تاثیر سوء مصرف مواد مخدر بر اختلالات روانی 2

۱- تحمل        2- ماده بیشتر و طولانی تر از آنچه مورد نظر بوده مصرف می شود.
۳- ترک        4- صرف وقت طولانی برای تهیه یا مصرف ماده
۵- کنار نهادن فعالیت های شغلی و اجتماعی و تفریحی به خاطر مصرف مواد
۶- ادامه مصرف مواد علیرغم آگاهی به عوارض جسمی یا روانی آن
ترک  : عبارت است از بروز علائم جسمی، با کاهش یا قطع مصرف طولانی مدت مواد مخدر، این علائم جسمی، در مورد هر ماده اختصاصی است.
اعتیاد به ۲ دسته تقسیم می شود:
۱- اعتیاد مجاز: به وابستگی و تداوم در مصرف موادی که به عنوان دارو شناخته شده و به طور طبیعی یا مصنوعی به دست می آید و معمولاً شامل بسیاری از مواد دارویی به ویژه آرام بخش ها و خواب آورها می شودکه با تجویز پزشک یا اغلب خودسرانه مصرف می شود.
۲- اعتیاد غیرمجاز: به وابستگی فرد به مصرف همیشگی مواد و بهره گیری از عواملی که بنابر قوانین کشوری یا بین المللی غیرمجاز شناخته می شود، این امر در نتیجه ناپسندبودن مظاهر اعتیاد از دیدگاه پزشکی، بهداشتی، روانی و اجتماعی غیرمجاز تلقی می شود.
اعتیاد به هر شکلی که باشد، معمولاً طی یک دوره ۳ مرحله ای انجام می گیرد که این مراحل عبارتند از:
الف) مرحله آشنایی: در این مرحله شخص در اثر مسامحه یا تشویق دیگران یا میل به انجام کار تفریحی یا کنجکاوی یا علل دیگر مانند کسب لذت، به مصرف  مواد مخدر آشنا می شود.
ب) مرحله میل به افزایش مواد: در این مرحله، بدن هر روز به مواد بیشتری نیاز پیدا می کند و بعد از مدت ها مصرف برای رهایی از آن با امیال خود دست به مبارزه می زند.
ج) مرحله اعتیاد (بیماری):
در این مرحله، بعد از شک و تردید و شاید مدتی ترک اعتیاد شخص سرانجام به مرحله اعتیاد واقعی می رسد که اگر مواد مخدر کم یا بدون رعایت ترتیبات لازم ناگهان قطع شود نشانه های سندرم محرومیت بروز می کند. (زیان های اعتیاد، نشریه اطلاعات، ۲۶/۷/۷۹)
«عوارض اعتیاد یا سوء مصرف مواد مخدر»
از عوارض و زیان هایی که مصرف مواد مخدر بر بدن و روان انسان به جای می گذارد می توان موارد زیر را ذکر کرد:
۱- عوارض جسمی        2- عوارض شناختی        3- عوارض روانی
۴- عوارض اجتماعی        5- عوارض روانشناختی
۱- عوارض جسمی:
اگر مصرف روزانه معتاد متوقف گردد و از ۱۰ تا ۱۲ ساعت تجاوز کند، به عوارض جسمی و ناراحتیهایی عصبی، اضطراب، بیقراری، عطسه، ریزش مکرر آب از بینی و چشم، رنگ چهره تیره و کدر، بی اشتهایی، و … مبتلا می شود.
از عوارض جسمانی دیگر اعتیاد به مواد مخدر می توان به انواع بیماری های کبدی، بیماری های کلیوی، بیماری های قلبی و خونی، سوء تغذیه و عوارض ناشی از آن، پیری و مرگ زودرس ناشی از همه این عوامل اشاره کرد. لازم است بدانیم که آمار مرگ و میر ناشی از سوء مصرف مواد مخدر (به نقل از پزشکی قانونی) حاکی از افزایش تلفات بوده و به طور میانگین در ایران در سال ۱۳۷۷ هر ماه ۱۰۰ نفر در رابطه با سوء مصرف مواد مخدر جان خود را از دست داده اند.
۲- عوارض شناختی:
شامل اشکال در حافظه و از بین رفتن تمرکز و خودآگاهی و مشکل در یادگیری و وقت شناسی
۳- عوارض روانی:
سوء مصرف مواد مخدر، زیان های قابل توجهی را به فرد و جامعه وارد می سازد. یکی از این زیانها، عوارض روانی می باشد. فرد معتاد بر اثر مصرف مواد مخدر فاقد تعادل روانی است و لاابالی گری، عدم توجه به اصول و مقررات جامعه، تسلیم شدن در برابر پیشامدها، ضعف اراده، بی توجهی به مسئولیت های فردی و اجتماعی از خصوصیات رفتاری معتاد است و از لحاظ عاطفی نابالغ، عصیانگر و دارای احساسات خصومت زا هستند که احساس بی کفایتی و تنهایی می کنند. (زیان های اعتیاد، نشریه اطلاعات، ۲۶/۶/۷۹).
با ادامه اعتیاد میزان مصرف مواد و آسیب های ناشی از آن افزایش می یابد. بسیاری از معتادان نیز از عواقب اعتیاد اطلاع ندارند.
بسیاری از اوقات حالات افسردگی، اضطراب و سایر  مشکلات روانپزشکی اگر به درستی شناسایی و درمان نشوند، می توانند منجر به عود شوند.
۴- عوارض اجتماعی:
معتادان نه تنها مولد و سازنده نیستند، بلکه مصرف کننده هستند که غیر از ضرر اجتماعی هنری ندارند. فرد معتاد نسبت به اعضای خانواده و خود احساس مسئولیت نمی کند، موقعیت اجتماعی او متزلزل است. به دیگران اعتماد ندارد و به ندرت می تواند پیوندهای مستحکم عاطفی و وفاداری و تعهد داشته باشد.
(زیان های اعتیاد، نشریه اطلاعات ۲۶/۹/۷۹).
شخص معتاد، از ارزش های اجتماعی و اخلاقی تهی می شود و نمی تواند تابع قانون باشد. حالت بی تفاوتی و حتی ضد قانونی افراد معتاد سبب می شود که سیاست بازان جهان به این طبقه چشم بدوزند و آنها را عاملان جنایت و قتل و خرابی قرار دهند.
از جنبه های اجتماعی نیز ارتکاب انواع جرایم از عوارض و علل مهم اعتیاد است.
اثر زیان بار اعتیاد نیز در نسل خطرآفرین است.
بی نظمی در کار و زندگی خانوادگی و اجتماعی و عدم احساس مسئولیت و تضاد با اطرافیان و ناسازگاری و ایجاد زمینه برای برانگیختن بیمار به ارتکاب جرم، جرایم منکراتی و منافی عفت و بالاخره انحطاط اخلاقی و اجتماعی به گونه ای که آبرو  و عزت نفس فرد را از میان می برد که جزء دیگر آثار اجتماعی اعتیاد به مواد مخدر به شمار می رود.
(علل اعتیاد جوان و نوجوانان از نظر روانشناختی ………….. کوکبی، مهدی ۱۳۸۳)
تعریف و انواع مواد مخدر و روان گردان:
– تعریف دارو :
دارو تعریف های مختلفی دارد هرکس دارو را به یک شکل تعریف می کند تعریف سازمان بهداشت جهانی دارو را اینگونه تعریف می کند:
«هر ماده ای که وقتی وارد بدن موجود زنده شود موجب تغییر یا تعدیل در خاصیت یا عمل موجود زنده گردد.»
تعریف مخدرها :
تعریف سازمان بهداشت جهانی از ماده مخدر این است: «هر ماده ای که پس از وارد شدن به درون ارگانیزم بتواند به یک یا چند عملکرد از عملکردهای آن اثر بگذارد ماده مخدر است.»
این تعریف مصرف کنندگان مواد مخدر را افراد غیرطبیعی نمی داند و دارای این مزیت است که همه مخدرهای قانونی و مخدرهای غیرقانونی نظیر: هروئین و ال.اس.دی. را در بر می گیرد.
– مخدرها به لحاظ شدت خطر به ۲ گروه تقسیم می شوند:
۱- مخدرهای سبک :
در مقابل مخدر سنگین گروه بندی و اصطلاحی است که برای مخدرهای بی خطر آورده شده است.
۲- مخدرهای سنگین :
اصطلاحی است برای تعدادی از مخدرها در مقابل مخدرهای سبک به منظور آن نوع مواد مخدری است که آنها را خطرناک تلقی می شوند.
۳- مواد تنفسی: برای ایجاد سرگیجه، بی خیالی و سردرگمی.
– حلال ها (بنزین، تینر نقاشی، مواد غلط گیری)
– گازها (فرئون، نیترواکسیدها، افشانه ها)
– چسب ها (لاک، سیمان پلاستیکی، چسب هواپیما)
– شوینده ها (لکه برها، مواد خشک شویی، پاک کننده گریس)
۴- مواد توهم زا: ایجاد حالت وهم آلود، احساس شناوری، دریافت های عجیب و غریب از واقعیت، احساسات غیرعادی و شدید، هیجان، شعف.
– کانابینول ها (ماری جوانا، حشیش، THC)

تعریف مواد مخدر  یا افیونی:
مواد مخدر به چه موادی گفته می شود؟ این سئوالی است که قبل از پرداختن به انواع مواد مخدر باید به آن پاسخ داد. اصطلاحاً مواد مخدر به کلیه مواد طبیعی و شیمیایی گفته می شود که اعتیاد آور باشد. بعضی از این مواد تحذیرکننده نبوده، بلکه ممکن است ایجاد تحرک و توهم نمایند. به طور کلی مواد مخدر به موادی اطلاق می شود که مصرف آنها در انسان حالاتی غیرعادی ایجاد نماید. این حالات که عموماً لذت بخش هستند، و به صورت موقت و کاذب ایجاد می شوند. (پژوهش نو در مواد مخدر و اعتیاد، قربان حسینی، سپهر، ۱۳۶۸)
– افیون یا ماده مخدر ماده ای است که شیمیایی یا طبیعی که نیروهای روانی را تحریک می کند و از طریق آثاری که در احساسات اندیشه یا ذهن انسان می گذارد و در رفتار تأثیر می کند.
یکی از ویژگی های مواد افیونی ایجاد اعتیاد یا وابستگی است. یعنی شخص میل شدید به روزافزونی به مصرف مواد پیدا می کند.
مواد: شامل کلیه ترکیبات شیمیایی است که باعث تغییر کارکرد مغز به صورت هیجان، افسردگی، رفتار نابهنجار، عصبانیت یا اختلال در قضاوت و شعور شود.
(پیشگیری و درمان اعتیاد، عزیزی، مشهد، شابک، ۱۳۸۱)
مصرف مواد مخدر باعث تغییراتی بر سیستم اعصاب مرکزی و روان فرد می شود. در طبقه بندی DSM IV اختلال های وابسته به مواد به طبقاتی ارجاع شده اند که این نشانه ها یا نشانگان خاص را در بر می گیرند که شامل: دلیریوم مسومیت با مواد، دلیریوم ناشی از ترک مواد، زوال عقل (دمانس) پایدار ناشی از مواد، اختلال فراموشی (آمنزی) پایدار ناشی از مواد، اختلال سایکوتیک ناشی از مواد، اختلال خلقی ناشی از مواد، اختلال اضطرابی ناشی از مواد، کژکاری جنسی ناشی از مواد، و اختلال خواب ناشی از مواد می باشد. (راهنمای کاربردی ……. وزیریان، محسن ……………)
مصرف مواد برای مصرف کننده حالت لذت بخش دارد و بروز همین حالات و کیف و لذت پس از اولین مصرف –که در بعضی موارد فقط به علت کنجکاوی مبادرت به آن می گردد- باعث تداوم مصرف و اعتیاد می شود. این مواد در فرهنگ پلیس به مواد افیونی یا مکیفها معروف بودند ولی امروزه در زندان ها لفظ (مکیفها) فقط برای قرص های آرام بخش و روانگردان استفاده می شود. به طور خلاصه مواد مخدر موادی هستند که مصرف آنها در انسان حالت لذت و خوشی کاذبی به وجود می آورد، و وابستگی جسمی و روانی ایجاد نماید. (پژوهش نو در مواد مخدر و اعتیاد، قربان حسینی، سپهر، ۱۳۶۸)
تأثیرات مواد:
مواد مخدر به آن دسته از موادی گفته می شود که از طریق کشیدن، تنفس، بلعیدن، تزریق بالا کشیدن از راه بینی و جذب کردن وارد بدن فرد می شود و با سرعت های گوناگون وارد گردش خون او شده و در نهایت با ورود به مغز وی نحوه احساس، تفکر، دریافت و یا رفتار مصرف کننده را تحت تأثیر قرار می دهد و برای مصرف مواد دلایل متفاوتی دارد.
هریک از انواع مواد مخدر از قدرت ایجاد تغییرات روحی رفتاری در فرد مصرف کننده برخوردار است هر نوع ماده مخدر بر اثر تکرار مصرف باعث ایجاد اعتیاد (اجبار به مصرف به رغم مشکلات آشکار به وجود آمده) می شود. مصرف بسیاری از انواع مواد مخدر اعتیاد فیزیکی نیز به وجود می آورد (بدون تحت تأثیر میل، تحمل و ترک مواد، دچار تغییراتی متفاوت می شود). هریک از انواع مواد مخدر نوعی سم است که میزان دفعات تکرار در مصرف آن می تواند تأثیرات مضر و حتی مهلک داشته باشد.
به قول «مرک»:
«مصرف بیش از حد مواد مخدر شیوه ای است که در اغلب خودکشی ها مورد استفاده قرار می گیرد».
– تقسیم بندی مواد مخدر:
متخصصان از شیوه های متعددی برای تقسیم بندی مواد مخدر گوناگون استفاده می کنند آنچه در زیر آمده است فهرست قطعی تقسیم بندی مواد مخدر نیست اما تلاشی برای تلفیق چند سیستم تقسیم بندی در فهرستی خاص است.
۱- مواد افسرده کننده: برای تسکین، درمان اضطراب، استراحت، به خواب رفتن، تسکین تنش و دلشوره
– الکل (آبجو، شراب، مشروبات الکلی قوی)
– باربیتورات ها (آرام بخش ها مانند نمبوتال و فنوباربیتال)
– تسکین دهنده ها (والیوم، لیبریوم، تورازین)
– خواب آورها (انواع قرص های خواب آور)
۲- مواد مخدر: کنترل درد
– داروهای مخدر (تجویز داروهای مسکن قوی مانند مرفین و کدئین، هروئین، که در امریکا غیرقانونی است، اما مصرف پزشکی آن در برخی کشورهای دیگر مجاز است).
«مواد افیونی یا مواد مخدر»
انسان برای درمان بیماری های جسمی و روانی خود مبادرت به مصرف دارو برای بهبود بیماری و یا تسکینی علائم آن می کند. مواد مؤثر بر وضعیت روانی عمدتاً نه به منظور درمان و تسکین و آلام بیماری بلکه برای تغییر در رفتار و هیجانات مصرف کننده، مورد سوء مصرف قرار می گیرد.
مواد: شامل کلیه ترکیبات شیمیایی است که باعث تغییر کارکرد مغز به صورت هیجان، افسردگی، رفتار نابهنجار و عصبانیت یا اختلال در قضاوت و شعور شود.
در این پژوهش تعریف پیشنهاد شده از سوی سازمان بهداشت روانی جهانی (WHO) برای واژه «Drug» به کار گرفته شده که شامل همه مواد روان گردان است، یعنی «… هر ماده ای که وقتی توسط موجود زنده مصرف شود ممکن است موجب تغییر در شناخت، خلق، رفتارشناختی یا کارکرد حرکتی شود».
«زندانی»
تعریف عملیاتی زندانی عبارت است از کسانی و افرادی که طبق تشخیص روانپزشک و پزشک معتاد و مبتلا به مصرف مواد مخدر می باشد و طبق قانون اکنون در زندان به سر می برند.
«غیر زندانی»
در این پژوهش غیرقانونی افرادی می باشند که مبتلا به بیماری اعتیاد و سوء مصرف مواد بوده و طبق تشخیص پزشک پس از گذراندن مراحل سم زدایی اکنون مشغول به ترک اعتیاد بوده و در مراکز بازپروری ساکن می باشند.
– آثار مصرف مواد افیونی:
آثار مصرف مواد افیونی تا ۸ ساعت پس از مصرف باقی می ماند.
– تغییرات رفتاری یا روانی (ابتدا سرخوشی و سپس بی تفاوتی، کج خلقی و پرخاشگری، بی قراری یا کندی و اختلال قضاوت)
– تهوع و استفراغ    – کاهش احساس درد        – احساس گرما، گر گرفتن و خارش بینی
– کاهش فشار خون    – افت عملکرد شغلی و اجتماعی
(رحیمی موقر، آفرین و همکاران، ۱۳۷۶)
– عوارض مصرف طولانی مواد افیونی:
اعتیاد (مواد افیونی به شدت اعتیاد آورند و تنها با چندبار مصرف نسبت به آنها وابستگی و تحمل ایجاد می شود).
– یبوست مزمن        – تیره شدن رنگ پوست    – کاهش وزن و سوء تغذیه
– پایین آمدن سطح سلامتی به علت بی توجهی به وضعیت بهداشتی و مراقبت های فردی
– تغییر ساعت خواب و بیداری، خواب آلودگی و چرت زدن در طول روز
– افسردگی
(رحیمی موقر؛ آفرین و همکاران، ۱۳۷۶)
– علائم مسمومیت (overdose) با مواد افیونی:
– انقباض شدید مردمک    – اختلال توجه و حافظه    – کاهش درجه حرارت بدن
– کاهش تعداد ضربان قلب    – ضعف شدید تنفسی        – افت فشار خون    – اغما
(راهنمای کاربردی درمان سوء مصرف کنندگان مواد، وزیریان، محسن، ۱۳۸۱)
تعریف زندان:
زندان در لغت به معنی بندیخانه –جایی که محکومان و تبهکاران را در آنجا نگاه می دارند، و محبس است. (فرهنگ عمید)
در یکی از تعاریف زندان به نقل از الطرق الحکمیه فی السیاسه الشرعیه آمده است:
«زندان و حبس شرعی، زندان کردن فرد در مکانی تنگ و محدود نیست بلکه تنها محدودکردن وی و جلوگیری از تصرفات وی آنگونه که خودش می خواهد است حال این محدودکردن می تواند در خانه یا مسجدی باشد یا به صورت آن که طلبکار مراقب و همراه وی باشد. به همین جهت پیامبر (ص) زندانی را اسیر نامید»
(الطرق الحکمیه فی السیاسه الشرعیه، محمد بن قیهم الجوزیه، چاپ بیروت ص ۱۱۴)
– تعریف زندان از نظر قانون:
تنها مستند قانونی موجود آئین نامه و مقررات زندان ها است که در ماده ۳ این گونه آمده است: «زندان محلی است که در آن متهمان و محکومان با اقرار یا حکم کتبی مقام قضایی موقتاً یا برای مدت معینی و یا به طور دائم به منظور اصلاح و تربیت و درمان نارسائیها و بیماری های اجتماعی و تحمل کیفر نگهداری می شوند.» (آئین نامه و مقررات زندانهای جمهوری اسلامی ص ۱)
اصلاح و تربیت و نگهداری متهمان و مجرمین بر اساس اصول و ضوابطی می باشد که عبارتند از:
۱- تعیین و تشخیص و شناخت شخصیت  مجرمین:
واژه شخصیت که در زبانهای لاتین ونگدوساکسون خوتنده می شود از ریشه لاتینی آن که عبارت از نقاب یا ماسکی بود که بازیگران تئاتر در یونان قدیم به صورت خود می زدند نشأت گرفته است. مفهوم اصلی و اولیه شخصیت تصویری صوری و اجتماعی است که بر اساس نقشی که فرد در جامعه بازی می کند ترسیم می شود.
یادگیری، انگیزه ادراک، تفکر، عواطف و احساسات، هوش و مانند آن در واقع از اجزای تشکیل دهنده شخصیت به شمار می روند.
با اجرای تست های روان شناسی در میان زندانیان و شناخت نوع شخصیت افراد آنان را طبقه بندی می کنند.
۲- طبقه بندی بر اساس نوع جرم:
در این نوع طبقه بندی مجرمین را بر اساس جرم ارتکابی طبقه بندی می کنند. از محاسن این نوع طبقه بندی مصونیت زندانیان از بدآموزی های زندانیان دارای جرائم متفاوت است برای مثال، در صورت عدم رعایت طبقه بندی ممکن است مجرمین سارق در بین زندانیان مواد مخدر و معتاد به اعتیاد و نیز گرایش پیدا کنند و پس از آزادی به مواد مخدر نیز آلوده شوند. و یا زندانیان معتاد ممکن است به علت مجاورت و همنشینی با زندانیان سارق با شگردهای سرقت آشنا شوند و پس از آزادی دست به سرقت بزنند که با جداسازی آنها از یکدیگر می توان از این معضل جلوگیری کرد.
از معایب آن تخصصی شدن مجرمین در آن جرم است به طوری که با تجمع زندانیان دارای یک جرم در محل شگردهای مختلف آن جرم را از راه تجربه به سایر مجرمین منتقل می شود. لذا مجرم در جرم ارتکابی خود متخصص می شود.
۳- طبقه بندی بر اساس سن:
در این نوع از طبقه بندی، مجرمین بر اساس میزان سن به صورت اطفال زیر ۱۸ سال، نوجوانان ۱۸ تا ۲۲ سال، جوانان تا ۲۵ سال و بزرگسالان از ۲۵ سال به بالا تقسیم می شوند.
۴- نگهداری بر اساس سابقه:
با توجه به این که زندانیان سابقه دار، به ارتکاب جرم عادت دارند اصلاح و تربیت آنها با مشکلات عدیده ای مواجه می شود. لذا ضروری است که زندانیان سابقه دار از سایر زندانیان جدا شوند.
(پژوهشی درباره زندانبانی اسلامی، ۱۳۷۵)
رئیس سازمان زندان ها: آمار زندانیان کشور ۲۵% افزایش یافته است.
طبق گفته رئیس سازمان زندان های کشور: آمار زندان کشور در ۶ ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۵% افزایش یافته است.
وی مواد مخدر را مهمترین آسیب اجتماعی دانست به گونه ای که از زندانیان کشور ۱۰۲ هزار نفر آنان در ارتباط با مواد مخدر و اعتیاد زندانی هستند.
– معیارهای تشخیص DSM-IV برای وابستگی به مواد
برای تشخیص وابستگی به مواد، حداقل سه نشانه از نشانه های زیر لازم است:
۱- تحمل : افزایش تدریجی مقدار ماده مصرفی لازم، برای دستیابی به علائم مصرف آن ماده
۲- پیدایش علایم ترک درصورت عدم مصرف یا کاهش مقدار مصرف
۳- تمایل دایم و تلاش های ناموفق برای کاهش یا قطع مصرف ماده
۴- مختل شدن فعالیت های اجتماعی، شغلی و تفریحی
۵- تداوم مصرف ماده علی رغم آگاهی از عوارض آن
– معیارهای تشخیص DSM-IV برای سوء مصرف مواد .
برای تشخیص سوء مصرف مواد، دست کم یکی از نشانه های زیر لازم است:
۱- تداوم مصرف مواد که موجب مختل شدن فعالیت های اجتماعی، شغلی و تفریحی شود (مثلاً غیبت از مدرسه یا بی اعتنایی به مسئولیت های شغلی).
۲- تداوم مصرف مواد در موقعیت های خطرناک (مثلاً هنگام رانندگی یا کار با وسایل مکانیکی)
۳- بروز مکرر تخلفات قانونی (مثل جلب شدن به کلانتری)
۴- تداوم مصرف مواد، علی رغم بروز مشکلات اجتماعی و بین فردی (مثل درگیری با همسر)
(راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، انجمن روان پزشکی امریکا، جلد اول، شابک، ۱۳۷۹)
– اختلالات روانی در اعتیاد چه نقشی دارند؟
– آیا اختلال روانی اولیه می تواند به معتاد شدن فرد بیانجامد؟
اول آن که حدود ۶۰% معتادان دچار یک اختلال روانی دیگر نیز هستند.
این ارتباط دوسویه است، یعنی هم افسردگی و اضطراب و انواع و اقسام اختلالات کنترل تکانه و انواع خاصی از اختلالات شخصیت می تواند زمینه ساز اعتیاد افراد شود و هم اعتیاد می تواند زمینه ای برای برخی از اختلالات روانی مثل افسردگی شود. مصرف مواد، دستگاه عصبی را ویران می سازد. این تأثیر به چند شکل اتفاق می افتد: اولین تأثیر آن وابستگی به مواد است که مردم و غیرمتخصصان به آن اعتیاد می گویند. ما در بدن دستگاهی داریم که در پاسخ به درد یا فشار روانی ماده ای آزاد می کند که این دو را کاهش می دهد. به این ماده تریاک یا مرفین داخلی می گویند.
ساز و کار معتاد یا دلبسته شدن تدریجی فرد بر اثر مصرف مواد به زبان ساده به این صورت است که وقتی به هر دلیلی فرد از بیرون تریاک خارجی به بدن برساند، این دستگاه دیگر نیازی به فعالیت نمی بیند. با گذشت زمان از کار می افتد و تعطیل می شود. به این ترتیب فرد به آن منبع خارجی وابسته می شود. مثلاً ماده معروف به x که دستگاه عصبی را به نحو مخربی تحریک می کند، از طریق تخریب غشای حبابجه های حاوی سروتونین در انتهای سلول های عصبی مغز عمل می کند و این تخریب بازگشت ناپذیر است. نهایتاً کمبود شدید سرتونین فرد را دچار افسردگی شدید می کند.
علاوه بر عوارض جهانی و فردی عوارض روانی و اجتماعی نیز در بردارد.
ظاهراً امروزه، مصرف مواد مخدر بیشتر «مد روز» به خود گرفته خصوصاً در بین قشر جوان و نوجوانان مانند موسیقی یا لباس برای پذیرفته شدن در گروه همسالان خود را با آن منطبق می سازند. مسائل مربوط به مواد مخدر تازگی نداشته و اثرات آن نیز همواره در سرنوشت ملت ها و اقوام قابل جستجو است.
در زمان ما مسئله مواد مخدر شکل مخاطره آمیز و کاملاً پیچیده ای به خود گرفته و در عین حال گسترش جهانی یافته است. امروز اعتیاد به مواد مخدر به صورت یک بحران و طغیان و یک مسئله بغرنج و پیچیده درآمده است که اساس اجتماع و شالوده خانواده ها را تهدید به فنا و سقوط می کند و هستی ملت ها را به خاک و خاکستر تبدیل سازد و در سیه چال بدبختی و فلاکت باز می نشاند. تلفات و خسارات مادی و معنوی آن کم تر از جنگ ها و درگیری های عمومی و بین المللی نیست با این فرق اساسی که مرگ در جنگ ها اغلب بر اساس آرمان و عقیده و توأم با عزت و شرف است ولی نابودی در پای اعتیاد پنهانی و قرین بی هدفی و توأم با فلاکت فرد است.
جای تأسف است که به موازات پیشرفت های علمی و صنعتی، اعتیاد به مواد مخدر در سرتاسر جهان شیوع پیدا می کند و هر روز به صورت تصاعدی بر ارقام و آمار معتادان افزوده می گردد و بنیاد های اخلاقی و معنوی و اجتماعی را متزلزل و تباه می سازد و جوانان را گروه گروه مسموم و به مرگ های مصنوعی و زودرس محکوم می سازد و هر روز در حال توسعه و گسترش می باشد و نخستین قربانیان آن جوانان و عناصر کم تجربه اجتماع هستند که شالوده های جامعه بر اساس لیاقت و استعدادهای آنان بناگزاری می شود.
اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر از زبان آمار و ارقام:
– بیش از بیست و یک میلیون نفر در جهان به سوء مصرف مواد مخدر (کوکائین و هروئین) مبتلا هستند.
– بیش از سی میلیون نفر در جهان به سوء مصرف نوعی از «آمفتامین ها» مبتلا هستند.
– مواد مخدر تحریک کننده از نوع «آمفتامین ها» امروزه بالقوه به صورت یک مسأله ی جهانی درآمده است. به طوری که مواد مخدر تولیدشده گیاهی و مصنوعی را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
بسیاری از والدین تصور می کنند که اگر فرزندانشان مواد مخدر مصرف کنند، متوجه مصرف مواد مخدر فرزندانشان خواهند شد.
این باور و تصور والدین درست نیست، زیرا با عرضه مواد مخدر ارزان قیمت و قابل دسترسی، کنترل فرزندان آگاهی از آلودگی آن ها بسیار سخت و گاهی غیرممکن است.
جوانان تصور می کنند که مصرف برخی از مواد مخدر برای انبساط خاطر و تفریح زیاد مسأله ساز نیست. در صورتی که تمام مواد مخدر زیان آور بوده و از صدمات جسمی و روانی عمیقی بر مصرف کننده می گذارد.
تصور می شود که فقط افراد ضعیف النفس معتاد می شوند. حقیقت امر این است که افراد در اثر معتاد شدن، ضعیف النفس می شوند. به عبارت دیگر، در وهله اول، هیچ کس مواد مخدر را برای معتاد شدن مصرف نمی کند.
مصرف مواد مخدر از سوی افراد یک گناه قابل اغماض است که فقط به خود مصرف کننده زیان می رساند، اما حقیقت این است که فرد معتاد با مصرف مواد مخدر، نه تنها خانواده اش را از هم می پاشد بلکه بر کارایی تولید جامعه و آسیب زایی جامعه اثر سوء می گذارد.