده نسبت به سریهای زمانی مختلف می توان اطلاعاتی در ارتباط با خود همبستگی به دست آورد که مهم ترین آن بررسی صفر بودن تک تک ضرایب خود همبستگی در مقابل مخالف صفر بودن آنهاست و دیگری در نظر گرفتن کل γ t ها و بررسی
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

مخالف صفر بودن أنهاست .
الف : انجام آزمون فرض زیر
 H0= به ازای t مشخص  γ t برابر صفر است .
H1=به ازای t مشخص  γ t مخالف صفر است .
برای تست این آزمون از آماره زیر استفاده می شود :

ب : بررسی آزمون فرض زیر نیز در مرحله بعد انجام می شود :
H0= به ازای تمامیt ها ،  γ t ها ،برابر صفر است .
H1= حداقل یک  tوجود دارد که به ازای آن ،  γ t برابر صفر نیست .
آماره آزمون مورد استفاده به قرار زیر است :

که در آن :
= N – d   n 
N = تعدادکل مشاهدات
d = درجه تفاضل گیری (تعداد دفعاتی که تفاضل گیری کردیم)
m = تعداد حداکثر وقفه های در نظر گرفته شده
بررسی کارایی بازار سرمایه….                                             فصل سوم – روش تحقیق

γ t = ضریب خود همبستگی در وقفه t
Q دارای توزیع تقریبی (کای دو – x² ) با m-p-q درجه آزادی است که در اینجا p وq هر دو صفرند .
در ادامه آزمون در ارتباط با استقلال تغییرات قیمتها از یکدیگر ، در صورتیکه تعداد پنج نوع سهم یا بیشتر ، در هفته ای دارای ضریب خود همبستگی معنی داری باشند ، فرض استقلال در سطح اطمینان در نظر گرفته شده (۹۵%) رد می شود . در اینجا توزیع دوجمله ای را با احتمال ۵% در نظر گرفته ایم که از طریق زیر محاسبه شده است :
توزیع دوجمله ای دارای انحراف معیار به شکل زیر است :

از توزیع نرمال داریم که انحراف معیار رد شده ها (شکست ها یا به اصطلاح عدم موفقیت ها) ، ۶۴/۱ است و اگر مجموع ضرایب غیر قابل قبول از                 بیشتر شود ، فرض رد می شود حال که n برابر ۶۰ و P برابر ½ را جایگزین نمائیم خواهیم داشت                     ، یعنی اگر تعداد رد شده ها از ۶ بیشتر باشد در سطح اطمینان ۹۵% فرضیه اصلی رد می شود .

   

 

بررسی کارایی بازار سرمایه ….                                        فصل چهارم – تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه
در این فصل به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته ، فرضیات مطرح شده و نهایتاً اطلاعات استخراج شده از نرم افزار SPSS نیز در قالب جداول ارائه خواهد شد .
همانطوریکه در فصل قبلی توضیح داده شد اطلاعات مربوط به سهام شرکتهای نمونه برای ۱۵۶ هفته (۳ سال) از اول سال ۱۳۸۱ لغایت آخر سال ۱۳۸۳ استخراج شده و سپس این ارقام وارد صفحه گسترده Excel گردید .با استفاده از نرم افزار فوق از تمامی داده ها (۷۸۰۰=۵۰×156) لگاریتم طبیعی گرفته شد و در نهایت تفاوت لگاریتم قیمتهای هر هفته با هفته قبل از خود (با استفاده از نرم افزار Excel )محاسبه گردید . اطلاعات مورد نظر به ترتیبی که در فصل سوم مطرح شد در مواردی که نیاز به تعدیل داشتند بر اساس فرمولهایی که در همان فصل اشاره شد ، بر حسب نوع اتفاق و رویدادی که قیمتها را تحت تأثیر قرار داده بودند ، صورت گرفت . بطوریکه برای تمامی شرکتهای انتخابی و برای ۳ سال (۱۳۸۱ تا ۱۳۸۳) کلیه اطلاعات مربوط به پرداخت  سود نقدی سهام شامل تاریخ تصویب ، تاریخ پرداخت و منبع سود و همچنین اطلاعات مربوط به افزایش سرمایه شرکتهای انتخابی شامل تاریخ تصویب ، میزان افزایش سرمایه در کل و درصد افزایش سرمایه به تفکیک منبع افزایش (۱- افزایش سرمایه از محل اندوخته ها و سود انباشته .۲- افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده های نقدی ) از طریق نرم افزار دنا سهم و سایر منابع اطلاعاتی از جمله پرونده شرکتها (موجود در کتابخانه بورس اوراق بهادار) جمع آوری شده و با کمک صفحه گسترده Excel و با اعمال فرمولهای مربوطه ، تعدیلات لازم جهت خنثی نمودن اثرات روبدادهای فوق بر روی قیمتها صورت گرفت . جدول کامل اطلاعات مربوط به تاریخ و مبلغ سود نقدی سهام برای تمامی شرکتهای انتخابی به تفکیک سال های مورد بررسی (۱۳۸۱تا۱۳۸۴) در پیوست شماره دو و جدول اطلاعات مربوط به افزایش سرمایه  شرکتهای انتخابی به تفکیک دوره های یک ساله از ۸۱ تا ۸۳ در پیوست شماره سه ارائه شده است .
بررسی کارایی بازار سرمایه ….                                        فصل چهارم – تجزیه و تحلیل داده ها

انجام آزمون کولموگروف – اسمیرنوف به منظور تست نرمال بودن توزیع داده ها
پس از تعدیل داده ها ، آنها را جهت تست نرمال بودن توزیعشان ، وارد برنامه SPSS نموده ، فرضیه مربوطه را مورد آزمون قرار دادیم . همانطوریکه گفته شد فرضیه نرمال بودن توزیع داده ها (تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمتها) دارای فرضهای H0 وH1 به شرح زیر می باشد :
H0 : تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای انتخابی دارای توزیع نرمال است .
H1 : تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای انتخابی دارای توزیع غیر نرمال است .
فرضیه فوق از طریق آزمون کولموگروف – اسمیرنوف تست شده که آماره آزمون آن به شرح زیر می باشد :
                                       

KS = Max    F(x) – S (x)
که در آن :
F(x) = تابع توزیع نرمال استاندارد شده .
S(x) = تابع تجربی (یا نمونه ای) مربوط به متغیرها .
همانطوریکه اشاره شد در انجام این آزمون از نرم افزار SPSS استفاده شده است . نتایج این آزمون در پیوست ۳ آمده است .
در پیوست ۳ اطلاعات مربوط به داده های تک تک شرکتهای انتخابی شامل میانگین ، انحراف استاندارد ، KS
محاسبه شده توسط آزمون و همچنین نتیجه آزمون (نرمال یا غیر نرمال بودن توزیع داده ها) مشخص شده است. در فصل سوم توضیح داده شد که اگر KS محاسبه شده از آلفای در نظر گرفته شده (۵%) کمتر باشد

بررسی کارایی بازار سرمایه ….                                       فصل چهارم – تجزیه و تحلیل داده ها

فرض H0 رد شده و فرض مقابل یعنی غیر نرمال بودن توزیع داده ها اثبات می گردد ، حال آنکه نتایج آزمون نشان می دهد که KS محاسبه شده برای تک تک شرکتها از آلفای در نظر گرفته شده یعنی ۵% بزرگتر بوده و در نتیجه فرض H0 یعنی نرمال بودن توزیع داده ها برای تمامی شرکتهای انتخابی به اثبات رسیده است . به عبارت دیگر داده های تمامی شرکتهای انتخابی دارای توزیع نرمال می باشند .
انجام آزمون خود همبستگی از طریق سریهای زمان به منظور تعیین استقلال داده ها
با نتیجه بدست آمده از آزمون فوق یعنی اثبات نرمال بودن توزیع داده ها ، روش خود همبستگی از طریق سریهای زمانی که یکی از روشهای آماری پارامتری می باشد برای تست فرضیه فرعی اول به کار گرفته شد . فرضیه استقلال تغییرات قیمتها دارای فرضهای H0 و H1 به قرار زیر می باشد :
H0 : تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای انتخابی مستقل از یکدیگرند .
H1 : تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای انتخابی دارای همبستگی هستند .
همانطوریکه اشاره شد در صورتیکه تعداد ۵ نوع سهم یا بیشتر در فاصله زمانی یک هفته ای دارای ضریب همبستگی معنی داری باشد فرض H0 در سطح اطمینان ۹۵% رد شده و فرض مقابل یعنی غیر مستقل بودن تغییرات قیمت پذیرفته خواهد شد .
در آزمون سریهای زمانی ضرایب معنی دار ، ضرایبی هستند که بیشتر از دو برابر انحراف از معیار خودشان  باشند . عدد ۵ نیز از طریق زیر محاسبه شده است :

بررسی کارایی بازار سرمایه ….                                       فصل چهارم – تجزیه و تحلیل داده ها

بر اساس آزمون دو جمله ای ،احتمال وقوع را می توان به عنوان معیار رد فرضیه تعریف کرد و تعداد آزمایشهای رد شده همیشه به صورت یک کتغیر تصادفی در نظر گرفته می شود که دارای توزیع نرمال با میانگین nP خواهد بود . توزیع دو جمله ای دارای انحراف معیاری به شکل زیر است :
  STD(x) =
از توزیع نرمال داریم که نتایج رد شده ها (۹۵% از مجموع غیر قابل قبول ها) دارای انحراف معیار ۶۴/۱ می باشد و اگر مجموع ضرایب غیر قابل قبول بدست آمده از  1/64 بیشتر شود ، فرض H0 رد خواهد شد . با توجه به اینکه تعداد نمونه در این آزمون ۵۰ بوده و احتمال P در توزیع دو جمله ای ۲/۱ می باشد با جایگزین اعداد فوق خواهیم داشت :
=   5/8           64/= 1  1/64
یعنی اگر تعداد غیر قابل قبول ها از پنج مورد بیشتر باشد در سطح اطمینان ۹۵% فرض H0 رد می شود .
فرضیه فوق بوسیله نرم افزار SPSS مورد آزمون قرار گرفت . نتایج به دست آمده از این آزمون برای شرکتهای فوق در پیوست شماره ۳ بطور کامل ارائه شده است . در گزارشات مذکور انحراف از معیار و ضرایب خود همبستگی برای وقفه هایی از یک تا بیست هفته بصورت جداگانه برای تمامی شرکتهای انتخابی محاسبه شده ، ضمناً محدوده دو برابر خطای انحراف از معیار نیز به صورت نقطه چین عمودی مشخص گردیده است و برای وقفه هایی که علامت ستاره (همبستگی) خارج از محدوده یاد شده می باشد که در واقع ضرایب معنی دار تلقی می شوند نیز نشان داده شده است .

بررسی کارایی بازار سرمایه ….                                     فصل پنجم – نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه
تا کنون تحقیقات زیادی در خصوص بازار سرمایه و مسائل مربوط به ارزیابی عملکرد آن انجام شده است . یکی از جنبه های مهم و قابل بررسی در این مورد ، کارایی اطلاعات بازار سرمایه می باشد . تحقیقات انجام شده در این خصوص نشان می دهد که وجود یک بازار سرمایه کارا در وحله اول تصمیم گیری را برای سرمایه گذاران تسهیل نموده ، موجبات امنیت خاطر آنها را فراهم می سازد و در وحله بعد سبب رونق اقتصادی و تخصیص بهینه منابع می گردد . تحقیق حاضر به بررسی کارایی بورس اوراق بهادار در سطح ضعیف پرداخته است . در این فصل پس از نگاه اجمالی به خلاصه تحقیق انجام شده و اشاره به نتایج حاصله ، پیشنهاداتی در زمینه کارایی بازار و همچنین پیشنهاداتی جهت انجام تحقیقات بعدی ارائه می گردد .

    بررسی کارایی بازار سرمایه ….    فصل پنجم – نتیجه گیری و پیشنهادات

خلاصه فصول گذشته
تحقیق حاضر که با عنوان بررسی کارایی بورس اوراق بهادار مشهد در سطح ضعیف صورت گرفت ، شامل ۵ فصل می باشد . در فصل اول به کلیات تحقیق از جمله موضوع تحقیق ، دلایل انتخاب موضوع و اهمیت آن و همچنین تعریف واژه ها و اصطلاحات به کار رفته پرداخته شد . در فصل دوم مبانی نظری یا ادبیات موضوع تحقیق بیان شد . بدین ترتیب که با مقدمه ای کوتاه به برخی از تحقیقات انجام شده در زمینه کارایی بازار سرمایه در کشورهای مختلف و از جمله در ایران اشاره کرد و نتایج به دست آمده از تحقیقات فوق را بیان نمودیم و سپس نظریات مختلف مطرح شده در خصوص انواع بازار ، سرمایه گذاری ، فرضیه بازار کارا ، سطوح سه گانه کارایی اطلاعاتی از دیدگاه فاما به همراه نمودار مربوطه و رابطه بین این سطوح توضیح داده شد . در فصل سوم به تفصیل در مورد نحوه جمع آوری اطلاعات ، فرمولهای مربوط به اصلاح داده ها و روش تحقیق ، بحث شده و نوع آزمونهای به کار گرفته شده شرح داده شد . در فصل چهارم نیز به تجزیه و تحلیل داده ها و نحوه آزمون فرضیات تحقیق مورد بررسی قرار گرفت بدین ترتیب که ابتدا اطلاعات مربوط به قیمتهای هفتگی سهام شرکتهای نمونه از طریق فرمولهای مربوطه اصلاح و تعدیل گردید و سپس فرضیات تحقیق بر روی داده های اصلاح شده ، آزمون شد و جداول مربوط به آزمون نیز ارائه گردید که نشان می داد اولاً داده های مربوط به تمامی شرکتهای انتخابی که عبارت بودند از ((تغییرات متوالی لگاریتم قیمتها)) دارای توزیع نرمال می باشند ، ثانیاً این داده ها دارای خود همبستگی بوده و مستقل از یکدیگر نمی باشند . در نهایت در این فصل به نتیجه گیری از آزمون فرضیات پرداخته و در ادامه پیشنهاداتی در ارتباط با تحقیق انجام شده و همچنین تحقیقات آتی ارائه خواهد شد .
بررسی کارایی بازار سرمایه ….                      فصل پنجم – نتیجه گیری و پیشنهادات

نتایج حاصل از آزمون تحقیق
قبل از اینکه به نتایج به دست آمده از تحقیق حاضر بپردازیم ، فرضیات آزمون شده در این تحقیق را مرور می کنیم . در فصل سوم توضیح دادیم که در فرضیه اصلی تحقیق حاضر به شرح زیر می باشد :
((    بازار سرمایه در بورس اوراق بهادار مشهد از لحاظ اطلاعاتی در سطح ضعیف کارایی می باشد. ))
برای تست فرضیه اصلی فوق دو فرضیه فرعی نیز به شرح زیر بیان شد :
فرضیه فرعی اول :
((تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمت سهام شرکتها دارای توزیع تقریباً نرمال است .))
فرضیه فرعی دوم :
((تغییرات پی در پی لگاریتم طبیعی قیمت سهام شرکتها مستقل از یکدیگرند .))
همانطوریکه توضیح داده شد فرضیه فرعی اول فقط در جهت تعیین روش آماری قابل استفاده برای آزمون فرضیه فرعی دوم بود و نتیجه این آزمون تأثیری در نتیجه گیری برای فرضیه فرعی دوم و همچنین فرضیه اصلی ندارد . فرضیه فرعی دوم ارتباط مستقیم با فرضیه اصلی داشت بدین ترتیب که قبول یا رد شدن فرضیه فرعی فوق به طور مستقیم منجر به قبول یا رد شدن فرضیه اصلی می شد . نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل اطلاعاتی که در فصل چهارم انجام شد به شرح زیر می باشد :
از آزمون فرضیه فرعی اول دریافتیم که تغییرات پی در پی لگاریتم قیمتهای هفتگی سهام دارای توزیع نرمال می باشد و با این نتیجه گیری استفاده از آزمون خود همبستگی از طریق سریهای زمانی که یکی از روشهای آماری پارامتری می باشد میسر گردید.از آزمون فرضیه فرعی دوم با توجه به اطلاعات استخراج شده،این نتیجه
بررسی کارایی بازار سرمایه ….                  فصل پنجم – نتیجه گیری و پیشنهادات

حاصل شد که تغییرات پی در پی لگاریتم قیمتهای هفتگی سهام مستقل از هم نبوده و دارای همبستگی می باشند . این نتیجه نشان می دهد که با بررسی روند گذشته تغییرات پی در پی در قیمتهای سهام شرکتها ، امکان پیش بینی قیمتهای آتی سهام وجود دارد به عبارت دیگر یک رابطه معنی دار بین این قیمتها وجود دارد و در واقع رفتار قیمتهای سهام برای هفته های متوالی تابع فرم تصادفی نیست بنابراین با توجه به مطالب ارائه شده در فصل دوم (ادبیات تحقیق) نتیجه می گیریم که قیمت سهام در بورس اوراق بهادار انعکاس دهنده اطلاعات تاریخی نیست زیرا که اگر فقط اطلاعات تاریخی در قیمت سهام منعکس می شد نمی توانستیم قیمتهای آتی را پیش بینی نمائیم ، در نتیجه بر این اساس و نتیجه به دست آمده از ازمون فوق فرضیه اصلی تأیید نمی گردد و نتیجه می گیریم که بازار سرمایه در ایران (بورس اوراق بهادار) از نظر اطلاعاتی از سطح ضعیف کارایی برخوردار نیست . مسأله دیگری که می توان از نتایج به دست آمده استفاده کرد این است که بر اساس مطالب ارائه شده در خصوص رابطه بین سطوح سه گانه کارایی که به صورت نموداری نیز (در فصل دوم تحقیق) مطرح شد می توان گفت که بورس اوراق بهادار از کارایی اطلاعاتی در سطوح دیگر یعنی سطح نیمه قوی و قوی نیز برخوردار نمی باشد و دیگر نیازی به تست بازار سرمایه برای اثبات کارایی و یا عدم کارایی آن در سطح نیمه قوی یا قوی نیست . زیرا که سطوح سه گانه کارایی در امتداد یکدیگر بوده و کارایی در سطح پایین تر شرط لازم و نه کافی برای رسیدن به کارایی در سطح بعدی (بالاتر) می باشد ، به بیان دیگر در هر سطح از کارایی ، علاوه بر عوامل و معیارهای مطرح شده برای کارایی در سطح قبلی که بایستی تحقق یابد ، معیارها و فاکتورهای جدیدی نیز برای سطح بعدی مطرح می شود .

بررسی کارایی بازار سرمایه ….                   فصل پنجم – نتیجه گیری و پیشنهادات   

پیشنهاداتی در رابطه با تحقیق انجام شده
کارایی یا عدم کارایی بازار سرمایه به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد که جمع آوری و تشریح عوامل فوق کار سهلی نیست و ما در اینجا به برخی از مسائل فوق که ارتباط با بهبود کارایی بازار سرمایه دارد اشاره خواهیم کرد . اصولاً بازار سرمایه نمی ت.اند در یک لحظه از یک سطح کارایی اطلاعاتی به سطح بعدی وارد شود بدین معنی که سطوح مختلف کارایی نیز دارای درجاتی هستند که به تدریج حاصل می شوند و حتی عدم کارایی نیز درجاتی دارد و مفهوم آن این است که یک شرکت ممکن است با همبستگی خیلی بالایی که بین تغییرات پی در پی قیمتها دارد عدم کارایی آن ثابت شود و در مقابل برای بازار دیگری با همبستگی خیلی کم این عدم کارایی اثبات گردد یعنی اینکه بازار دوم با اندک تلاشی می تواند به کارایی در شکل ضعیف برسد .
از جمله موارد ی که در بورس اوراق بهادار می توان به آنها اشاره کرد به شرح زیر می باشند :
۱- به عنوان اولین قدم به سمت کارا شدن بازار سرمایه در بورس اوراق بهادار ، موضوع نحوه پذیرش شرکتها در بورس اوراق بهادار مطرح می شود . بورس اوراق بهادار بایستی در این خصوص باز نگری نموده و راهکار اساسی تر و علمی تر اولاً برای تشخیص شرکتهایی که صلاحیت ورود به بورس را دارند پیدا کرده و در مرحله بعد شرایط ورود به بورس را برای شرکتهای فوق تسهیل نماید .
۲- موضوع دیگری که بورس اوراق بهادار با آن مواجه است عدم شفافیت و صحت کافی اطلاعات منتشره توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس و خود بورس می باشد که شاید بهترین مثال وجود بازده غیر منتظره برای سرمایه گذاری در سهام برخی از شرکتها به علت اشتباه در پیش بینی می باشد که در نتیجه آن معاملات
بررسی کارایی بازار سرمایه ….                  فصل پنجم – نتیجه گیری و پیشنهادات

بورس اوراق بهادار دارای نوسانات زیادی می شود و در این بین عده زیادی متضرر شده و عده دیگری سودهای آنچنانی به دست می آورند که این امر امنیت و اعتبار بازار را برای سرمایه گذارانی که دارای قدرت تجزیه و تحلیل بالایی نیستند ، برداشته و میل و رغبت آنها را برای ادامه فعالیت کم می نماید .
۳- موضوع دیگری که به نظر قابل تأمل می نماید سیستم اطلاع رسانی بورس می باشد . بورس اوراق بهادار مشهد بایستی به روش های پیشرفته به متظور جمع آوری ، طبقه بندی و ارائه اطلاعات مربوط به شرکتها و معاملات بورس دست یابد تا اطلاعات مورد نیاز را به طور صحیح و کامل و به موقع در اختیار سرمایه گذاران و استفاده کنندگان قرار دهد . ضمن اینکه با انتشار سریع و به موقع اطلاعات از ایجاد قیمتهای کاذب و هر گونه فریبکاری ناشی از اطلاعات نا صحیح جلوگیری نماید .
به هر حال بورس اوراق بهادار در سه زمینه مطرح شده در ذیل نیاز به تعمق و یافتن راهکار مناسب دارد :
۱-    تربیت و جذب افراد متخصص به منظور جمع آوری و تغییر اطلاعات مربوطه
۲-    تجهیز بورس به وسایل پیشرفته مکانیزه به منظور تسریع و تسهیل در جمع آوری اطلاعات  انتشار به موقع آن
۳-    مشارکت بورس اوراق بهادار در فرایند تدوین استانداردهای گزارشگری حسابداری مشابه نهاد SEC در آمریکا
محدودیت و تنگناهای تحقیق
به هر صورت تحقیق علمی با محدودیتهایی مواجه می باشد و عمده ترین محدودیتهای این تحقیق نیز به شرح زیر عنوان می گردد :
بررسی کارایی بازار سرمایه ….                  فصل پنجم – نتیجه گیری و پیشنهادات

۱-    عدم وجود یک بانک اطلاعاتی منسجم در بورس اوراق بهادار
۲-    عدم وجود سازمان یا نهادهایی جهت پشتیبانی مادی و معنوی از انجام تحقیق
۳-    عدم پاسخگویی نهادهای ذیربط و مساعدت در دسترسی به اطلاعات مورد نیاز محقق
پیشنهاد برای تحقیقات اتی
در خصوص کارایی بازار سرمایه ، تحقیقات زیادی در ایران و سایر کشورها صورت گرفته است با این حال موضوع کارایی بازار سرمایه ، از جنبه های مختلف قابل بررسی و تحقیق می باشد . از جمله تحقیقاتی که می توان در این رابطه انجام داد عبارتند از :
۱-    بررسی کارایی عملیاتی بورس اوراق بهادار
۲-    بررسی کارایی تخصیصی بورس اوراق بهادار
۳-    بررسی نقش خصوصی سازی شرکتهای دولتی در ایران بر کارایی بورس اوراق بهادار
۴-    بررسی نقش قوانین مربوطه از جمله قانون تجارت و قانون مالیاتهای مستقیم ، در کارایی بورس اوراق بهادار